Алла Тағаланың бізге берген ерекшеліктерінің бірі ол – сөйлеу нығметі. Осындай зор нығмет үшін әрбір пенде Жаратушысына шүкір етіп, дұрыс сөйлеп, күнәлі сөз айтудан сақтануы қажет. Алла Тағала Құранда: «Уа, иман келтіргендер! Алладан қорқыңдар және дұрыс сөз сөйлеңдер», – деп бұйырған. Асыл дінімізде дұрыс сөйлеуді бұйырудағы мақсат – қоғамдық өмірде адамдар арасындағы қарым-қатынасты сақтау әрі нығайту. Қандай да бір қоғамда өсек, өтірік, жала жабу сияқты тіл кесапаттары көбейсе, адамдар арасында сенімділік жоғалып, берекетсіздік орын алады.

Діні мен дәстүрі сабақтасқан халқымыздың дүниетанымында әр айтылған сөзге ерекше мән беріледі. Бөлтірік шешеннің баласына айтқан өсиеттерінің бірінде: «Сөзден тәтті нәрсе жоқ. Сөзден ащы нәрсе тағы жоқ. Сөзден жеңіл нәрсе жоқ. Сөзден ауыр нәрсе де жоқ. Сөзіңді тіліңе билетпе, ақылыңа билет. Ақылды сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт. Не сөйлейтініңді біл. Кімге сөйлейтініңді біл. Қай жерде сөйлейтініңді біл. Қай кезде сөйлейтініңді біл. Қалай сөйлейтініңді біл. Оны білмесең, сара сөзің шала болады, арты жала болады, әкең қапа болады».

Біз бар ойымызды сөзбен жеткіземіз. Аузым бар деп сөйлей беру, әрине арлы адамның ісі емес. Санаға келген ой сөз болып тілімізге түспес бұрын жүрек пен ақылдың сүзгісінен өтуі керек. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген адамның өзі де есті болады. Осы орайда, Асан қайғы бабамыз өз еңбегінде: «Таза мінсіз асыл тас, Су түбінде жатады. Таза мінсіз асыл сөз, Ой түбінде жатады, – деп ой түбінен шыққан сөзді асыл сөзге жатқызған.

Хакім Абай сөздің орны мен мәнін, талабын былайша өрнектеген: «Ақылмен ойлап білген сөз, Бойына жұқпас, сырғанар. Ынталы жүрек сезген сөз, Бар тамырды қуалар» - дейді.

Қазақтың рухани қасиеті, халық айнасы болған тәрбие құралы – әдебиет арқылы беріліп отырды. Ақындар мен жыраулар поэзиясынан, Бұқар жырау, Ыбырай, Шәкәрім сынды ұлт жанашырларының шығармаларынан терең тағылым алуға болатындығы ақиқат. «Алдымен, ойыңды түзе, ойың сөзге айналады; сөзіңді түзе, сөзің іске айналады; ісіңді түзе, ол әдетке айналады; әдетіңді түзе, ол мінезге айналады; ал мінез – сенің тағдырың» (Шәкәрімқажы).

Дана халқымыздың: «Кеткенді келтіріп, кемтігіңді толтыратын да тіл» демекші, тілді осынша аса жоғары баға¬ла¬ға¬нын, сөзді құдіретті деп танығанын ха¬лық¬тың осындай қазыналы сөздерінен де аңғаруға болады. Мұндай даналықтан бейхабар адам сөз қадіріне жете алмайтыны да рас. Қа¬зіргі жаһандану заманында қоғамды технология билеп-төстеуде. Ал, өкініштісі сол – рухани дамуымыз артта қалуда. Бүгінде жасыратыны жоқ сөз қадірі кеміп барады.

Бұл неліктен? Аталы сөз айтар ақсақал азайды ма? әлде, сөзге құлақ асар ұрпақ жоқ па? ... ұлттық рухымыз құлдырайтын болса, қазақи тәрбиемізден жырақтап қалуымыз әбден мүмкін ғой. Дана халқымыз: «Сөз қадірін білмеген – өз қадірін білмейді» деп, сөз киесін босқа жоғары бағаламаған болар.

Жазушы Дүкенбай Досжанның шығармасында: «Мына ғажапқа қараңыз: сөзден – сөйлем, сөйлемнен – толғаныс, толғаныстан – тарау, тараудан – тағдыр шері туады» деген ойы терең мәнге ие. Шынымен де ойдан ой, сөзден сөйлем туады.

Сүйексіз тілімізге қатысты хадисте былай делінген: «Барлық дене мүшелері тіліне қарата айтады екен: «....Біз үшін Құдайдан қорық. Сен түзелсең, біз де түзелеміз. Сен бұзылсаң, біз де бұзыламыз» (Тирмизи, №2047 хадис)-деп. Адам баласы ұрлық жасап немесе қандай да бір қылмысқа бармаса да, тілінен шыққан бірауыз күнәлі сөзі арқылы үлкен азапқа душар болуы әбден мүмкін.

Әрбір сөзін саралап сөйлеу – нағыз мұсылманның қасиеті. Сөз адамның тұрмыс-тіршілігіне, оның тұлғалық қасиетіне әрі дініне әсер етеді. Қазақтың «Жақсы сөз – жарым ырыс» дегені де осы. Алла Тағала Құранда: «Адам баласының қасында, оның аузынан нендей сөз шықса да, бірін қалдырмай жазып тұратын бақылаушы періштелер бар» (Қаф сүресі, 18-аят) деп ескертеді. Осы орайда Мәшһүр Жүсіп: «Жамандық қайдан туар, тілден туар, Әркімде ғақыл болса, тілін буар. Шығарсаң бір жаман сөз ауызыңнан, Артыңнан айдаһар боп сені қуар».

Халқымыз «Тау мен тасты жел бұзар, адамзатты сөз бұзар» дейді. Расында, адам баласы бір ауыз сөзімен өзіне азап келтіріп қана қоймай, адамдар арасындағы жақсы қарым-қатынасқа үлкен сызат түсіреді. Сондықтан қымбатты бауырлар! Тілімізге сақ болып, артынан өкініп қалмастай, әрбір сөйлер сөзімізді саралай білейік.

Алла Тағала баршамызға дұрыс сөйлеуді және дұрыс амал жасауды нәсіп етсін. Шынайы мұсылман ретінде, ойымызды түзеп, әр сөзімізді көркем етуге міндетті екенімізді ұмытпайық. Сөзі түзелген елдің өзі де өнегелі қауым болатыны анық. «Кей жаманның сөзі бар – ызғары қатты ащы удай, кей жақсының сөзі бар – лебі кәусар бал судай», - (Базар жырау) демекші, Алла Тағала тек пайдалы сөз айтуымызды нәсіп етіп еткей!

Бектұрсын Торғайбайұлы,
Қостанай облысының Бас имамы