Адам адам болған соң қателеспей тұрмайды, қателескен жағдайда біз көбінесе кінәліні іздейміз. Өзгелерге кінә қойып өкпе - реніш танытамыз. Қателеспейтін адам болмайды сондықтан кешіре де білу керек. Ал кек сақтау адамдарға деген жек көрушілік, сенімсіздік туғызып, жағдайды ушықтырып жібереді. Өкпе, реніш адамдар арасындағы жағымды қарым - қатынасқа нұқсан келтіріп, өзара түсінбеушілік туғызады. Сол себепті өкпе, ренішке бой алдырмай, адамдарға түсіністікпен, ізгілікпен, құрметпен қарауға ұмтылу керек. Жалпы кешірімділік дегеніміз не? Адам бойындағы асыл қасиеттердің бірі ол кешірімділік. Алланың адам болмысына берген кешірімділік қасиетін біріміз ұғынсақ, біріміз ескере бермейміз. Кешірім сұрамау мен кешірмеу адам өмірін түпсіз тұңғиыққа тірейтін жағымсыз қасиет. Кешірімді болу – қоғамдағы азаматтардың болашағына сенім артып, оның саналы түрде тәлім-тәрбие алуына қамқорлық көрсетудің көрінісі.

Күнделікті күйбен тіршілікте көп нәрсені байқамай, қадірін білмей, бағаламайда жатамыз. Өмірде өз ойлағанымыздай болмай қателесіп жатсақ, кінәліні іздей бастаймыз. Өзгелерге кінә қойып, өкпе-реніш танытып, мінезімізді көрсетеміз. Бұл өмірде қателеспейтін адам болмайды, сондықтан кешіре де білу керек. Өзгелерді кешірген кезде, бойымыз жеңілдеп, сол адамға жақсылық жасағандай боламыз. Ең алдымен біреуді кешіру өзімізге жасалған жақсылық екенін түсінгеніміз абзал. Ең бастысы, айналаңа жақсы ниетпен қарап, жақсы көрсең, олардың қателігін кешіре де аласың. Басқаларды жақсы көру үшін өзіңді өзің сыйлап, жақсы көруің керек. Ал өзін жақсы көретін, сыйлайтын адам, өз жан дүниесін жаман сезімдермен ластап, ауырлатпайды. Біз барлығына кешіріммен, сыйластықпен, түсіністікпен, сергектікпен қарауға тиіспіз. Өйткені, өмір сондай тамаша, біз алға қарай тек қана адал ниет, ізгі істермен жүрсек, игілікке жетеміз.

Ислам - қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты сақтау үшін мейірімді және кешірімді болуды қажет етеді. «Кешірім жолын ұста, дұрыстыққа бұйыр, білместіктен аулақ бол» (Ағраф сүресі, 7/199-аят)

Адамдарды кешіре білгендер ғана Алланың кешіріміне бөленеді. Тіпті қасиетті Құран Кәрімде кешірімді адамдарды Алла сүйіспеншілігіне бөлейтіндігі жайлы былай баяндалған: «Сондай–ақ олар ашуларын жеңушілер, адамдарды кешірім етушілер. Алла Тағала жақсылық істеушілерді сүйеді» (Әли-Имран сүресі, 3/134-аят). «Кімде-кім зұлымдық жасағаннан кейін тәубеге келіп түзелсе, Алла оның тәубесін қабылдайды. Алла шынында бек кешірімді, ерекше мейірімді»,(«Мәида» сүресі, 39 – аят).

Өмірде кез - келген адамға үлкенге де, кішіге де кешірім сұрауға тура келіп жатады. "Кешірім сұрай білу - кісілік", - дейді заманымыздың заңғар жазушысы Ш. Айтматов. "Кешірім сұрап келсе, әкеңнің құны болса да кеш", — дейді халық мақалы. Осы сөздердің астарында - қарапайымдылық, ұлылық жатыр емес пе? Әкенің ұлынан, шешенің қызынан, әкімнің халқынан, үлкеннің кішіден, кішінің үлкеннен, жігіттің қыздан, кешірім сұраудың өзіндік ерекшеліктері бар, бірақ олардың ортақ бір жайы — кешірім сұрай білуі, яғни қарапайым, мәдениетті бола білуі. Кешірім сұрағанға кешірім ете білу, кешірім беру — бұл да кісілік, қарапайымдылықтың белгісі. Кешірім етудің де өзіндік реті, жағдайы болады. Кешірімді болсаң - кең боласың. Келісімге келу — кеңдік. Кең болсаң - кем болмайсың. Келісім көкжиекке көтереді. Кешірім беру - өзгеге күлкі сыйлау. Күннің көзінде де кешірімділік бар. Өнегелі адам кішіпейіл келеді. Кешірімділікті құдай да сыйлайды және тағы басқа көптеген ұлағатты нақыл сөздеріміз жетерлік.

Алла Тағала баршамызға, осы айтылған барлық аят-хадистермен ұлағатты сөздерді санамызға сіңіріп сондай-ақ амал етуімізді нәсіп етсін! Алла Тағала бізді де үлгілі болған құлдарының қатарынан қылып, екі дүниеде де бақыт нәсіп қылған пенделерімен бірге болуға жазсын!Кешірім мен жанашырлық – мұсылманның негізгі ізгі қасиеттерінің бірі екенің естен шығармаған жөн. Сондықтан жүрегіңіздегі қатқан тонды Алла разылығы үшін жібітіп, жүрегіңізді кек пен ашудан босатыңыз, сонда ғана рухани жеңілдікті сезініп, өмір сүруіңіз әлдеқайда жеңілдейді. Алайда біз кез келген игі амал мен қайырлы іс істерде және кешірім сұрауда – Ұлы Алланың разылығына жету екенін ұмытпауымыз керек.

Кешіре білу де - өнер. Кешірімді болыңыз! Десек те, ешқашан бір - бірімізді ренжітпеуге тырысайық!

Арқалық қаласы

«Мұхтасиб Әлмұхаммед» мешітінің бас имамы

Бақтыбай Нұрхан қажы Асанұлы

Ақын, ағартушы Әлмұхаммед Оспанұлының есімі ұлт көсемдері Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатов ақталғаннан кейін ғана ел арасына тарай бастаған тұлғалардың бірі. Торғай уезі, Тосын болысында 1886 жылы өмірге келген Әлекең саналы ғұмырын имандылық ілімін насихаттауға, ұстаздыққа арнаған, иманды да ізгі жан. Ол өмірінің көп бөлігін қуғын-сүргінде өткізген.

ӘЛМҰХАММЕД 13 жасын да Торғай қаласындағы 4-кластық орыс қолөнер мектебіне түсіп, «ағаш ұстасы» деген мамандық алып шығады. Содан кейін 17 жасында осы Торғай қаласындағы 6 жылдық орыс мектебінің 4-класына қабылданып, оны 1905 жылы бітіреді. 1911 жылы Троицк қаласындағы Зейнолла ишан салдырған «Расулия» медресесіне түседі. Оқи жүріп, «Айқап» журналына, «Қазақ» газетіне өлеңдерін бастырып, мақала жазып тұрады.

1917 жылы туған жері – «Бестау», «Суықбұлақ», «Шилі» маңындағы, «Үшқарасу» басындағы медреселерді «Бостандық» мектебі деп атап, ауыл балаларына орысша-қазақша білім бере бастайды.

1920 жылы Орынбордағы ағарту бөлімі мектепті қазақ тіліндегі бастауыш мектеп етіп, осында үш айлық курс ұйымдастырады, Торғай уезі бойынша осы «Бостандық» мектебінен 75 адам мұғалімдік куәлік алып шығады. Әлекең сол курста А. Байтұрсыновтың емлесін алғашқылардың бірі болып қолданып, сабақ береді.

1925 жылдың соңына таман Торғай қаласында үлкен діни мәжіліс болып, Нәуен хазірет жасының ұлғайып, денсаулығының нашарлауына байланысты өзін мұхтасибтік жұмыстан босату туралы өтініш жасайды. Торғай уезіне қарасты 13 болыстан келген дін қайраткерлері мен 54 мешіттің имамдары Нәуен хазіреттің өтінішін қанағаттандырады. Оның орнына бір ғана Әлекеңнің кандидатурасы ұсынылады.

1926 жылдың басында, Уфа қаласындағы мүфтиятқа барып, өзін Торғай уезінің мұхтасифтігіне бекіткен жарлығын алып қайтады.

Сөйтіп Әлекең 1925 жылдың аяғынан 1929 жылдың соңына дейін Торғай үйезінің мұхтасибі болып адал қызмет атқарады. Діни жұмыстарды жақсы жолға қояды. Уездегі 54 мешіт пен 4 медресенің дінімізді өркендетуге лайықты үлес қосуын қамтамасыз етеді. Болыстарды үнемі аралап, мешіт-медреселердегі жүргізіліп жатқан жақсы жұмыстардың барысын қадағалап, бақылап отырады».

Әлмұхаммед Оспанұлының өлең-жырлары да елді әрдайым адамгершілікке, оқу-білімге, ынтымақ-бірлікке үндейді.

1911 жылы басылып шыққан «Қазағыма» деген өлеңінде былай деп жазады:

Қараңғы надан елдің күні құрсын,
Бұралқы қадірі жоқ иттен жаман.
Кел, қазақ, надандықтан қоштасалық,
Қайрылмас қанша айтқанмен кеткен заман,
Жастарды жасөспірім, жаңа талап,
Сақталық бұл адасқан беттен аман.

Әлекеңнің отызыншы жылдары үшінші рет айдалып бара жатқанда жазған «Жазушыдан ақырғы сөз» деген өлеңінде оның болашаққа деген сенімі бейнеленген:

Жазушы Әлмұхаммед Оспанұлы,
Тағдырға бой ұсынбақшы хақтың құлы.
Мұхтасиф үш ауданға болдым рас,
Жасқанып жасыра алман, сірә дә оны.
Ғылымның азды-көпті арқасында,
Халқымнан қадір-құрмет көрдім шыны.
Ырзамын әуелі Алла һәм халқыма,
Иншалла ұмытпасам керек мұны.
Жалпыға жалпақ келген бұл бір нәубат,
Демей-ақ жақсы-жаман, ұсақ-ірі.
Көреміз нәтижесін көппен бірге,
Тысқары топырақтан болсақ тірі.

Торғай өңірінің тумасы, өткен ғасырдың бас кезінде (1911) Зейнулла хазреттің медресесін тәмамдап, Саналы ғұмырын дін жолына ілім жолына бағыштаған, сол жолда бақытын тауып ел құрметіне бөленген, адалдықты, парасаттылықты ту еткені үшін кеңестік дәуірдің қанқұйлы зобалаңына ұшырап, жазықсыз жапа шегіп, тауқымет тартқан бірегей тұлға, ақиық азамат.

Құдай тағаланың сүйген құлы, халқының біртуар перзенті, көкірегі алтын көмбе шежіреші, ағартушы ақын. Ол кісінің білім деңгейі, діндар-тақуалығы өте зор болды. Сол кездегі Діни басқарманың муфтиі Бабаханов Зияуиддин, уфалық Шәкір қари, алматылық Садуақас хазрет, Әбдірахман ишандармен деңгейлес шығып, олардың өзара сыйластығы ел аузында жатталған.

Сол үшінде Торғай-Қостанай өңіріндегі атақты діндарлар: Мұстафа қажы, Файзулла қари, Ысқақ, Жүніс, Аймағамбет сияқты тақуа моллалар Әлекеңді ардақ тұтып, оның даналығына, кемеңгер тереңдігіне тәнті болған.

Әлмағамбет Оспанұлының халыққа сіңірген еңбегін бүгінде тәуелсіз еліміз өз деңгейінде бағалауда. ҚМДБ-ның шешімімен 2007 жылдың 6-шы қыркүйекте Арқалық қалалық мешітіне есімі берілді...

Бүгінде бұл мешіт: Қостанай облысы, Арқалық қалалық «Мухтасиб Әлмұхаммед» мешіті деп аталады.

Арқалық қалалық «Мухтасиб Әлмұхаммед» мешітінің
Бас имамы Бақтыбай Нүрхан Асанүлы

Марал ишан Құрманұлы Орта жүздің бір баласы Керей руының Тарышы тайпасы, Ақсары атасының Нұрымбет әулетінен тарайды. Бұл елдің ата қонысы Солтүстік Қазақстан облысының Жамбыл елді-мекені.

Ишанның әкесі Құрман Кенжебайұлы бес уақыт намазын қалдырмаған, әрі батыр, әрі діндар адам болды. Абылайдың батырларының бірі әрі бірегейі. Жоңғар қонтайшысы Қалден-Цереннің қазақ әйелінен туған екі қызының бірін Абылай, Фатима атты екіншісін Құрман алыпты. Одан Құлжа, Арал, Марал атты ұлдар дүниеге келген. Білетіндердің айтуына қарағанда, Фатима шешей осы күнгі Қызылорда облысының Жосалы маңындағы «Қамыр қорымы» деген жерде жерленген деседі.

Марал ишан 1780 жылы Қостанай облысының солтүстігіндегі Обаған өзенінің кейіннен «Марал шілігі» атанған қоныста дүниеге келіпті. Оның ұрпақтары осы күнге дейін Троебратное селосының жанындағы Нұрымбет деген ауылда, Әулиекөл, Құсмұрын, Жүзбай, Бестау елді мекендерінде өмір сүріп жатыр. Осы күнде жүз жылдан аса тарихы бар Қостанайдағы Ақ мешіт, Бестаудағы ұрпақтары тұрғызған мешіт бабаның есімімен аталады.

Кейбір деректерде әкесінен 9 жасында жетім қалып, 13 жасқа келгенде анасымен Ақ мешіт жағына барған. Ақ мешіт маңайындағы Құланбай ишанның Меңдібике атты қызына үйленген Марал, қазіргі Өзбекстан елінің Жам тауының үңгіріндегі Жалаңаяқ ишанның медресесіне жүз шәкірттің бірі болып білім алады. Осы медресені жеті жыл оқып, білімін тереңдету үшін тағы да үш жылға қалады. Он жыл оқыған Марал ишан аман-есен, біліммен қаруланып еліне оралады. Арқа жазығында ол өзінің тәбиптік кәсібімен халыққа орасан зор қызмет етеді, ауру-сырқауларды емдейді.

Марал бабамыз тек діншіл ғана емес, ол – қоғам қайраткері, азаттық үшін күрескер, ұлт-азаттық қозғалыстың рухани көсемі. XIX ғасырдың 30-жылдары Марал ишан қазақ халқын «Ғазауат» соғысына жұмылдырды. Алдымен Құсмұрын атырабында басталған бұл қозғалыс Қазақстанның солтүстігінің біраз жерін қамтыды. Марал бабамыз патша үкіметі шенеуніктеріне қайта-қайта адам жіберіп, хат жазып, қазақ жерінде орыс бекіністерінің салынуына қарсылық білдірген. Еш жауап ала алмаған ол әскер жинап, қарулы қарсылық білдіруге дейін барды.

1819 жылдың жазында Керей-Уақ, Атығай-Қарауыл елдерінің басты адамдарының басын қосып, Қақ сорының жағасында құрылтай өткізеді.

Марал бабамыз қолбасшыларға әр уақыт дұға етіп, ақ батасын беріп отырады. Көтеріліске қатысушыларға діни басшылық жасау үшін Марал хан сарайының Кеңес құрамына кіреді.

Кенесары көтеріліс бастап, бодандыққа қарсы шайқасып жатқан кезде Марал ишан Батыс-Сібір мұсылмандарының діни басшысы болады. Бұдан былай даулы мәселелер шариғат үкімі бойынша шешіліп отырды. Қазақ қосынына рухани демеу көрсетіп, кей жағдайда өз бойындағы керемет қасиеттерімен де көмектеседі. Кенесары әскерінің бірсыпыра жеңістерге жетуіне, халық алдында беделінің артуына әулиенің көп үлесі тиеді. (Нұртайұлы С. Ислам және Марал Баба. - 1996. - 92 б.; 31-б.).

Қазақ-орыс арасындағы саяси мәселелерді Марал бабамыз келіссөз арқылы шешуді көздегені мәлім. Осы мақсатпен ол Омбыға Керей болысының ақсақалы Байсал арқылы екі бірдей хат жібереді. Біреуі Орынбор әскери губернаторы Эссенге, екіншісі, Сібір жеке корпусының командирі Капцевичке жолданды. (Энциклопедия «Айқап», Бас редактор Р. Нұрғалиев. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1995 ж.). Ол хаттың басталуындағы сөздер Маралдың нағыз дін қайраткеріне тән болмысын айқындай түседі: «Әуелі, Жаратқан Құдай шын, екінші оның пайғамбары Мұхаммед, төрт шәриар, төрт имам, әуелі Адам, екінші Мұхаммед пайғамбар болғалы сол заманнан бермен қарай, мұсылман мұсылман болып, кәпір кәпір болып келгелі біздің арамызда бүліншілік-дұшпандық болған емес, бір Құдайға сыйынып келе жатыр¬мыз. Осылай, тақсыр, жандарал, мұнан бірне¬ше жылдар бұрын Россия мемлекеті¬нің шегінде татулық, тыныштық болушы еді, сол кездегі Россия патшаларының тұсында орыстар рұқсатсыз қазақ жеріне кіруден қорқушы еді. ...Орыстар қазаққа тиісті жерді тартып алып, иеленіп кетті. ... Пайғамбардың жәрдемі бойынша мен Сізден, жақсы жандарал, өтініп сұраймын, маған патша ағзамға баруға рұқсат һәм жол берсеңіз екен» («Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1995. -368 б).

Марал ишанның бұл тілегін Сібір билеушілері Ресейдің Азиялық департаментіне мәлім еткен. Сонымен 1822 жылы Марал Құрманұлын Санкт-Петербургке шақыру мәселесі шешілген. Бірақ сол жарлық туралы рұқсат хат Маралдың қолына тимеген. Себебі бұл кездері Марал ишан Хиуа хандығының Сыр бойындағы қазақ ауылдарын, Орынбордан, Троицкіден ке¬летін керуендерді талауға бағытталған басқыншылық, тонаушылық әрекеттерін тоқтатқан халық қозғалысының жетекшісі болып қызмет жасап жүрген. Бабаның патша қабылдануына бармаған себебінің де бір хикметі бар, ол: Орынбор генерал губернаторы жүзбасы сұлтан Жантөре Жиһангеровке Маралды тауып алуды тапсырса, ол өз тарапынан сұлтан Жұма Құдаймендиевке Маралды ұстауды бұйырған. Ал орыс әскерінің полковнигі Грамматин Сұлтан Шотайға Маралды ұстауды тапсырған. Осындай жағдайлар орын алғандықтан да Алланың қалауымен қабылдау бұйырмаған сияқты.

Марал ишанның Ислам діні негізіндегі шығыстың ғылыми мұра-ларымен оқып-қарулануы, оның исламдық ағар¬тушылық мақсатын халыққа қыз¬мет етуге арнаған жұмыстарынан бай¬қауға болады. Оның бір қызметі халық арасындағы мүмкіндігі шектеулі жандандарды сауық¬тыруы арқылы жүзеге асырыла бастайды. Қиындық көріп жүрген мүгедектерге көмектесу, ем жасау, олардың тәніне де, жан дүниелеріне де имандылық нұрын себу асыл дініміздің қағидасы.

Марал бабаның ағартушылығы¬ның тағы бір парасы ол – қазақ жұртшылығын отырықшылыққа, диханшылық кәсібіне баулудағы жұмыстарынан да байқалады. Демек, көшпелі тұр¬мыстың жан-жақты дамуын жетілдіру үшін, өркениеттік даму жолын жұртшылыққа үйрете білді. Жалпы мұндай істер халықтың экономикалық және рухани жақтарынан толық жетілуіне ықпал ететіні рас. Халық тарихындағы ос¬ындай ағартушылық бағытты ұстанған қайраткер тұлғаларымыз, соның ішінде имандылық ілімді насихат етушілер халық¬тың тұрмысының да, дүниетанымының да жетілуіне, өсіп-өркендеуіне пайдалы болғандығын айта кеткеніміз дұрыс. Сондықтан Марал бабаның атқарған істері ислам ағартушылығы дәстүрінің қазақ топырағындағы озық көріністері болып табылады.

Тарихшы ұстаз Сәден Нұртайұлының деректеріне назар аударсақ: «Сыр бойына келген соң жергілікті халықты дін жолына насихаттап, сауатын ашып, мәдениетін көтеруге Марал ишан көп еңбек етеді. Сырдарияның бір саласы - «Қараөзектен тарайтын «Сасық өзектің» бойында жағалай бірнеше жерден мешіт салдырады. Сол атырапта Марал салдырған 7 мешіт-медресе бар. Бұлай атау себебіміз, мешітте жұрт намазын оқып, Аллаға құлшылық жасаса, екінші жағынан, жергілікті елдің балалары оқып, діни тәлім алған, сөйтіп, медресенің де қызметін атқарған. Ол мешіттер: «Қара бөгет», «Байбол», «Ишан ауылы» (Маралдың немересі Тобағабыл ауылында), «Қырғы мешіт», «Қолаң төбеде», «Қыш мешіт», немересі «Оспан ишан» мешіті және өзі отырған «Қамыр» төбесіндегі күмбездеп салдырған мешіт. Сол себепті бұл аймақты жұрт «Қырық мешіт» атап кеткен.

Қазақ даласының солтүстігі мен оңтүс¬тігі атыраптарындағы мешіт-медреселердің кең таралуына тікелей ықпал еткен Марал бабаның ауқымды да айтулы істерінен асыл дініміздің жоғары деңгейде дамығандығын байқауға болады.

Бір сөзбен айтқанда, Марал ишан – түркі дүниесі ғұламаларының исламдық ағартушылық дәстүрін Қармақшы және Қостанай өңірлерінде өзіндік бағытымен жалғастырған діни қайраткер. Марал ишанның имандылық, адамгершілік жолындағы дәстүрлі істері, өңірлерде кеңінен таралды. Ізін жалғастырушы ахун-ұстаздар дін ілімін өздері ашқан мешіт-медреселерде оқытты, араб, парсы, түркі-шағатай тілдеріндегі Шығыстың классикалық әдебиет мұраларын насихаттады. Олар сол дәуірдегі - Ресей империясының отаршылдық саясатына өздері жүргізген діни тәлім-тәрбие, оқу істері арқылы кедергі жасаған күрескер ағартушылар десек те артық айтқандық болмас. Мәселен, Қалжан ахун Бөлекбайұлы, Ораз-Мұхаммед ахун Бекетайұлы, Алдашбай ахун Ерназарұлы, Әлібай ахун Қосқұлақұлы және т.б. қазақ даласының барлық атыраптарындағы ахун-ұстаздар халқымыздың дінге деген дүниетанымына сара жол салған ізгі жандар.

Марал баба Құрманұлы сын¬ды қайраткерлер қазақ халқының материалдық және рухани мәдениет салаларындағы өсіп-өркендеуі, кемелденуі, мәңгілік сақталуы үшін шығарма¬шылық және қоғамдық-әлеуметтік қыз¬меттері арқылы үлес қосты.

2023 жылы Марал ишан атын иеленіп отырған Қостанай қалалық мешітіне 130 жыл толмақ. Қаламыздың дәл ортасынан ойып тұрып орын алған тарихи мешітіміз кеңес дәуірінде діни ғимарат ретінде емес, басқа мақсаттарға пайдаланылып келді. Алланың қалауымен мұсылмандарға дін ордасы ретінде қайтадан есік ашқан еді. Аталмыш тарихи мешітіміздің тәуелсіздік алған жылдары мен кейінгі жылдары күрделі жөндеуден өтіп, халыққа пайдалануға берілуіне мұрындық болған барша азаматтарға Алланың нұры жаусын!

Осындай ұлағатты істерімізбен ұлттық рухани құндылықтарымызды ұлықтап, иманды, адамгершілігі мол, отаншыл-өршіл рухы жоғары ұр¬пақты қалыптастыру - қасиетті борышымыз. Бұл өз кезегінде тәуелсіз Қазақстандағы ұлттық тәлім-тәрбие жүйесіндегі біздің берік ұстанымымыз.

Бектұрсын Уәлиев,
Қостанай қалалық «Марал ишан» мешітінің Бас имамы.

Алла Тағала әрбір ораза ұстауға денсаулығы жарайтын, балиғатқа толған, ақыл-есі бүтін мұсылманға оразаны парыз етті. Алла Тағала Құран Кәрімде былай деген: فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ

«Сендерден кім Рамазан айында болса, ораза ұстасын. Ал кім (осы айда) науқас болып немесе сапар шегіп ораза ұстамаса, (қаза болған күндерін) басқа уақытта ұстасын. Алла сендерге жеңілдікті қалайды, ауыртпалық артқысы келмейді» . Бұл аяттың мағынасынан Алла Тағала құлдарының кейбіріне Рамазан айында белгілі бір себеппен ораза ұстамауға рұқсат еткенін аңғарамыз. Солардың ішінде Рамазан айында ораза ұстамайтын, бірақ содан кейін қазасын өтейтін адамдар бар. Олар мыналар:

1. Жолаушы. Шариғат тұрғылықты жерінен таң атқанға дейін ең кемі 86 км. (ханафи мазһабына сәйкес) қашықтыққа сапарға шыққан адамға ораза тұтпауға рұқсат етеді. Бірақ кейін қазасын өтеп береді. Егер таң атқаннан кейін жолға шықса, онда оған бұл күні ораза ұстау қажет болады да, оразаны бұзуға тыйым (харам) салынады. Дегенмен ораза ұстау жолаушыға қиындық тудырмаса оған ораза тұту мұстахаб болады.

2. Дертке шалдыққан адам. Рамазан айында науқас адам ораза себепті денсаулығы нашарлаудан немесе дертінің жазылуы баяулаудан қауыптенсе, оған ораза ұстамауға рұқсат етіледі. Әрине бұл жерде тәжірибеге немесе білікті дәрігердің нұсқаулығына жүгінеді. Ауруы себепті ораза ұстай алмаған жандар емделгеннен кейін ұсталмаған ораза күндерінің қазаларын өтеулері қажет.

3. Жүкті және емізулі баласы бар әйел. Жүкті әрі емізулі баласы бар әйелдер ораза ұстау өзіне не баласына зиян беруден қорықса ораза тұтпауға рұқсат етіледі. Әнәс ибн Мәліктен (Алла оған разы болсын) риуаят етілген хадисте: رَخَّصَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمْ) لِلْحُبْلَى الَّتِى تَخَافُ عَلَى نَفْسِهَا أَنْ تُفْطِرَ وَلِلْمُرْضِعِ الَّتِى تَخَافُ عَلَى وَلَدِهَا. «Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өзі және сәбиі үшін қауыптенетін жүкті әйелге мен емізуші әйелге ауыз ашуға рұқсат етті» , - дейді. Сонымен қатар дәрігер, бала емізетін әйелге сәбидің еміне қажетті дәрумендер қабылдауды жазып берсе, онда оған ораза ұстамауына рұқсат етіледі.

4. Өміріне қауыптену. Аузы берік адам ауыр жұмыс істеу арқылы қатты шөл мен аштыққа шалдығып, сол үшін өмірінен не есінен айырылатындай жағдайға душар болса, онда оған оразасын бұзуға рұқсат етіледі. Кейіннен бұл күннің қазасын өтеп береді. Алайда мұндай кісілерге оразаны басынан бастап ауыз бекітпей бірден ұстамауға рұқсат етілмейді. Сондықтан Рамазан айында ауыр жұмыс істейтін адамдар оразасын аяғына дейін ұстауға кедергі келтіретін тым көп жұмыс істемеген жөн.

Сондай-ақ жылдың басқа мезгілінде ораза ұстауға шамасы келмейтін қария кісіге және созылмалы дерті бар кісіге (өмір бойы ауыратын) ораза ұстамауға рұқсат етіледі. Оларға қазасын өтеу де шарт емес. Оларға күніне бір міскінді тамақтандыру (таңғы және кешкі ас) уәжіп болады. Бұл жөнінде Алла Тағала былай деген: وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍۖ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُۚ

«Ораза ұстауға шамасы әзер жететіндер (яғни, қарттар және созылмалы дертке шалдыққан науқастар қаза болған әр күнге) підия ретінде бір жарлының (бір күндік екі мезгіл) тамағын (немесе соның құнын ақшалай) беруі керек. Ал енді кімде-кім қайырымдылық жасап (аталмыш мөлшерден) асырып берсе, онысы өзі үшін қайырлы әрі жақсы болмақ» .

Дархан Манарбекұлы, Қостанай аудандық «Маңдай батыр» мешітінің Бас имамы

Рамазан – это особый, священный месяц для мусульман, наступления которого ждут мусульмане всего мира, и с которым нехотя расстаются, месяц, в котором начали ниспосылаться бесценные аяты Священного Корана.
Рамазан – месяц чисто-сердечного раскаяния и внутреннего диалога с душой. В это время принимаются покаяния и прощаются грехи людей, которые, с чистым сердцем и великой надеждой на милость и довольство Всевышнего Аллаха.
Искренние рабы Аллаха жили так, чтобы укрепить свои стопы на истинном пути и усердствовали на пути служения. Ведь основная причина того, что человеку дарована жизнь — его предназначение быть рабом Аллаха. Поэтому в основе всех наших целей и идеалов должно быть намерение использовать свою жизнь так, как использовали ее «познавшие Всевышнего».

Представьте, что наша жизнь — канва, по которой мы вышиваем узор. Если мы наполним жизнь прекрасным и истинным содержанием, чистотой и добродетелью, то узор нашей жизни будет ровным и красивым внешне, глубоким и благим по содержанию. Если мы будем вышивать узор нашей жизни, вкладывая в него хаос, запрещенное и мерзкое, то он получится запутанным, уродливым и рваным и оборвется тревожно и трагически…

Человек, для того чтобы наилучшим образом использовать свою жизнь, должен найти главное, а не спотыкаться на второстепенном. Но и этого недостаточно. Когда человек знает о главном, то воплощать его в жизнь следует со вниманием. Особым условием для этого является безупречно выполненная работа. Например, пчела. Когда она строит соты и наполняет их медом, разве она это делает как-то лениво или с недостатками? Нет, порядок, аккуратность и точность соблюдены во всем. Если бы было иначе, то, возможно, мед не был бы для нас целебным, а был бы вредным. В таком случае, разве человеку, который создан в наилучшем образе среди всех творений, не нужно быть в своих действиях, делах и поступках еще совершеннее и тщательнее, чем пчела? Ему следует наполнить свою жизнь верой, познанием, искренностью, богобоязненностью, чтобы привести в порядок свою душу. Известно, что человек имеет душу и тело, и владеет имуществом. Его обязанности начинаются с того, что свое тело он должен пропитать обязан разрешенной пищей и использовать на пути Аллаха, имущество и деньги тратить на Его пути, а душу украсить нравственными качествами. Если он будет стараться выполнять это безупречно, то укрепится в состоянии «ахсан-и таквим» — в образе прекраснейшего создания Всевышнего.

Для укрепления в вере и нравственности существует множество путей, главное – знать их и выполнять искренне. Перечислим некоторые из них:

— Изучать основы ислама, углубляться в понимании явной и скрытой сути вещей и происходящих событий.

— Приближать свою нравственность к нравственности Пророка ﷺ.

— Очищаться от дурных привычек и качеств. Брать примером для себя праведников «Эпохи благоденствия», нравственность сподвижников Пророка ﷺ.

— Не просто читать Кyр`ан, а изучать, стараться прочувствовать и осмыслить.

— Быть стойким на пути истины, выполнять обещанное, держать слово, не нарушать клятву.

— Быть привязанным к поклонению.

— Размышлять о смерти.

— Совершать ночную «ибаду» (поклонение).

— Быть в окружении благочестивых людей, находиться рядом с праведниками.

— Любить братьев по вере.

— Избегать осуждений и сплетен.

— Правильно использовать заработанное, избегать расточительства и не быть жадным.

— Помогать нуждающимся, давать садака.

— Стремиться достичь умения быть довольным.

— Быть добрым и щедрым.

— Внимательно относиться к правам других.

— Быть внимательным, к тому, что ты ешь, следить за тем, чтобы пища была разрешенной.

— Служить людям ради Всевышнего. Жить, соблюдая принцип: «Казаться таким, каков ты есть, и быть таким, каким кажешься»…

Без сомнения, месяц Рамадан — великолепная возможность для тренировки навыка и опыта обретения всех этих качеств. Рамадан — это месяц, когда Милость Аллаха Тааля проявляется с великой силой. Да будет благословен месяц Рамадан — месяц великой милости Всевышнего. Это месяц, который дает возможность восполнения упущенного, возмещения долгов, исправления ошибок и недостатков, возможность обновления жизни.

Пусть Всевышний Аллах поможет нам достойно провести месяц Рамадан и приобрести блага и дары из его сокровищницы духовности. Аминь!

Главный имам мечети «Жұма» Денисовского района Жиенбаев Р.М.

Баршаға мәлім, Елордамызда Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлының төрағалығымен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Төралқа мәжілісі болып өтті. Оған аталмыш басқарманың бөлім басшылары, облыстардың бас имамдары қатысып, өткен жылы атқарған игі жұмыстары жайлы есеп берген еді.

Өңірдегі Бас имам Бахытбек қажы Нұрғабылұлы осы айтулы жиыннан нәтижелі оралды. Былтырғы жылы жүзеге асырылған істер тиісті бағасын алып, дін қызметкерлерінің ізденістері мен талпыныстары жақсы жағынан аталды.

Біз таяуда дін қайраткеріне арнайы жолығып, көкейде жүрген бірнеше сауалдарымызды қойып, нақты жауаптарын алған едік. Төменде осы сұхбатты оқырмандар назарына ұсынып отырмыз.

Бірлік бар жерде-тірлік бар

-Жылдық жұмыстарыңызға Төралқа мәжілісінде оң баға беріліпті. Осы табыстарыңызға Қостанай облысындағы барша мұсылман қауымы қуанышты. Алдағы уақытта да еңбектеріңіз жанып, табыстан-табысқа жете беріңіздер?

-Ізгі лебізіңізге рахмет. Өткен жыл пандемияға байланысты күллі еліміздегідей бізге де оңай соққан жоқ. Алайда әріптестерімнің еңсесі түспеді. Қайта бойларынан рухани тың күш-жігер тауып, жұмысты барынша жандандыра түсті.

Әрине, мешіттер үнемі қалыптасқан дертке байланысты үнемі намаз оқуға ашық болмаса да халықпен байланысын үзбеді. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының алдыңызға қойған барлық талаптарын дер кезінде орындап отырдық.

Тіпті тоғыз жолдың торабында орналасқан мешіттерімізде жолаушыларға қолайлы жағдай туғызу мақсатында намаз оқитын бөлмелерді де дайындадық. Жауынды-шашынды, боранды күндері бір сәт бой жазып, сергіп, тынығуларына қолдан келген мүмкіндікті жасадық.

Өздеріңіз білесіздер, Солтүстікте қыста үскірік аяз, бет қаратпас суық күндер аз болмайды. Сондай кездері жолды тазартқан азаматтарға да ас-су жеткізіп тұрдық.

Ал пандемияға байланысты атқарылған жүмыстар ұшан-теңіз. Оның бәрін осындай бір сұхбатта баяндап беру әсте мүмкін емес. «Біз біргеміз» деген қағиданы берік ұстанып, ауруханадағы емделіп жатқан ағайындарға қол ұшын создық. Өз басым өңірдегі барлық аудандар мен қалалардың, кенттердің имамдарына, ауылдардың молдаларына әңгіменің орайы келгенде шынайы алғысымды білдіргім келеді. Олар кездескен барлық ауыртпалықтарға төзді әрі шыдады. Қайта шыңдала түсті.

Жеті бағыт бойынша жұмыс істедік

-Бахытбек қажы Нұрғабылұлы, республикамыздағы жыл қорытындысында жеті бағыт бойынша тындырылған қыруар шаралар айтылды. Соларға қысқаша тоқталып және сөзіңізді өзіңіз басшылық ететін өңірдегі мешіттердің тыныс-тіршілігімен байланыстыра кетсеңіз?

-Бас мүфти төрағалық ететін Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы 2021 жылдың басында жеті бағыт бойынша жұмыс жоспарын бекіткен-ді. Біз соны басшылыққа алдық.

Ал олар қандай бағыттар еді. Енді соған аз-кем тоқталғаным жөн болар. Мәселен, ақпарат және қоғаммен байланыс, оқу-ағарту және кадрлық әлеует, дін мен дәстүр, уағыз-насихат, қайырымдылық, рухани тәрбие-Ихсан ілімі, жат діни ағымдармен жұмыс секілді бағыттардың қай-қайсысыда ауқымды әрі маңызды. Олардың бәрі де мұсылман бауырларымыздың өмірінде ерекше орын алады.

Өз басым өңірге жауап беретін Бас имам ретінде мешіттерде өткізілетін түрлі басқосуларда, семинарларда, әріптестермен болған кездесулерде жоғарыда аталған бағыттардың мәні мен өзектілігін үнемі айтып отырдым.

Сондай өзара түсіністіктің нәтижесінде жыл бойы шама-шарқымыз келгенше тыңғылықты әрі нәтижелі жұмыс істеуге тырыстық. Әрине, оның бәрін тәптіштеп баяндайтын болсам, әңгімеміз ұзаққа созылып кетері сөзсіз.

Солардың кейбіреулерін ғана тілге тиек еткенім орынды болар. Бірінші бағыт бойынша сайтта және әлеуметтік желілерде облыстағы діни ахуал мен күллі мешіттердің тыныс-тіршілігі ұдайы жарияланып отырды. Діни мерекелердің алдында телеарналарға шығып сөйлеп, халыққа құнды мағлұматтар бердік.

Өзге бағыттар бойынша да алдын ала белгіленген жоспарлар ұдайы пысықталып, тиісті мамандар бақылауға алды. Соның арқасында көзделген меже биігінен көріндік.

-Сіздің салмақты ойыңыз бен пікіріңізге қарағанда, алынған асулар аз емес. Ең алдымен өңірде қанша мешіт пен намазхана бар екендігін айтсаңыз, олар қыстан қысылмай өтуге барлық жағдайлар жасалған болар. Жоғарыда аталған бағыттардың ішінен кейбіреулерін жұртшылық назарына сала кетсеңіз?

-Сауалыңыз өте орынды. Мұндайда өткен кезеңдер еріксіз еске түседі. Еліміз егемендік алғанға дейін аймақта бірде бір имандылық ордасы болған жоқ. Ол енді кешегі қайта оралмас кеңестік заманның кесірінен туындаған.

Тек қана тәуелсіздікке қол жеткізген отыз жылдың ішінде қаншама зәулім мешіттер салынып пайдалануға берілді. Қандастарымыз үлкен қуанышқа кенеліп, үлкенді-кішілі қауым ислам дініне бет бұрды. Кадрлар жағы мықтап қолға алынды.

Қазіргі таңда мешіттерде жұмыс істеп жатқан имамдардың басым көпшілігі жоғары кәсіби білім алған жастар. Жыл сайын діни басқарма және өкілдіктің қолдауымен талапты бозбалалар беделді оқу орындарына түсіп жатады.

Артта қалған жылы білікті оқу орындары-Нұр-Мүбарак Египет ислам университетіне, Хасеки академиясына, Қарилар орталығына, медресе-колледждерге 11 талапкер қабылданып, таңдаған мамандықтарын игеріп жатыр.

Олардың сапалық біліктілігіне келсек, бұл күндері облыс бойынша 71 қызметкер бұйрық бойынша қызмет атқарады. Оның 44-і бас имам және найб имамдар. Діни курстарда біліктілігін жетілдіретіндер де жеткілікті. Өткен жылы діни басқарманың қолдауымен ротация жасалып, бірқатар аудандар мен қалалардың имамдары ауыстырылды.

Жалпы, өңірде 25 мешіт Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының филиалы ретінде тіркелген. Таратыңқырап айтатын болсақ, оның 5-і қалалық, 16-сы аудандық және 4-і ауылдық мешіттер. Былтыр аймақта 1 мешіт пен 2 намазхана қайта салынып, пайдалануға берілді. Сөйтіп, Құсмұрын, Бөрлі, Шеген елді мекендердегі ағайындар үлкен қуанышқа бөленді. Сонымен қатар 36 намазхана да халыққа қызмет етеді.

Қазіргі таңда Әулиекөл және Алтынсарин аудандарында жаңа мешіттер салынуда. Алдағы уақытта олар бойкөтеріп, қалың жұртшылыққа есігін айқара ашатын болады.

Тәуелсіздіктің 30 жылдығына орай Қостанай облысында да ауыз толтырып айтарлықтай істер атқарылды. «30 жылдық мерейтойға 30 мың тал отырғызу» акциясына белсене қатысып, 330 талды ектік.

Сонымен қатар 4 мешіт күрделі жөндеуден өткізіліп, жұртшылықтың имандылық ордасына, 11 мешіттегі асханалар ағайындардың басқосатын орнына айналды. Мен осы арада бірқатар мешіттің іші-сыртында және қабірлер басында тазалық жұмыстары атқарылғандығын тілге тиек еткім келеді.

Қазақ «Үйі жоқтың күйі жоқ» деп босқа айтпайды. Имамдар мен діни қызметкерлер ештеңеге алаңсыз әрі жалақысы лайықты болса, жұмыс та оң нәтиже беретіндігі ақиқат.

Өткен жылы 5 діни қызметкерге баспана берілді. Олардың сол сәттегі қуанышын көрудің өзі түсінген адам үшін үлкен бақыт. Мешіттерге деген демеушілердің жанашырлығының арқасында 3 жеңіл көлік тапсырылды. Бұл да олардың жұмысын жеңілдете түсері даусыз.

Қолы ашықтың-жолы ашық

-Біздің халқымыз ежелден қиналған жанның жанынан табылуды, жетім-жесірге қолдау көрсетуді сауапты іс саналған. Сіздерде осы қайырымдылық бағытында да қыруар жұмыстар атқарылып жатқанын көзбен көріп, көңілге түйіп жүрміз. Сол маңызды да ізгілікті шаралар жөнінде әңгімелейтін кезіңіз келген секілді.

-Бұл қайырымдылық бағытындағы игі шаралар негізгі жұмыстарымыздың бірегейіне жатады. Осы орайда Зекет және қайырымдылық қорының тындырған істері айтарлықтай. Біз жыл бойы «Тайқазан», «Берекелі Рамазан сыйы», «Қолдан-қолға», «Ел үлесі пәтерге», «Үміт сыйла сәбиге», «Жетім көрсең, жебей жүр», «ҚМДБ гранты», «Киім-кешекпен көмек», «Қайырымды жұма», «Жылулық сыйла», «Өмірге үміт сыйла» секілді жобалардың кеңінен қанаттарын жаюына белсене атсалыстық.

Осы аталғандармен бірге «Раббың үшін құрбан шал», «Ауызашар себеті», «Көшпелі қайырымдылық керуені», «Рамазан керуені», «Мектепке жол», «Алтын құрсақты батыр аналарға тосын сый», «Қиындықта ел бірге» секілді айналамыздағы қолдауға зәру жандарға көрсетілетін мән-маңызы зор акцияларды ұйымдастыруға да ерекше көңіл бөлеміз.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының ұсынған үлгісіне сай жұмыс жүргізу біздің басты міндетіміз. Жерлеу рәсімдерінде ысырапшылдық пен бәсекелестікке жол бермеу және жалпыға ортақ мәдениет қалыптастыру мақсатында облыста бірнеше жиындар өткіздік. Өйткені, бұл жайлар қазіргі таңда өте өзекті. Жасыратын несі бар, қимас адамдары дүниеден өтіп, қара жамылған шаңырақтардың бәрінің тұрмыс жағдайлары бірдей емес.

Сондай-ақ қабір басындағы келеңсіздіктерді бір ізділікке келтіру жөнінде де түсінік жұмыстары тұрақты жүргізіледі. Бұл орайда өңірдің Жітіқара және басқа да аудандарда қолға алынған игі жұмыстар баршылық.

«Рухани тәрбие-Ихсан» бағытында да былтыр «Ихсан-рухани кемелдену жолы» деп аталатын кітапты баспадан шығардық. Оны бауырларымыздың жүректеріне жеткізу хақында да жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында, сайттарда қаншама танымдық-тағылымдық мақалалар жарық көрді.

Уақыт талабы имамдардан қызметте жоғары жауапкершілікті ғана емес, ішкі жансарай сұлулығын, терең білім мен біліктілікті, тұрақты шығармашылық ізденісті қажет етеді. Халықпен күнделікті тонның ішкі бауындай араласып, дін қызметкерлері ата-бабамыздан келе жатқан салт-дәстүрді, әдет-ғұрыпты, көркем мінезді бойларына сіңіріп, шешендік пен мәдениетті түрде сөйлеу білуге әбден дағдыланулары қажет.

Олар республикалық «Мұнара» газеті мен «Иман» журналын жаздырып алып қана қоймайды. Рухани байлық көзі болып табылатын бұл басылымдарды мұсылман бауырларымыздың арасында насихаттап отырады. Басқа да ғибраттық жағы мол газет-журналдарға да айрықша назар аударады.

Дін мен дәстүр егіз. Оны әсіресе, еліміздің жарқын келешегі болып табылатын өскелең ұрпақтың санасына жеткізу аса маңызды. Осы ежелден мирас болып келе жатқан асыл қазынамызды кішкентайынан біліп, сезінген бозбала мен бойжеткен үлкен мен кішіні сыйлап, өз елінің нағыз ұлтжанды патриоттары болып қалыптасатындығына өз басым кәміл сенімдімін.

Діни ағымдармен жұмыс

-Тәжірибелі имам ретінде сіздің айтарыңыз мол екендігін білеміз. Кешегі қаңтар айындағы еліміздегі күтпеген дүрбелең оқиға жүрегі елім және халқым деп соғатын әрбір намысты, көзі ашық, көкірегі ояу жанға үлкен ой салғандығы айдан анық. Өзіңіздің де ой-пікірлеріңізді келтіре кетсеңіз?

-Бұл қаңтардағы қанды оқиға бәрімізді де терең ой үстінде қалдырды. Ол елімізге қаншама зардап пен шығын әкелді. Бейбіт өмір сүріп жатқан жұртшылық жазықсыз жапа шекті. Бәрімізге де үлкен сабақ болды.

Республикамызда ғұмыр кешіп жатқан түрлі ұлт өкілдерінің отаны біреу-ол тәуелсіз Қазақстан. Оны тек біз ғана қорғаймыз. Сондықтан енді бұрынғыдай алаңсыз, қам-қарекетсіз отыруға болмайды.

Елімізде әскери қуатымызды күшейтіп, жастарымызға тиісті деңгейде патриоттық тәрбие беруге барлық ата-аналар да жауапты. Осы орайда дін қызметкерлері де жауапкершілікті жоғары сезінулері тиіс. Күнделікті жұмысымызда біз діни ағымдарға жол бермеу жағын басты назарда ұстауымыз қажет.

Әрбір жоғары және арнаулы оқу орындары мен мектептерде болған кездерімізде терроризм мен діни экстремизммен күрес және оның қауіп-қатері, алдын алу жайында әңгіме өткізіп, жігіттер мен қыздардың мемлекетшілдік, отаншылдық бағыттағы рухын арттыруға барымызды саламыз.

-Сөз соңында алдағы басты жұмыс жоспарларыңыз жөнінде қысқаша айтып берсеңіз?

-Әр жылдың өзіндік несібесі бар. Алдымызда барыс жылы жүзеге асырылар асқаралы міндеттер тұр. Қазірдегідей қалыптасқан пандемия кезінде де мешіттердің жұмысын бір сәтке де босаңсытуға болмайды.

Өткен кезеңдегідей жеті бағыттағы міндеттерді жалғастыра береміз. Өңірдегі діни ахуалды барынша жандандыруға атсалысып, халықтың діни сауатын көтеруге, кейінгі жастарымызды ізгілікке, адамгершілікке тәрбиелеу жолында уақытпен санаспай жұмыс істейміз.

Сонымен бірге мінекей дініміздегі қасиетті болған үш ай басталды. Олар Ережеп, Шағбан және Рамазан. Оның алғашқысы Алланың айы Ережеп айының келуімен ең әуелі Алладан тыныштық береке тілеймін! Бұл ай сауапты амалдар мен жақсылықтарға, мейірімге толы болсын!

Ережеп айы – дәнді егу айы. Шағбан айы – егінді суғару айы, ал Рамазан айы – егінді ору, қырман айы. Егілген егіннің жеміс бергені секілді, әрбір жақсы істің нәтижесі де болады. Сол себепті, бұл айда ораза тұтып, көбірек намаз оқып, рухани амал жасау керек.

Алла тағала отбасыларыңызға береке, елімізге татулық, амандық берсін! Мемлекетімізге тыныштық, әрбір жанның жүрегіне иман нұрын сепсін!

Әңгімелескен Оразалы Жақсанов

Қостанай облысының Бас имамы Бахытбек қажы Тәжімбетпен сұхбат