Негізі, мешітке келушілердің саны артты деп қуанғанымызбен, олардың бәрі құлшылық амалдарын орындау үшін келмейді. Мәселен, кейбірі жай қызықтап келсе, енді бірі кей діни жоралғыларды ғана өткізуге келеді. Ал мешіт – құлшылық жасалатын орын. Яғни, ол жерге келудегі басты мақсат – Аллаға құлшылық ету, парыз етілген үкімдерді орындау. Әйтсе де, мешітке аттап баспайтындарға қарағанда, неке қидыру, балаға ат қою сияқты көптеген діни рәсімдерді орындауға келетіндерге де шүкір дейміз. Дегенмен, кез келген орынның, ортаның өзіндік әдебі, мәдениеті болатыны белгілі. Тіпті сол ортаға сай киім үлгілері де қарастырылған. Мәселен, жаттығу залына классикалық үлгідегі киіммен бару – ақылға сыймайтын дүние. Ал, керісінше, театрға, өзге де мәдени ошақтарға спорттық киіммен бару тым ерсі көрінеді. Сол секілді мешіттің де өзіне тән әдебі бар.

Кейінгі кезде осы мешіт әдептеріне бей-жай қарауымыздың салдарынан кейбір міндетті нәрселер аяқ асты етілуде. Себебі, соңғы кезде мешітке келушілердің, соның ішінде неке қидырушылардың киген киімдері көбіне мешіт әдептеріне мүлдем қайшы келіп жатады. Тіпті, кейбір қыз-келіншектер «ұятты жер» деп санайтын денесінің кейбір бөлігін ғана жауып, қалған жерлерін жарқыратып келеді. Ал, қасиетті Құранда әйел адамдардың ұятты жерлері анық көрсетілген. «Нұр» сүресінің 31-аятында Алла Тағала: «Мүмін әйелдерге айт: Бөгде ерлерден көздерін сақтасын. Әрі ұятты жерлерін зинадан қорғасын. Сондай-ақ зейнеттерін көрсетпесін. Бірақ, олардың өздігінен көрінгендерінен басқа (беті, алақаны білезікке дейін және аяғы тобыққа дейін). Және бүркеншіктерін омырауларына түсірсін»,-деген. Міне, әйелдердің білезікке дейінгі қолдары, жүзі және тобыққа дейінгі аяқтарынан басқа барлық дене мүшелері ұятты жері болып есептеледі. Бұл жөнінде имам Муслимнің сахихында риуаят етілген мына бір хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Тозаққа кіретін екі қауымды көрген емеспін. Олар: сиырдың құйрығындай ұзын қамшымен адамдарды ұратын қауым және шашын басына түйенің өркеші сияқты үйме төбе етіп жиып алатын, денесіне жабыстырып жұқа киім киетін, еркектердің назарын өздеріне аударатын ашық-шашық әйелдер. Олар ешқашан жәннатқа кірмейді. Жәннаттың иісі алыстан сезілсе де, олар оны сезбейтін болады»,- деген.

Сондай-ақ, соңғы кезде жігіттермен қатар жас қыздарымыз да жұма күндері мешітке келуді әдетке айналдырды. Алайда, әйелдерге жұма намазына қатысу парыз емес. Десек те, Алланың бар екенін біліп, құлшылық жасау ниетімен келгендеріне қуанасың. Ал, сол қыздардың киімдері қаншалықты шариғатқа сай? Олар күнделікті бес уақыт намаз оқымағандықтан, әйелдер мен қыз-келіншектерге шариғат міндеттеген киімді емес, әдеттегі киімдерін киіп келеді. Яғни, ер адамдардың киетін киімдеріне ұқсайтын шалбар, дене пішінін анық көрсетіп тұратын кеудеше киеді. Үстеріне сан түрлі әтірлерін сеуіп, боянып-сыланып, бастарының төбесіне ғана орамал тартып мешітке келеді. Тіпті, кейбір қыздар «бетіміз бен аяқ-қолымыздан басқасының бәрі жабық тұр ғой» деп, өздерінің бұл қылықтарын дұрыс санауда. Ал шын мәнінде Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Ер адамдарды қызықтыру мақсатында әтір пайдаланған – бұзық әйел болып саналады»,- десе, келесі Әбу Дәуід пен Ахмадтан жеткен мына бір хадисте: «Әйелдердің киімін киген ерлер мен ерлердің киімін киген әйелдерді Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) лағынеттеген». Яғни, жоғарда ескертілген хадистен киім киюдің де өзіндік әдебі мен мәнері бар екенін ұғамыз.

Мәселен, Алла Тағала құлдарына намаз оқуды бұйырды. Ал оның қалай оқылуын біз Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сүннетінен үйреніп білдік. Сол секілді Құранда Алла Тағала: «Жұбайларыңа, қыздарыңа және мүмін әйелдерге айт: «Үстеріне бүркеншіктерін орансын» («Ахзап» сүресі, 59-аят), - дейді. Бұл жерде нақты қалай киіну керектігі көрсетілмеген. Ал оны біз тағы Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сүннетінен, яғни Оның (с.ғ.с.) жұбайларының киімдерінен көреміз. Осы ретте әурет жерлерді қалай жабу керектігін дұрыс түсінген жөн. Яғни дене пішіні көрініп тұратын киімдерді, ерлерге ұқсап, шалбар киюдің қате екендігін білген абзал. Кейбір қыздарымыз: «Ондай киімдерді кимейтін болсақ, не үшін шығарып жатыр? Ол да заман талабы ғой»,- деп айтуы мүмкін. Әйтсе де, қандай киім болмасын, егер ол әурет жерлерді жаппайтын, жапса да сыртынан қараған ер адамдардың нәпсісін қоздыратын болса, шариғатымыз оны әйел адамдарға киюге рұқсат бермейді.

Әрине, Алла өз құлдарынан нығметтерін еш аяған емес. Қазіргі кездегі әртүрлі үлгідегі киімдер мен сан алуан сәндік бұйымдар да Жаратушының адамдарға берген ризығы екені сөзсіз. Алайда, оларды өз орнымен пайдаланған жөн. Құран Кәрімде Алла Тағала: «Әй, адам баласы! Ұятты жерлеріңді жабу үшін киім және сәндік бұйым түсірдік. Негізінде тақуалық киімі жақсы. Солар Алланың белгілері. Әрине түсінерсіңдер» («Ағраф» сүресі, 26-аят),- дейді. Адам баласына киім-кешек бірінші кезекте әурет болған жерлерді жабу үшін және көз зинасынан сақтану үшін қажет.

Сонымен қатар, жұма күндері мешітке дүниеден өткен ата-бабалары мен жақын туған туысқандарына Құран оқыту мақсатымен келушілердің саны артатыны белгілі. Әйтсе де, олардың да кейбірінің киімдеріне көңіл толмайды. Тіпті, орта жасқа келген апайларымыздың жастардан қалыспай, денесіне жабыстырып киім киіп, әурет жерлерін көрсетіп келетіндеріне не дерсің. Оның үстіне, өздері театрға немесе мұражайға емес, мешітке келген. Жастарымызға үлгі болатын апайларымыздың өзі әлгіндей болса, қыздарымыздан не қайыр?! «Нұр» сүресінің 60-аятында Алла Тағала: «Үйде отырған жасы ұлғайған әйелдердің зейнеттерін ашпай сырт киімдерін шешулері айып емес. Егер бұдан да сақтанса олар үшін тағы жақсы»,- дейді. Яғни, жасы келген әйел болса да әуретін жабу өздері үшін жақсы екендігін Алла Тағала осы бір аятпен ескерткен.

Кейінгі кездері әйел адамның киімі жөнінде сөз болса, шариғи үкімдерге қарсы кейбір қыз-келіншектеріміз: «Қазақ ешқашан хижаб кимеген. Тіпті, қыздары тұрмысқа шыққанша бастарына жаулық та салмаған» деп ұрандатып, нәпсі қалауына бой алдырып жүр. Ондай болғанның өзінде қазақ қыздары дәл қазіргідей етек-жеңін қысқартып, ашық-шашық киінбеген. Оған халқымыздың «Есті қыз етегін қымтап жүрер», «Қызға қырық жерден тыю» деген сөздері дәлел болмақ. Ал, тұрмысқа дейін бастарына жаулық салмаған қыздарымыз қандай ортада өсті? Жоғарыдағы сөздерді айтып жүргендер осы жөнінде ойланып көрді ме екен? Олар бастары ашық болса да қазіргі кездегідей көшеде емін-еркін жүрмеген және көпшілік ортада жат қылықтарымен де көзге түспеген. Орамал тақпай, шаштарын көрсетіп жүрген қыздар әкесінің, аға-інісінің, үйленуге тыйым салынған өзге де бауырларының арасында өсті. Ал, мұндай ортада қыздың еркінсінуіне Құранда да рұқсат етілген. Алла Тағала «Нұр» сүресінің 31-аятында: «Бірақ: Ерлеріңе, әкелеріңе, қайын аталарыңа, өз ұлдарыңа, өгей ұлдарыңа, аға-бауырларыңа, олардың ұлдарына көрсетулеріңе болады»,- дейді. Ендеше, «Қазақ қыздары ашық киінген» деген сөздердің еш негізі жоқ.

Мешітке бару әдептері

Алла Құранда: «Ей, адам балалары! Әрбір құлшылық орынында зейнеттеніңдер!»-деген (Ағраф сұресі, 31-аят). Яғни, әрбір намаз кезінде зейнетті киімдеріңді киіңдер.

Және Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Кімде-кім үйінен дәретін толық алып, кейін адамдармен бірге немесе жамағатпен бірге мешітте парыз етілген намазды оқу үшін шығып, кейін аталмыш намазды оқып бітірген соң, Алла оның күнәларын кешіреді»-деген. (Муслим).

1. Мұсылманның мешітке шығар кезде денесінің, киімінің таза болуы.

Аллаһ Құранда: «Ей адам балалары! Әрбір құлшылық орынында зейнеттеріңді алыңдар!»-деген. (Ағраф сүресі, 31-аят). Яғни, көпшілікке белгілі болған нәрсе адам әдетте белгілі бір кездесуге немесе көпшілік жиналатын орынға, әсіресе сол кездесу, не отырыс оның жүрегінде елеулі орын алған бір құрметті кісімен болатын болса, онда ол ондай жерлерге бару үшін мүмкіндігінше зейнеттеніп, алдын ала дайындық жасайды. Ондай болса мұсылмандардың мойындарындағы парыздарын өтеу үшін Алланың үйіне жиналып, алдын ала дайындық жасап, тазаланып, әдемі киімдерін киіп, жұпар иісті сулармен зейнеттенгені одан да артығырақ.

2. Мешітке намаз үшін жиналғандарды жағымсыз иіспен мазаламау үшін, мешітке шығар алдын пияз, сарымсақ сияқты нәрселерді жемеу.

Кім намазхандарға жағымсыз иіспен азар берген болса, періштелерге де азар берген болады. Жабир атты сахабадан (Алла одан разы болсын) келген хадисте: Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) «Кім сарымсақ не пияз жеген болса, біздерге жақындамасын немесе біздің мешітімізге жақындамай үйінде отырсын»-деген. (Бухари).

3. Мешітке ертерек бару абзал.

Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің үмбетін мешітке ертерек шығуға шақырған. Мысалға Абу Һурайрадан (Алла одан разы болсын) келген хадисте Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Егер адамдар азан айту мен бірінші сапта намаз оқудың сауабын білсе еді, әрі сол сауапқа жету үшін таласты тек жеребе тастаумен ғана шешуге болатын болса, жеребе тастар еді. Егер мешітке ерте барудың сауабын білсе еді, онда оған жету үшін жарысар еді. Әрі егер құптан мен таң намазында қандай сауаптың бар екенін білген болса, онда оған еңбектеп болса да келер еді» (Бухари, Муслим).

4. Намазға жүрегінде Аллаға ықылас танытып, асықпай бару.

Пенденің намазға ертерек асықпай келуі, оның намазды толық бойұсынушылықпен және Раббысына шынайы беріле орындауына мүмкіндік тудырады. Ал керісінше кім намазға ентіге, асығып келсе, бұл нәрсе оның тынысының тездетіліп, ойының шашырап, намаздағы болған қорқынышы мен ықыласын кемітеді. Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің бір сөзінде намаз басталып кеткен болса да, оған жүгіре ентігіп, асығып келуден тиған. Бұған дәлелді Абу Қатададан (Алла одан разы болсын) келген хабардан көреміз. Ол кісі былай дейді: «Біз бірде Пайғамбармен (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бірге намаз оқып жатқанымызда, бір кісілердің асығыстықпен келгендіктен, топырлаған аяқтарының дауыстары естілді. Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) намазын бітіргеннен кейін; «сендерге не болды?» – деп сұрады. Олар: «біз намазға асыққан едік»-деді. Сонда Пайғамбар (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Ендігіде олай істемеңдер. Егер намазға келген болсаңдар асығып, аптықпаңдар. Намаздан үлгерген ракағаттарыңды оқып, ал үлгермеген ракағаттарыңды толықтырып бітіріңдер»-деді. (Бухари, Муслим).

5. Намазға бара жатқанда оқылатын дұға айту.

Намазға шыққан адамға Пайғамбарымыздың (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) мешітке шыққан кезде оқыған дұғасын айтқан абзал. Бұған дәлелді Ибн Аббастың өзінің нағашы әпкесі Маймуна анамыздың үйіне қонған кезде көргенін хабарлаған хадистен табамыз. Сол хадисінің соңында Абдуллаһ ибн Аббас былай дейді: «Біләл (Алла одан разы болсын) келіп, Пайғамбарды намазға шақырып кетті. Ол кісі түндегі дәретін жаңаламастан тұрып намаз оқыды. Және ол кісінің мешітке бара жатқандағы дұғасы: «Иә Алла менің жүрегіме нұр ұялат, көзімді нұрландыр, құлағымды нұрландыр, менің оңымды және солымды нұрландыр, үстімнен және астымнан нұрыңды төге гөр, алдымнан және артымнан да нұрыңды жаудыр»- деген сөз болды. (Муслим).

6. Мешіттерге кірерде не, шығарда оқылатын дұғаларды айту.

Мешітке кірушіге былай дұға жасап кірген сүннет. «Иә Алла! Мұхаммедке және Мұхаммедтің әулетіне игілігің мен сәлеміңді жолда. Иә, Алла! Мен үшін Өз рахметіңнің есіктерін аша гөр!» Ал мешіттен шыққанда: «Иә, Алла! Мұхаммедке және Мұхаммедтің әулетіне игілігің мен сәлеміңді жолда. Иә, Алла! Мен Сенің кеңшілік фазилетіңнен сұраймын»-делінеді.

7. Мешітке кіргенде оң аяқпен кіріп, шығарда сол аяқпен шығу.

Мешітке оң аяқпен кіру керек. Өйткені Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) солай істейтін әрі мешіт құрметті орындардың бірі.

8. Мешітке кіргенде "Тахиятул масжид" (яғни, мешітке сәлем намазын) оқу.

Мешітке кіргенде отырмастан алдын, екі ракағат мешітке сәлем намазын оқып алу Пайғамбарымыздың (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бұйырған әмірлерінен.

9. Мешітте отыру.

Мешітте намазды күтіп отыру абзал істерден. Оның абзалдығын Пайғамбардың (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) мына хадисінен көре аламыз: «...Кімде-кім мешітке кірсе, және оны онда ұстап тұрған нәрсе намазы болса, онда ол адам намазда болып есептеледі. Сендердің біреулерің намаз оқыған жерінен тұрып кетпейінше, періштелер оған: "Ия, Алла! Оны рахметіңе бөле, Ия Алла! Оны кешіріп, жарылқа. Ия Алла! Оның тәубесін қабыл ет».- деп тілейді. Және періштелердің оған жасайтын тілектері, ол адам сол отырысында біреуге азар беріп, қоймайынша немесе дәретсіздікке тап болмайынша жалғаса береді" (Бухари, Муслим).

10. Мешітте жату.

Мешітте жату айып есептелінбейді. Бухари мен Муслимдердің риуаят еткен хадистерінде, Абдуллаһ ибн Зайд ибн Ғасим атты сахабаның (Алла одан разы болсын) Алланың елшісінің (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) мешітте бір аяғын екінші аяғының үстіне қойып жатқандығын көргендігі айтылған.

11. Мешітте ұйықтау.

Мұқтаждық туындаған сәтте мешітте ұйықтауға да болады. Пайғамбарымздың (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) дәуірінде Асхабу Суффа деп аталынған сахабалар (Алла олардан разы болсын) және кейбір кедейшілікте болған мұсылмандар Алланың елшісінің (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) мешітінде тіршілік жасайтын. Олар мешітте ішіп-жеп, ұйықтап, демалатын. (Имам Бухаридің: 442).

12. Мешітте сауда-саттық жасауға, жоғалған затты іздестіріп сұрауға болмайды.

Өйткені мешіт ондай істер үшін құрылған емес. Мешіт Алланы еске алу үшін, Құран, намаз оқу үшін, және адамдарға дін әмірлерін үйрету сияқты істер үшін арналған орын. Абу Һурайрадан келген хадисте Пайғамбарымыз (Ол кісіге Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Егер сендер біреудің мешітте бір нәрсені сатып жатқанын, не сатып алып жатқанын көрсеңдер, оған: "Алла сенің саудаңды пайдасыз етсін "-деп айтыңдар. Ал біреудің жоғалған затты сұрап іздестіріп жатқанын көрсеңдер,оған:"Алла саған оны қайтармасын"-деп айтыңдар»-деген. (Муслим, Ахмад, Абу Дауд).

13. Мешітте дауыс көтермеу.

Сайб ибн Иазид деген кісі былай дейді: «Мешітте тұрған едім бір кісі мені таспен ұрып түртті, қарасам Омар ибн Хаттаб екен. Ол кісі маған: «Анау екеуін шақырып келші»-деді. Ол екеуін оған алып келдім. Сонда Омар ол екеуіне: «Кімсіңдер» немесе «Қайдан боласыңдар»,-деді. Олар: «Тайф елінен боламыз»,-деді. Оларға Омар: «Егер сендер қаламыздан болғандарыңда (яғни, Медина қаласының тұрғындары болғандарыңда), Алланың елшісінің мешітінде дауыстарыңды көтеріп сөйлегендерің үшін, қаттырақ ұрып ескертер едім»-деді. (Бухари).

14. Мешіттен азан айтылғаннан кейін шығу тиым етілген.

Мешітте отырған кезде азан айтылса, одан себепсіз шығып кету макруһ. Себепті жағдайларға дәретті жаңарту, және сол сияқты істер кіреді. Абу Шағса деген кісі өзінің жеткізген хабарында былай дейді: «Біз мешітте Абу Һурайрамен бірге отырған едік, азаншы азан айтты. Сол уақытта бір кісі тұрды да, кете бастады. Абу Һурайра оған мешіттен шығып кеткенше көзін салды. Кейін Абу Һурайра: «Бұл пенде Абу Қасымға, (яғни, Пайғамбар саллалаһу ғалайһи уа салламға) қарсы келіп, күнәһар болды»-деді. (Муслим).

15. Мешітке бара жатқанда немесе мешітте отырған кезде қолдың саусақтарын бір-біріне айқастырып тырсылдатуға тиым салынған.

Жалпы жағдайларда саусақтарды айқастырып тырсылдатудың ешбір айыбы жоқ. Бірақ мешітке шыққан адамның және намаз оқымастан алдын мешітте намаз уақытын тосып отырған кісіге, саусақтарын айқастырып тырсылдату, макруһ амалына жатады. Бұған дәлелді Қағб Ибн Ғужра атты сахабаның (Алла одан разы болсын) айтқан мына хадисінен көреміз. Ол хадисте: «Сендерден біреулерің дәретін толық етіп алып, арнайы мешітке қарай ниет етіп шықса, әрі ол мешітте намаз уақытын тосып отырған уақытта саусақтарын айқастырып тырсылдатпасын. Өйткені ол намазда. (яғни, намаз оқып жатқанмен тең),-делінген (Абу Дауд).

16. Мешітте рұқсат етілген дүние сөздерін сөйлеу.

Мұсылман кісінің өзінің мұсылман бауырымен мешітте рұқсат етілген дүние сөздерімен сөйлесуі күнә емес. Өйткені Пайғамбарымыз (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өзі де, оның сахабалары да мешітте дүние істері жайында әңгімелесетін еді. Саммағ Ибн Харб Жабир Ибн Самраға:

- Пайғамбармен (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бірге отыратын ба едің, - деп, сұрақ қояды. Ол:

- Ия, Пайғамбар (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) көбіне таң намазын оқыған соң орнынан күн шыққанша қозғалмайтын еді. Күн шыққанда орнынан көтерілетін әрі сахабалар сол кездерде бір-бірімен әңгімелесетін. Жаһилетте болған істерді еске алып күлісетін. Пайғамбарымыз (Ол кісіге Аллантың игілігі мен сәлемі болсын) да естіп күлімсірейтін еді. (Муслим).

Бірақ мешітте рұқсат етілген дүние істерімен әңгімелескен кезде мына нәрселерді естен шығармау керек. Олар:
1. Маңайындағы намаз оқушыларға, Құран оқушыларға, іліммен шұғылданушыларға азар беріп, мазаламау керек.
2. Мешітте дүние істерімен әңгімелесуді әдетке айналдырмау қажет.
3. Сол әңгіме барысында өтірік, ғайбат, өсек сияқты харам етілген күнәлі сөздер мен істерге өтіп кетпеу керек.
4. Әңгімені ұзаққа созбау керек.
5. Мешітте дауысты қатты көтермеу қажет.
6. Сауда-саттық сөздерін айтпау керек.

17. Мешітте ішіп-жеу.

Мешітте ішіп-жеудің оқасы жоқ. Алланың елшісінің (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) мешітте ішіп-жеген кездері болған. Ол кісінің бұл ісі оның рұқсаттығына дәлел. Абдуллаһ Ибн Харис Ибн Жузин Аз-Забид деген кісі: «Алланың елшісінің (Ол кісіге Алланың игілігі мен сәлемі болсын) уақытында мешітте нан, ет жейтінбіз»-деген. (Ибн Мажа).

18. Мешіт тазалығын сақтау.

Яғни, мешітте қажетсіз қоқыс заттарды тастамау, тамақ, сусынның қалдықтарын төгіп, шашпау, оның ішіне түкіріп, қақырмау сияқты әдепсіз қылықтарды жасамаған жөн.

Денисов аудандық «Жұма» мешітінің
бас имамы, Ыбырай Ерік Қожахметұлы

Мұсылман адам өз өмірінде шариғат өлшемдерінен мүлт кетпеуге тырысады. Өйткені ол әр нәрсенің сұрауы болатын Есеп күніне сенеді. Осы тұрғыдан алғанда мұсылман баласы қандай мәселеге де асқан жауапкершілікпен қарай білмек. Сондай жауапкершілікті талап қылатын адам баласының өмірінің бір негізі ол – отбасын құру, одан ізгі ұрпақ өрбіту.

Алла тағала Құран кәрімде:

وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجاً لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

«Сендерге өз араларыңнан жұбайлар жаратып, сүйіспеншілік пен мейірім салуы да Алланың белгілерінің бірі. Ой жүгірте білетін қауым үшін мұнда көп ғибрат бар» (Рум сүресі, 21-аят) делінген.

Ендеше, үйлену, отбасын құру адамның жаратылысымен астасып кеткен бір нығмет. Дана бабаларымыз: «Отан отбасынан басталады» десе, халқымыз: «Ақ неке», «Адал жар» деген ұғымдармен отбасының, некенің қасиеттілігін ардақтай білген. Отбасы шағын мемлекет болғандықтан қоғамда отбасын құру мен оны сақтау мәселесінің маңызы да өте жоғары.

Ислам шариғатында отбасын құрудың алғашқы шарты неке қидыру болып табылады. Неке қиюдың өз алдына тиісті шарттары бар. Ал, некесіз екі жастың қосылуына Ислам діні қатаң тыйым салады. Яғни, некесіз отбасы, отбасынсыз неке болмайды. Қазіргі күнде кейбір жастар некеге мән бермей, бастауын батыстан алатын азаматтық некеге әуестеніп алған. Мұны неке деп те айтуға ауыз бармайды, мұнда ешқандай жауапкершілік те жоқ. Бір-бірін сынау мақсатында бір шаңырақта есеппен өмір сүреді. Бүгінгі күні осындай жалған некеден қаншама адамдар зардап шегуде. Оның салдарынан мыңдаған отбасылар бұзылып, қаншама балалар тірі жетімге айналуда. Жезөкшелік пен азғындық артып, қауіпті аурулар пайда болуда. Ал, адамзатты адалдық пен тазалыққа үндейтін, әр мәселеге даналықпен қарайтын Ислам діні болса неке қиюды діннің талабы етіп қойған.

Неке – отбасын құрудың негізі, ардақты Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сүннеті. Неке – ер мен әйелдің өз еріктерімен бірге өмір сүруін қамтамасыз ететін, бірін екіншісіне адал ететін байланыс. Құранда:

وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

«Біз әр нәрсені жұп-жұбымен жараттық, бәлкім ойланарсыңдар» делініп, әрбір нәрсенің жұптаса өмір сүретіндігін көрсетеді. (Зарият сүресі, 49-аят). Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) да: «Ей, жастар қауымы! Кімнің мүмкіндігі жетсе үйленсін. Себебі үйлену көзді харамнан, абыройдың жоғалуынан ең жақсы қорғайтын нәрсе» деп отбасын құрудың жеке адам үшін де, қоғам үшін де пайдалы екеніне, адамды жауапкершілікке тәрбиелейтініне назар аударады. Некелесу ерге де, әйелге де белгілі бір жауапкершіліктерді жүктейді. Ер адам – отбасының асыраушысы, ол әйелі мен баласын материалдық және рухани тұрғыдан қамтамасыз етуге міндетті болса, әйелдің міндеті – күйеуіне бағыну, өзін күнәлі істерден сақтау, ерінің тапқанына иелік ету. Мұсылман отбасында ерлі-зайыптылардың міндеттері мен орны діни және ұлттық салт-дәстүрмен бекітілген.

Шариғатымызда неке ұлы сауаптарға жетелейтін ғибадат болып саналады. Ибн Хуммам (р.а.): «Неке ғибадатқа етене жақын. Үйлену –құлшылық үшін бойдақ қалудан әлде қайда жоғары», - деген. Ғалым ибн Ғабидин (р.а.): «Біз үшін Адам ата заманынан осы заманға дейін шариғат етіп қойылған және кейін жәннатта да жалғасатын неке мен иманнан өзге құлшылық жоқ» (Раддул мухтар кітабы) деп, некенің екі дүниелік құлшылық екендігін жеткізген.

Шариғатта: «неке – шаңырақ көтеруші ер мен әйелдің ұсыныс және қабылдау арқылы сөз байласуы» болып саналады. Яғни, неке қидыру дегеніміз – үйленуге кедергісі жоқ екі жастың куәгерлердің алдында сөз байласуы арқылы адал жолмен қосылып, перзентті болып, шаңырақ көтеруі деген ұғым.

Имам Мәлік, сахаба Әнәстан (р.а.) Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) былай дегенін жеткізеді: «Адам баласы некеге тұру арқылы иманын кәміл етеді. Иманын кәміл ететін некеге немқұрайлы болудан Алла Тағаладан қорықсын!» Міне, сондықтан да Ислам дінінде неке адам өміріндегі маңызды бір құлшылық іспетті.

Бала ер жетіп, қыз балиғатқа толған шақта әрбір ата-ананың «ұлын ұяға, қызын қияға қондыруы» міндет екендігі Қасиетті Құран аяттарында да баяндалады:

‏ وَأَنكِحُوا الْأَيَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَرَاء يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ

«Араларыңдағы бойдақтарды (ер жеткен ұл-қыздарды) үйлендіріңдер! Егер олар пақыр кедей болса, Алла оларды өз кеңшілігімен байытады. Алла Тағала аса кеңшілік иесі, толық білуші». (Нұр сүресі, 32-аят) Жоғарыдағы аяттың мәнін ұғына отырып, жас шамасы шаңырақ көтеруге лайықты болған ұл-қыздарымызды дер кезінде некелестіріп, әрқандай абыройсыздықтардан қорғап қалуымыз қажет. Маңызды бір себебі болмаса неке қиып, отбасын құрудан қашқан адам, сүннетті тәрк еткен болады. Ал, ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) былай деп өсиет етеді: «Неке – менің сүннетім. Кім менің сүнеттімнен бас тартса, ол менен емес, (яғни менің үмметімнен емес)». Үйленіңдер. Расында мен, үмметімнің көптігін мақтан етемін». (Кутубу ситтә; 6564).

Қоғамымыздағы әлеуметтік институттардың бірі – отбасы болса, сол отбасының өзі – жеке бір тәрбие институты. Өйткені, адам дүниеге келген сәтінен бастап, адами құндылықтарды осы отбасында бойына сіңіріп өседі. Сондықтан асыл дініміз насихат еткен некенің орны өте ерекше.

Қорыта айтар болсақ, неке қию – жеңіл-желпі қарауды көтермейтін діни әрі ұлттық мәселенің бірі. Отанды құрайтын отбасы құндылықтарының бұзылуына жол бермеу еліне жанашыр әрбір азаматтың міндетіне айналуы тиіс.

Бектұрсын Торғайбайұлы
Арқалық қалалық «Мухтасиб Әлмұхаммед»
мешітінің бас имамы

Намаз оқып өз өмірін дінге арнаған иманды әр пенде өз нәпсісін тежеу керек екендігін қасиетті Құран Кәрім мен Пайғамбарымыз Мухаммад (с.ғ.с.) хадистерінен оқып біледі. Нәпсімізді құрықтап тәрбиелеу адам баласын екі дүние бақытына жеткізері сөзсіз анық. Алла Тағала Құран Кәрімде:

أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ ﴿١١٥﴾ سورة المؤمنون

«Ей, адам баласы! Бізді өздеріңді бекер-босқа жаратты, біздің алдымызға қайтарылмаймыз деп, ойлайсындар ма?» (Муминун, 115-аят)-деп ескертті. Жәнеде:

أَيَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن يُتْرَكَ سُدًى ﴿٣٦﴾ سورة القيامة

«Адам өзін емін-еркін жіберіледі деп ойлай ма?!» (Қиямет,36-аят) десе, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Ақылды – нәпсісіне йе болып, оны жауапқа тартып, өлімнен кейінгі өмір үшін тырысқан адам. Ал, ақымақ – нәпсіқұмарлығына беріліп жүріп, Алладан жақсылық күткен адам»1 -деген. Сол себепті әр адам өз нәпсісін тазартып тақуалыққа ден қоюы қажет. Алла Тағала:

قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا ﴿٩﴾ وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا ﴿١٠﴾ سورة الشمس

«Расында нәпсісін тазартқан кісі құтылды да; Әлде кім оны кірлетсе қор болды» (Шамс, 9-10-аяттар) - деп ескертуде.

Ал нәпсімізді құрықтап, тақуалыққа апарар жол әрине құлшылық амалдарын көп қылып орындау. Тек күнделікті бес уақыт намазбенен шектеліп қалмай нәпіл ораза және нәпіл намаздарды да қолға алу. Ал нәпіл намаздардың ішіндегі сауаптыларының бірі әрине түнгі намаз – тахаджуд.

Намаздың бұл түрі турасында атақты Имам Абу Хамид Мухаммад ибн Мухаммад ал-Ғазали ат-Туси «Ихия улум ад-дин» деген еңбегінде «Түнде құлшылық үшін тұрудың маңыздылығы» атты бабында мынандай дәлелдер келтіреді:

Алла Тағаланың қасиетті Құран Кәріміндегі аяттарда:

قال تعالى: إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَىٰ مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ ﴿٢٠﴾ سورة المزمل

«(Мұхаммед (с.ғ.с.)) сөз жоқ, Раббың, сенің әрі сенімен бірге болғандардан бір топтың, түннің үштен екісіне жақынырақ, жартысында, үштен бір шамасында намазға тұрғаныңды біледі...» (Зумар, 20-аят).

قال تعالى: إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا ﴿٦﴾ سورة المزمل

«Шын мәнінде түнде тұру, нәпсіге әсерлі, оқуға қолайлы...» (Музаммил, 6-аят).

Және де Ұлы Жаратушы Йеміз:

قال تعالى: تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا ﴿١٦﴾ سورة السجدة

«Олардың жамбастары төсектерінен ажырап, (түнде ұйқыдан түрып,) өздерінің Раббысынан қорқып және үміт етіп тілейді» (Сәжде, 16-аят).

قال تعالى: أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاء اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ ﴿٩﴾ سورة الزمر

«Әлде түннің бір уақыттарында сәжде ете әрі тік тұрып /намаз оқып/, ақиреттен сақтана және Раббысының мейірімін үміт ете берілуші ме? /Ей Мухаммад!/» (Зумар, 9-аят).

قال تعالى: وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا ﴿٦٤﴾ سورة الفرقان

«Олар түнді, Раббыларына сәжде қылу, тіке тұрумен өткізеді» (Фурқан, 64-сүре).

قال تعالى: وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ﴿٤٥﴾ سورة البقرة

«Сабыр және намазбен жәрдем тілеңдер. Расында намаз ынталылардан басқаларға ауыр келеді» (Бақара, 45-аят).

Кейбір ғалымдар Құлшылық деген сөздің астарында түн уақытында тұрып намаз оқу және нәпсісімен күрестегі төзімділік деп айтқан.

Пайғамбар (с.ғ.с.) хадистерінен:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ - رضي الله عنه - أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - قَالَ (يَعْقِدُ الشَّيْطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأْسِ أَحَدِكُمْ إِذَا هُوَ نَامَ ثَلاَثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ كُلَّ عُقْدَةٍ عَلَيْكَ لَيْلٌ طَوِيلٌ فَارْقُدْ، فَإِنِ اسْتَيْقَظَ فَذَكَرَ اللَّهَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ تَوَضَّأَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ صَلَّى انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ فَأَصْبَحَ نَشِيطًا طَيِّبَ النَّفْسِ، وَإِلاَّ أَصْبَحَ خَبِيثَ النَّفْسِ كَسْلاَنَ). متفق عليه.2

«Сендердің қайсы біреулерің ұйқыға жатқанда шайтан желкелерінің тұсына арбаудың үш түйінін түйеді. Әр түйінді шымылдықпен бүркейді де: «Түн әлі ұзақ ұйықта!» -дейді егер ол адам оянып Алланы есіне алса онда бір түйіні шешіледі, егер тұрып дәрет алса тағыда бір түйіні шешіледі, ал егер ол тұрып намаз оқыса үшінші түйіні шешіледі. Сол кезде оның бойы қуатты, ізгі жанды болып тұрады. Ал егер керісінше болса онда ол жалқау, тымыршық болып оянады»-деген.

Тағыда бір хадисте:

عَنْ أَبِي وَائِلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ ذُكِرَ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلٌ نَامَ لَيْلَةً حَتَّى أَصْبَحَ قَالَ ذَاكَ رَجُلٌ بَالَ الشَّيْطَانُ فِي أُذُنَيْهِ 3

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) түні бойы таң атқанға дейін ұйықтаған адам туралы: «Шайтан жаулап алған адам» -деп айтқан4.

Құрметті мұхтарам жамағат Алла Тағала оқыған намаздарымызды қабыл етіп, қиямет күні Жаратушы Иеміздің алдында жүздеріміздің жарқын болуын нәсіп еткей!

Жітіқара аудандық
«Ержан Тәтішев» мешітінің бас имамы
Есмурзин Сабыржан Зейнелгабиденұлы

1 Тирмизи, қиямет. Ибн Мәджә, зуһд.
2 Имам Бухари мен Имам Муслим риуаят еткен
3 Имам Муслим риуаят еткен
4 Абу Хамид Мухаммад аль- Газали ат-Туси. Возрождение религиозных наук. Том третий. Махачкала 2011. Кітабынан аударылып алынды

Әлемдердің Раббысы Алла Тағалаға сансыз шүкірлер мен мақтаулар болсын. Пайғамбарлар мен елшілердің (ғ.с.) ең ардақтысы пайғамбарымыз Мұхаммадқа (с.ғ.с.) оның отбасына және сахабаларына Алла Тағаланың сәлемі мен салауаттары болғай.

Алла Тағаланы еске алудың артықшылығы жайында айтар болсақ, бір ғұлама өзінің кітабында былай деп айтқан екен: «Расында, парыз құлшылықтарынан кейін, ғибадаттың ең жақсы түрі – Жаратушы Иемізді еске алу, әрі Ислам ғалымдары тіпті, бұған бір ауыздан келіскен».

Екі жол Алланың разылығына жетелейді: пікір қылу (тәфәккур жасау) жолы мен Алла Тғаланы еске алу (зікір ету) жолы.

Біріншіде меңзелген нәрсе, Алла Тағаланың бізге нәсіп еткен рақымы мен нығметі жайында пікір қылу. Ал екіншіде меңзелген нәрсе, Жаратушы Раббымыздың есім-сипаттары мен шариғат белгілеген еске алу (зікір) сөздерін жие қайталап айту.

Құран Кәрімдегі Алла Тағаланы еске алу

Алла Тағала өзінің кітабында былай деген:
}فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ{

«Мені еске алыңдар, Мен де сендерді еске аламын» (Әл-Бақара, 152-аят).

Бір тақуа кісі айтқан екен: «Алланың атымен ант етейін, мен, Раббымның мені қашан есіне алатынын білемін!» Сонда одан сұрапты: «Ия, Раббың қашан сені есіне алады екен?» Ол болса:«Мен оны, есіме алған кезде»,-деп жауап беріпті. Себебі, Алла Тағала былай деп айтқан емес пе еді: «Мені еске алыңдар, Мен де сендерді еске аламын» (Әл-Бақара, 152-аят).

Өлім хәлінде жатқан бір тақуа кісіге: «Алланы есіңе ал»,-деп айтыпты. Сол кезде ол, әлгі айтқан кісіге: «Қазір есіме алатындай, мен Оны ешқашан ұмытқан емеспін!»,-деп жауап қайтарыпты.

Өзінің тақуалығымен танылған Әл-Джунайд ибн Мұхаммад өлім хәлінде Құран оқып жатқанда, оған біреу: «Өлімің болса, келіп қалды, ал енді саған Құран оқудың не қажеті бар»,-деген екен. Сол кезде ол: «Дәл қазір, жақсы істерге менен артық мұқтаж кім бар екен?»,-деп жауап қайтарыпты.

Тағы басқа бір аятта былай делінген:
}يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا (41) وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا (42) {

«Ей иманға келгендер! Алланы жие-жие, көп еске алыңдар, әрі таңертең және кешке Оны дәріптеңдер» (Әл-Ахзаб, 41-42-аяттар).

Қашан адам баласы Алланы көп еске алушылардан болып есептеледі екен?

Ибн Салах: «Кімде-кім, таңертен және кешке шариғат заңдастырған әрі Алла Елшісінен (с.ғ.с.) жеткен зікір сөздерін айтуменен Алланы еске алатын болса, онда ол, Алланы көп еске алушы ерлер мен әйелдердің қатарынан болып есептеледі»,-деген.

Бір ғалым айтты: «Алланы көп еске алу – бұл қашан да тіліңнің Алла Тағаланы еске алудан босамауы», және мұның дәлелі, имам Тирмизи мен имам Ахмад керемет иснадпен жеткізген Абдулла ибн Бусраның хадисы:
عن عبد اللهِ بنِ بُسْرٍ رضي الله عنه أنّ رجُلًا قال: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ شَرَائِعَ الإِسْلَامِ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ، فَأَخْبِرْنِي بِشَيْءٍ أَتَشَبَّثُ بِهِ. قَالَ: (( لَا يَزَالُ لِسَانُكَ رَطْبًا مِنْ ذِكْرِ الله )).

«Мен айттым: «Ей Алланың Елшісі (с.ғ.с.) Расында, Исламның белгілегені мен үшін өте көп. Сол үшін маған, әрдайым істей алатын сондай бір нәрсені көрсетші». Сонда Алланың Елшісі (с.ғ.с.) маған былай деді: «Олай болса, тілің әрдайым Алланы еске алатын болсын»».

Сондай-ақ мына аятта былай делінген:
}إنَّ فِي خَلْقِ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لأُوْلِي الأَلْبَابِ . الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ{

«Солар Алланы түрегер тұрып, отырған күйі және жамбастап, жатып еске алады, әрі аспандардың және жердің жаратылуы жайында ойланып: «Раббымыз! Сен бұны босқа жаратпадың! Сен /барлық кемшіліктен/ пәксің!»» (Әл-Имран, 191-аят).

Салиқалы адамдар, бірге жиналып, Алланы естеріне алады, ал пасық, күнәһар адамдар, бірге жинала қалса, Шайтанға жақындататын нәрселерді естеріне алады.

Салиқалылардың зікірлері – «әлхамду лиЛләһ» (Аллаға мақтау болсын), «субханаЛла» (Алла пәк), «Аллаһу акбар» (Алла ұлық) және «Лә иләһа илляЛлаһ» (Алладан басқа құдай жоқ) деген сөздерді жие қайталап айтудан тұрады. Ал Алладан теріс бұрылғандардың жие айтатындары – балағат сөздер, өсек, өтірік және біреуді жамандау.

Бір ақын айтқандай:
«Ауруға шалынсақ, Сені есімізге алумен жазыламыз,
Ал сені ұмытуменен, қайтадан дертке ұшыраймыз...»

Ақын осы өлең шумағымен мына нәрсені айтқысы келгендей: «Раббым, қашан жүректерімізді дерт шалса, Сені есімізге алуменен, оны емдейміз де дерттен айығамыз, ал бейқам адамдардың жүректері бос әрі пайдасыз нәрселерді еске алумен дертке шалынып, емделмейді де жазылмайды». Осыған байланысты Алла Тағала айтты:
}الا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ{

«Жүректер Алланың еске салуымен /Құранмен/ тыныштық тауып, орнығады» (Әл-Раъд, 28-аят).

Қанша мәрте жүректерімізді дүние ләззаттарымен толтырып байлауға тырыссақ та, бәрібір де аталмыш өмірлік рахаттар жүрекке тыныштық бермейді...

Сонымен қатар Алла Тала Құран Кәрімде былай деді:
}فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ{

«Қашан намазды орындап болсаңдар, Алланы тұрған, отырған және жамбастап жатқан хәлде еске алыңдар» (Ән-Ниса, 103-аят).

Осы аятқа байланысты Ибн Аббас (р.а.) былай деген: «Бұл аятта айтылған сөз мынаны білдіреді: адам баласы Алла Тағаланы түнде және күндіз, құрлықта және теңізде, сапарда және үйде, байлықта және жоқшылықта, ауруға шалынған кезде және саулықта, көпшілікте және жалғыздықта немесе жасырын және айқын түрде еске алуы қажет».

Бұған қоса, Алла Тағала былай деді:
}وَاذْكُر رَّبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَكُن مِّنَ الْغَافِلِينَ{

«/Ей Мұхаммад!/ Әрі Раббыңды таңертең және күн батардан алдын бойұсына жалбарынып, қорыққан түрде әрі бәсең үнмен іштей есіңе ал және қаперсіздерден болма» (Әл-Аъраф, 205-аят).

Аса ұлы Алла Пайғамбарға (с.ғ.с.) және барлық мұсылмандарға Раббысын ықыласты түрде еске алуын бұйырды. Таң намазы уақытынан бастап, күн шығып көтерілгенге және екінді (асыр) уақытынан күн батқанға дейінгі уақыт сүннет бойынша Алланы еске алудың өзге уақыттан қадір-қасиеті артық. Алла Тағала құлдарына Өзін ұмыт қалдыруға, қаперсіздік танытуға тыйым салады. Ондай жағдайда аса ұлы Алла оларды өз-өздерін ұмытуға мәжбүр етеді (Имам Табари және А. Саъди тафсирі).

Кейбір кісілер аса маңызды жоғары мансаптарға, зәулім, қымбат үйлерге және байлыққа тым қатты құмарлық танытады, бірақ бұл құмарлықтар еш уақытта оның жүрегіне тыныштық ұялатпайды. Осыған қатысты Алла Тағала айтқан:
}وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ (124) قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَىٰ وَقَدْ كُنتُ بَصِيرًا (125) قَالَ كَذَٰلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا ۖ وَكَذَٰلِكَ الْيَوْمَ تُنسَىٰ{(126)

«Ал, кім Мені еске салуымнан /Құраннан/ теріс бұрылса, оған тар өмір болады әрі Қайта тірілу күні оны соқыр күйде тірілтеміз. Ол: «Раббым! Мені не үшін соқыр күйде тірілттің?! Мен көретін едім ғой»,-дейді. Алла айтты: «Міне, осылай. Саған аяттарымыз келген еді, бірақ сен оларды ұмыттың. Сол секілді бүгін сен де ұмытыласың»,-дейді.» (ТаҺа, 124-126-аяттар).

Адам баласы дүниеде қанша дәулеті болып, қалағанша өмір сүргенмен, тура жолда болмағандықтан, жүрегі орнықпаған, кеудесі тар, іштей жаман күй кешеді. Ол аса ұлы Алланың үгіт, насихаттарын тыңдап, құлақ асудан қашты, міндеттері жайлы ойламады. Сондықтан аса ұлы Алла одан теріс бұрылып, оны тозақ отына тастады (Ибн Касир және А.Саъди тәфсирі).

Ал екіжүзді мұнафиқтарды сөгіп, Алла Тағала былай деді:
}إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَىٰ يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا{

«Ақиқатында мұнафиқтар Алланы алдамақшы болады, алайда Алла олардың өздерін алдандырып /күнәларын көбейтуге жол беріп, күнә жасауды жеңілдетеді/ қояды. Олар намазға тұрғандарында, салғырт күйде адамдаға көріну үшін тұрады әрі олар Алланы өте аз еске алады» (Ән-Ниса, 142-аят).

Аятта байқағанымыздай, Алла Тағаланы тым аз еске алу мұнафиқтық сипат екендігіне ишарат етілген. Раббысын қаншалықты есіне алып жүргендігін әркімнің өзі білгендіктен, аталмыш сипатқа лайықты болып қалмаудың амалын жасауға тырысуымыз керек. Ол үшін өз-өзімізді түрлі сылтаулармен алдамай, Раббымыздан жәрдем сұрай отырып, намаздарымызды ықыласты түрде, тақуалықпен әрі Аллаға шынайы беріле (хушуғпен) орындап, Жаратушы Иемізді көп еске алуымыз қажет.

Мұнафиқтар сыртынан көрер көзге Исламды ұстанып, ал жүрегінде сенімі жоқ әрі оны жасырған имансыздар. Тозақта кәпірлерден де төмен, ең түпкі қабатында болып, ең ауыр азаптарға тартылады. Ал тәубеге келгендерді аса ұлы Алла тазартып игіліктеріне бөлейді. Мұнафиқтықтан сақтанып, құтылу үшін Алла Тағалаға қатты жабысып, дінді ықыласпен ұстану керек (А.Сағди тәпсірі).

Сүннеттегі Алла Тағаланы еске алу

Шашыңа ақ түскенше ғұмыр кешкен, зымырап өткен ғұмырдан сақалың ағарып, сүйегің жұқарған, ей қарт мұсылман жан! Саған амалдардың ең абзалын айтайын ба? Ол Алла Тағаланы еске алу ғибадаты.

Мықты да сұлу, ей жас жеткіншек! Саған да амалдардың ең абзалын көрсетейін бе? Ол әрине Алла Тағаланы еске алу құлшылығы.

Ислам дінінде, Алла Тағаланы еске алудан артық еш бір құлшылықты таппайсыңдар.

Бірде Алла Елшісінен (с.ғ.с.) бір кісілердің: «Қандай іс, амалдардың ең абзалы?»-деп сұрағандығы бізге келіп жеткен. Бұған Ол (с.ғ.с.): «Тілің, Алла Тағаланы еске алуменен ләзәттанып жатқан кезде жан тапсыруың»,-деп жауап берген (Табарани).

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – يَسِيرُ فِى طَرِيقِ مَكَّةَ فَمَرَّ عَلَى جَبَلٍ يُقَالُ لَهُ جُمْدَانُ فَقَالَ « سِيرُوا هَذَا جُمْدَانُ سَبَقَ الْمُفَرِّدُونَ ». قَالُوا وَمَا الْمُفَرِّدُونَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ « الذَّاكِرُونَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتُ «

Бір күні Алла Елшісі (с.ғ.с.) сахабаларына (р.а.): «Қозғалыңдар. Бұл Джумдан (таудың аты). Ал «муфарридун» озып кетті»,-деді. Адамдар: «Ей Алланың Елшісі (с.ғ.с.), «муфарридун» деген кімдер?»-деп сұрады. Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Бұл Алла Тағаланы көп еске алушы ерлер мен әйелдер»,-деп жауап берді (Муслим, Ахмад).

«Муфаррид» – бұл өз ғұмырын Алла Тағалаға құлшылық қылуға арнаған адам.

Осы сөздің басқа бір жорамалына жүгінер болсақ бұл, білімі мен Алла Тағаланы еске алуы тұрғысынан басқалардан ерекшеленген адам, тіпті ол мұсылман бауырларының арасында болған кезде де осы қасиеті байқалады. Себебі, әр адам өзінің ұнататыны жайлы әңгіме қылады.

«Ихия ъулум ад-дин» (дін ғылымдарының жаңғыруы) кітабінің авторы имам әл-Ғазали айтты: «Адамдар мәжіліске келе-сала, ұнататын нәрселері жайлы әңгіме қылады».

Ағаш ұстасы, ағаш және одан ненің қалай жасалатыны жайлы айтады.

Темір ұстасы, темір жайлы айтады.

Құрылысшы, салынған нәрселердің әдемілігі жөнінде айтады.

Тігінші, матаның сапасы жайлы айтады.

Ал Алланың әулие құлдары Жаратушы Раббысын еске алады.

«Джамиъ әл-ъулум уал хикам» (ғылымдар мен даналықтар жиынтығы) кітабында Ибн Раджаб әл-Ханбали мына бір тарихи оқиғаны келтіреді: «Юсуф (ғ.с.) пайғамбарды құдыққа түсірген кезде, оның ішінде жан-жағын су қоршаған үлкен тас болған. Ол болса сол тастың үстінде отырған күйде қалыпты. Түн мезгілі болып, оның жанында Алла Тағаладан басқа серігі де жолдасы да болмаған. Ол болса, осындай жағдайда Алланы есіне алған болатын. Ибн Аббас (р.а.) осы оқиғаға байланысты тіпті былай деп айтқан: «Теңіздегі балықтар тынышталса да ол Алланы еске алумен тынышталмады, шалшық судағы бақалар үнсіз қалса да ол бәрібір Алланы еске алуын доғармаған. Сөйтіп, ол Алланы есінде сақтағаны ұшін, Алла Тағала да оны аман алып қалды»».

Алла Тағала Юнус (ғ.с.) пайғамбар жайлы былай деді:
}فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ (143) لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ { (144)

«Егер де ол /Алланы кемшіліктен/ пәк деп дәріптеушілерден болмағанда, оның /киттің/ ішінде қайта тірілтілетін күнге дейін қалған болар еді» (Әс-Саффат, 143-144-аяттар).

Алланы ұлықтаушылар дегеніміз, қуанышты әрі қайғылы жағдайларда Алла Тағаланы еске алушылар.

عَنْ أَبيِ الدَرْدَاء رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال)): أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرِ أَعْمَالِكُمْ ، وَأَزْكَاهَا عِنْدَ مَلِيكِكُمْ ، وَأَرْفَعِهَا فِي دَرَجَاتِكُمْ ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ إِعْطَاءِ الذَّهَبِ وَالْوَرِقِ ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّكُمْ ، فَتَضْرِبُوا أَعْنَاقَهُمْ ، وَيَضْرِبُوا أَعْنَاقَكُمْ ؟ قَالُوا : وَذَلِكَ مَا هُوَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ : ذِكْرُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ(( .

Сахих хадисте Абу ад-Дарда (р.а.) Алла Елшісінің (с.ғ.с.) былай дегенін жеткізді: «Жаратушы Раббыларыңның алдында ең абзал, таза әрі дәрежелеріңді көтеретін және сендер үшін алтын мен күмісті жұмсағаннан да артық саналған сондай бір амалды көрсетейін бе?» Сол кезде адамдар айтты: «Әрине, ей Алланың Елшісі (с.ғ.с.)». Ол (с.ғ.с.) айтты: «Бұл – Алланы еске алу» (Ахмад, Тирмизи, Ибн Маджа).

Сонымен қатар Алланы еске алудың артықшылығына Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) мына сөзі дәлел болады:
عَنْ أَبُو هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، يَقُولُ : يَقُولُ رَبُّكُمْ " أَنَا مَعَ عَبْدِي مَا ذَكَرَنِي وَتَحَرَّكَتْ بِي شَفَتَاهُ" .

«Алла Тағала айтты: «Есімімді айтумен ерні қыбырлап, Мені еске алған құлымды, Өз қамқорлығыма аламын»» (Ахмад).

عَنْ أَبُو هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وعلى آلِهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
((مَا جَلَسَ قَوْمٌ مَجْلِسًا لَمْ يَذْكُرُوا اللهَ فِيهِ، وَلَمْ يُصَلُّوا عَلَى نَبِيِّهِمْ إِلاَّ كَانَ عَلَيْهِمْ تِرَةً عَلَيْهِمْ حَسْرَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ)).

Абу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.) былай деп айтты: «Егер адамдар мәжілісте өз орындарына Алла Тағаланы естеріне алмастан және Пайғамбарларына (с.ғ.с.) салауат айтпастан отыратын болса, қиямет күні олардан кек алынатын болады» (Ахмад).

Сондай-ақ Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) былай деп айтқаны бізге келіп жеткен:
أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، يَقُولُ : ((يَقُولُ رَبُّكُمْ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ بِشِبْرٍ تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعًا...)).

«Алла Тағала айтты: «Құлым Мен жайлы қандай ойда болса, Мен сондай боламын1 әрі ол Мені есіне алған кезде, Мен онымен бірге боламын. Егер ол мені іштей есіне алатын болса, Мен де оны жасырын есіме аламын2. Ал егер ол мені мәжіліске жиналған көпшілік адамдар арасында есіне алатын болса, онда Мен де оны олардан да жақсырақ мәжілісте есіме аламын3. Ал егер құлым Маған бір қадам жақындайтын болса, Мен оған бір шынтақ жақындаймын...»» (Бухари, Муслим).

Басқа бір хадисте Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) былай деп айтқаны бізге жеткен:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ وَأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ أَنَّهُمَا شَهِدَا عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَال: ((لَا يَقْعُدُ قَوْمٌ يَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ إِلَّا حَفَّتْهُمْ الْمَلَائِكَةُ، وَغَشِيَتْهُمْ الرَّحْمَةُ، وَنَزَلَتْ عَلَيْهِمْ السَّكِينَةُ، وَذَكَرَهُمْ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ)).

«Қашан адамдар, Алла Тағаланы естеріне алып, бір жерге жиналатын болса, оларды міндетті түрде періштелер қоршап алады да Алланың мейіріміне бөленеді және Алла Тағала да оларды, дәрежелері өте жоғары болған періштелердің алдында есіне алады» (Муслим).

Салих кісілер Алланы қалай еске алды?

Кейбір салиқалы адамдардың тарихта орын алған оқиғаларына тоқталып өтейік. Өзінің тақуалығыменен танымал болған, сахабалардың ізбасары, табиғин әрі солардан хадистер риуаят еткен, Шам өлкесінің тумасы Халид ибн Мидан Алла Тағаланы күніне қырық мың мәрте есіне алатын (Сияр алам ән-Нубәлә).

Ал өзінің тақуалығы, даналық кеңестері мен сөздері, дүние ләззәттарына қызықпағандығы және Аллаға ынталы түрде, шынайы беріле жасаған құлшылығы арқылы танылған Юсуф ибн Асбаттың «субханаЛлаһ» (Алла пәк) және «Лә иләһа илла Ллаһ» (Алладан басқа құдай жоқ) деген сөздерді қайталап айтумен, Алла Тағаланы күніне жүз мың мәрте еске алғандығы жайлы айтылған (Сияр алам ән-Нубәлә).

Бұл адамдар, ғұмырын толығымен Алла Тағалаға арнап, «Алладан басқа құдай жоқ» куәлігіменен дүниеден өткен нағыз ірі тақуа тұлғалар.

Ал біз ше? Біздің мағынасыз айтылған бос әңгімелер мен жөн-жосықсыз, пайдасыз өткізген уақыттардан басқа, Алла Тағалаға ықыласты түрде шынайы беріле істеген нендей амалдарымыз бар?! Раббымызды еске алуға уақытымыздың қанша бөлігін арнаудамыз және Алла разылығы үшін жасалатын құлшылыққа өміріміздегі белгіленген үлесі қандай? Неге осыған бір үңіліп қарап, ой жүгірте отырып, көңіл бөлмеске?! Екі дүние бақытына жеткіміз келсе, жасап жүрген істерімізді есепке алып, Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.), одан қалды оған ілескен сахабалар мен табиғин ғұлама-ғалым әулие жандардан неге үлгі-өнеге алмасқа?!

قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((مَثَلُ الَّذِي يَذْكُرُ رَبَّهُ وَالَّذِي لَا يَذْكُرُ رَبَّهُ مَثَلُ الْحَيِّ وَالْمَيِّتِ((.

Абу Мусадан (р.а.) жеткен сахих хадисте, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқан: «Алла Тағаланы еске алушы мен еске алмайтын адамның мысалы, тірі мен өлген адамның мысалындай» (Бухари).

Хадисте Алла Тағаланы еске алмайтын адамдарды өлілерге теңеген. Әлгі Жаратушы Жаббар Иесін еске алмайтындар ішіп-жейді, сайрайды, ерсілі-қарсылы жүреді де мәз-мейрам, сауық-сайран құрып, шаттанады. Алайда, Құранда мұндай Құдайдан теріс бұрылып, бейқамдықта жүрген адамдар жайлы былай делінген:
}أَمْوَاتٌ غَيْرُ أَحْيَاءٍ ۖ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ {

«/Олар/ тірі емес, өлілер. Олар қашан қайта тірілетіндерін де білмейді» (Ән-Нахл, 21-аят).

Құранмен, мешітпен өмір сүрмеген және Аллаға бойұсынбаған, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) алып келген нұрын қабыл алмаған әрі өмірдің хикметін түсінбеген адам – Алла Тағаланың алдында тірі өлік болып есептеледі:
}أَوَمَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا{

«Өлі /имансыздықта/ болған кезінде, Біз оны тірілтіп, оған нұр /иман/ беріп, ол нұрмен адамдардың арасында жүретін біреу, қараңғылықтар ішінде қалып, одан шыға алмай жатқан біреуге ұқсай ма?» (Әл-Әнъам, 122-аят).

Бұл аяттағы қараңғылық сөзімен меңзелген мағына: күнәлар қараңғылығы, құмарлық қараңғылығы және Алла Тағаладан алыстау қараңғылығы.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:((لأَنْ أَقُولَ : سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ)).

Сахих хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқан: «СубханаЛлаһи уәлхамду лиЛлаһи уә ләә иләһә иллаЛлаһу уаЛлаһу акбар(Алла пәк, Аллаға мақтаулар болсын, Алладан басқа құдай жоқ және Алла ұлық) деген сөз, мен үшін, күннің көзі шыққан барлық жерлерден де артық» (Муслим).

Басқа бір риуаятта былай делінген: «...немесе күннің көзі батқан барлық жерлерден де артық».

Дүние нығметтеріне қол жеткізу оңай. Бұл дүниенің алтындары мен күмістері арзан. Сонымен қатар, бірде-бір жақсы амал жасалмаған күннің өзі де сен үшін босқа кеткен күнмен тең.

Имам Тирмизи мен басқа да ғұламалар сахих деп баға берген хадисте былай делінген:
عن جابر رضي الله تعالى عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: ((مَنْ قَالَ : سُبْحَانَ اللهِ العَظِيمِ وَبِحَمْدِهِ، غُرِسَتْ لَهُ نَخْلَةٌ فِي الجَنَّةِ)).

Джабирден (р.а.) жеткен хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Субхана Ллаһил Ъазым уа бихамдиһи (Ұлы Алла пәк және Оған мақтаулар болғай) деп айтқан кісіге, жұмақта құрма ағашы отырғызылады»,-деп айтқан (Тирмизи, Насаи).

Ертеңгі мекенің үшін еңбектен. Ридуан – қорғаның,
Көршің – Мұхаммад, ал Рақымды Алла – жаратушы.
Сарайлары оның алтыннан, ал жері оның – хош иіс,
Ондағы өсіп тұрған шөптері – зағфаран...

Ибн Қайим (р.а.) айтқан: «Алла Елшісі (с.ғ.с.) Алла Тағаланы әрдайым еске алатын. Тіпті Оның (с.ғ.с.) демі, сөзі және іс-әрекеті Алланы еске алу болатын».

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Алла Тағаланы ертелі-кеш есіне алатын және Ол (с.ғ.с.) адамдар арасында болған кездің өзінде де жүрегі толығымен Алламен байланысқан күйде болатын.

}قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ{

«Айт: «Шын мәнінде, намазым, құрбандығым, өмірім және өлімім әлемдедің Раббысы Алла үшін» (Әл-Әнъам, 162-аят).

Алла Елшісі (с.ғ.с.) әрқашан да Алла Тағаламен бірге болатын және Оның (с.ғ.с.) ерекше қасиеттерінің бірі жүрегі еш уақытта ұйқыда болмайтын.

Ол (с.ғ.с.) ұйықтаған кезде, жүрегі әрдайым ояу болатын, ал біз ұйықтап жатқан кезде, өзімізбен қоса жүрегіміз де ұйқыда болады.

Осы себепті, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) ұйықтап жатқан кезде, Оның (с.ғ.с.) дәреті (тахараты) бұзылмайтын.

Сахих хадистердің бірінде мына оқиға жайлы айтылған. Бірде Алла Елшісі (с.ғ.с.) таң намазын оқу үшін ұйқыдан тұрғанда, Оған (с.ғ.с.) дәрет (тахараты) алуға су ұсынылған болатын, сол кезде ол былай деді:
قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((يَا عَائِشَة ! إِنَّهَا تَنَامُ عَيْنَاي وَ لَا يَنَامُ قَلْبِي)).

«Ей Айша, расында көздерім ұйқыда болса да жүрегім ұйықтамайды» (Бухари, Муслим).

Бұл болса, Алла Елшісінің (с.ғ.с.) ерекшелігі: ояу болғанда және ұйықтап жатқанда да Оның (с.ғ.с.) жүрегі әманда Алла Тағаламен байланған күйде болатын.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) үнемі Алла Тағаланы есінде сақтайтын әрі мұсылман адамға Алла Елшісінен (с.ғ.с.) үлгі алу қажет.

Еске алудың түрлері

Ғұламалар Алла Тағаланы еске алуды үш түрге бөліп қарастырған.

Бірінші түрі: жүрекпен және тілмен еске алу. Бұл болса, зікір ету түрлерінің ең керемет, абзал түрі. Бұл сенің ұлықтау сөздерін тіліңмен айтып тұрып, сол сөздердің мағынасы жайлы пікір қылып, Алла Тағаланың ұлықтылығын сезіне, ойға шомылып тұруың. Сондай-ақ сенің, Алладан кешірім сұраған кезіңде, сол истиғфар сөздерінің мағынасы жайлы ой жүгіртуің. Сонымен қатар сенің, Алла Елшісіне (с.ғ.с.) салауат айтқан уақытта, сол салауат-сәлем сөздерінің мағынасын жүрегіңмен сезініп, бар ойың мен жүрегіңді осынау құлшылық іс-әрекетіне жинақтауың.

Екінші түрі: Алла Тағаланы тілдің қатысуынсыз, тек жүрекпен еске алу. Кейбір адамдар Алла Тағаланы тілдері еш қозғалмастан, жүректерімен еске алады.

Үшінші түрі: Алла Тағаланы жүректің қатысуынсыз, тек тілмен еске алу. Еске алу құлшылығын осылай жасаған пендеге де сауап беріледі. Бұған сахих тізбекпен жеткен хадистегі, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) айтқаны дәлел болады: «Алла Тағала айтты: «Ернін қыбырлатқан күйде, Мені есіне алған құлыммен бірге боламын» (Ахмад).

Абдулла ибн Бусра (р.а.) жеткізген хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.) айтты: «Олай болса, тілің әрдайым Алланы еске алатын болсын» (Ахмад, Тирмизи).

Бұл хадистер, Алла Тағаланы жүректің қатысуынсыз тек тілмен еске алған адамның да сауап алатындығын меңзейді.

Үлкен жасты табиғиндердің қатарынан болып табылатындардың бірі, Абу Муслим әл-Хаулани (р.а.) Алла Тағаланы қажырлы түрде тілімен еске алудан таңбайтын. Бірде ол Сана және Иемен елді-мекендерінде пайда болған, Асуад әл-Анси есімді жалған пайғамбардың қолына тұтқынға түскен болатын. Сол кезде Асуад әл-Анси одан (р.а.): «Мұхаммадтың (с.ғ.с.) пайғамбарлығына куәлік етесің бе?»-деп сұрады. Ол (р.а.) болса: «Әрине куәлік беремін»,-деп жауап берді. Содан соң әл-Асуад тағыда одан (р.а.): «Ал менің, пайғамбар екендігіме кәулік бересің бе?»-деп сұрады. Бұған ол (р.а.): «Ешнәрсе естіп тұрғаным жоқ!»-деп жауап берді. Сол кезде әл-Асуад отын жинап, от тұтатуға әрі әлгі тақуа кісіні сол отқа тастауды бұйырды. Алайда Алла Тағала әлгі отты ол (р.а.) кісінің жанына жағымды етіп, салқындатып қойды.

Осы оқиғадан кейін ол, Абу Бакр (р.а.) мен Омарға (р.а.) жеткен кезде, ол екеуі (р.а.) оны (р.а.): «Ибрахимнің (ғ.с.) басынан өткеніндей іс жасалған адам қош келдің»,-деп құшақтарына алған.

Көпшіліктің куәлігінше Алланың бұл тақуа құлы әрдайым таңнан кешке дейін Алланы еске алып, уақытының көп бөлігін Жаратушы Раббысын зікір етуге арнап, аз ұйықтаған екен.

Сол сияқты, пайдалы ілім алу да Алланы еске алуға жатады. Ілім іздену, аталмыш пайдалы ілім алынатын және берілетін білім алқалары, өзара көмек көрсете отырып ғылым іздену – осының барлығы, ғұламалардың пікірінше Алла Тағаланы еске алудың ең абзал түріне жатады.

Мәселен сен намаз, ораза, сауда-саттық сияқты фиқһ ғылымының баптарын, хадис ғылымын т.б. осы сияқты ілімдерді оқып, ізденетін болсаң, ұлы Алла Тағаланың алдында зікірдің ең абзал түрін жасаған боласың әрі мұндай ғылыми мәжіліс, жұмаққа жетелейтін және иманды күшейтетін мәжілстерден болып табылады.

Алла Тағаланы еске алу қажет болатын жағдайлар

Әр жағдайға байланысты айтылатын өзіндік бір ерекше, арнайы Алланы еске алу (зікір) сөздері бар және әрбір пендеден талап етілген нәрсе, осы зікір сөздерін, Аллаға деген бойұсынушылығын білдіре отырып, жағдайға сай байланыстыра, дұрыс айту қажет. Ал егер, бұл тәртіп жүйесі қадағаланбайтын болса, онда ол Алла Елшісіне (с.ғ.с.) ілеспегендіктің белгісі.

Мәселен, парыз намаздарынан кейін 33-рет «субханаЛлаһ», 33-рет «әлхамдулиЛлаһ», 33-рет «Аллаһу акбар» және «лә иләһа иллә Ллаһ» деп айтып, артынша «аятул-Курси» аятын, «Ықылас», «Фалақ» және «Нас» сүрелерін оқу қажет.

Белгілі бір жағдайларға қатысты Алланы еске алудың ерекше бір айтылатын зікір сөздері де бар.

Мысалы, тауға шығып бара жатқанда немесе қандайда бір қиыншылыққа тап болған кезде мына зікір сөзін айту қажет:
(لَا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلا باللَّهِ)

«лә хаулә уә лә қууата иллә биЛләһ» (Қандайда бір нәрсені өзгертуге, лайықты күш-қуат, Алладан басқа ешкімде жоқ).

Алланың аяттары мен жаратылыстары жайлы ой жүгіртіп, таңғалған кезде «субханаЛлаһ» (Алла пәк) деп айту, ал егер белгілі бір жасап қоған күнәларың мен жаман қылықтарың есіңе түссе, «астағфируЛлаһи уа атубу иләйһ» (Алладан кешірім сұраймын әрі оған тәубе еттім) деп айту қажет.

Сонымен қатар Алла Елшісі (с.ғ.с.) есіңе түскен жағдайда, Оған (с.ғ.с.) салауат айта отырып, Алла Тағаланы еске алу қажет болады.

Ас ішер алдын «бисмиЛлаһ» (Алланың атымен), ал астан соң «әлхамду лиЛлаһ» (Аллаға мақтаулар мен мадақтар болсын) деп айту керек.

Алланы еске алу зікір сөзінің әрқайсысы, қандай жағдай тап болса да, соған тиісті етіп айтылады әрі бұл нәрсе, ақылын жүгіртіп, ойланған жанға жасырын болған дүние емес.

Алланы еске алудың берер пайдалары

Алланы еске алудың иман келтірген мұсылман жанға берер пайдаларын санамалап, кейбір ғұламалар жүзге жеткізген. Біз болсақ соның тек кейбірін ғана ұсынып отырмыз.

Алланы еске алу (зікір ету):
• Шайтанды алыстатады.
• Алла Тағаланың разылығын келтіреді.
• Жан жолдасты қуантады.
• Сауаптарды көбейтеді.
• Күнәлар мен олқылықтарды жояды
• Адам баласының жүзін нұрландырады.
• Жүрекке тыныштық ұялатады.
• Пенде мен Алла Тағаланың арасындағы байланысты күшейтеді.
• Ғұмыр-жасты ұзартады.
• Пендені Алла Тағалаға көркем түрде итағат етуге жетелейді.
• Аллаға қарсы келу мен күналардан, балағат сөздер мен ғайбаттан сақтайды.
• Жүзеге асырған күнасы үшін ойланып, Алланың алдында тәубе етуге және жасаған қылығы үшін өкінуге, жалпы жүректің Аллаға қайтуын мәжбүрлейді.
• Кейбір жақсы істермен теңесіп, тіпті кейде асып та түседі.
• Алланы еске алудың берер пайдаларының ең абзалы пенде Рабысын еске алғанда, Алла Тағаланың да оны еске алуы.
• Раббысын еске алған адамды, Алла Тағала түрлі бәлелерден сақтайды да қорғаны мен білімі арқылы пендесімен бірге болады.
• Алланы еске алған адамға жаман ойлар мен шайтанның уасуасасы жоламайды.
• Алланы еске алу мазасыздықты, урей мен уайым-қайғыны кетіреді және адмға өмірдің қызықсыз әрі сұр реңді болып көріне беруін жояды.
• Мұсылман адамның өмірін ұзақ әрі берекелі етеді.
• Адамның жанын тыныштыққа, рахатқа бөлейді.
• Мұсылман адамның белгілі бір істерінің орындалуына күш-қуат береді және сол істердің орындалуын жеңілдетеді.
• Алланы еске алудың керемет пайдалы тұстарының тағы бірі, екіжүзділіктің (мұнафиқ) жоқтығын көрсетеді. Себебі екіжүзді мұнафиқ, Алланы тым өте аз еске алады.

Өйткені сендер, мұнафиқтың базарда, көлікте, ұшақта және мешітте Алла Тағаланы еске алып жатқандығын көрмейсіңдер... Бұны тек нағыз момын мұсылман ғана жасайды.

Егер де сен, өзіңнің мұнафық не шынайы момын мұсылман екеніңді білгің келсе, онда өзіңе: «Мен Алланы әрдайым еске аламын ба? Мен адамдар арасында болғанда, Алланы еске аламын ба? Мен базарға шыққан кезімде, көлікте, ұшақта Алланы еске аламын ба?»-деп сұрақ қой.

Егер де сен осыны жасап жүрген болсаң, онда қуан, себебі сен шынайы момын мұсылмансың. Ал егер керісінше болатын болса, онда өзіңді жазғыруға даярлан.

Алла Тағаланы еске алудың абзал уақыттары

Белгілі бір жағдайлармен байланысты болмаған, Алла Тағаланы еске алудың абзал уақыты – таң намазынан кейін және күн шыққанға дейін.

Сонымен қатар түс ауғаннан, күн батқанға дейін:
}فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ (17) وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ {(18)

«/Ей, мұсылман!/ Сендер кештің кіретін уақыттарында және таңның ататын уақыттарында Алланы /барлық кемшіліктен/ пәк деп дәріптеңдер. Әрі аспандардағы және жердегі барлық мақтау – Оған /Аллаға/. Әрі түнде және түскі уақыттарда да /Оны дәріптеңдер/» (Әр-Рум, 17-18-аяттар).

Бұл аятта аса ұлы Алла өзінің барлық кемшіліктен пәк екенін айтты. Сондықтан құлдары Оны таңда, кешке, түнде әрі күндізгі уақыттарда дәріптеп, еске алуға міндетті. Бұл парыз етілген бес намаз уақыты – тәуліктің ең жақсы уақыттары.

Алла Елшісі (с.ғ.с.) Раббысын күн шыққанға дейін еске алатын. Хадистердің бірінде айтылады:
قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((مَنْ صَلَّى الْفَجْر ثُمَّ جَلَسَ فِي مَصَلَّاه يَذْكُرُ اللَّهَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ، ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ ، كَانَتْ لَهُ كَأَجْرِ حَجَّةٍ ، وَعُمْرَةٍ ، تَامَّةٍ ، تَامَّةٍ ، تَامَّةٍ)).

«Кімде-кім таң намазын оқып болып, сол жерде қалып, күн шыққанға дейін Алланы еске алып, одан кейін екі ракағат намаз оқыған адамға толық, толық, толық атқарылған қажылық пен умраның сауабы жазылады» (Тирмизи).

Бір ғалымның таң намазынан кейін орнында қалып күн шыққанға дейін Алланы еске алып, былай дегені айтылған: «Бұл менің таңғы әлденуім, егер де осы еске алуым болмағанда, бар күш-қуатымнан айырылып, әлсіреп қалар едім».

Таңнан күн шықанға дейінгі уақыт аралығы, Алланы еске алудың ең абзал мезеттерінің санатына жатады. Бұл уақытта жүректер оянып, гүлдер ашылып, құстар ән сала бастап, Алла Тағаланың берекеті, ризығы және жеңілдігі жауатын уақыт.

Ал енді біз осы уақытта Алла Тағаланы еске алушылардың бірі болуымыз қажет.

Сонымен қатар бесін намазы мен күн батқанға дейінгі аралықта және күн батқаннан кейін бірнеше уақыттан соң да Алланы еске алған жөн.

Шариғат заңдастырған және адамдардың өз ойларынан шығарған Алланы еске алу (зікір) сөздері

Алланы еске алу сөздерінің, шариғат заңдастырғаны, Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) жеткені және адамдардың өз ойларынан құрастырғандары да бар.

Біз уахиды негізге ала отырып, Алла Тағаланың міндеттерін Құран мен сүннеттен шығарып алатын үмметпіз.

عَنْ أُمِّ المُؤمِنِينَ أُمِّ عَبْدِ اللهِ عَائِشَةَ - رَضِيَ اللهُ عَنْهَا - قَالَتْ: قَالَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((مَنْ أَحْدَثَ فِيْ أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ)).

Айша анамыздан (р.а.) жеткен хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.) айтты: «Кімде-кім, біздің осы ісімізге қатысы жоқ бір нәрсе енгізетін болса, онда ол іс қайтарылатын болады» (Бухари, Муслим).

ابْنِ مَسْعودٍ - رَضِيَ اللهُ تَعالى عَنْهُ - "اتَّبِعُوا وَلاَ تَبْتَدِعُوا فَقَدْ كُفِيتُم"

Ибн Масғуд (р.а.) айтты: «Ілесіңдер де ойдан шығармаңдар, себебі сендерге бар нәрселеріңнің өзі жеткілікті» (Дарими).

Шариғат заңдастырған Алланы еске алу сөздері – ол Алла Елшісінен (с.ғ.с.) келіп жеткен зікір сөздері, мысалы, «субхананаЛлаһ», «әлхамдулиЛлаһ», «лә иләһә иллә Ллаһ», «Аллаһу акбар», «Астағфиру Ллаһ», «Лә хаулә уәлә қууата иллә би Ллаһ» сияқты т.б. сөздер.

Ал енді адамдар ойлап тапқан Алланы еске алу сөздеріне келер болсақ, Алла Тағала мұндай зікір сөздеріне қатысты, ешқандай міндеттер жүктемеген. Кейбір адамдар болса, үлкен көлемді әрі ұзақ зікір сөздерін айтады. Оларды Алла Елшісінен (с.ғ.с.) жеткен зікір сөздерінің арасынан еш таппайсың. Мұндай Алланы еске алу сөздері адам баласын жалықтырып жібереді. Дегенмен бұндай зікір сөздерін адам баласы шынайы ниетпен айтатын болса, сауап алады. Алайда ол, Алла Елшісінің (с.ғ.с.) айтқан зікір сөздерін қайталау мүмкіншілігін босқа жіберіп алады және Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) ілескендігі үшін берілетін сауаптан мақрұм қалады.

Қорыта келгенде, Алланы еске алу амалы, нәпіл ораза мен нәпіл садақалардан әлдеқайда артық. Ал егер сен: «Басқа көптеген құлшылықтардың орындалуы ауыр болуына қарамастан, орындалуы жеңіл бола тұра, Алланы еске алу ісі, не үшін ең абзал құлшылық болып есептеледі?»-деп сұрақ қояр болсаң, онда бұған былай деп жауап беруге болады: жүректің қатысу шартымен, әрдайым жасалған Алланы еске алу құлшылығы ғана адам баласына керемет әсер етіп, пайда береді. Ал жүректің қатысуынсыз, тілмен жасалған зікірдің адам баласына берер пайдасы өте аз. Ал Алла Тағаланы еске алған уақытта, әрдайым немесе соған жақын жүректің қатысуы, барлық құлшылықтың алғы шарты болып табылады. Сондықтан да Алла Тағаланы еске алу (зікір ету), парыз құлшылықтарынан басқа, барлық ғибадаттардан да абзал саналады.

Алла Тағаладан барлығымыздың да Оны көп еске алушы пенделерден қылуын сұраймын! Әмин!

Қостанай облыстық «Марал ишан» мешітінің
найб имамы, Сыздықов Дархан Манарбекұлы

1 Бұл жердегі меңзелген мағына: адам баласы Алла Тағаладан нені үміт етіп күткен болса, соны орындайтын болады.
2 Бұл сөздер мына мағынаны меңзейді: сол мезетте, Менің оған көмек әрі жәрдем ретінде рақым, мейірімім нәсіп болады.
3 Бұл жерде Алланың алдында дәрежелері өте жоғары болған періштелер меңзелген.

Жалпы, Ислам шариғаты тазалықты екіге бөліп қарастырады: Жан және тән тазалығы. Тақырыбымыз тазалық хақында болып отырғандықтан, әрине ең әуелі жан тазалығынан бастағанымыз жөн болар. Қашаннан ардың тазалығын, мал-мүліктің тазалығынан артық қойған елдің ұрпағымыз. Бабаларымыздың: «Малым жанымның садағасы» дегені осы ардың тазалығын айтқаны болса керек. Себебі ішкі жан дүние таза болмаған жерде жасаған құлшылықтың да татымды жеміс бермейтіндігін меңзеп, данышпан Абай атамыздың: «Шырайлан да таза ойла бір иманды, мұнапық намаз қылмап па? мағлұмғой ол» деген сөзі, ойлап қарасаң, жан тазалығының иманнан бастау алатындығын айтып тұрғандай.

Сондықтан «Тазалық иманнан» деген сөздің мәнісін беріден емес, әріден қозғап, имани тұрғыдан таразыласақ, тазалық ұғымының қаншалықты терең екенін түсінуге болады. Себебі, Жаратқан Иеміз мына әлемді ерекше тазалықпен жаратқан. Мына әлемнің болмысы арқылы өзінің теңдессіз сұлулығы мен құдыреттілігін паш еткісі келеді. Сол секілді өзінің кемшіліксіз тазалық иесі екенін де білдіргісі келеді. Яғни, Құранда «Әл-Құддуус» деп аталған көркем есімін сана иелеріне мына көзімізге көрінген керемет табиғаттың сұлулығы арқылы аңғартқысы келеді. Бұған мысал өте көп. Мәселен: микро әлемнен макро әлемге дейінгі аралықтың бәрі осы тазалықтың сән салтанатына толы. Көздің жауын алатын жерді жасыл желекке ораған жауқазын гүлдердің сұлулығы мен тазалығы, түнгі аспанның ажарына сән қосқан сұлу ай мен жымыңдаған жұлдыздардың тазалығы, теңіздің тамаша толқындарына қасқайып қарсы тұрған жартастардың өзіндік салтанаты мен тазалығы, мұхиттың тұңғыйық түбіне дейін ұласқан кіршіксіз көркемдіктің бәрі-бәрі сайып келгенде Алла Тағаланың көркем есімінің нұрының ұшқындары мен көлеңкесінің көлеңкелері ғана.

Жаратқан иеміздің «Әл-Құддуус» деген әсем есімінің шуағына бөленген болмыс атаулының кез-келгенінде осы тазалықтың нышанын байқауға балады. Мысалы: көздің аясын үздіксіз айнадай етіп тазалап тұрған кірпіктеріміз, қандағы ақ түйіршік пен қызыл түйіршіктің тазалық заңдлығы аса мәнберуі, тыныс алу кезінде қанның бойындағы лас нәрселердің газға айналып дем шығару арқылы қанның тазаруы, құрлық пен судың ет жегіш жыртқыш аңдары мен балықтары тіпті шыбындар мен құмырсқа секілді жәндіктердің өзі, осы тазалық заңдылығын бұлжытпай атқарғандығының арқасында осыну тазалыққа куә болудамыз. Егер, Құдайдың қойған тазалық заңдылығынан бір сәтке болмыс ажырайтын болса, онда анау көзге көрініп тұрған сыңсыған ормандар мен жердің үштен бірін алып жатқан мухиттар адам қарай алмайтындай ластанар еді. Себебі, балықтар шашқан миллиондаған уылдырықтар тазалық талабына сай реттеліп отырмаса теңіздер адам түгіл мал жануар мекендеуге жарамас деңгейде жиіркенішті ұйықтарға айналар еді. Егер, орман тоғайларға жауапты Микайл періштенің желді айдап, жаңбырды жаудырып жатқан қызметтерімен тазаланып отырмаса, ол жерлер жаныңды демалдыратын демалыс жайлары емес адам шошырлық лас қоқыстарға айналған болар еді. Біздерді есімізден адастырып өздеріне ғашық еткен сол сұлу, кіршіксіз тап-таза көріністер өте қорқынышты ұнамсыз бейнелерге ауысар еді. Ендеше көркем сөздің хас шебері Хз. Мұхаммед пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) «Ән-Назафату миналь иимаан» (тазалық иманнан) деп айтқан ұлағатты сөзінің алдында бас игеніміз ләзім.

Ал енді тән тазалығына келетін болсақ, бұл тақырып «ғылымхал» кітаптарының алғашқы тарауларында өте тамаша бүге-шігесіне дейін жазылған. Яғни тазаланудың жолдарын, тазартушы құралдарды, ауыр ластық пен жеңіл ластықтың ара жігін көрсетіп, түсіндіріп берген. Қасиетті Ислам шариғатының шарапаты сондай, тек ішімізді ғана емес сыртымыздың да бүтіндігін қарастырған.

Сондай-ақ, күналардың да рухани ластық болып саналатынын ұмытпайық. Егер, тез арада истиғфармен тазартылып отырмаса өте қауыпты нәтижелерге апарып соғуы мүмкін. Мәселен, бір адам бір ай жуынбаса, қаншалықты жиіркенішті болатыны белгілі. Сол секілді күнәларда адамды рухани тұрғыдан жиіркенішті етеді. Осынау ішкі сыртқы тазалықты байланыстыра Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) : «Бір кісінің үй маңында өзен ағып жатса, әлгі кісі сол өзенге күніне бес мезгіл жуынатын болса, ол кісінің бойында кір, ластық қалар ма еді?! Сол сияқты, бес уақыт намаз оқыған адамның да бойынан күнәлары осылайша төгіледі»,-деген екен.

Сондықтан Құран Кәрімде: «Шындығында Алла Тағала тәубе қылғандар мен тазаланғандарды жақсы көреді» деген. Демек тәубе қылу рухани тазару болса, тазалану тәннің пәктенуі болып табылады.

ДайырДүйсен Сәрінжіпұлы
Қостанай қалалық мешітінің
найб имамы