Әлемдегі ең бай адамдардың бірі Билл Гейтц өзінің бір сұхбатында: «Адамдар тез баюға әуестеніп қалды. Ойының бәрі көп уақыт жұмсамай, тез байып кету. Оның бүгінде қауқарлысы құмар ойынның барлық түрі» - деген екен. Шын мәнінде қазіргі қоғамдағы көпшілік жастардың алдағы көздегені – тез баю. Сондықтан жылдам және оңай ақша табудың әртүрлі жолдарын іздеп, соған қарай ұмтылады. Бірақ елдің болашағы, ертеңі деп сеніп отырған жастың ой-арманы оңай ақша болса, намыстың жоғалғаны деп білеміз. Сондай- ақ «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей»,-деп қазақ халқы бекер айтпаса керек. Өз болашағын жарқын әрі берекелі еткісі келсе дүниені адал жолмен табу басты ұстаным болуы тиіс.
Құмар ойындарының себебінен көп адамдардың отбасынан береке кетіп, небір қиыншылықтарға тап болып жатыр. Еңбектеніп тапқан табысын отбасына емес, картаға, ойын автоматтарына, букмекерлік кеңселерге салып сан соғып, бармақ тістегендерді көптеп кездестіруге болады. Тіпті құмар ойынына салынғандардың жұмыс істеу қабілеттері төмендеп, еріншектік, жалқаулық сияқты жаман қасиеттері басым болып тұр.
Құмар ойыны адамның білімі мен біліктілігіне қарағанда сәттілік арқылы жүзеге асатын, жеңіл жолмен ақша табудың бір түрі. Құмар ойындарының негізгі мен заңы осы тұста. Алдын ала ұйымдастырылған сәттілікке қол жеткізген ойыншының қанағатсыздығын пайдалану. Ақыр соңында қалайда болсын жеңіліске ұшырату. Қазақта «Алтын көрсе періште жолдан таяр» деген теңеу сөз бекер айтылмаса керек. Оңай олжаға қол жеткізіп, кейін ұтылсада, келесі жолы сәттілік менің жағымда болады деген сеніммен құмартып, түптің түбінде құмар ойынның шырмауына шырмалып қалғанын сезбейде қалады.
Бүгінгі күнімізде құмар ойындарын ойнау үшін белгілі бір мекенге яки букмекерлік кеңселерге арнайы барып бәс тігудің қажеттілігі шамалы. Ол үшін әркімнің өз қолындағы смартфондар арқылы тіркеліп кез-келген жерде жүріп-ақ жеңіл жетістікке жетудің жолдарын оңайлатып қойған.
Адам баласын екі дүниеде де зиянға ұшыратып, бақытсыздыққа жол бастаушы рухани дерттің бірі құмар ойынды ойнау. Алла қасиетті Құранда «Уа иман келтіргендер, арақ-шарап, құмар, табынуға арналған пұттар және жебелермен пал ашу шайтанның амалы сналатын лас істер. Ендеше одан аулақ болыңдар. Мүмкін құтыларсыңдар», деп айтқан. (Мәйда сүресі 90-аят) Аятта құмар ойнауды «лас» істеп айтуы және шайтанның ісі деп аталуы жайдан-жай емес. Себебі шайтанның басты мақсаты адамды азғырып азапқа душар ету. Ал аяттың «Мүмкін құтыларсыңдар»,-деп аяқталуыда тегін емес. Себебі құмар ойындарын тастау, оған алып баратын себептерге жоламау, одан құтылуға бір қадам болса да жеңіл болады. Ал енді осындай жағымсыз әдеттен арылған кісі мақсатына жетеді.
Құмар ойынының зардабы тек ойыншыға емес, отбасына, дос-жараны мен әріптестеріне жалпы қоғамға тиетінін ескеріп, мұндай лас амалдардан бойымызды аулақ ұстауымыз өзімізге пайда беретінін естен шығармағанымыз жөн. Ал егер кімде-кім құмар ойынына қызығушылығы артып, осы лас іске енді кірісіп бой үйретіп жатқан болса, дәл осы сәттен өзінің нәпсісін тізгіндеуі қажет. Құмар ойындарының бәлесіне белшеден батып, одан арыла алмаудың мысалы мынадай: мәселен сіз өз аулаңызға бақша ектіңіз делік. Бақшаңызды суарып күтім жасағанда, алдыңыздан міндетті түде жемісіңіздің өсуіне кері әсерін тигізуші арам шөптер бірге шығады. Сол арам шөпті егер енді шығып, тамыры әлі тереңдемей әрі жуандамайынша жұлып тастау оңай. Олай болмаса жемісіңізге құйылған суды олда пайдаланып бойын көтеріп, сабағы жуандап, тамыры тереңдейді. Ал мұндай арам шөпті жұлу үшін екі табандап тұрып,екі қолдың бар күшін жұмсау керек болады. Құмар ойынының қызығына кірушіні бірден ол істен айырмаса, тамыры терең кеткен арам шөп сияқтанып, сол былықтың ішінде әлі көп уақыт болатынын күту керек болады.
Бүгін елімізде құмар ойнаушылардың саны күннен-күнге көбейіп соның салдарынан отбасыларынан жырақтап, ажырасып, қарызға белшеден батып, қарыз алмаған танысы қалмағандықтан өтірікші болып, ел-жұртпен араласудан қол үзіп ақыр соңы өзіне қол жұмсауға дейін алып барып жатыр. Ойынқұмарлық, ішкілік пен темекіге тәуелділіктен де ауыр психологиялық дерт. Бұл дерт-адамның денсаулығына, жұмысына, адамдар арасындағы сенім мен абырой-беделінен жұрдай болуына үлкен септігін тигізеді. Сондықтан сіз жақыныңыз немесе танысыңыздан ойынқұмарлықтың қандайда бір себебін байқасаңыз, құмар ойыны құшағына орамай тұрғанда дабыл қағып мамандардың көмегіне жүгінуіңіз қажет.
Амангелді аудандық «Сатыбалды Ишан» мешітінің Бас имамы Шамшиден Нұрсұлтан
Алла Тағаланың бізге берген ерекшеліктерінің бірі ол – сөйлеу нығметі. Осындай зор нығмет үшін әрбір пенде Жаратушысына шүкір етіп, дұрыс сөйлеп, күнәлі сөз айтудан сақтануы қажет. Алла Тағала Құранда: «Уа, иман келтіргендер! Алладан қорқыңдар және дұрыс сөз сөйлеңдер», – деп бұйырған. Асыл дінімізде дұрыс сөйлеуді бұйырудағы мақсат – қоғамдық өмірде адамдар арасындағы қарым-қатынасты сақтау әрі нығайту. Қандай да бір қоғамда өсек, өтірік, жала жабу сияқты тіл кесапаттары көбейсе, адамдар арасында сенімділік жоғалып, берекетсіздік орын алады.
Діні мен дәстүрі сабақтасқан халқымыздың дүниетанымында әр айтылған сөзге ерекше мән беріледі. Бөлтірік шешеннің баласына айтқан өсиеттерінің бірінде: «Сөзден тәтті нәрсе жоқ. Сөзден ащы нәрсе тағы жоқ. Сөзден жеңіл нәрсе жоқ. Сөзден ауыр нәрсе де жоқ. Сөзіңді тіліңе билетпе, ақылыңа билет. Ақылды сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт. Не сөйлейтініңді біл. Кімге сөйлейтініңді біл. Қай жерде сөйлейтініңді біл. Қай кезде сөйлейтініңді біл. Қалай сөйлейтініңді біл. Оны білмесең, сара сөзің шала болады, арты жала болады, әкең қапа болады».
Біз бар ойымызды сөзбен жеткіземіз. Аузым бар деп сөйлей беру, әрине арлы адамның ісі емес. Санаға келген ой сөз болып тілімізге түспес бұрын жүрек пен ақылдың сүзгісінен өтуі керек. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген адамның өзі де есті болады. Осы орайда, Асан қайғы бабамыз өз еңбегінде: «Таза мінсіз асыл тас, Су түбінде жатады. Таза мінсіз асыл сөз, Ой түбінде жатады, – деп ой түбінен шыққан сөзді асыл сөзге жатқызған.
Хакім Абай сөздің орны мен мәнін, талабын былайша өрнектеген: «Ақылмен ойлап білген сөз, Бойына жұқпас, сырғанар. Ынталы жүрек сезген сөз, Бар тамырды қуалар» - дейді.
Қазақтың рухани қасиеті, халық айнасы болған тәрбие құралы – әдебиет арқылы беріліп отырды. Ақындар мен жыраулар поэзиясынан, Бұқар жырау, Ыбырай, Шәкәрім сынды ұлт жанашырларының шығармаларынан терең тағылым алуға болатындығы ақиқат. «Алдымен, ойыңды түзе, ойың сөзге айналады; сөзіңді түзе, сөзің іске айналады; ісіңді түзе, ол әдетке айналады; әдетіңді түзе, ол мінезге айналады; ал мінез – сенің тағдырың» (Шәкәрімқажы).
Дана халқымыздың: «Кеткенді келтіріп, кемтігіңді толтыратын да тіл» демекші, тілді осынша аса жоғары баға¬ла¬ға¬нын, сөзді құдіретті деп танығанын ха¬лық¬тың осындай қазыналы сөздерінен де аңғаруға болады. Мұндай даналықтан бейхабар адам сөз қадіріне жете алмайтыны да рас. Қа¬зіргі жаһандану заманында қоғамды технология билеп-төстеуде. Ал, өкініштісі сол – рухани дамуымыз артта қалуда. Бүгінде жасыратыны жоқ сөз қадірі кеміп барады.
Бұл неліктен? Аталы сөз айтар ақсақал азайды ма? әлде, сөзге құлақ асар ұрпақ жоқ па? ... ұлттық рухымыз құлдырайтын болса, қазақи тәрбиемізден жырақтап қалуымыз әбден мүмкін ғой. Дана халқымыз: «Сөз қадірін білмеген – өз қадірін білмейді» деп, сөз киесін босқа жоғары бағаламаған болар.
Жазушы Дүкенбай Досжанның шығармасында: «Мына ғажапқа қараңыз: сөзден – сөйлем, сөйлемнен – толғаныс, толғаныстан – тарау, тараудан – тағдыр шері туады» деген ойы терең мәнге ие. Шынымен де ойдан ой, сөзден сөйлем туады.
Сүйексіз тілімізге қатысты хадисте былай делінген: «Барлық дене мүшелері тіліне қарата айтады екен: «....Біз үшін Құдайдан қорық. Сен түзелсең, біз де түзелеміз. Сен бұзылсаң, біз де бұзыламыз» (Тирмизи, №2047 хадис)-деп. Адам баласы ұрлық жасап немесе қандай да бір қылмысқа бармаса да, тілінен шыққан бірауыз күнәлі сөзі арқылы үлкен азапқа душар болуы әбден мүмкін.
Әрбір сөзін саралап сөйлеу – нағыз мұсылманның қасиеті. Сөз адамның тұрмыс-тіршілігіне, оның тұлғалық қасиетіне әрі дініне әсер етеді. Қазақтың «Жақсы сөз – жарым ырыс» дегені де осы. Алла Тағала Құранда: «Адам баласының қасында, оның аузынан нендей сөз шықса да, бірін қалдырмай жазып тұратын бақылаушы періштелер бар» (Қаф сүресі, 18-аят) деп ескертеді. Осы орайда Мәшһүр Жүсіп: «Жамандық қайдан туар, тілден туар, Әркімде ғақыл болса, тілін буар. Шығарсаң бір жаман сөз ауызыңнан, Артыңнан айдаһар боп сені қуар».
Халқымыз «Тау мен тасты жел бұзар, адамзатты сөз бұзар» дейді. Расында, адам баласы бір ауыз сөзімен өзіне азап келтіріп қана қоймай, адамдар арасындағы жақсы қарым-қатынасқа үлкен сызат түсіреді. Сондықтан қымбатты бауырлар! Тілімізге сақ болып, артынан өкініп қалмастай, әрбір сөйлер сөзімізді саралай білейік.
Алла Тағала баршамызға дұрыс сөйлеуді және дұрыс амал жасауды нәсіп етсін. Шынайы мұсылман ретінде, ойымызды түзеп, әр сөзімізді көркем етуге міндетті екенімізді ұмытпайық. Сөзі түзелген елдің өзі де өнегелі қауым болатыны анық. «Кей жаманның сөзі бар – ызғары қатты ащы удай, кей жақсының сөзі бар – лебі кәусар бал судай», - (Базар жырау) демекші, Алла Тағала тек пайдалы сөз айтуымызды нәсіп етіп еткей!
Бектұрсын Торғайбайұлы,
Қостанай облысының Бас имамы
Адамзаттың санаулы ғұмырында көптеп кездесетін, сананы еліктіріп өзіне тартатын нәрсенің бірі – құмар ойындары десек болады.
Құмар негізі арабша сөз, бірақ аятта «майсир» сөзі келтірілген. Бұл сөз жеңіл жолмен мал табу мағынасын білдіреді.Асыл дінімізде құмар ойындарына тыйым салынып, лағынеттелген.
: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ ۖ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ «Әй мүміндер! Арақ, құқмар, тігілген тастар(пұтттар) және бал ашатын оқтар лас, шайтанның істерінен. Одан сақтаныңдар, құтыларсыңдар. Негізінен шайтан арақта, құмарда араларыңа дұшпандық әрі кек салып, Алланы еске алудан және намаздан қалдыруды қалайды?».
Мінеки Құранда құмар ойындарының адамды мас қылатын ішімдіктермен бір қатарға қойылып, олардың адамға, отбасына, қоғамға, моральдық құндылықтарға тигізетін кесірінің бірдей екендігі анық айтылған. Сонымен қатар құмар ойындары дос- жаран мен туған- туыстың арасына да іріткі салатын нәрсе.
Құмар ойындары сондай-ақ, қоғамды жалқаулармен, еріншектермен, ар-ұятын сатушылармен толтырып, өзін, отбасын, айналасын, дінін ұмыттырады. Ондайға ұшыраған жанның барар жері белгілі.
Осы орайда дана Абай атамыздың: -Өтірік, өсек, мақтаншақ, еріншек бекер мал шашпақ, - немесе: -Тамағы тоқтық, көйлегі көктік, аздырар адам баласын, - деген өлең жолдары еріксіз ойға оралады.
Шын мәнінде, шариғат адамға зиян келтіретін ойындардың бәріне тыйым салған. Бұл туралы Пайғамбарымыз ﴾ﷺ﴿ : «Кім өз досына: «Жүр, құмар ойын ойнайық» десе, садақа берсін»,-дейді. Бұдан аңғаратынымыз, кімде-кім досына құмар ойынды ойнауға ұсыныс жасаса оның садақа беруі - міндет. Демек, ол күнәсі үшін садақа беріп қана құтыла алады деген сөз.
Сонымен қатар, хадисте айтылып тұрған мағынада ойынды ойнау былай тұрсын, тек шақырудың өзі де харам екенін білдіреді. Сол себепті өтеу ретінде садақа беру - үкім болып табылады. Пайғамбарымыздың ﴾ﷺ﴿ бұл хадисте садақа беріңдер деп меңзеп тұрғаны ол жеке адам емес, бүкіл қоғамға зиян келтіретіндіктен жеккөрінішті құмар ойындарға тыйым салынғандығын көрсетеді. Өйткені қазіргі таңда құмар ойыны адам баласын өз-өзіне қол жұмсау, бір-бірін өлтіру, ажырасу, ұрлық-қарлық, зорлық-зомбылық, қарызға бату сияқты халге де жеткізіп отыр. Бұдан да сорақысы құмар ойынға елітушілердің арасында өз әйелін, үйін, көлігін, т.б. қажеттіліктерін бәске тігушілердің де кездесетіндігі жасырын емес. Осылардың салдарынан қаншама отбасы ойран болып, жапа шегуде.
Ғалымдар еңбексіз келетін табыстың негізгі түрлерінің бірі ретінде құмар ойындарын алға тартады. Сахаба Абдулла ибн Омардың ﴾р.а.﴿: «Құмар ойын – еңбексіз, оңай табыспен келеді», – деген сөзі бар.
Сондықтан, Ислам діні әр мұсылманды Алланың көрсеткен жолымен өз ризығын тауып, адал ас ішіп, иманның кәусардай таза бұлағынан сусындауын қалайды. Ал, құмар ойындардың адамды еңбек етуден тыйып, оны бос армандарға жетелейтіндігі анық. Құмаршы құмарға берілудің нәтижесінде Алланың алдындағы, қоғам, өзі мен отбасы алдындағы барлық жауапкершілікті ұмытып, өзіне берілген мүмкіндіктерден айырылады.
Расына келгенде, шариғатта рұқсат етілген ойындардың да бар екендігін айтуға тиіспіз. Ондай ойындардың басты ерекшеліктері – олардың адамға пайдалы және мағыналы болуында деп түсінуіміз керек. «Адамның денесі секілді, жүрегі де қалжырайды, сондықтан мағыналы ойын-сауық құрыңыздар», «Жүректі уақытымен демалдырып тұрыңдар, әйтпесе демалмаған жүрек соқыр жүрекке айналады», дейді.
Мысалы, той-томалақтарда, салтанатты кештерде және сәби дүниеге келген кездерде мұсылман үмметі жиналып, өзара қуаныштарын бөліседі. Мұндай басқосулар шариғатта рұқсат етілген амалдар арқылы жүзеге асырылса құба-құп. Ал, арақ-шарап ішу, даңғазалық жасап билеу, дарақы күлкіге,бос әңгімелер мен өсек-аяңдарға жол беру – шайтанның істерінен саналатындықтан олардан сақтану қажет. Сондықтан демалыстың түрін жан-жақты өлшеп барып қана таңдаған дұрыс. Сонымен қатар, шариғатта әртүрлі спорттық ойындар мен жарыстарға да ерекше назар аударылады. Жалпы, спорт адамның денсаулығын жақсартып, өз-өзін сергек сезінуге күш беретіндіктен онымен айналысушы күнделікті діни құлшылықтарын да құштарлықпен жасайтын болады. Өйткені, спортшыда қалжырау, еңсесі түсу деген болмайды.
Жалпы, құмар ойындарының зардабы елдің дамуына өзіндік кері әсерін тигізіп, адамның кері кетуіне ерекше ықпал ететіндігі сөзсіз екендігін нақты ұғынуға тиіспіз. Ел болып, бесігімізді түзейік десек, құмар ойындарына шатылып, шайтанның арбауына түспейік. Иманымызды күшейтіп, өзімізге, отбасымызға, айналамызға, қоғамға, қоршаған ортаға пайдалы істермен айналысайық. Алла тағала біздерді құмар сияқты лас ойындардың шырмауына түсуден сақтасын деп тілейік.
Қарабалық ауданы «Ғашура ана» мешітінің имамы Рахым Серік
Асыл дініміз Ислам – адамзат баласына ақ пен қараны, адал мен арамды, обал мен сауаптың аражігін ажыратып, насихаттап беру үшін Алладан келген иләһи дін. Ғасырлар бойы жалғасып, ата-бабବмыздан мұра болып келе жат¬қан дініміз, бүгінде Аллаға шүкір, халқымыздың өмі¬рі¬не, салт-дәстүрі мен санасына етене араласып, мәде¬ни嬬ті¬мізге айналды. Бірақ халқымыз ұстанатын шариғат қағидасынан бөлек, етене сіңіп кеткен ырымдар мен кейін пайда болған әдеттер де жоқ емес. Оларды нақты ажырата білмей, ырымды дін, әдетті дәстүр деп түсі¬не¬тін¬дер бар. Соның салдарынан кейде ел ішінде түсі-ніспеушілік орын алып жатады. Осын¬дай мәселелердің бірі жаназа рәсім-дерінде көрініс береді. Қабырғасы қайы¬сып, қайғырып отырған отбасы көз жасын бір сығып алып, ас-судың қа¬мы¬на кірісіп кетеді. Жасыратыны жоқ, осындай қаралы жағдайда шектен тыс ысырапқа да жол береміз. Имамдарымыз ысырап жасамаңыздар деп қанша ескертіп жатса да, «жұрт не дейді», «қатардан қалмау керек», «шариғат шарттары бізге келіп тіреліп қалып па, бізден кейін жасарсыңдар» деп, аста-төк ысырапты қысқарта алмай жатқан жайымыз бар.
Естеріңізде болса, 2018 жылдың наурыз айының 23-күні Қостанай облыстық мешітінде «Салт-дәстүр және діни рәсімдер» атты конференция өткен болатын. Маңызды жиынға әр аудан-қаладан ақсақалдар алқасы, сол кездегі облыстық дін істері басқармасының басшысы Жанболат Үмбетов және облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Кенжебек Укин, облыстың Бас имамы Бахытбек қажы Тәжімбеттің қарамағындағы имамдар қатысқан болатын. Конференция шешімі бойынша қаралы отбасындағы ас беру тәртібі мен марқұмға зират көтеру құрылысының шарттары да арнайы бекітілген.
Асыл дінімізде ысырапқа жол берілмейді. Құранда: «..анығында Алла ысырап етушілерді жақсы көрмейді» (Ағраф сүресі, 31 аят)-делінсе. Ардақты пайғамбарымыз: «Ішіңдер, жеңдер, киініңдер және садақа беріңдер. Алайда ысырапшылық пен тәкаппарлықтан сақтаныңдар». (Ахмад, Мухтар «Әл-Ахадис»111)-деп ескертеді.
Аталмыш мәселеге байланысты 2022 жылдың тамыз айында ҚМДБ-ның төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы хазіреттің тікелей бастамасымен «QAMQOR-SHARAPAТ» салттық қызмет көрсету орталығы құрылған болатын. Бұл орталықтың мақсаты-елімізде марқұмға арналған құдайы ас-жиындарда және қабір басына зират көтеруде ысырап пен бәсекелестікке жол бермей, мұсылман қауымына ортақ бірізділік мәдениетін қалыптастыру. Осыған орай ҚМДБ жанындағы «Ғұламалар кеңесі», «Зират және зиярат мәдениеті» мен «Ас беру мәдениеті» туралы концептуалды құжаттар қабылдаған.
Қадірлі ағайын, қымбатты жерлестер! Осы құжаттарды негізге ала отырып, қарапайым халықтың босқа шығынға жол бермей, аталмыш міндеттемелерді орындап, іске асыруда немқұрайлылық танытпайық. Алдағы уақытта облыс бойынша жаназа рәсімдері осы аталған құжаттар негізінде «Қамқор-шарапат» орталығының бекіткен тәртібі бойынша атқарылатынын мәлімдейміз. Қалай десек те, өлім бізді ысырапшылыққа тәрбиелемеуі тиіс. Бағзыдан бергі бағытымыздан жаңылып, бәсеке-байлықтың буымен, қазаның қайғысын елемей, марқұмға деген құрметтің құны кеміп, құндылықтарымыз құрдымға кетуде.
Сондықтан да қадірлі ағайын! Ысырапқа жол беру – өркениетке де, мәдениетке де, асыл дініміздің шариғи талаптары мен ұлттық дәстүрімізге де қайшы екенін жадымыздан шығармайық.
Қостнай облысы бойыша Бас имамы
Тәжімбет Бахытбек Нұрғабылұлы
Асыл дініміз Исламның Тобыл-Торғай жерінде тамыр жайып кемелденуіне үлес қосқан, ел тұтқасы бола білген дін қайраткері Сатыбалды ишан мен оның балалары. Біздің шағын жазбамызға негіз болған Файзолла Сатыбалдыұлы 1883 жылы Қостанай облысы, Аманкелді ауданында дүниеге келген. Әкесі Сатыбалды – сауатты, тақуа-діндар, ел құрметтеген ізгу жан, жұрт ол кісіні «Қыпшақ ишан» деп те атаған. Сатыбалды ишан – Бұхарада білім алған, құранды жетік меңгеріп, оқып жүріп «Ишан» деген атқа ие болған. Осындай текті әулеттен шыққан Файзолла ұари – алғаш сауатын өз әкесі Сатыбалдыдан алады. 9 жасында Тройцкідегі Ахун хазіреттен білімін ұштайды. Кейін Бұхараға барып, діни білімін тереңдетеді. Бұл жерде – қари Баһрам ұстаздан тәлім алып, әке сенімін, ел үмітін ақтап Құдай берген қабілет-қарымымен шариғат, фиқһ ілімімен қатар Алланың қасиетті кәләм-шәрифін де бойына сіңіріп 17 жасында қари атанады.
«Пенденің Тәңірі берер мұддұғасын, Тауфиқты қабыл етсе ирадасын. Ұстаздың ұлықсатын сол жерде алдым, Қарилық Құран Хатым фатихасын, - деп еске алады Файзолла ақын «Өмірбаян» атты жазбасында.
Файзолла елге қайтып келгеннен кейін туған жерінде діни қызмет жасайды. Торғайдағы атақты діндар тұлғалар – Оспанқожа, дәмолла Бәйту, Бейіс хазірет, Кәтен молла, Әлмұхамед Оспанұлы секілді ел ішіндегі ықпалы зор діни қайраткерлермен сырлас-дос болып, араласады. Осы кезде ақын Торғайдағы Алаштың көрнекті тұлғалары: Ахмет, Міржақып, Ахметсафа, Байқадам Қаралдин секілді тұлғалармен де тығыз байланыста болады. Патша құлап, қызылдар қыр көрсете бастағанда елдің іші де сан тарауға түскені белгілі. Кеңес үкіметі атқа мінгеннен кейін ел ішіндегі озық ойлы азаматтарға бүйідей тигені мәлім. Халық арасында беделге ие болған діндар тұлғалар ұсталды, қамалды, атылды.
Файзолла қари да діни қызметте жүргенде қамауға алынды. Ақыры Қостанайдың өкіл соты ақынды 14 жылға соттап, 1929-1935 жылдар арасында Ақтеңіз-Балтық, Новосібір каналдарын қазу жұмысына айдап жібереді. Алла қолдап, 14 жылға кесілген үкімді 6 жыл өтеп, аман-есен босайды. Алайда осы 6 жылда көрмеген мехнаты жоқ. Айдауда жүргенде Міржақып, Мырзағали Есполовтармен жүздескен. Ал, Мағжан Жұмабаевпен 2 жылдан астам бірге болған. Қапастан аман-есен оралған соң Алматыға келеді. Тігін цехында жұмыс жасап, ұлттық киім тігетін шеберлерге жетекші болады. Алайда басынан қиқу кетпей, Башқұртстанға өтіп, кейін Солтүстік Қазақстан облысы, Булаев ауданы және Қарағанды облысының Нұра ауданында тұрады.
Түрлі ауыр жолдарды бастан өткеріп, елге 1945 жылы ғана табан тірейді. Оның өзінде Қостанай облысының Әулиекөл ауданында тұратын досы Әлмұхаммед Ос¬панұлында аялдайды. Ал, туған жері Батпаққараға бір жылдан соң оралады. 25 жыл шамасында сыртта жүріп, қуғын-сүргінді бастан кешкен ақын туған жерінде өмірінің соңғы жылдарын өткізеді.
Файзолла ақынның қаламынан туындаған бірқатар шығармалары дін тақырыбын қамтиды. «Есің болса ер жігіт Алланы сүй»-өлеңі: Жаратқан жалғыз Алла сыйынарым, Ертелі-кеш мінәжат қып жалынарым. Одан басқа күштінің бәрі жалған, Жоқ оларға жалбаңдап жағынарым. Құдай берсе – кім оны ұстап тұрар, Ақылдылар – Алла ісін мақсат қылар. Жақсыға – жау жетеді ел ішінде, Бұғып тұрып тасадан тас лақтырар. Әділ жігіт – әр сөзді тергеп алар, Асықпай ақыл менен ойға салар. Халық – әділ қазы ғой, нақұрыстар, Байқамаса түбінде ұятқа қалар! Қызықпаймын бұл күнде бақ пен таққа, Жала жұқпас ешқашан көңілі аққа. Сол себептен бұл күнде таза жүріп, Сыйынамын Хақ Құдай, бір Аллаға! Бір Құдайдан басқаның бәрі бекер, Дүние – көзді арбаған бейне шекер. Есің болса ер жігіт Алланы сүй, Алдамшы бақ бір күні тастап кетер!...
Файзолла Сатыбалдыұлы – ең алдымен діндар тұлға, құранқари әрі ақын. Парсы, түркі, орыс және араб тілдерін жетік меңгерген. Оның өлеңдерінде терең философия, елдік, адамдық мұраттар басты орын алған. Ақын өлең-толғауларымен бірге үлкен дастан, поэмалар жазған. Оның: «Шәкір-Жамал», «Тоқымбет-Гүләйім», «Әбдіғапар хан», «Адамзаттың шежіресі», «Өмірбаян», «Ұзақ жол», «Ер Толыбай», «Имам Ағзам хазіреттің ақырғы ғұмыры» сынды шығармалары бар. Әрине, ұзақ жыл қуғын-сүргінде жүрген ақын көп қағажу көрді. Жазылған дүниелері дер кезінде жарық көрмеді. Өзі дүниеден озғасын да шығармалары бүркеуде болды.
Жазықсыз жапа шегіп, күйзелсе де Алланың рахметінен үміт үзбейді. Жабыққан көңілін жалынды жырымен серпілтуге тырысқан ақын бір сәт ширығып, өзіне-өзі қайрат беріп, жігерлендіріп қоюды да ұмытпайды.
«Ей Файз, сабыр ет, Бекем бол бейнетке!
Жар болса Кұдірет, Жетерсің зейнетке.
Қайғының қотырын қасыма, Көрсетпе көзіңнен тамшы жас!!
Мойыма мұңайып, жасыма, Азапқа қарсы тұр, бер шыдас!!»....
Өмірінің соңғы жылдары имандылықты біржола серік еткен ақын тұрғыластары Әлмұхаммед, Жарман, Өтеш, Нұрхан моллалармен бірлікте дін ісімен ғана шұғылданып, өткен өмір белестерін ой көзімен зерделеп, кейінгі ұрпаққа аталық, ұстаздық тағылымды ғибратымен нұр-шуақ болып төгіліп, ел құрметіне бөленіп ақсақалдық, қарттық кезеңге аяқ басады. Ол өзінің дүниеден өтерін де алдын-ала сезіне білді.
Ей, Файзолла, гүзалың, Таяу тұр күтіп ажалың.
Ғұмырың қалды бір апта, Жырласын соны ғазалың, - дей келе, өз үйі өлең төсегінде, халқының ортасында Алланың жіберген ақ бұйрықты ажалына сабырлылықпен бойсұнады. Бастан өткен зұлмат дәуірді, зұлмат кезеңнің құрдымында мерт болған тумысы бөлек, қадірменді ағалары Мырза ишан, Шаһауиддин, Зияуеддин, Әкімал, Жамаладдинді мұңая еске алып, өзіне туған жерден топырақ бұйыртқан Жаратушысына шүкірлік қылады.
Өмірден баз кешкен ақын қияметтік сырлас-досы, тағдыр тауқыметін бірге арқалаған мұңдас інісі Әлмұхаммед моллаға жазған кешу сөзін тебіренбей оқу мүмкін емес.
«Ерекше барлық достан көрген досым,
Қадірін дін Исламның білген досым,
Қалтқысыз бар жаныммен сүйген досым
Қапысыз қияметтік сенген досым...
Не дейін қиыспас дос, шәрифзатым,
Бұл саған арнап жазған соңғы хатым.
Қош, сау бол, қоштасатын уақыт жетті,
Қош, деуден басқа сөзге жетпес дәтім...
Сөйтіп, тағдырдың талай соққысына төтеп берген Файзолла қари 1959 жылдың желтоқсан айында фәниден бақиға озады. «...Тапсырып ақ тәнімді қара жерге, Әлеке, өзің шығар намазымды» деп өзі өсиеттегеніндей жаназасын Әлмұхаммед молла шығарып, ел-жұрты Файзолла қаридың асыл сүйегін әкесі Сатыбалды ишан кесенесіне жерлейді.
«Марал ишан» мешітінің имамы Бектұрсын Торғайбайұлы
Білім – ақылдылық пен парасаттылықтың белгісі. Ислам – білім алуды парыз деп санайтын дін. Асыл дініміздің адамзат баласына қоятын ең басты талабы білім алу және оны іздену. Баршамызға мәлім, Қасиетті Құранның алғашқы түскен аяты да білім алуға шақырды. Ардақты Пағамбарымыз (с.ғ.с.): «Білім алу – әрбір мұсылман ер мен әйелге парыз, – десе, тағы бір хадисінде: «Тал бесіктен жер бесікке дейін білім үйрен», – деп насихат айтқан.
Ілім – қараңғылықтан жарыққа шығаратын шамшырақ. Бізден бұрын өткен мұсылман елінің ғалымдары білімнің алуан түрлі салаларын меңгерді. Қазақтың ұлы ғалымдары Мәшһүр Жүсіп, Шалкиіз, сол заманда өмір кешкен Ақтамберді жырау, Бұхар жырау, Абай, Шәкәрім, Ыбырай т.б. көркем әдебиет ғылымын шариғаттан негіз ала отырып, жандандырған. Бүгінгі тақырыбымыздың да негізгі өзегі – көрнекті педагог, ағартушы, ақын, этнограф Ыбырай Алтынсариннің елге жасаған уақып амалы жайлы болмақ.
Барлық күш-жігерін оқу-ағартуға арнаған кемеңгер ұстаздың бойында туған халқыма пайдамды тигізсем деген ұмтылыс басым болды. Ол ұрпақ тәрбиелеп, педагогикалық қызметпен шұғылдануды армандады, бұл істі өзінің өмірлік мақсаты деп білді. Ақындық шығармашылығында ең алдымен халыққа білім берудің маңызын насихаттап, жастарды білім алуға шақырды. Білімнің қажеттілігін өз заманында дәлелдеу керек болды. Ол балаларды оқуға, білімге шақырған көптеген өлеңдер жазды. Солардың ішіндегі: «Бір Аллаға сыйынып, Кел, балалар, оқылық.
Оқығанды көңілге, Ықыласпен тоқылық!» деген өлеңі жас өспірімді оқуға үміттеген жалынды ұран болып қалды. Бұл өлеңде адам өміріндегі білім мен ғылымның пайдасы туралы нақты айтылды.
Ибраһим Ыбырай Алтынсариннің қазақ даласындағы алғашқы мектепті Торғайда ашқаны тарихтан мәлім. Бірақ тұңғыш білім ошағын тұрғызу оңай болған жоқ. Мектеп ашуға рұқсат беріліп, Торғайға мұғалім болуға жіберілгенде Ыбырайдың жасы 20-да ғана еді. Ол, нағашысы Шеген бидің елінде ұстаздық ете жүріп, осы өңірде мектеп ашуға бел буып, 1861 жылы құрылыс жұмыстарын бастайды. Шеген бидің ұрпақтары, яғни нағашылары, ауыл-ауылдағы тұрғындар демеу көрсетіп, ортақ іске қаражат жинайды. Нағашыларының көмектесіп жатқанын естіген өз жұрты, яғни Балғожа бидің туыстары да "біз де қалыспайық" деп, мал жиып, Торғайға құрылысқа қажетті материалдар жіберген.
Ағартушы ұстаз Ырғыз қаласында да қазақ қыздарына арналған мектеп-интернат ашты. Оның басшылығымен қазақ балаларына арналған 7 бастауыш мектеп, 4 екі сыныптық училище жұмыс істеді. Қыз балалардың сауаттылығын арттыру жолында да тер төгіп олардың жүйелі білім алуын жолға қойды.
Алтынсарин шәкірттердің адамгершілік тәрбиесіне де баса мән берді және кедейлердің балаларын, қазақтың қыздарын оқытуға ерекше көңіл бөлді. Ол шәкірттердің бойында адамгершілік, еңбекке адалдық, Отан сүйгіштік қасиеттерді қалыптастыруға күш салды. «Олар кейіннен парақор болып шықпас үшін, олардың адамгершілік сезімдерін оятуға барлық күш-жігерімді жұмсаудамын» - деген өз еңбегінде....
Көшпелі ел ғасырлар бойы бағып өсірген малын байлығым деп санаған. Ал, негізінде ешқашан сарқылмайтын нағыз байлық ол – білім. Алтынсарин жастардың көзін осыған жеткізгісі келді, оларды сендіруге ұмтылды. Осындай жағдайды алға қоя отырып, терең түсінген қазақтан шыққан алғаш педагог Ыбырай: «Қазақ хрестоматиясында» жарық көрген өлеңінде ғылымы озық елдердің техникалық үдерісін қарапайым сөзбен түсіндіре мысалға келтірді:
«Өнер – білім бар жұрттар, Тастан сарай салғызды.
Айшылық алыс жерлерден, Көзіңді ашып-жұмғанша, Жылдам хабар алғызды»,
- деп, өнер мен білім, техниканың пайдасын айтып насихаттап, бәсекелестік рухта тәрбиеледі. Осы сөздермен сол замандағы ұрпаққа қазіргі тілмен айтқанда үлкен мотивация беріп, қатарынан қалыспай, жаңа ғылымдарды зерттеп көруге шақырды.
Ағартушылықты жанының азығы еткен Ұстаздың өз ойларын 1864 жылы 16 наурызда жазылған келесі жазбаларынан байқауға болады: «Қойды қуған аш қасқыр секілді, мен қызу түрде балаларға білім беруге кірістім. Және осы балалар үш айдың ішінде, тіпті орыс және татар тілдерінде оқып-жазуды үйреніп алды. Бір сөзбен айтқанда, бұл жақсылар курс аяқталғанша, 4 жылдан кейін бір нәрсе үйреніп, лайықты сөйлей алатын болады деп үміттенемін. Сондай-ақ, кейін олар жемқор болып шықпас үшін, бар ынта-жігеріммен тіпті олардың моральдық әрекеттеріне де әсер етуге тырысамын» деп жазған.
Ресей білім орындарында алған әсері мен тәжірибесін қазақ өлкесінде іске асыру үшін бастауыш мектептердің ашылуына рұқсаттар алып онда сабақ өтудің озық үлгілерін көрсетті. Ол тек қана жазу-сызуды ғана үйретіп қоймай, математика, физика, биология, география, этнография, тіпті, қазіргі күннің өзінде тек жоғары оқу орындарында ғана оқытылатын геология саласында да қазақ ұл-қыздарына негізгі білім берді.
Басқа да өңірлерде ашылған мектептерге мұғалім дайындау ісіне де ат салысты. Ондағы оқыту мен тәрбие берудің педагогикалық талаптарға сай болуын қадағалап отырды.
Ағартушы:«Оқысаңыз, балалар, Шамнан шырақ жағылар, Тілегенің алдыңнан, Іздемей-ақ табылар»,
- деп жырлап, оқыған, көзі ашық адамның қараңғыны қаумалап жүрмей, қандай мәселеде болсын шаммен қарағандай анық көре алатындығын, критикалық ойлау қабілетінің дамитындығын түсіндіріп жеткізді. Білімді адам кемінде өзінің күн-көрісін бір жүйеге қоя алады. Бұл турасында келесі жолдардан анық байқауға болады:
«Әлпештеген ата-ана, Қартаятын күн болар. Қартайғанда жабығып, Мал таятын күн болар. Ата-енең қартайса - Тіреу болар бұл оқу, Қартайғанда мал тайса, Сүйеу болар бұл оқу».
Адамның және жалпы ұлттың қадірі оның білімімен өлшенеді. Халықтың жері қаншалықты бай болса да, оны игеретін ғалымы, білімді азаматы болмаса одан не пайда?! Сондықтан: «Күш - білімде, Білім - кітапта. Қына тасқа бітеді, Білім басқа бітеді» - демекші, жастарымыз білімді болсын, сол білім жолына насихат жасайтын ғалымдарымыз көп болсын!
Бар ғұмырын қазақ ұлтының сауатын ашу, көңілін білімге ояту, қоғам өмірінде белсенді болуға шақырумен өткізген Ыбырай Алтынсарин атамыздың елге жасаған ерен еңбегін, игі істерін Алла сауаптан жазсын.
Ендігі уақытта жазба әдебиетімізді байытқан ұлт ұстазының еңбектерін келер ұрпаққа дәріптеумен кеңінен айналысуымыз қажет. Әсіресе бастауыш мектеп-медреселерде өлең-әңгімелерін талдап, әр баланың бойында жақсы қасиеттер қалыптастыруға жұмыс жасалғаны абзал.
Қостанай қалалық «Марал ишан» мешітінің имамы Бектұрсын Торғайбайұлы
Адам адам болған соң қателеспей тұрмайды, қателескен жағдайда біз көбінесе кінәліні іздейміз. Өзгелерге кінә қойып өкпе - реніш танытамыз. Қателеспейтін адам болмайды сондықтан кешіре де білу керек. Ал кек сақтау адамдарға деген жек көрушілік, сенімсіздік туғызып, жағдайды ушықтырып жібереді. Өкпе, реніш адамдар арасындағы жағымды қарым - қатынасқа нұқсан келтіріп, өзара түсінбеушілік туғызады. Сол себепті өкпе, ренішке бой алдырмай, адамдарға түсіністікпен, ізгілікпен, құрметпен қарауға ұмтылу керек. Жалпы кешірімділік дегеніміз не? Адам бойындағы асыл қасиеттердің бірі ол кешірімділік. Алланың адам болмысына берген кешірімділік қасиетін біріміз ұғынсақ, біріміз ескере бермейміз. Кешірім сұрамау мен кешірмеу адам өмірін түпсіз тұңғиыққа тірейтін жағымсыз қасиет. Кешірімді болу – қоғамдағы азаматтардың болашағына сенім артып, оның саналы түрде тәлім-тәрбие алуына қамқорлық көрсетудің көрінісі.
Күнделікті күйбен тіршілікте көп нәрсені байқамай, қадірін білмей, бағаламайда жатамыз. Өмірде өз ойлағанымыздай болмай қателесіп жатсақ, кінәліні іздей бастаймыз. Өзгелерге кінә қойып, өкпе-реніш танытып, мінезімізді көрсетеміз. Бұл өмірде қателеспейтін адам болмайды, сондықтан кешіре де білу керек. Өзгелерді кешірген кезде, бойымыз жеңілдеп, сол адамға жақсылық жасағандай боламыз. Ең алдымен біреуді кешіру өзімізге жасалған жақсылық екенін түсінгеніміз абзал. Ең бастысы, айналаңа жақсы ниетпен қарап, жақсы көрсең, олардың қателігін кешіре де аласың. Басқаларды жақсы көру үшін өзіңді өзің сыйлап, жақсы көруің керек. Ал өзін жақсы көретін, сыйлайтын адам, өз жан дүниесін жаман сезімдермен ластап, ауырлатпайды. Біз барлығына кешіріммен, сыйластықпен, түсіністікпен, сергектікпен қарауға тиіспіз. Өйткені, өмір сондай тамаша, біз алға қарай тек қана адал ниет, ізгі істермен жүрсек, игілікке жетеміз.
Ислам - қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты сақтау үшін мейірімді және кешірімді болуды қажет етеді. «Кешірім жолын ұста, дұрыстыққа бұйыр, білместіктен аулақ бол» (Ағраф сүресі, 7/199-аят)
Адамдарды кешіре білгендер ғана Алланың кешіріміне бөленеді. Тіпті қасиетті Құран Кәрімде кешірімді адамдарды Алла сүйіспеншілігіне бөлейтіндігі жайлы былай баяндалған: «Сондай–ақ олар ашуларын жеңушілер, адамдарды кешірім етушілер. Алла Тағала жақсылық істеушілерді сүйеді» (Әли-Имран сүресі, 3/134-аят). «Кімде-кім зұлымдық жасағаннан кейін тәубеге келіп түзелсе, Алла оның тәубесін қабылдайды. Алла шынында бек кешірімді, ерекше мейірімді»,(«Мәида» сүресі, 39 – аят).
Өмірде кез - келген адамға үлкенге де, кішіге де кешірім сұрауға тура келіп жатады. "Кешірім сұрай білу - кісілік", - дейді заманымыздың заңғар жазушысы Ш. Айтматов. "Кешірім сұрап келсе, әкеңнің құны болса да кеш", — дейді халық мақалы. Осы сөздердің астарында - қарапайымдылық, ұлылық жатыр емес пе? Әкенің ұлынан, шешенің қызынан, әкімнің халқынан, үлкеннің кішіден, кішінің үлкеннен, жігіттің қыздан, кешірім сұраудың өзіндік ерекшеліктері бар, бірақ олардың ортақ бір жайы — кешірім сұрай білуі, яғни қарапайым, мәдениетті бола білуі. Кешірім сұрағанға кешірім ете білу, кешірім беру — бұл да кісілік, қарапайымдылықтың белгісі. Кешірім етудің де өзіндік реті, жағдайы болады. Кешірімді болсаң - кең боласың. Келісімге келу — кеңдік. Кең болсаң - кем болмайсың. Келісім көкжиекке көтереді. Кешірім беру - өзгеге күлкі сыйлау. Күннің көзінде де кешірімділік бар. Өнегелі адам кішіпейіл келеді. Кешірімділікті құдай да сыйлайды және тағы басқа көптеген ұлағатты нақыл сөздеріміз жетерлік.
Алла Тағала баршамызға, осы айтылған барлық аят-хадистермен ұлағатты сөздерді санамызға сіңіріп сондай-ақ амал етуімізді нәсіп етсін! Алла Тағала бізді де үлгілі болған құлдарының қатарынан қылып, екі дүниеде де бақыт нәсіп қылған пенделерімен бірге болуға жазсын!Кешірім мен жанашырлық – мұсылманның негізгі ізгі қасиеттерінің бірі екенің естен шығармаған жөн. Сондықтан жүрегіңіздегі қатқан тонды Алла разылығы үшін жібітіп, жүрегіңізді кек пен ашудан босатыңыз, сонда ғана рухани жеңілдікті сезініп, өмір сүруіңіз әлдеқайда жеңілдейді. Алайда біз кез келген игі амал мен қайырлы іс істерде және кешірім сұрауда – Ұлы Алланың разылығына жету екенін ұмытпауымыз керек.
Кешіре білу де - өнер. Кешірімді болыңыз! Десек те, ешқашан бір - бірімізді ренжітпеуге тырысайық!
Арқалық қаласы
«Мұхтасиб Әлмұхаммед» мешітінің бас имамы
Бақтыбай Нұрхан қажы Асанұлы
Жаратушы Иеміз бізге Құранды мұра ретінде түсіріп, оны жаттау арқылы сақтауды, оқып ой жүгіртуді және соған сай амал етуімізді бұйырды. Бұған қатысты Алла Тағала былай дейді: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَاۖ فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّـهِۚ ذَٰلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ
«(Пайғамбардан кейін) осынау Кітапты пенделеріміз арасынан Өзіміз таңдап алған құлдарымызға (оны көздің қарашығындай сақтасын, оны басшылыққа алсын һәм өзгелерге де үйретсін деп) асыл мұра етіп қалдырдық. Алайда олардың арасында (осынау ұлы міндетті лайықты түрде атқармай, күнәға белшесінен батып) өз-өздеріне зұлымдық жасаушылар бар; олардың ішінде (оны бірде басшылыққа алса, бірде алмай) екі ортада дел-сал болып жүргендер де бар; сондай-ақ олардың арасында Алланың қалауымен қайырлы істерде алдына жан салмайтын ізгі жандар да бар. Міне, (Алланың) ең үлкен шарапаты осы (яғни, Алланың қалауымен пайғамбарға лайықты түрде мұрагер болу)» .
Адам жаттаған сүрелерді немесе аяттарды ұмытып қалмау үшін әрдайым Құранды қайталау арқылы онымен үнемі байланыста болуы керек. Себебі, Құран үнемі оқылып және қайталанып тұрмаса, тез ұмытылады.
Абдулла ибн Масғуд (р.а) риуаят еткен хадисте Алла елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) былай деген: بِئْسَمَا لأَحَدِهِمْ يَقُولُ نَسِيتُ آيَةَ كَيْتَ وَكَيْتَ بَلْ هُوَ نُسِّيَ ، اسْتَذْكِرُوا الْقُرْآنَ ، فَلَهُوَ أَشَدُّ تَفَصِّيًا مِنْ صُدُورِ الرِّجَالِ مِنَ النَّعَمِ بِعُقُلِهَا .
«Олардың бірі: «Қалай да солай аятты ұмыттым»,-деп айтуы, неткен жаман нәрсе! Бәлки ол ұмыттырылды! Құранды естеріңде сақтаңдар. Себебі Құран, адамдардың көкірегінен сытылып кетуге, тұсаулы тұрған малдан да жылдам» .
Бұл мәселеге қатысты «Әл-Фәтәуа әл-Хиндия» кітабында былай делінген: «Құранды жатқа оқығаннан қарағанда, мұсхафтан оқыған абзалырақ. Егер бір кісі Құранды (бірнеше сүре не аят) жаттап, кейін ұмытып қалса, онда ол күнәһар болады. «Ұмытып қалса» дегені Құранды тіпті мұсхафтан қарап та оқи алмау деп түсіндіріледі» .
Қорыта айтқанда, кімде-кім жаттаған Құранын (бірнеше сүре не аятты) Кітаптан қарап оқи алмайтындай деңгейде ұмытып қалса күнәһар болады. Ал мусхапқа қарап оқи алатындай дәрежеде болса күнәһар болмайды.
Дұрысын бір Алла ғана білуші!
Дархан Манарбекұлы
Қостанай облысының пәтуаға жауапты маманы
Миләди
Хижри
