Дін ғалымдары: «Көркем мінез» сөзін кеңінен қарастырып, адам баласының жеке өзіне, отбасында, жұмыс орнында, қоғамдық орындарымен құлшылығына қатысты іс- әрекетінде әдепті болу, тіпті талас- тартыс, кек алу, ажырасу, арыздану, өтініш, қарызды талап ету, жазалау сондай- ақ соғыс кездерінде де шариғат талаптарымен әдептерін сақтай отырып атқару,- деген.
Көрке мінез – ол пайғамбарлардың мінезі, ол шыншылдармен ізгілердің мінезі.
Қиямет күні таразы басында мүмин пенденің көркем мінезінен асқан ауыр нәрсе болмайды. Күмәнсіз Алла ауызы былапыт сөзге толы арсыз адамды жек көреді(1).
Бұл тақырыпқа қатысты мынадай хадистер бар: «Мүминдердің иман тұрғысынан ең кемелдісі – мінез- құлқы ең жақсы болғаны»(2), «Мүмин өзінің көркем мінезінің арқасында күндіз ораза, түнде намаз оқитын пенденің мәртебесіне жетеді»(3).
Хазіреті Әли (Алла одан разы болсын) көркем мінездің белгісі: «Харамнан аулақ болу, адал табыс табу және отбасына жомарт болу»,- деп айтқан.
Атам қазақ мақал- мәтелдерінің бірінде: «Аңдамай сөйлеген – ауырмай өледі»,- деген. Сонымен қатар «Он бәленің тоғызы тілден», «Ұрлық түбі - қорлық», «Біреуге ор қазба – өзің түсесің», «Жақсыға барсаң жадырап қайтарсың, жаманға барсаң жабығып қайтарсың»,- балалары мен немерелерін кішкентайынан тәрбиелеп отырған. Есейе келе дін мен дәстүрді қоса меңгерген ұрпағы, үлкенге ізет, кішіге құрмет көрсеткен.
Мінезі көркем адаммен дос болу, барлық адамның қалауы. Ал досы көпті дау алмасы анық. Басыңа күн түскенде, шынайы достар ғана қасыңнан табылады. Өмірдің қай бұрышында, кімді не күтіп тұрғаны бір Аллаға мәлім. Сүрінгенге сүйеу, қиналғанға жәрдемші болу адамдықтың белгісі. Алыс бар жерде беріс бар,- деген. Адамның жанын, адам ғана түсінері анық. Ендеше кеңшілікте кең болсаң, таршылықта айналаңнан адамдарды табасың деген. Көркем мінез жемісін осы өмірде және ақыретте де берері анық.
Қарабалық аудандық "Ғашура ана" мешітінің бас имамы Рахым Серік Темірбекұлы
____________________________________________________
Ардақты пайғамбарымыз Исламның асыл құндылықтарын адам бойына сіңіру үшін басқаларға өнеге көрсете отырып, бар күш-жігерін сарып етті. Ол өз іс-әрекетімен және көркем мінезімен көпшілікті тәнті ете білді. Соның нәтижесінде тұла бойы асыл қасиетке толы саңлақ сахабалар үмметі пайда болды.
Пайғамбарымыз қандай адам болмасын, онымен тез тіл табысып, жақсылыққа шақыратын. Ғаламның Падишасы қою қара түнек жапқан қоғамды жарық сәуледей тіліп өтіп, дүниені нұрға бөледі. Адамдардың жүрегіне – нұр, мінезіне – көркемдік дарытып тәрбиеледі. Сондықтан да, ол: «Қиямет күні таразыға қойылған нәрселердің ішінде көркем мінезден ауыр нәрсе болмайды» – деп, адамдарды көркем мінезді, әдепті болуға шақырды. Оның өсиет етіп: - «Көркем мінез дегеніміз ол – ашуды баса білуің және кек сақтамауың», – деп айтқан.
Ардақты Алла елшісі өмірінің соңына дейін кішіпейілдігінен танбаған, өзін Құдайдың қарапайым құлы санап, дүние-мүлік дегенді көзіне ілмей өткен жан болды. Ол ешқашан өзін-өзгеден артық санамаған. Алланың ең сүйікті Елшісі бола тұра жарлылықты жақын көріп, құлша өмір сүрді. Әркез: «Мен кедейлігімді мақтаныш көрем» деп те қоятын. Меккені азат етіп, даңқы асқақтап тұрған кездің өзінде де ол осы ұстанымынан таймады.
Пайғамбарымыздың рахымдылығы, жанашырлығы деген өз алдына ерекше еді. Жетім көрсең жебей жүр дегендей. Жетімдерді бауырына басып, басынан сипайтын. Ақ пейілімен оларға жақсылық жасайтын. Ата-анасыз өскен тұл жетімді көргенде жүрегі езіліп, тіпті көзіне жас үйірілетін. «Егер сенің жүрегің жұмсарсын десең, жетімнің басынан сипа», «Егер сен жұмаққа кіргің келсе, жетімдерге барынша қамқор болып, жақсылық жаса», – деп елді жетім-жесірлерге пана болуға шақырған.
Тағылымды Тәлімгер өзіне жәннаттың нәсіп етілгенін біле тұра, зікірі мен шүкірін көп айтып, құлшылығын бар ынта-жігерімен өзгелерден артық орындайтын. Ол түндерін таһажүдке (қосымша түнгі намаз) арнаушы еді. Таң атқанға дейін, аяқтары талып, ісініп, омырауын ыстық жас жуып, Алладан дұға тілеуші еді!
Екі дүние сәруары мұсылмандар арасындағы бауырмалдыққа үлкен мән беріп: «Мұсылман - мұсылманның бауыры, оған зұлымдық жасамайды, оны дұшпан қолына бермейді. Мұсылман, мұсылман үшін кірпіштен өрілген қабырға іспеттес. Олардың бірі, екіншісін бекітіп отырады»,- деген.
Тәлімгер ұстаз – ғылым-білімде кенжелеп қалған елдің ойлау тәсілін, әдеттері мен мінез-құлқын өзгерте білді. Надандықты – ғылыммен, тағылықты – мәдениеттілікпен алмастырып, мейірімсіз қатал адамдарды Жаратқаннан қорқатын, қайырымды да турашыл жандарға айналдырды. Асау тұлпардай жұлқынып, бағыну дегеннің не екенін білмейтін жандарға, заңға мүлтіксіз бағыныштылықты үйретті.
Қадірлі ағайын! Бұл айтылғандар хазреті Пайғамбардың өнегелі ғұмыр кешкенінің бірер көрінісі ғана. Алла елшісінің өмірімен жақыннан танысқан сайын, біз оның қай ісінің де үлгі-өнегеге лайық екенін көреміз. Алла тағала бізді 124 мың пайғамбардың арасынан хз.Мұхаммед ғ.с.-ге үммет болу нығметі мен абыройына бөлеген. Пайғамбарлар сұлтанына үммет болу ең үлкен бақыт әрі зор жауапкершілік екенін ұғына білейік.
Құранда Алла Тағала:«Алла пайғамбарына рахым етіп абыройын жоғарылатады, дәрежесін көтереді. Періштелерде соны қалап дұға етеді. Уа, мұсылмандар, сендер де расулаллаға салауат айтыңдар, сәлем жолдаңдар!» - делінген. Суфиян Сәури (р.ғ.): Алла тағала салауаты – рақымет, періштелер салауаты – истиғфар. Бұл аятта Алла тағала пенделерге құлы әрі елшісі Мұхаммедтің (с.ғ.с) көктегі мәртебесі айтылып, салауат айтылу әмір етілуде. Салауат – дұға-тілек дегенді білдіреді. Салауат айту – күнәлардың кешірілуіне себеп болады. Хадисте: «Кімде-кім маған бір рет салауат айтса, Алла ол адамға 10 рет салауат айтады. 10 қателігі кешіріліп, 10 дәреже көтеріледі» (Нәсай, Сәһу, 55). Тіпті салауат айта отырып тілеген тілектің қабыл болатыны жайлы да риуаяттар бар. Соның бірін Омар (р.ғ) былай жеткізеді: «Жасалған дұғалар, жеріне жетпестен бұрын жер мен көктің ортасында тұрады. Ол Пайғамбарымызға салауат айтқан кезде ғана жетеді». Сондықтан, осындай мүбарак мәуліт айында Алла елшісіне көп-көп салауат айтып, Оны жан-тәнімізбен сүйіп, Оның біздерге қалдырған баға жетпес сүннет жолын дұрыс ұстана білейік.
Осынау айда мүмкіндігімізше «Аллаһуммә салли ғалә сәиидинә Мұхаммәд»-деп салауатты көбейтуге тырысайық. Салауат айтуды айналамыздағы ағайын-туысқа, балаларымыз бен дос-жарандарымызға насихат етуді ұмытпайық. Осынау айтулы мейрамның аясында Алла Елшісін жақсырақ танып, өсиеттерін тереңірек түсінуді нәсіп етсін. Осы мерейлі мәуліт мерекесі адамдар арасындағы рахым-мейірімнің, имандылықтың, бауырмалдықтың арта түсуіне сеп болғай.
Елім деген адамға – ел ғашық демекші, Жүрегіміз Қазақстан деп соғып, ел мүддесі үшін адал қызмет етуді Алла нәсіп етсін. Халқымыздың ырыс-несібесі молайып, ауызбіршілігіміз арта берсін. Әмин!
Рудный қалалық «Нұр» мешітінің бас имамы Бектұрсын Торғайбайұлы
Ақиқатында, адам баласы бұл жалғанға Жаратушысын танып, Оған құлшылық ету үшін келген. Құранда Құдай тағала: «Жын мен адамзатты Өзіме ғибадат етулері үшін ғана жараттым», – деген иләһи әмір айтқан.
Пендеге міндеттелген парыздарды орындаумен бірге тіршіліктің қамын жасап, бала-шағаға адалынан напақа тауып, тәлім-тәрбие беру де ғибадат. «Ер дәулеті – еңбек» демекші, мұсылман үшін өзін және отбасын асырау, адал еңбекпен нан табуы – құлшылықтың бір түрі. Абдулла ибн Масғұдтан (р.ғ) жеткен риуаятта Алла Елшісі (с.ғ.с): «Адал кәсіп табуға талпыну – парыздан кейінгі парыз» деген. Өйткені, бұл да дініміздің бұйрығы.
«Еңбек – адамның көркі, адам – заманның көркі» дегендей, жастар өз қабілет-қарымына сай елге де, өзіне де пайдалы кәсіп маманы болуы маңызды. Тек қана заңгер, қаржыгер болам деген қате пікір. Барлық мамандық жақсы. «Сен де бір кірпіш, дүниеге кетігін тап та, бар, қалан!», – деп Абай атамыз айтқандай, Отанымыздың титтей болса да бір тетігін бүтіндеуге бар болмысымызбен атсалысуымыз қажет.
Адамзат асылы саналатын Пайғамбарлардың барлығы да маңдай терімен нәқапасын тапқан.
Лұқман Хәкім өз перзентіне: «Балам! Кедейлік атаулыдан адал кәсіп етіп тәуелсіз бол. Өйткені, кісі қолына қараған адамның басына үш жаманшылық келеді. Ол 3 нәрсе мынау: діні әлсірейді, ақылы төмендейді және адамгершілігін жоғалтады. Бұл үш қасіреттен де ауыры адамдар оны менсінбей кетеді», – деген екен.
Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) еңбек туралы: «Кісі қолына мұқтаж болудан сақтанып, бала-шағасын асырап, көрші-қолаңына жақсы қарым-қатынаста болып дүниені адал жолмен тапса, Алланың алдына барғанда оның жүзі толған айдан жарық болады», – деген.
Еңбек етпей, маңдайдан тер төкпей адам баласының мақсатына жетпесі хақ. Жұмыстан қашып, «жеңілдің асты, ауырдың үстімен» жүру – бойға жабысқан жалқаулықтың белгісі. Білім-ғылымда да күнделікті тұрмыста да кісіні көш соңында қалдыратын себеп ол – жалқаулық. Ал, жалқаулық пен жатыпішерлік мұсылмандыққа да, адамгершілікке де жат нәрсе.
Мұсылман деген тек мешіттен шықпай мінәжат ететін адам емес. Ол дүние тіршілігінде өзгемен терезесі тең болу үшін еңбек ететін, еңбекқор жан. Нағыз мұсылман – дүниелік тіршілігіне де, діни құлшылығына да бірдей тең қарайтын адам. Құран Кәрімде: «Намаз аяқталғанда, жер бетіне тарқалыңдар да Алланың нығметінен өздеріңе рызық-несібе іздеңдер әрі Алланы көп еске алыңдар, мүмкін бақытты боларсыңдар», – деп әмір етілген.
Бір хадисте: «Еңбек етуден қолдары күстенген, шаршап-шалдығып ұйқыға кететін адам кешірімге бөленіп, күнәларынан арылады»деп, Алла елшісі еңбекқорларды сүйіншілейді.
Дана халқымыз: «Еңбегің болмаса елге өкпелеме, Ықтасының болмаса желге өкпелеме», – дейді. Қазір кейбіреулерге: «Неге жұмыс істемейсің?» – десең: «Жұмыс жоқ», деп жауап береді. Еңбекқор адамға әрдайым жұмыс табылады. «Екі қолға бір күрек» деп мұсылман сегіз қырлы бір сырлы болуы қажет. Нағыз азамат өзінің біліміне, білегіне сүйенеді.
Хәкім Абай: «Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, Еңбегің мен ақылың екі жақтап», – дегендей мұсылман баласы еңбекқор болуы керек.
«Адал еңбек елге жеткізер, Арам еңбек елден кеткізер» -дегендей, ең басты назарда ұстауға тиісті болған нәрсе ол – адам істеген ісінің қиындығына немесе жеңілдігіне, беделділігіне емес, ең алдымен тапқан табысының адалдығына баса мән беруі қажет.
Қадірлі оқырман қауым! Бабаларымыз: «Еңбегімен ер сыйлы» деген, әуелі өзімізі еңбектеніп, перзенттерімізді де жас күнінен еңбекке баулып өсіре білейік. Алла тағала еткен еңбектеріңіздің екі дүниеде нәтижесін көруді, сауаптан болуды нәсіп еткей!
Рудный қалалық «Нұр» мешітінің имамы Бектұрсынқажы Торғайбайұлы
Мұсылман пенденің бойында болатын ізгі сипаттың бірі – кешірімділік. Бұл жалғанда кемшіліксіз адам болмайды. Кісінің оқыс істері мен зиянды іс- әрекеттері анықталғанда, оған адами тұрғыдан кеңшілік жасап, орын алған жайдың мән- жайын түсіндіру, кеңшілік көрсету – кешірімділік болып табылады. Қасиетті Құран Кәрімнің «Шура» сүресінің 43- аятында Алла Тағала:
وَلَمَنْ صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الأُمُورِ
«Әрине кім сабыр етіп, кешірімді болса, дау жоқ істердің ең маңыздысы осы» - деп айтқан.
Дін мен дәстүрді қатар алып жүрген ата- бабаларымыз жаңылмайтын жақ, сүрінбейтін тұяқ болмайтындығын ескеріп: «Кешірім жасау – кеңдік, кешіре алмау кемдік» немесе «Жақсы адамның ашуы – шәй орамал кепкенше» - деу арқылы ренжісті ұзаққа созбай, тезірек кешіруді адам бойындағы ізгі қасиеттердің қатарына жатқызған.
Дінімізде бауырмашылдық, кешірім жасау әрқашан үлгі-өнеге етіледі. Өйткені, Ислам осындай ғибратты қасиеттердің арқасында бүкіл әлем жұртшылығын мойындатты. Кешірім-адамдардың арасындағы сүйіспеншілік пен сыйластықты нығайтады. Ол отбасының ынтымақ пен бірлікте өмір сүруіне ықпал етеді. Өзара сенімді нығайтады. Татулықты барынша арттырады.
Бұл жайында Құран Кәрімнің Фуссилат сүресінің 34- аятында Алла Тағала былай дейді:
وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ
Жақсылық пен жамандық тең емес. Жамандықты ең көркем түрде жолға сал. (Жамандыққа қарсы жақсылық қыл). Сол уақытта сенімен екеуің араңда дұшпандық болған біреу, өте жақын достай болып кетеді.
Кешірім жасау кімнің болсын абырой, дәрежесін көтереді. Бір жағынан оның азаматтық болмысының жоғары екендігін айқын дәлелдейді. «Ұлық болсаң кішік бол» деген сөз де босқа айтылмаған. Кішіпейілдік ешкімнің де беделін түсірмейді. Кімде- кім кешірімділік сипатына ие болса, ол адам бұл дүниеде бақытты, ал ахіретте жомарттықпен нығметтеледі. Сондықтан да бұл сипат дінімізде көркем мінезділіктің шыңы болып табылады.
Бір күні пайғамбарымызға (с.ғ.с) Жәбрейіл (ғ.с) періште келіп: «Ей, Мұхаммед! Мен саған бұл дүниелік және ахіреттік болатын көркем мінездер әкелдім»,- деп мына аятты оқыды:
خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ
(Мұхаммед) Кешірім жолын ұста және оларға туралықты әмір ет. Сондай- ақ надандардан бет бұр.(Ағраф сүресі-199 аят).
Сонда Алла елшісі (с.ғ.с) бұл аяттың мағынасын сұрағанда, Жәбрайл (ғ.с):
«Расында Алла тағала саған және сенімен арасын үзген адаммен қарым- қатынасыңды жақсартуды, саған бермеген адамға беруді, саған зұлымдық жасаған адамды кешіруді, саған дұшпандық қылғанға сабыр етуді бұйырды»,- деген екен.
Хасан әл- Басри (Алла оны рахымына бөлесін): «Мүминнің мінезінің ең абзалы – кешірімділік»,- деген. Өкпелеу, ренжу, көңілге алу әркімнің де қолынан келеді. Алайда кешіру – жүрегіне иман ұялаған, Алланың кешірімін үміт ететін құлдарға тән қасиет.
Кешірім сұрағанды кешіре білу – адамдықтың белгісі. Кешірімді болсаң кең боласың. Кең болсаң кем болмайсың.
Қарабалық аудандық
«Ғашура ана» мешітінің
Бас имамы Серік Рахым Темірбекұлы
Отбасы бұл – әдет-ғұрыптың, жанға жағымды өнегелердің сондай-ақ қоғамның іргетасы, ажырамас бөлігі. Тәрбиенің алғашқы әліппесі де осы отбасында қалана бастайды. Жанұя – адамдық құндылықтардың, мәдениет пен адамгершіліктің қорғаушысы, ұрпақтың тарихи сабақтастығы.
Ислам хұқығындағы жанұя – парасаттылықпен даналықпен тәлім-тәрбие беретін киелі шаңырақ. Кез келген мұсылманның мақсаты – салихалы, ізгі ұрпақ тәрбиелеу. Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с) өсиет сөзінде: «Әкенің балаға берер ең жақсы сыйы – тәрбие» деп тәрбиенің маңыздылығына мән берген. Отбасы – исламда баға жетпес құндылықтар ретінде қарастырылған. Қоғам отбасынан басталатындығына назар аударып, тұтас қоғамды таза ұстаудың бірден-бір кепілі – отбасы тәрбиесі екендігіне маңыз берген. Егер отбасы тату болса, қоғамда да тұрақтылық орнайды. Отбасында ынтымақ болса, қоғамда да бірлік пен тыныштық салтанат құрады. Яғни отбасы мәселесі сол қоғамға айырықша әсер етеді.
Халқымызда ислам дінімен ұштасқан, тамаша қалыптасқан отбасылық тәрбиенің озық үлгісі бар. Тәрбиенің бұл үлгісі ғасырлар сынынан өткен, ұлағат пен өнеге сіңген зор тағылымдардың құндылығының жиынтығы.
«Үлкеннің алдын кеспе, сөзін бөлме, өзіңнен жасы үлкенге сәлем бер, кішісіне қамқор бол» деген сөздер ата-ананың балаларына айта беретін ескертпелері, түсінген жан үшін бұл – тәрбиенің нағыз қайнар көзі. Онымен бірге «Әке тұрып ұлы сөйлегеннен без», «Атыңа ауыр жүк артпа, анаңа ауыр сөз айтпа», - деген нақыл сөздер отбасы құндылығын сақтауда ерекше рөл атқарады. Осындай сөздерді үлкендерден естіп, қазақы тәрбиені бойына әбден сіңіріп өскен отбасындағы ұрпақ ешқашан ардан аттап өтпесі анық.
«Әке – асқар тау, ана – бауырындағы бұлақ, бала – жағасындағы құрақ» деген халқымыз. Шаңырақта әрқайсының өз орнын яғни тәрбиелік жағынан дәрежесін көрсетіп нақтылап қойған.
Ғұрпымызда ежелден жанұя тірегі ер азамат. Ер адам өз отбасының алдында жауапты болып келген. Асыл дінімізде де отбасын берік ұстау, бала шағасына, әйеліне қамқор болу ер азаматтың басты парызы ретінде бекітілген. Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Ер кiсi отбасының бақташысы. Сондықтан да ол қол астындағыларға жауапты»,- деп ер азаматтың жауапкершілігін нақтылаған. Хадисте: «Ері мен әйелі бір-біріне сүйіспеншілікпен, мейіріммен қараса, Алла Тағала да оларға сүйіспеншілікпен, мейіріммен қарайды» делінгендей, отбасы берік, босағасы бекем болу үшін ері мен әйелі бір-біріне мейріммен-қамқорлықпен қарап, өз міндеттеріне адал болу керек.
Отбасы өмірінің мәнімен сәні болған балалар, негізінде осы дүниеде әрбір ата-ананың өмірде жиі жүздесетін сынақтарының бірі деуге болады. Өйткені, ата-ананың балаларға беретін тәрбиесі, олардың тұлға болып қалыптасуына сүбелі үлес қосады. Сондықтан, оларға берілген жақсы тәрбиелеріміз ахиретте жетістікке жетуімізге себепші болады. Құран аяттарында бұл туралы: «Негізінде малдарыңды және балаларыңды сынақ деп біліңдер. Алланың қасында зор сыйлық бар» (Әнфал-28). Тағы бір аятта: «Әй мүміндер! Сендерді малдарың, балаларың Алланы еске алудан тоспасын. Әлде кім бұны істесе, міне солар, зиян тартушылар» (Мунафиқун-9). Бұл аяттардан біз көптеген нәрселерді ұғынуымызға болады. Мәселен, тіршіліктің күйбеңіне беріліп, бала-шағаға напақа табамыз деп жүріп Құдай тағаланы жадымыздан шығарып қоймау, адал еңбек етіп, тапқан табысы харамнаен болмау деген ескертулерді түсінуімізге болады.
Қымбатты бауырлар! Қадірлі оқырман қауым! Мына, қазіргідей өркениеттің жан-жақты дамып, ұрпақтың миын улар түрлі теріс әрекеттер белең алған кезеңде, оларға қарсы тұрар мықты қорғанымыз – ұлттық тәрбиеге, имандылыққа негізділген «отбасы институты» екенін жадымызда ұстайық. Асыл дініміз Ислам – отбасының ең әуелі сенім мен сүйіспеншілік және түсіністік негізінде құрылғанын қалайды. Бахытты отбасы болашақта ұлы тұлғалардың дүниеге келуіне қабілетті. Ендеше, елдің, ұлттың болашағы әр отбасында шешіліп, негізі қаланады.
Тәрбие көзі отбасынан басталатындықтан, баршаңызға шынайы отбасылық бахыт, шаңырақтарыңызға бірлік пен береке, шаттық тілеймін!
Рудный қалалық «Нұр» мешітінің имамы Бектұрсынқажы Торғабайұлы
«Дүние бір қисық жол бұраңдаған, Бақ тайса мал мен басың құралмаған. Күніне мың бір пәле көрсеңдағы Сонда да күдер үзбе бір Алладан!»
Бүгінде өз ғұмырында басына іс түспеген, қиыншылыққа ұшырамаған адамды табу қиын болар. Осындай сәттерде басқа түскен іске төтеп бере алмай сабырсыздық танытып, көптеген қателікке ұрынып қайғы үстіне қайғы қосып жататындар бар. Сондай кезде: «Я, Құдай мен саған не жазып едім» - деп Аллаға қарсылық танытып-та қоятынымыз жасырын емес.
Негізінде адам баласы тағдырындағы істердің бір Алладан екендігіне сену бұл – иманның шарттарының бірі. Құранда:
«Жер бетіндегі және өздеріңе тап келген қандай да бір мұсибат (бәле) Біз оны жаратпастан бұрын Кітапта жазылған. Ақиқатында бұл Алла үшін оңай. Біз бұл туралы сендердің өткізіп алғандарың үшін қайғырып, сендерге берілген нәрсе үшін қатты қуанбауларың үшін айттық..» (Хадид с.22-23).
Түсінген жан үшін адамды тағдыр ісіне күмәнды етіп қою бұл – ібіліс шайтанның айла-шарғысы. Мысалы: бір адам қандай бір іске үлгіре алмай қалса не басына бір сынақ түссе, шайтан келіп: «Егер сен былай істегеніңде ғой, мұндай болмас еді», – деп азғырып, пендені өкінішті жағдайға түсіріп қояды. Ардақты Пайғамбарымыз мұндай жағдай туралы-да біздерге ескертіп кеткен. Әбу Һурайрадан (р.ғ.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (с.ғ.с) былай деген: «Күшті мүмін Алла үшін әлсіз мүміннен гөрі қайырлы әрі сүйікті. Алайда әрқайсысында да қайырлылық бар. Өзіңе пайда әкелетін нәрсеге тырысып, Алладан көмек сұра, әлсіздік танытпа. Егер бір нәрсе болып қалса «егер былай істегенімде олай болмас еді» деме, «Алла солай мөлшерледі, қалағанын қылды» деп айт. Расында «егер» сөзі шайтанға жол ашады». (Мүслім риуаяты). Сол үшін-де Алланың тағдырға жазған ісіне разы болып, сабырлықпен шүкір етуіміз керек.
Адам баласы өзінің қимасын жоғалтып қайғыға душар болғанда, қиындық үстіне қиындыққа тап болып, алдағы күннің сәулесі өше бастаған шақта үміт – адам баласын әуелете тік көтеріп әкетеді. Үміт арқылы адам Алланың қалауымен өзінің шамам келмейді-ау деп ойлаған нәрселеріне қол жеткізеді.
Қоғамда ауруынан айыға алмай жүрген науқастар, перзент көрмей жүрген отбасы, қалаған қызметіне қол жеткізе алмай жүрген мамандар, оқуға түсе алмай қалған жастар осы секілді сан қилы сынақтарға түсіп жолы болмай жүрген жандар бар. Мұндайда сағын сындырып, өмірден түңіліп кетпестен, керісінше келешектен үміт күтуі қажет. Алла тағала Құранда: «Алланың рахымынан күдер үзбеңдер» дейді (Зүмәр с.53). Ілгеріде өткен тақуа-ғалымдардың бірі: «Алланың мейірімділігін тілеу – пенде үшін үміт есігін ашады. Оған шынайы ықыласымен құлшылық етуге күш-қуат береді» деген. Үміт бұл – Хақ тағаладан пана тілеу арқылы, ырыс-берекеге қол жеткізу. Халық қаһарманы, батыр, қазақтың көрнекті жазушысы Бауыржан Момышұлының: «Үміт өрге тартады, үмітсіздік көрге тартады» деген сөзі ойға-ой қосып, қиналған пендеге қанат бітіреді.
Үміт – сенімнен туындайды. Иман келтірген жан әрқашан келешекке үмітпен қарайды. Ал, үміт арқылы қиын белестерден қиналмай асып, биік шыңдарға шығуға болады. Қазақта: «үмітсіз тек шайтан» деп айтады. Бұл сөздің астарында терең мағына бар. Қазақтың бұл сөзі асыл дініміз исламнан бастау алатындығы анық. Мұсылман баласының еш уақытта үміті, күдері үзілмеуі керек. Біле-білсек Алладан үмітін үзу - үлкен күнәлардың қатарына жатады. Өйткені Құранда: «Раббыңның рахымдылығынан адасушылардан басқа кім үміт үзеді?» (Хижр с.56)-деп үміт үзудің күнә екендігін ескертеді.
Келесі бір аятта: «Ей, шектен тыс күнә жасап, өздеріне зиян келтірген құлдарым! Алланың рақымдылығынан үміттеріңді үзбеңдер. Алла күнәлардың барлығын кешіреді». (Зумәр, 53) – деп, бізге бұйыру арқылы үмітсіздікке бой алдыруымызға тыйым салып тұр. Шынында да, өмірде орны толмас қателікке бой алдырып, өкініштен өзегі өртенген жандарға осы бір аят үлкен үміт сыйлап, бақытқа жетуіне сеп болмақ. Тіпті, өзін күнәһар санап, иманға жақындай алмай жүрген пенделерге исламды қабылдатты десек-те болады. Пайғамбар заманында хазірет Хамзаны өлтірген Уахшидің өзін, Алла елшісі (с.ғ.с.) бірнеше рет исламды қабылдауға шақырды. Алайда, Уахши жан дүниесін кернеген үмітсіздік пен күдіктен арыла алмады. Ол пайғамбардың жақынын өз қолымен өлтіргені үшін өзін «кешірімге лайық емеспін» дегенге сендірді. Сол үшін де мұсылманшылықты қабылдауға тәуекел ете алмады. Пайғамбарымыз үшінші рет құран аятын жазып жібергенде ғана Уахшидің бойындағы кешірімге деген күдік-күмән сейіліп, көкірегіндегі үміт оты қайта маздап, мұсылмандықты қабылдады.
Үкімі қияметке дейін өзгермейтін Құрандағы бұл аят бүгінгі адамдарға да үміт сыйлаумен қатар, Алла қаласа келер ұрпаққа да үміт қайнары болмақ.
Қадірлі оқырман қауым! Сөзімізді қорытындылай келе айтарымыз:
Үміт – Құдай тағаланың кешірімінің кеңдігіне сену. Құранда: «Менің рахымым барлығын сыйдыратындай өте кең» (Ағраф с.156), – дейді. Міне, осылайша Раббымыз өз құлдарына қаншалықты мейірімді екендігін айтып, үміт сәулесін өшіріп алмауымызды ескертеді.
Рудный қалалық «Нұр» мешітінің бас имамы Бектұрсын Торғайбайұлы
Алла Тағала әрбір ораза ұстауға денсаулығы жарайтын, балиғатқа толған, ақыл-есі бүтін мұсылманға оразаны парыз етті. Алла Тағала Құран Кәрімде былай деген:
فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ
«Сендерден кім Рамазан айында болса, ораза ұстасын. Ал кім (осы айда) науқас болып немесе сапар шегіп ораза ұстамаса, (қаза болған күндерін) басқа уақытта ұстасын. Алла сендерге жеңілдікті қалайды, ауыртпалық артқысы келмейді»[1]. Бұл аяттың мағынасынан Алла Тағала құлдарының кейбіріне Рамазан айында белгілі бір себеппен ораза ұстамауға рұқсат еткенін аңғарамыз. Солардың ішінде Рамазан айында ораза ұстамайтын, бірақ содан кейін қазасын өтейтін адамдар бар. Олар мыналар:
Егер таң атқаннан кейін жолға шықса, онда оған бұл күні ораза ұстау қажет болады да, оразаны бұзуға тыйым (харам) салынады. Дегенмен ораза ұстау жолаушыға қиындық тудырмаса оған ораза тұту мұстахаб болады.
رَخَّصَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمْ) لِلْحُبْلَى الَّتِى تَخَافُ عَلَى نَفْسِهَا أَنْ تُفْطِرَ وَلِلْمُرْضِعِ الَّتِى تَخَافُ عَلَى وَلَدِهَا.
«Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өзі және сәбиі үшін қауыптенетін жүкті әйелге мен емізуші әйелге ауыз ашуға рұқсат етті»[2], - дейді. Сонымен қатар дәрігер, бала емізетін әйелге сәбидің еміне қажетті дәрумендер қабылдауды жазып берсе, онда оған ораза ұстамауына рұқсат етіледі.
Сондай-ақ жылдың басқа мезгілінде ораза ұстауға шамасы келмейтін қария кісіге және созылмалы дерті бар кісіге (өмір бойы ауыратын) ораза ұстамауға рұқсат етіледі. Оларға қазасын өтеу де шарт емес. Оларға күніне бір міскінді тамақтандыру (таңғы және кешкі ас) уәжіп болады. Бұл жөнінде Алла Тағала былай деген:
وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍۖ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُۚ
«Ораза ұстауға шамасы әзер жететіндер (яғни, қарттар және созылмалы дертке шалдыққан науқастар қаза болған әр күнге) підия ретінде бір жарлының (бір күндік екі мезгіл) тамағын (немесе соның құнын ақшалай) беруі керек. Ал енді кімде-кім қайырымдылық жасап (аталмыш мөлшерден) асырып берсе, онысы өзі үшін қайырлы әрі жақсы болмақ»[3].
Дархан Манарбекұлы
Қостанай облысының пәтуаға жауапты маманы
[1]«Бақара» сүресі, 185-аят.
[2] Сунан Ибн Мәджә, китәб әс-сиям, 1658.
[3] Бақара сүресі, 184-аят.
Таяммум араб тілінде бағытталу, ниеттену деген мағынаны білдіреді. Шариғаттағы терминдік мағынасы: екі хадестен тазалану ниетімен су болмаған жағдайда топырақты немесе басқа жер жынысын пайдалану.
Жаратушы Иеміз бұл жөнінде былай деген:
وَإِن كُنتُم مَّرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْۗ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا
«Ал егер науқас немесе жолаушы болсаңдар, яки үлкен дәретке отырып келгеннен не болмаса әйелмен төсек қатынасына түскеннен кейін (жуынатын) су таба алмасаңдар, таза жер жынысына тәяммум соғып (яғни алақандарыңды таза топыраққа соғып), онымен беттеріңді және қолдарыңды сипаңдар»[1].
Бұл аяттағы (الصَعِيدُ) - жер жынысы топырақты және одан басқа әртүрлі құм-тастарын, гранит, мрамор, ізбес тас, бор т.б. қамтиды.
Енді шаңмен таяммум алу мәселесіне келсек, имам Әбу Ханифа мен Мұхаммад былай деген: «Таяммумды топырақ, шаң, құм, тас, гипс, әк, сүрме ұнтағы, күшән (мышьяк) секілді жер жыныстарымен алуға болады. Ұрғанда қолға шаңы ілінбейтін ылғалды топырақпен де, сор (тұзды) топырақпен де, шаңмен де таяммум алуға болады. Бойына шаң жинаған кез келген нәрсеге екі қолды соғып, шаң көтерумен де таяммум алуға болады»[2].
«Әл-Фәтәуә әл-Һиндия» еңбегінде былай деп келтірілген: «Жер жынысынан болған шаңмен таяммум алу тәсілі: екі қолды киімге, киізге, жастыққа не осы секілді таза әрі шаңы бар нәрселерге соғу арқылы жасалады. Егер шаң екі қолға тисе, сонымен таяммум алынады. Сондай-ақ, киімді сілкігенде ауаға шаң көтеріліп, оған қолдарын тосқанда шаң екі қолға жұқса, онымен де таяммум жасалады. «Әл-Мухит» еңбегінде де осылай айтылған»[3].
Қорыта айтқанда, едендегі жер жынысынан болған шаңға (ол жер нәжістен таза болса) екі қолды соғу арқылы таяммум алуға болады.
Дархан Манарбекұлы
Қостанай облысының пәтуаға жауапты маманы
[1] «Ниса» сүресі 43-аят.
[2] «Әл-Фиқһ әл-Исләми уа әдилләтуһу», 1/589.
[3] «Әл-Фатауа әл-Һиндия», 1/27. «Радду әл-Мұхтар», 1/171.
Миләди
Хижри
