Жақында Елордамыз Нұрсұлтан шаһарында республикалық III имамдар форумы болып өткені белгілі. Осы аса маңызды жиынға өзім де қатысып, қаншама игі әсер алдым. Басқосудан көргенім мен түйгенімді өңірдегі әріптестеріммен бөлісіп, алда тұрған асқаралы міндеттер жайлы үнемі айтып келемін.

Аталмыш жиынға байланысты Қостанай өңіріндегі аудан, қала, елді-мекендердегі дін қызметкерлеріне арнайы семинар өткіздік. Онда республикалық форумда қабылданған «Жеті рухани қазық» Қазақстан мұсылмандарының рухани тұғырнамасы, «ҚМДБ құрылымындағы діни лауазымдар тізілімі және міндеттері» және «Дін қызметкерлері атқаратын діни рәсімдер тізілімі» деп аталатын құжаттарда баяндалған күнделікті қызметімізге аса қажетті жайлар жан-жақты айтылды.

Сонымен форумнан алған әсерім жайлы осы мақаламда тілге тиек етпекпін. Меніңше жоғарыда сөз етілген «Жеті рухани қазық» деп аталатын рухани тұғырнама тек қана дін саласында жүрген имамдардың ғана емес, әрбір мұсылманның үйінде болуға тиіс аса құнды дүние деп есептеймін.

Осы маңызды дүниені қолға алған адам үлкен тебіреніске түсіп, терең ойда қалатындығы белгілі. Өйткені онда әрбір адамның өмірлік ұстанымы әрі мұраты болар жайлар баяндалған. Мұнда имандылық, отаншылдық, білімділік, ауызбіршілік, еңбекқорлық, мәдениеттілік және әділдік жайлы толық баяндалған.

Имандылық бағытында менің әріптестерімнің тындырып жатқан жұмыстары қашанда ауыз толтырып айтарлықтай. Олар халықтың арасында тынымсыз еңбек етіп, мұсылман қауымын ізгілікке, қайырымдылыққа, адамгершілікке баулуда.

Жүрегінде иманы бар адам ешқашан да қиянатқа, әділетсіздікке жол бермейді. Ата-анасын ардақ тұтып, үлкенге ізет, кішіге кішіпейлдік танытады. Өмірде көріп жүргеніміздей, әке-шешесінің бойынан қуат, қолынан күш кеткенде, артық зат секілді, көздері қиып қарттар үйіне тапсырмайды.

Өз басым жастар арасында болғанда осы жайды үнемі саналарына жеткізуге тырысамын. Біз отаншылдық жайын жиі айтамыз. Бұл өте орынды да. Өз отанын сүйген адам ешкімге де жамандық ойламайды.

Жастардың бойына кішкентайынан патриоттық сезімдерді қалыптастыру баршамыздың асыл мұратымыз әрі мақсатымыз. Бұл жөнінде талай алқалы жиындарда айтылып та, жазылып та жүр.

Білімділік, ауызбіршілік біздің ұдайы қозғап жүрген ерекше тақырыбымыз. XXI ғасыр білім ғасыры екендігі даусыз. Мемлекетіміз өркендеген сайын білімге де айрықша көңіл бөлініп, көптеген жетістіктерге жетудеміз.

Бүгін мен күнделікті бірге қызмет атқарып жатқан имамдардың білімі мен біліктілігі жайлы тілге тиек еткенді жөн дер едім. Қазіргі таңда имамдарға қойылар талап та өте жоғары.

Мәселен, олар діни ілім алуларымен қатар рухани жағынан кемел, жан сарайы өте терең болып, жан-жақты біліммен қаруланғандары абзал. Олар шешендігімен, біліктілігімен, қарапайым да адамгершілік қасиеттерімен дараланып жатса нұр үстіне нұр емес пе.

Сол себептен де әріптестерім халықпен тонның ішкі бауындай араласа қызмет атқарып, бойларындағы ізгі қасиеттерімен оларды ауызбірлікке, еңбекқорлыққа, мәдениеттілікке әрі әділдікке шақырып, өздері әрдайым үлгі-өнеге көрсетулері тиіс.

Дін қайраткерлерінің жүздерінен имандылықтың нұры төгіліп, жұртшылықты мәнді де ізгілікке толы сөздерімен айрандай ұйытып жатса құба-құп емес пе.

Форумда қабылданған құжаттардың бірі «Дін қызметкерлері атқаратын діни рәсімдер тізілімі» деп аталатын салт-дәстүріміз және дінімізбен біте қайнасқан ұлағатты дүниелер кімді болсын терең ойға жетелері хақ.

Осы арада жалаң сөзге салынбас үшін оның мазмұнына қысқаша тоқталып өткенім жөн болар. Мысалы, сәбиге ат қою, бата беру, Құран үйрету, азан айту, мәуліт оқу, жарапазан айту секілді рәсімдерді әрбір мұсылман бауырларымыз білсе артық емес.

Өздеріңіз де көріп жүргендей, қазіргі таңда имамдар қауымына жүктелер жауапкершілік пен міндет те жеткілікті. Олардың бойында кәсіби білім, жан дүниелері рухани жағынан бай болуымен бірге патриоттық сезім, Отан алдындағы перзенттік парыз, адалдық пен адамгершілік қасиеттер әрбір сөздерінен айқын сезіліп тұрса ғанибет.

Мен еліміздегі барша дін қызметкерлерін бүгін әңгімемізге арқау болған имамдардың республикалық III форумында қабылданған маңызды құжаттарды насихаттауға әрі арамыздағы күллі халықтардың ынтымақ-бірлігін нығайта түсуге шақырамын.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының

Қостанай облысы бойынша Бас имамы

Бахытбек қажы Тәжімбет

Асыл дініміз Ислам – барша адамзат баласын бейбiтшiлiкке, амандыққа, ешкiмге соқтықпай тыныш өмiр сүруге шақыратын иләһи дiн. Міне, осындай хақ дiнiмiз жер бетiнде нағыз адамгершiлiктiң, сыйластықтың рухын жайып, алауыздыққа, қастық пен дұшпандыққа тыйым салғаны да мәлiм.

Ислам бұл – тыныштықты бұзу үшiн емес, теріс пиғылды тыю үшiн жiберiлген мейірім діні. Ата-бабаларымыз да сан ғасыр бойы дәстүрлі дінді өмiрлеріне негізгі діңгек етіп ұстанып, ауызбiршiлiкпен бейбiт ғұмыр сүрiп келдi.

Дiни дүрдараздық деген ұғым қазақ даласында күнi кешеге дейiн болмаған. Өкiнiшке орай, соңғы жылдарда асыл дiнiмiздi жеккөрiнiштi етiп көрсететiндер жер-жерден бой көтере бастады. Кешеге дейiн бар қазақ бiр дiндi, бiр мәзһабты ұстанып келдi. Сенiмi де, мақсат-мүддесi де бiр болды. Ендi бүгiн әлемде түрлi мүдделер – кертартпа-жатпиғылды ағымдар көбейіп, дiнiмiзге әртүрлі жаман атаулар таңылуда.

Жат ниетті ағым, қарапайым халықты сонау ата-бабадан жалғасып келе жатқан дінінен үркітіп-шошыту мақсатында қаншама айлы-шарғыларын жасап әлек. Хақиқи Исламның атын жамылған ағымдар ашық та, жасырын да ел ішінде теріс бағытта қызмет жасауда. Әсіресе, қазақтың дүниетанымына сай келетін Әбу Ханифа мәзһабын мойындамай, жоққа шығарғысы келетіндердің әрекеті байқалады. Ал, сондай жатпиғылды ағымдардың шырмауына түскен бауырларымыз хақ дін мен ағымның арасын ажырата алмай дал.

Жат ағым өкілдері қарапайым халықты қалай өзі ұстанған сенім жолына алдап-арбайды? Оның басты деген амал-тәсілдері қандай?

1. Кез келген «діни ағым»топқа жаңа қосылған адамды, ең алдымен психологиялық қысымға алады. Өздерінен басқаның бәрін адасқан санатына қойып, санасын улайды.
2. Өз орталарына ерекше бір қамқорлыққа алғандай сыңай танытып, шынайы бір жанашырындай көрінеді. Үнемі оған көңіл бөледі, бұл нәрсе «ағымға жаңа қосылған адамның» жанына жағымды болады. Осыдан, діни түсінігі таяз, алданған адам, діні мен дәстүріне қарсы шығып, өз Отанына, ата-ана, ағайын-туыс, қоршаған ортасына деген өшпенділікті оятады.
3. Дәстүрлі емес діни ағым өкілдері қоршаған ортасынан іргесін аулақ салып, қоғамнан бөлектене бастайды. Өз араларындағы «ұстазға» тәуелді болып қалады. Демек, осыдан кейін «періште ұстаздан» өзге жанның сөзін құлаққа ілу, осыған дейінгі уақытта өмір сүрген ортаның салтымен санасудың қажеттілігі көрінбей кетеді.
4. Адамның ойлау қабілетін тежейтін тәсілдерді қолданады. Мәселен, «шектеулі болған ұстаздардың» бір сарынды уағызын ғана тыңдату. Бұл адам психологиясын тәуелділікке әкеліп соқтырады. «Тыңдарман» өзінің бұрынғы отбасынан алған тәлім-тәрбие, қадір-қасиеттерін бір сәтте жоққа шығарып, өзі түскен ағымға ұнамды бейнені қабылдап алады. Мұның соңы бөлінуден басқа ешнәрсеге алып бармасы анық.

Исламнан нәр алған бабаларымыздың ұстанған жолы – береке мен бірлік болған-ды. Ал, дініміз мұсылмандардың басқа жолдарға бөлінуіне әрқашан да қарсы. Алла Тағала бұл жайлы:

وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعاً وَلاَ تَفَرَّقُواْ

«Түп-түгел Алланың жібіне (дініне) жабысыңдар да бөлінбеңдер» («Әли Имран» сүресі, 103-аят)-деп ескертті.

Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) хадисінде:

يقول النبي صلى الله عليه وسلم "عَلَيْكُمْ بِالجَمَاعَةِ وَإِيَّاكُمْ وَالفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ مَعَ الوَاحِدِ وَهُوَ مِنَ الِاثْنَيْنِ أَبْعَدُ، مَنْ أَرَادَ بُحْبُوحَةَ الجَنَّةِ فَلْيَلْزَمُ الجَمَاعَة" الترمذي

«Сендерге әрдайым жамағатпен бірге болуды және бөлінушіліктен сақтанып жүруді тапсырамын. Шын мәнінде Шайтан, жалғыз қалған адаммен бірге, ал екі адам болған жерден аулақ жүреді. Кімде-кім жұмақтың жайлылығын қаласа көпшілікті ұстансын» (Тирмизи 2165).

Және Абдулла ибн Масғуд (р.а.) айтты:

وعَنْ عَبْدِ اللهِ بن مسعود رضي الله عنه، قَالَ: "الْزَمُوا هَذِهِ الطَّاعَةَ وَالْجَمَاعَةَ ، فَإِنَّهُ حَبْلُ اللهِ الَّذِي أَمَرَ بِهِ، وَأَنَّ مَا تَكْرَهُونَ فِي الْجَمَاعَةِ خَيْرٌ مِمَّا تُحِبُّونَ فِي الْفُرْقَةِ ."المعجم الكبير للطبراني

«Итағат (бойұсыныңдар) етіңдер және әрдайым көпшілікпен бірге болыңдар. Расында осы екеуін мықтап ұстануды Алла бұйырған. Көпшіліктен бөлінгенде ұнатқан заттарыңнан гөрі көпшілікте жүріп ұнатпаған заттарың жақсырақ» (Әл-Муғжам Әл-Кәбир Ат-Табарани 8973).

Яғни, жамағаттан алыстап-бөлінудің зарары қаншалықты ауыр екендігін осы сөзерден анық аңғаруымызға болады. Демек, асыл дініміз көпшіл болуға, бірігіп ел болуға шақырып қана қоймай, жікке бөлінуді де құптамайды.

Негізінде елімізді паналаған кез келген ағымды «жақсы-жаман» деп бөлуге болмайды. Неге? Өйткені, олардың түпкі мақсатында: «бөліп ал да, билей бер»-деген ұстаным жатқаны анық.

Ал, шындығында мұсылман қандай болу керек? Әрине, нағыз мұсылман Алладан шынайы қорқып, Құдай тағала көріп тұрғандай құлшылық жасауы керек. Кісіге үкім шығарып, «сен кәпірсің, күнәһарсың» деген сөздерді қолданбауы қажет. Сондай-ақ айналасына пайда тигізетін мейірімді жан болуы тиіс. Өйткені ардақты пайғамбарымыз: «Жақсы адам – қоғамға пайдасы тиген адам», – деген. Демек, қоғамға пайдалы болғаның – жақсы мұсылман болғаның.

Ел бірлігі мен мемлекет қауіпсіздігіне зиян келтіретін ағымдардың жетегіне кетіп қалмау шараларына баршамыз атсалысуымыз қажет. Діни білімге сусаған кезде, бір діни мәселеге тап болған сәтте әркімге жүгінбей, арнайы «дін мамандарынан» кеңес сұрағанымыз абзал.

Әсіресе, ата-аналар балаға дін мәселесінде дұрыс бағыт сілтеп, мешіт қабырғасынан сауат ашуға кеңес бергені жөн дер едім. Егер ата-ана балаға имандылық мәселесінде дұрыс тәрбие беріп, оңды бағыт-бағдар көрсете алмаса, жат ағым өкілдері оны өз мүддесіне пайдаланып кетуі әбден мүмкін.

Қазіргі таңда қайсыбір ата-ана баласы дінге бетбұрыс жасап, намазға жығыла бастаса кәдімгідей қорқатын жағдайға жеткен. Мұндай жайт ата-бабамыздың өңі түгілі түсіне де кірмеген болар.

Алайда, өкінішке қарай, бүгінгі жаһандану заманында еліміздегі ахуал осындай. Бұл арада мәселе діннің өзінен емес, «дін атын жамылушы теріс пиғылдылардың» құйтырқы әрекетінен ушығып тұрған жайы бар.

Бүгінгідей кезеңде басты қатер – ашық-шашықтығымыз. Осы ұрымтал тұсты пайдаланушы жымысқы әрекетті әрқандай жат ағымдар ұлтымызға жақын «дін» атын жамылып кез келген бағыт бойынша, соның ішінде ғаламтор арқылы да жастарымыздың санасын улап, қоғамымызға іріткі салуда.

Көбіне сырттан қаржыландырылатын діни ұйымның басты мақсаты болады, ол – қоғамға іріткі салу. Сондықтан олар қоғамда дүрбелең туғызатын қозғаушы күш, тобыр іздейді.

Әңгімені қорытындылай келе айтарым: түсіне білген адам үшін дін – тек намаз оқу емес, ол күрделі ғылым. Ол ғылымды игеру үшін білімнің қажет екені айт­паса да түсінікті. Ғасырлар бойы ұлы даламызда салтанат құрып келе жатқан исламның қадір-қасиеті адамзат үшін басты құндылық.

«Алланы бір, Пайғамбарды хақ, Құранды шын» деп таныған бабаларымыздың аманатына адалдық таныту – бүгінгі міндет. Сондықтан қазіргі таңда жас ұрпаққа рухани тәрбие берiп, дiни сауатын ашу үшiн барлық жағдайды жасауымыз қажет.

Әрбір адамның жаны, өмірі – өзіне аманат болса, бүгінгі адамзат қоғамын тұтас қалыпта, дұрыс бағытта ұстап тұру да – баршаға аманат екендігін ұмытпайық.

Құрметті бауырлар, ел болу үшін, ең алдымен өз ішімізден бөлінуге жол бермейік. «Бөлінгенді бөрі жейді»-демекші, іштегі бірлік кетіп, алауыздық туындаса, сырттан келіп, елімізді ойрандап, іріткі салу оңайға түседі.

Сондықтан әсіресе, жастар, жалпы ел мұсылмандары ешбір топтың жетегіне ермей, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы ұстаздарының пәтуасына жүгініп, дәрістерінен рухани азық алайық. Егемен еліміздің ішкі тұтастығы мен қауіпсіздігін, тыныштығын сақтауда ерінбей еңбек етіп, көзіміздің қарашығындай қорғауымыз – азаматтық әрі мұсылмандық парызымыз екенін жадымыздан шығармайық!

Бектұрсын Уәлиев

Арқалық қалалық «Мухтасиб Әлмұхаммед» мешітінің

бас имамы

Адамзатты жаратқан, оларға көру, есту, сөйлеу қабілетін берген, пенденің көкірек көзін ашқан күллі әлемдердің Раббысы Алла Тағалаға мақтаулар мен мадақтар болғай! Алланың сүйіктісі, тура жолдың көшбасшысы Пайғамбарымыз Мұхаммадқа (с.ғ.с.) Алланың игілігі мен сәлемі болсын!

Тіл – Алланың бізге, яғни адамзатқа берген ең үлкен нығметтерінің бірі. Кез келген қалауларымызды, рахметімізді, мінімізді, уәжімізді және сынымызды, жалпы ойымызды осы берілген құрал, тіліміз арқылы еркін, әрі анық түрде толықтай жеткізе аламыз. Әлемдегі қаншама информацияларды осы сөйлеу қабілеті арқылы жеткіземіз. Сондықтан бұл Алланың бізге деген шексіз мейірімі, жеңілдігі.

Ал енді сол нығметті біз қалай пайдаланып жүрміз. Дұрыс па әлде бұрыс па, тиісті жерінде қолдана алып жатырмыз ба? Қандай да бір зат не қабілет берілсе, ол Алладан. Алла Тағала пендесіне еш бір затты мақсатсыз бермейді. Яғни берілген нығметтің артынша сұрауы бар. Бұл жайында Алла Тағала Құран Кәрімде былай дейді:

فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ (7) وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ(8)

«Сонда кім тозаңның түйірінің салмағындай жақсылық істеген болса, ол оны көреді. Ал және кім тозаңның түйірінің салмағындай жамандық істесе, оны да көреді» («Зілзәлә» сүресі, 7-8-аяттар). Осы аятқа үңілетін болсақ, адам баласы жақсылықты да жамандықты да Алланың берген нығметімен жасайды. Міне сол жасағанның артынша, өздеріне тиесілі жазаны не жақсылықты міндетті түрде көретіндіктерін ескертуде.

Шаңның тозаңындай амал жасағандығымыз үшін де ертен жауап беретін болсақ, үлкен нығметтеріміз үшін де қияметте Алланың құзырында жауап береді екенбіз. Алла Тағала бізге таңдау еркіндігін берді. Міне сондықтан бұл дүние сынақтардан, қиыншылықтар мен қуанышты сәттерден тұрады.

Алланың берген тіл нығметі арқылы жетістікке жетуге болатын маңызды да хайырлы екі жақсы амалға тоқталып өтсек:

1. Дінді насихаттау. Бұл жөнінде Алла Тағала Құранда былай деп баяндайды:

ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ ۖ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ

«(Уа, Мұхаммад!) Раббыңның жолына даналықпен әрі жанға жағымды уағыз-насихат айту арқылы шақыр! Сондай-ақ (Алла жолында) күресу (немесе сөз таластыру) керек болғанда әрдайым сөз бен іс-әрекеттің ең жақсысын таңда. Шүбәсіз, Раббың өзінің тура жолынан кімнің тайып кеткенін жақсы білетіні сияқты тура жолына түскендерді (һәм түсетіндерді) де өте жақсы біледі» («Нахл» сүресі, 125-аят). Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) да дінді насихаттаушы пендені сүйіншілеп былай деген: «Кімде-кім, адамдарды тура жолға шақыратын болса, ол адамның сауабы артынан ерген адамдардың сауабымен бірдей болады да, олардың сауабынан еш кемімейді!» Басқа бір хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.) былай дейді: «Сендердің ең жақсыларың – Құранды үйреніп, кейін оны басқаларға үйреткендерің». Демек, шынайы момын мұсылман адам Құрандағы үкімдерді үйреніп, басқаларға үйретуі, білмейтіндерге дұрысын көрсетуі, білмеген мәселелерінде жол сілтеуі, өзге мұсылмандар алдындағы борышын шынайы атқаруы, мұсылмандардың баршасына игі дұға етіп, жақсылықты дәріптеуі қажет. Себебі кез-келеген адам, дінді насихаттау арқылы, бір адамның тура жолға түсуіне себепші болады.

2. Адамдарды жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыю. Алла Тағала Құранда бұған қатысты балай деген:

وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

«(Уа, мүміндер!) Араларыңда (ел-жұртты) ізгілікке шақырып, жақсылықты бұйыратын һәм жамандықтан тыятын бір қауым болсын. Міне солар – (екі дүниеде де) азаптан құтылып, мақсат-мұратына жеткендер» («Әли Имран» сүресі,104-аят). Дегенмен, жақсылыққа шақыру мен жамандықтан тыю жолында да осынау тіл арқылы Алланың алдында кешірілмес үлкен қателіктер мен күнәларға барып қалуымыз әбден мүмкін.

«Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ» деп, ойымызға келгеннің бәрін айтып, сыртқа шығара беруге болмайды. Әбу Һұрайра (р.а.) риуаят еткен хадисте Пайғамбарымыз (с.а.с.) былай деген: «Кімде-кім, Алаға және ақырет күніне иман келтірсе, жақсы сөз сөйлесін немесе тіліне ие болып, тыныш тұрсын». Сонымен қатар Алланың Елшісі (с.ғ.с.) тағы бір басқа хадисте былай деген: «Кімнің сөзі көбейсе, қателесуі көп болады. Кімде-кімнің қателесуі көбейсе күнәсі көбейеді. Кімнің күнәсі көп болса, тозаққа лайық болады». Расында да адам баласының қателікке бой алдыратын себептердің бірі, мән-маңызы жоқ көп сөз сөйлеу. Әңгіменің басы жақсы басталғанымен, соңы өсекке, ғайбатқа, біреуді айыптаумен ұласып кетіп жатады. Тіпті шектен шығып ары таза адамды қаралап, ғайбат ату немесе күнә жасап қойған адамның соңына түсіп, айыбын әшкерелеп, өсектеу сынды жағымсыз күнәлі істерге жол беріп жататынымыз да ақиқат. Өсекші мен ғайбаттаушының қияметтегі өте ауыр әрі азапқа толы жағдайын Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) мына оқиғасынан-ақ байқауға болады: «Бірде Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Миғражға көтерілгенде тозақтың ішінде тілдері желкесінен шығып азапталып жатқан бір топ қауымды көріп, Жәбірейілден (ғ.с.) бұлардың кімдер екенін сұрайды. Жәбірейіл: «Бұлар өсек, өтірік, ғайбат айтқандар»,-деді.

Бұл жаман қылықтардың ешбірінің жақсылығы жоқ әрі артынша ауыр азапқа душар ететіндіктен еш ойланбастан ата-бабаларымыздың «Он күнәнің тоғызы – тілден» деген нақыл сөзін жадымызда ұстап, мұндай жиілкенішті әрекетке мүлде жол бермеуге тырысуымыз қажет-ақ. Себебі Алланың Елшісі (с.ғ.с.) нағыз мұсылманның қандай болуын айта келе былай деген: «Біреуге қолымен немесе тілімен зәрердей зиянын тигізбеген адам – нағыз мұсылман».

«Көнектей басқа, шүмектей тілің жау» демекші осы тілмен тек күнә жасап қана қоймай, одан бөлек сауаптарымыздан да айырылып қалатынымызды Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) мына бір уақиғасынан байқаймыз. Бірде бір адам Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.): «Я, Алланың Елшісі, бір дәулетті әйел күнде садақа береді, бес уақыт намаз оқиды, көп жақсылық жасайды. Бірақ тіліне ие болмайды. Ал келесі бір әйел болса, ол кедей тұрады, садақа бере алмайды, алайда бес уақыт намазын оқиды да, тіліне ие болып, ешкімді тілдемейді. Осы екі әйелдің қайсысына сауап жазылады»,-деп сұрады. Сонда ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) былай деп жауап берген: «Дәулетті әйел көп қайыр-садақа бергенімен, тіліне ие болмаса, оның жақсылығының сауаптарын айтқан ғайбаты мен балағаттаған тілі жойып отырады. Ал екінші әйел қолының қысқалығымен қайыр-садақа бере алмаса да, тіліне ие болып ешбір жанды ғайбаттамағандығы үшін, оның барар жері – жұмақ болады».

Бұл тұрғыда хәкім Абай атамыз да:

«...Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол,

Адам болам десеңіз.

Тілеуің, өмірің алдында,

Оған қайғы жесеңіз.

Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ –

Бес дұшпаның, білсеңіз»,-деп қиямет күнінде адам баласына үлкен қасірет алып келетін күнәлі істерді баяндап жеткізеді. Қасықтап жиған сауапты, шелектеп төгіп алмауымызды ескертіп, «Тілді ноқталасаң, басың сақталады» деген аталарымыздың нақыл сөзі баршамызға да тіршілігімізде ұран болуы қажет.

Тіл – ойдың шындығы. Ғалымдарымыз айтқандай жүрегіміз бен тіліміз қазан мен ожау іспеттес. Қазанға ожауды батырсақ қазанның ішіндегісі шығады. Міне сондықтан тілімізден шыққан сөз, жүрегіміздің дәрежесін көрсететіндігін ұмытпайық ағайын. Жүрегіміз таза болса ойымыз да сөзіміз де дұрыс болмақ. Жүсіп Баласағұни бабамыз:

«Тілесең сен есендікте жүруді,

Жаман сөзге қимылдатпа тіліңді»,-деп екі дүниенің амандығына, бақытына үміттенген адамды тілге тиек болуға шақырады.

Алла Тағаланың орнатқан заңымен әрекет ететін жан қателікке ұрынбайды. Алла Тағала баршамыздың басымызға амандық, сауаптарымызға молшылық, сөйлеген әрбір сөзіміз хайрлы да жақсы сөздерден болуын нәсіп еткей!

Ысырап сөзі араб тілінен еңген, «босқа шашу», «мөлшерсіз жұмсау», «шектен шығу» деген мағыналарды білдіреді.

Алла Тағаланың тарту еткен несібесін бет алды шашу, түбінде адамға өкініш алып келетін күнә. Алла Тағала қасиетті Құранда ысырап жөнінде былай деген:

وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ

«Жеңдер, ішіңдер бірақ ысырап етпендер! Алла Тағала ысырап еткендерді әлбетте жақсы көрмейді» (Ағраф суресі, 31-аят).

Ысырап етуші Жаратушымыздың алдында жағымсыз іс жасауымен қатар, шайтандардың бауырына айналады.

وَآتِ ذَا الْقُرْبَىٰ حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ ۖ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا

«Жақын туысқа, пақыр-міскінге һәм жолда қалған жолаушыға тиісті жақсылығыңды жаса! Мал дүниеңді орынсыз шашып-төгіп, ысырап қылма! Шүбәсіз ысырапшылар шайтандарға бауыр. Ал шайтан болса, Раббысына рақметі жоқ малғұн!» ( Исра суресі, 26-27-аяттар)

Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с) берілген нығметті қалауымызша тұтынуымызды рұқсат етіп, алайда ысырап жасауға тыйым салып, былай деді: «Адамды адасу жолына жетелейтін нәрсе, ысырапшылдық пен такәппарлық» (Бухари ).

Бабаларымыз да кейінгі ұрпақ сіз бен бізге ысырапшылдыққа бармай, қолдағы бар ырыздық-несібе мен берекетті орнымен пайдалана білуді өсиет еткен. Абай атамыз «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде ысырапшылдықты ең бір жаман әдет ретінде қарастырып былай деген:

«Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ –

Бес дұшпаның, білсеңіз».

Демек Алланың берген нығметінен жеп, ішіп, алайда дәулет артқан кезде, жағдайы төмен кедейдің, жетім-жесірлердің тиісті үлестерін беруді еш ұмытпау қажет. Сондай-ақ сырт көзге мақтану ниетімен қымбат киіну де ысыраптың бір түріне жатады. Сондықтан қаражатымызды пайдасы тиетін жерге жұмсап, зияны тиетін жерден аулақ болуымыз ләзім.

Тамақтанған кезде де өз мөлшерін сақтаған жөн. Ислам дінде аз тамақтанып тән саулығын күшейтумен қатар, мешкейлікпен артық асап, ысырапшылдыққа ұрынбау керектігі де ескертілген. Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бұл жөнінде былай деген: «Ішіп жеңдер, киініңдер және садақа беріңдер, бірақ ысырап пен тәкаппарлықтан сақтаныңдар» (Бұхари).

Сонымен қатар Алла Тағала Құран Кәрімде адамзат баласы уақыттың қадірін түсінуі қажет екендігін былай деп баяндайды:

وَالْعَصْرِإِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ

«Заманға серт! Негізінде адам баласы зияанда!» (Аср суресі, 1-2-аяттар)

Бұл аяттарда Жаратушымыз уақытпен серт етіп, сол уақытты дұрыс пайдалана алмаған адамдар қасіретте болатындығын ескертуде. Ал сол қасіреттен арылуымыз үшін ең бастысы әр бір сағат, күн, ай, жылымызды игі істермен өткізіп, сауапқа кенелудің жолын табуға көп көңіл бөліп, уақытты бекер өткізіп алудан сақтануымыз керек.

Ұйқы – Алланың ұлы нығметтерінің бірі. Адам баласы бұл дүниеде негізгі екі қалыпта болады. Оның бірі ұйқы болса, ал екіншісі сергектік. Орынсыз көп ұйқы уақыттың жауы. Көптеген кітаптар жазған ғалымдардың өмірбаянына қарасақ, олардың аз ұйықтап, көп ғылыммен шұғылданғандықтарын аңғарамыз. Ғалым болып кетпесек те, кез-келген адамға білім алу – парыз. Сондықтан ұйқымызды азайтып, уакытымызды тиімді пайдаланып, ғұмырымызды білім алуға жұмсайық.

Дінімізде меймандарға ас тарту етудің сауапты іс екендігі аят, хадистерде баяндалған. Қазақ дәстүріндегі жетісі, қырқы, жылын беру де тектен-тек пайда болмаған. Ол кезде қазақ ауылдарында ағайын-туған, жекжат-жұрағаттардың арасы өте шалғай болған. Көршілердің өзі де жақын жерде болмаған. Сондықтан алыстан көңілқос айта келген қонақтарға арнайы мал сойдырып, ет астырып, ас ұсыну қалыптасқан. Алайда қазіргі уақытта, қайтқан кісінің құрметіне берілетін құдайы астарды ысырапқа жол бермей атқару қажет. Ислам діні аталмыш асты қарызданып, қауғаланып міндетті турде өткізуді құп көрмейді. Себебі қазіргі уақытта адамдардың көбісі өзінің тұрмыс-тіршілігіне мән бермей, жетпей жатқан жағдайда да мол қаражат жұмсап, жылқы сойып, садақа беріп, әбігерге салынып, ас беруді әдетке айналдырған. Тіпті шектен тыс ойына келген әрекеттерге, ысырапшылдыққа жол берілген. Соның бірі – өлік шыққан үйдің дастарханы, тойдың дастарханымен бірдей деңгейге жетті. Орамал, жыртыс, ақша тарату шариғат міндеттемейтін ысырапшылдық. Санамыздағы ысырапшылдық сияқты кемшілікті имандылық тәлім-тәрбие, арқылы түзетуіміз қажет. Құран мен сүннеттегі осыншама ұстанымдарға құлақ түрілсе, ысырапшылдықтың алды алынары сөзсіз.

Қазақтың тойсыз күні жоқ. Салт-дәстуріміздің қатаң сақталуымен тәрбиелік маңызы зор болып есептелетін тойлардың өзі де бұрынғы денгейінен құлдырап, даралықпен даңғазалыққа айналған. Бүгінгі күні дәстүр мен дарақылықты шатастырып, ысырапшылдыққа жол беретіндер көп. Қанымызға сіңген көптеген дағдылар мен қасақ қағидаларды өзгертпейінше, біздің толыққанды жаңғыруымыз мумкін емес.

Прагматизм – өзінің ұлттық және жеке байлығыңды нақты біліп, оны үнемді пайдалануың әрі соған сәйкес болашағыңды жоспарлай алуың және ысырапшылдық пен астамшылдыққа, даңғойлық пен кердеңдікке жол бермеу деген сөз. Қазіргі қоғамда шынайы мәдинеттің белгісі орынсыз сән-салтанат емес, керісінше ұстамдылық пен қанағатшылдықты, қарапайымдылық пен үнемшілдікті орынды пайдалану – көрегенділікті көрсетеді. Тойға тыйым салу немесе шектеу қоюды қалап отырған жоқпыз, бәлки астамшылдыққа тосқауыл болатын барлық амалдарды жұзеге асыруымыз қажет.

Ұзынкөл аудандық

«Балықты» мешітінің бас имамы

Ажмахан Есенгелді Сақтағанұлы

Имандылық – бала тәрбиесінің ең басты қайнар бұлағы. Сондықтан тәрбиені діннен бөлек алып қарауға әсте болмайды. Қаншалықты жақсы тәрбие көрсе де, дініне енжар, селқос қарайтын, имандылық негіздеріне аса мән бермейтін ұрпақ екі дүниеде де мұратқа толық жете алмайды.

Қазіргі жаһандану заманында қоғамымыздағы кейбір жастардың әдепсіз әдептерге, мұсылманға жат қылықтарға бой алдыру, батыстық мәдениетке еліктеп, әзәзіл әуендерге үйір блып, ақырында болашағынан үміт күттірген өскелен ұрпақтың ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық, рухани құндылықтарға қарсы келуінің басты себебі де, сөз жоқ, нақ осы имандылық тәрбиенің әлсіздігінен немесе жоқтығынан.

Асыл дініміз туылған нәрестеден бастап , ер жеткенге дейін перзентке қандай тәрбие беру керектігін нақтылап берген. Алла Тағала қасиеті Құран Кәрімде былай дейді:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ

«Уа иман келтіргендер! Өздеріңді және отбасыларыңды отыны адамдар мен тастар болған оттан (тозақтан) сақтаңыздар» Тахрим сүресі, 6-аят. Сонымен қатар Алла Тағала басқа аятта былай деп бұйырады:

وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا ۖ لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا ۖ نَّحْنُ نَرْزُقُكَ ۗ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَىٰ

«Отбасыңды намаз оқуға бұйыр және өзің де намаз оқуда табандылық таныт. Біз сенен ризық сұрамаймыз, керісінше сенің ризық-несібеңді Біз берудеміз. Расында, жақсы нәтеже тақуаларға» Таһа сүресі, 132-аят.

Ибн Омар (р.ғ.) Алла Елшісінің (с.а.с) былай дегенін риуаят еткен: «Сендердің бәрің де бақташысыңдар, бәрің де өз отарларыңа жауаптысыңдар. Әмірші адамдарға бақташы, ол сол отарына жауапты, ер кісі өз отбасына бақташы, сол отарына жауапты, ал әйел күйеуінің үйіне және баласына бақташы әрі соларға жауапты, кісінің құлы (қызметкері) қожайынның малына бақташы әрі соған жауапты. Әлбетте, бәрің де бақташысыңдар әрі бәрің де өз отарларыңа жауаптысыңдар!». Балаларды сүйіспеншілікпен тәрбиелеп, махабат нұрын жаудыру әр ата-ананың міндеті. Сәбиге туған кезден бастап жақсы тәрбие беру керек. Оның тыныш, мамыражай жағдайда өскені жөн. Оған қатты дауыс көтеріп ұрсуға, жекуге, қорқытуға болмайды. Сондай-ақ айқай-шу, төбелес сияқты жағымсыз көріністер көрсетілмеуі тиіс. Мұндай әрекеттер баланың жүйкесіне теріс әсер етіп, оның ақыл-есінің кемуіне әкеп соғуы ықтимал. «Әрбір туылған сәби фитрада (әуелгі таза болмыста, яғни еш нәрседен бейхабар пәк болып) туылады. Кейін әке-шешесі оны не яһуди, не христиан, не отқа табынушы етеді. Сондықтан ата-ананың балаға дұрыс үлгі болуы – игі ұрпақ тәрбиелеп шығарудың басты талабы. Сонымен, бала тәрбиесінің басты ұстындарын былайша бөлуге болады:

1. Жаңа туылған нәрестеге мейлінше сүйіспеншілікпен, мейірім-шапағатпен, ыстық ықыласпен қарау керек.
2. Өзін-өзі ұстай білу, сабырлылық сезімін қалыптастыру.
3. Ата-ананың жақсы үлгі болуы.
4. Жақсы білім беру.

Егер ата-ана ұрпағын нағыз шынайы мұсылман етіп тәрбиелей алса, онда олардың баласы қиямет күні жұмақ қақпасының алдында отырып: «Әке-шешем кірмесе, мен де кірмеймін»,- дейді екен. Ізгі ұрпақ тәрбиелегені үшін ата-анаға осы дүниеде де, ақыретте де үлкен құрмет, шексіз қошемет бар.

Жалпы баланың тәрбиесіне әсер ететін төрт фактор бар:

1. Отбасы;
2. Сыртқы орта («көше»);
3. Мектеп;
4. Қоғам және жалпы қоғамдық мәдениет.

Демек, бала тәрбиесі ата-ананың, мектептің, қала берді жалпы мұсылман қоғамның ортақ ісі. Жаратушы Хақ Тағала мұсылмандардың ізгі істерде әрдайым тізе қосып, бірге жүзеге асырауларына үндеп былай дейді:

وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ ۖ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ

«Ізгілік пен тақуалықта бір-біріңе жәрдемдесіңдер! Ал күнәлі істерде һәм дұшпандық жасап, шектен шығуда бір-біріңе болыспаңдар» Мәйда сүресі, 2-аят.

Халық нақылында: «Алтыға дейін патшадай сыйла, алтыдан кейін құлдай жұмса, он алтыда досындай сырлас» делінеді.

Ұлы Жаратушымыз былай дейді: «Балаларын толыққанды емізгісі келетін аналар толық екі жыл емізеді. Ананың азығы мен киімі шама-шарқынша баланың әкесіне міндет. Әркімге шамасы келетін нәрсе ғана жүктеледі. Ана да, әке де баланың себебінен зиян шекпесін. Сондай-ақ, мұрагер де сондай. Егер ата-ана өзара ризашылықпен кеңесіп, емшектен шығаруды қаласа, сонда екеуіне күнә жоқ. Ал егер балаларыңды (басқа әйелге) емізгілерің келсе, ақысын келсім бойынша төлеген болсаңдар, (бұл да) сендерге күнә емес. Алладан қорқыңдар да біліңдер! Расында Алла істегендеріңді толық көруші» Бақара сүресі, 233-аят.

Демек, ата-ана баласын толыққанды емізгісі келетін болса, екі жыл бойы емізуі тиіс. Ал ата-анасы тамақ жей алатын жағдайға келген баласын екі жылға толтырмай емшектен шығарып жатса, онда Алла Тағала айтқандай оларға күнә жоқ. Тек әуелі дәрігермен кеңесуді ұмытпаған жөн. Осыны есімізден шығармауымыз керек! Қазақтың мына: «Ел боламын десең, бесігіңді түзе», «Отан отбасынан басталады», «Атадан жақсы ұл туса, есіктегі басын төрге сүйрер. Атадан жаман ұл туса, төрдегі басын есікке сүйрер» нақылдары да, бала тәрбиесіне аса қатты мән берілуі керектігінің айғағы болып табылады. Қазіргі жасөспірім балалар теледидарға телміріп, одан қалса ұялы телефонға және компьютерлік атыс-шабыс, төбелес, тонау, т.б. ойындарға әуестігі басылар емес. Осы орайда: «Теледидар көрсе-көрсін, ұялы телефон және компьютер ойнаса-ойнасын, тек жыламаса, бұзықтық істемесе, босқа қаңғырмаса, әйтеуір мазамды алмай тыныш отырса болды»,- деген немқұрайлылықтан барынша сақтанып, бала тәрбиесіне баса назар аудару қажет. Перзентіңізге көңіл бөліп, оған ғибратты әңгімелер мен киссалар айтып берсеңіз, түптің түбінде еңбегіңіздің жеміс берері даусыз. Ал, енді сол немқұрайлылықпен жүре берсек ақыры не болмақ деп бір сәтке ой жүгіртіп көрдіңіздер ме?! Перзентіңіздің күн сайын алдынан түспейтін әлеуметтік желі мен ғаламтор және құрдымға апаратын құмар ойындар мен зиянды бағдарламалар жастардың сана-сезімі мен ақыл-ойын біртіндеп улап, неше түрлі қылмыстық әрекеттерге итермелеуі әбден мүмкін.

Жеткіншектер үшін ғаламтордың бір зиянды жағы, мұнда әр түрлі құмар ойындары, зиянды бағдарламалар да жетіп артылады. Алаяқтар мен хакерлер жастарды ғаламторға тәуелді етіп, бұлыңғыр қарым-қатынас, жыныстық байланыс жасауға шақырып, виртуальды әлемге қызықтырып, ақыл-ойы әлі қалыптаспаған ұл-қыздарымызды еліктіріп, есінен айырады. Әрине, кәзіргідей техникалық-ғылими прогресс дамыған заманда компьютердің, ғаламтордың дұрыс пайдалана білген адамға пайдасы зор. Ол-талас туғызбайтын ақиқат. Тек оған біздің көптеген жастарымыздың таным-түсінігі жетпей жататыны болмаса... Демек, компьютерде отырған адамның миының үштен бірі істемей тұрады, -дейді. Демек, ғаламтордың соншама зиянын естіп, біле тұра неге алдын алмасқа? Ол үшін не істеуіміз керек деген сұрақ туындары сөзсіз. Әрине оның жауабы бар. Олай болса, ұл-қызымыз иманды да ибалы болсын десек, өзімізге де, балаларымызға да адамзаттың асыл тәжі Пайғамбарымыздың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) өнегелі өмірінен ғибрат алуды және Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) өзін өмірлік өнеге ете білуді үйренейік. Бұл жөнінде Алла Тағала қасиетті Құран Кәрімде былай деп баян етеді:

لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا

«Шүбәсіз, Алла Елшісінде сендер үшін әрі Аллаға және ақирет күніне бар үмітін артқан (Алланы және ақирет күнін жан-тәнімен қалайтын) һәм Алланы көп еске алып, Оған көп құлшылық ететіндер үшін қай жағынан алсақ та теңдессіз үлгі-өнеге бар» Ахзаб сүресі, 21-аят.

Ендеше, Алла Тағаланың өзі сүйген Мұхаммед пайғамбарды (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) балаларымыз жақсы көретін болса, онда Жаратушы Иеміз де оларды сүйетіні шүбәсіз. Ал, Алла сүйген ұрпақтан бақытты ұрпақ қайдан болсын!

Қорыта келе, Елбасымыздың: «Біз – тегіміз түрік, дініміз – Ислам екенін ұмытпаумыз керек. Ол үшін касиетті кітап Құран Кәрімді насихаттауды естен шығармауымыз керек»,-деген ұлағатты сөзін айтқым келеді. Пайғамбарымыздың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) өсиеттерінің бірінде: «Ешбір ата-ана өз баласына көркем әдептен артық сый-мұра қалдыра алмайды»,-делінген (Тирмизи). Даналарымыз айтпақшы: «Атадан үш ұл туады: «Бірі атадан өте туады. Бірі жете туады. Енді бірі кері кете туады».

Ендеше, Алла Тағала бізге атадан жасық туатын емес, атадан асып туатын ұлағатты ұл мен инабатты қыз тәрбиелеуімізді нәсіп еткей!

Денисов аудандық «Жұма» мешітінің

бас имамы Байшев Болатжан Ғалымұлы

Намаздың маңыздылығы:

Алла Тағала намаздың маңыздылығы жөнінде Құран Кәрімде былай деп, баян етеді:

قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّىٰ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ

«Ал (күпірліктен, Аллаға серік қосудан, күнә атаулыдан, дүниеқұмарлықтан) арылған, шүбәсіз, азаптан құтылып, мұратына жетеді». Сондай-ақ Раббысының атын еске алып, намаз оқыған да құтылады» .

Ал Абдулла ибн Омар (р.а.) риуаят еткен хадисте Пайғамбарымыз (ﷺ) былай деген:

عَنْ‏ ‏ابْنِ عُمَرَ ‏رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا ‏قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‏ ‏صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "‏بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ‏ ‏مُحَمَّدًا‏ ‏رَسُولُ اللَّهِ وَ إِقَامِ الصَّلَاةِ وَ إِيتَاءِ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ صَوْمِ رَمَضَانَ".

«Ислам бес негізге тұрғызылған: Алладан басқа құдайдың жоқтығына және Мұхаммадтың (ﷺ) Оның елшісі екендігіне куәлік етіп, иман келтіру, намаз оқу, зекет беру, қажылық жасау және рамазан айында ораза ұстау».

Алла Тағаланың ең сүйікті құлшылығы ол – намаз. Бұған Абдулла ибн Масғұттың (р.а.) басынан өткен мына бір оқиғасы дәлел болмақ.

عَنْ عَبْدِ اللّه بن مَسْعُودٍ رضي اللّه عنه قال: "سَأَلْتُ رَسُولَ اللّه صَلَّى اللّه عَلَيْهِ وَسلَّمَ: أَي الْعَمَلِ أَحَبُّ إلى اللّه؟ قال: "الصَّلاةُ عَلَى وَقْتِهَا". متفق عليه

Абдулла ибн Мсғуд (р.а.) былай деген: «Бірде мен Алла Елшісінен (ﷺ): «Алла Тағаланың ең сүйікті амалы қандай?»-деп сұрадым. Пайғамбарымыз (ﷺ): «Уақытында оқылған намаз»,-деп жауап берді» .

Намаз мүміннің және кәпірдің арасын ажырататұғын нәрсе. Бұл жөнінде Джәбир ибн Абдулла (р.а.) Алла Елшісінің (ﷺ) былай дегенін естіген:

عن جابر قال: سمعت النبي صلى الله عليه وسلم يقول: "بَيْنَ الرَّجُلِ وَبَيْنَ الشِّرْكِ وَالْكُفْرِ تَرْكُ الصَّلَاةِ" رواه مسلم.

«Расында, адамның және серік қосу мен күпірліктің арасын байланыстыратын нәрсе – намазды тәрк қылу» . Имам Әбу Ханифа мен оның шәкірттерінің, Куфалық ғалымдардың, имам Мәлік пен Суфян әс-Сәуридің, имам Шафиғидің шәкірті әл-Музанидің және т.б. көпшілік ғұламалардың көзқарасы бойынша немқұрайлық және жалқаулық себепті намаз оқымайтын адам кәпір болып есептелмейді. Олар бұл хадисте, намаздың парыздығын мүлде мойындамай, жоққа шығарған кісі жайлы айтылған деп, тұжырым жасаған.

Абдулла ибн Амр (р.а.) риуаят еткен хадисте Алла Елшісі (ﷺ) дүние тіршілігінде намазын сақтықпен уақытылы орындаған адамға, қиямет күні намаздың оған берер пайдасы өте орасан зор болатындығын былай деп жеткізген:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "أَنَّهُ ذَكَرَ الصَّلاةَ يَوْمًا فَقَالَ: مَنْ حَافَظَ عَلَيْهَا كَانَتْ لَهُ نُورًا وَبُرْهَانًا وَنَجَاةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ لَمْ يُحَافِظْ عَلَيْهَا لَمْ يَكُنْ لَهُ بُرْهَانٌ وَلا نُورٌ وَلا نَجَاةٌ، وَكَانَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَعَ قَارُونَ وَهَامَانَ وَفِرْعَوْنَ وَأُبَيِّ بْنِ خَلَفٍ

«Бірде Алланың Елшісі (ﷺ) намаз жайлы сөз қозғап былай деген: «Кімде-кім, оны қадағалап орындайтын болса, онда ол оның жарық нұрына, жақтаушы куәгеріне және қиямет күніндегі құтқарушысына айналады. Ал кімде-кім, немқұрайлық танытып, оны орындамайтын болса, онда ол оның не жарық нұры да, не қорғаны да, не құтқарушысы да болмайды. Тіпті қиямет күні ол Перғауынмен, Хаманмен және Убай ибн Халафпен бірге болады» .

Омар (р.а.) халиф болған кезінде, өзінің барлық өкілдеріне қатысты үндеу хатын шығарып, былай деп, талап қойған болатын:

عَنْ نَافِع مَوْلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ، أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّاب، كَتَبَ إِلَى عُمَّالِهِ: "إِنَّ أَهَمَّ أَمْرِكُمْ عِنْدِي الصَّلَاةُ ، فَمَنْ حَفِظَهَا وَحَافَظَ عَلَيْهَا، حَفِظَ دِينَهُ، وَمَنْ ضَيَّعَهَا فَهُوَ لِمَا سِوَاهَا أَضْيَعُ

«Расында мен, сендердің ең маңызды міндеттерің – намаз деп есептеймін. Өйткені, намазына сақтық танытатын адам, Ислам дінінің басқа да біндеттеріне дәл солай сақтық танытады. Ал егер ол намазына селқостық танытатын болса, онда ол Илсамның басқа да міндеттерін оп-оңай бұзатын болады» .

Намаздың құндылығы:

Құран мен хадистерде намаздың көптеген сансыз құндылықтары баян етілген. Алла Тағала намаздың арсыздық пен жеккөрінішті нәрселерден тыятындығы жайлы былай деген:

إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ ۗ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ ۗ

«Өйткені намаз – адам баласын арсыздықтан һәм жамандық атаулыдан (теріс қылықтардан) тыяды. Ал Алланы үнемі (жүрекпен тілмен һәм іс жүзінде) еске алу болса, құлшылықтың ең үлкені, ең зоры» .

Сонымен қатар намазды Раббысының разылығы үшін толық орындаған адамға, Алла Тағала Фердаус жұмағын нәсіп ететіндігін былай деп баян етеді:

وَالَّذِينَ هُمْ عَلَىٰ صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ أُولَٰئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

«Намаздарын кемеліне жеткізе, үзбей әрі уақытылы оқиды. Міне солар нағыз мұрагерлер. Олар (пейіштің төрі) Фердаусқа мирасқор болады. Олар онда мәңгі-бақи мекендейді» .

Әбу Һурайра (р.а.) риуаят еткен хадисте, Алла Елшісі (ﷺ) бес уақыт намаздың өзі, жасаған күнәларымыздың каффараты болып есептелетіндігін былай деп жеткізген:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، أَنَّ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَقُولُ: "الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ، وَالْجُمُعَةُ إِلَى الْجُمُعَةِ، وَرَمَضَانُ إِلَى رَمَضَانَ، مُكَفِّرَاتٌ مَا بَيْنَهُنَّ، إِذَا اجْتَنَبَ الْكَبَائِرَ". رواه مسلم

«Егер адам баласы үлкен күнәләрдан сақтанса, онда бес уақыт намадың, осы жұма мен келесі жұманың және бұл Рамазан айы мен келесі Рамазан айының арасында жасалған күнәләр кешіріледі» .

Сондай-ақ Әбу Һурайра (р.а.) риуаят еткен тағы басқа бір хадисте Алла Елшісі (ﷺ) күніне бес рет суға шомылған адам денесіндегі ластықтан қалай тазарылатын болса, күніне бес рет намаз оқитын адам да дәл солай, бойындағы күнәларынан арылатындығын былай деп жеткезгін:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : "أَرَأَيْتُمْ لَوْ أَنَّ نَهْرًا بِبَابِ أَحَدِكُمْ يَغْتَسِلُ مِنْهُ كُلَّ يَوْمٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ هَلْ يَبْقَى مِنْ دَرَنِهِ شَيْءٌ؟ قَالُوا: لَا يَبْقَى مِنْ دَرَنِهِ شَيْءٌ. قَالَ: فَذَلِكَ مَثَلُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ يَمْحُو اللَّهُ بِهِنَّ الْخَطَايَا"

«Егер адам күніне бес рет үйінің жанында ағып жатқан өзенге шомылса, бойында қандай да бір ластық қалар ма еді?» Сахабалары: «жоқ, ластығынан ешнәрсе қалмайды»,-деп жауаберді. Сонда Пайғамбарымыз (ﷺ): «Бес уақыт намаздың да мысалы дәл солай. Алла Тағала онымен күнәләрды кешіреді»,-деген .

Анас (р.а.) жеткізген риуаятта Пайғамбарымыз (ﷺ) намаз оқып жатқан адамның Жаратушы Иесімен сырласатынын ұқтырып, былай деген:

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ﷺ :"إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا صَلَّى يُنَاجِي رَبَّهُ"، متفق عليه

«Расында, егер сендердің біреулерің намаз оқып жатқан болса, онда ол Раббысымен сыбырлап сөйлесіп жатыр» .

Әбу Зар (р.а.) риуаят еткен хадисінде, намаз оқитын адамның бойынан күнәлары төгілетіндігін былай деп жеткізген: «Бірде Пайғамбарымыз (ﷺ) өзінің үйінен шықты. Күз мезгілі болған соң ағаштардың жапырақтары түсіп жатты. Ол (ﷺ) ағаштың екі шыбығын ұстай қалған кезде, олардың жапырақтары шашылып, жерге төгілді. Бұған қатысты Ол (ﷺ) назар аудартып былай деді: «Ей Әбу Зар (р.а.), қашан мұсылман адам намазын Алланың разылығы үшін оқыса, онда оның бойынан мына жапырақтар түскендей, күнәлары төгіледі» .

Намаз – бұл Пайғамбарымыздың (ﷺ) көзінің қарашығы, қуанышы және жарық нұры. Себебі Әнәс ибн Мәлік (р.а.) риуаят еткен хадисте Алланың Елшісі (ﷺ) намаздың құндылығы жөнінде былай деген:

عن أنس بن مالك رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "جُعِلَتْ قُرَّةُ عَيْنِي فِي الصَّلَاةِ"

«Намаз – көзімнің қарашығы»

Мұсылмандардың басшысы Әбу Бәкірдің (р.а.) әдеттегі дағдысының бірі, намаз уақыты жақындаған кезде былай деп ескерту жасайтын

كَانَ أَبُو بَكْر رَضِيَ اللهُ عَنْهُ يَقُول إِذَا حَضَرَت الصَّلَاة : "قُومُوا إِلَى نَارِكُمْ اَلَّتِي أَوْقَدْتُمُوهَا فَأَطْفِئُوهَا"

«Тұрыңдар! Намаз оқумен (күнә жасау арқылы) өздеріңді өртеу үшін тұтатқан отты, өшіріңдер» .

Қостанай облыстық «Марал ишан» мешітінің наиб имамы Сыздықов Дархан Манарбекұлы

Жақында Елбасының тариxи сананы жаңғыртуға бастайтын "Ұлы даланың жеті қыры" атты бағдарламалық мақаласы жарық көрді. Толымды мақалада мемлекет басшысы халық көкейінде жүрген көптеген дүниелерді тілге тиек етті.

Өзім осы мақаланы ерекше ден қойып оқыдым. Содан кейін өз ойымды ортаға салғанды жөн көріп қолыма қалам алдым.

Ең алдымен Алланың нәсіп етуімен ата-бабаларымыздың аманат еткен ұланғайыр жерді, қасиетті қара шаңырағымызға бақ болып қонған тәуелсіздік тізгінін мықты ұстау. Оған сызат түсірмей, қайта оның іргетасының мықты болып беки түсуі үшін, егемен елдің әр азаматы өз үлесін қоса түсу.

Сондай-ақ алдыңғы қатарлы өркениетті елдермен терезе теңестіру. Ол үшін елдің ынтымақ-бірлігін нығайту және жас ұрпақты сапалы білім мен тағылымды тәрбиеге баулып, ғылымды игере білуге шынайы талпыныс жасау.

Бәсекелік қабілетті арттырудың жолы да – білімге құштарлықтан бастау алмақ. Шынымен де жас ұрпақтың бойына ұлттық құндылықтарды сіңіре отырып, жаһандық өзгерістерге бейім әрі патриоттық рухта тәрбиелеу қашанда өзекті.

Білім – адам баласының қоршаған ортаны танып-білуге, оны меңгеруге деген ұмтылысы. Асыл дініміз де оқып-үйренуді, ғылыммен айналысуды жоғары бағалайды және ғалымдардың дәрежесін биік тұғырға қояды.

Адам баласының қоғамдық ортадағы дәрежесі осы – білім деңгейіне қарай анықталады. Бір сөзбен айтқанда, білім алу, сауатты болу – дініміздің ең басты талабы.

Атадан балаға қалған құнды қазына, мәдени мол мұрамызды сақтап, оны әлі де дамыта түсу. Дүйім жұртқа әйгілі болған тарихи орындарды дәріптеу. Еліміздiң мәдени мұрасын зерделеп, қалпына келтiруге және тиiмдi пайдалану жұмыстарын iске асыру. Яғни Ұлы даланың көне ұлттық өнеріміздің төл тарихын жаңғырту.

«Ел үмітін ер ақтар, ер атағын ел сақтар» демекші, батыр, қаһармандарымыз бен ұлы ойшылдарымызды, қиын-қыстау кезеңдерде ел басқарған тұлғаларымыздың ерен еңбектерін жас ұрпақтың бойына жақынырақ таныта білу. «Еңбек етсең еленерсің, еңбегіңе кенелерсің. Есің жиып, етек жауып, елге жетіп теңелерсің» -дегендей адал еңбек етудің маңыздылығын ұғындыру қажет.

Сондай-ақ шойын темірді қамырша иіп, өнеркәсібін дамытқан, желдей ескен асауларды ең алғаш қолға үйретіп, оны ұлттық салауаттылық мәдениет пен шаруашылық пайдасына асырған да біздің бабаларымыз емес пе.

Бабадан қалған кең байтақ жеріміздің табиғат байлығы мен әсем-көркемдігі де көзтартар кереметтер. Міне, осындай ғаламат дүниелерді халқымызға нәсіп еткен Жаратушы Хақ тағалаға сансыз шүкірлер болсын.

Елбасы өзінің айтулы мақаласында – ұлттың рухани санасына жаңа серпіліс беріп, осы құндылықтарымызды дәріптей білуіміз керектігіне жан-жақты тоқталды.

Ұлттық санасы жаңғырып, төл тарихын түгендеп, дәстүрлі діні мен ділін дәріптеген азаматтың еңсесі қашанда биік болмақ.

Бабалар аманатына адал болып, Тәуелсіздіктің тұғырын төмендетпей, ел ынтымағының одан әрі нығаюына өз үлесімізді қоса білейік!

Өмірдің талай тар жол, тайғақ кешуінен өткен Өр халқымыздың намысы биік, жігері мықты, арманы асқақ болуын бір Алла өзі нәсіп еткей!

Бектұрсын Торғайбайұлы, Арқалық қалалық «Мухтасиб Әлмұхаммед» мешітінің бас имамы

Имандылық тәрбиесі – өркениетті ел болуға талпынған бүгінгі қоғам үшін өзекті мәселе. Ал, жас ұрпақтың жүрегіне имандылық дәнін сеуіп, оны одан әрі дамыту, аға буын өкілдерімен білікті ұстаздардың, тарихқа жетік, салтқа берік білікті мамандардың қолында.

Адамға қойылатын басты талап – асыл да ізгі адамгершілік қасиеттерді бойына сіңірген, ұлағатты иманды азамат болып шығу. Өйткені адам баласы өзінің адамгершілігімен, қайырымдылығымен ардақты. Адамгершілік – адамның рухани арқауы.

Жарқын болашақ иесі жастар дейтін болсақ, оларды имандылық пен адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеу басты міндет. «Имандылық» сөзінің ауқымы өте кең. Мәселен ол – ар-ұятты әрі инабатты болуды және үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетуді талап етеді. Ар-ұят – иманның кілті. Ұят – жақсылықтың өзегі. Жамандықтың тамырын түбегейлі жоятын да осы қасиет. Әнас (р.а.) риуаят еткен хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Расында, әрбір діннің өзіне тән мінезі бар. Исламның мінезі ұят»,-деп дінімізде ұяттың маңыздылығын атап көрсетіп кеткен. Тағы бір хадисінде: «Ұят пен иман тығыз байланыста. Егер  ұят кетсе, екіншісі де бірге кетеді»,-деп ұяттан ажыраған кісінің иманнан да қол үзетінін жеткізген.

Ұят иманның жемісі. Иманы кәміл болған пенденің ұяты да кәміл дәрежеде болары сөзсіз. Сондықтан болар шариғатпен сусындап салт-дәстүрін дінімен ұштастыра білген дана бабаларымыз: «Пайда ойлама – ар ойла» деп, ұяттың қаншалықты қымбат дүние екендігін дөп басып көрсеткен.  Шәкәрім Құдайбердіұлы өзінің өлең шумағында иман жүзді адамды сипаттап былай деген:

«Кiмде болса шын мiнез, Болмас онда екi сөз,
Өлтiрсе де көзбе-көз, Иманын сатып, алмас бөз.
Иман да сол, дiн де сол – Адаспайтын айқын жол,
Күнде!, мейлiң, ыза бол, Пейiшке анық кiредi ол».

Имандылық деген бір ғана сөздің бойына ұят, ар, ынсап, қанағат сықылды бүкіл жақсы қасиеттер түгел сыйып тұр.

Құранда Алла Тағала Әли-Имран сүресінің 134-ші аятында: «Олар кеңшілікте, таршылықта Алла жолында мал сарып қылғандар. Сондай-ақ олар ашуларын жеңушілер, адамдарды кешірім етушілер. Алла Тағала жақсылық істеушілерді сүйеді»-делінген. Аятта ашуын жеңушілер жайлы да сөз қозғалуда. Жалпы ашу – адамның көркем мінез-құлқын құртып, оның денсаулығына зиян келтіреді. Сүйікті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Нағыз мықты – шаршы алаңында біреуді жыққан адам емес. Асылында, нағыз мықты, ашуланған кезде өз нәпсіне ие болып, ашуын жеңе білген адам»,-деген. Байқасақ, шынымен адам баласы ашуланған кезде шайтанның қолындағы ойыншығына, оның тұтқынына айналады. Шайтан оны оп-оңай өзіне бағындырып, күнә істеуге итермелейді. Сондықтан, ашудың соңы үлкен өкініш пен күнәға душар етуі мүмкін екендігін естен шығармауымыз керек. Сол себепті де, Алла Тағала мұсылмандарға ашуы келген уақытта, өзінің ызасына ұстамды бола білуін және оған қатысты зиян келтірілген жағдайда Алла разылығы үшін өзгелерді кешіре білуді бұйырды.

Адам баласы әрдайым шыншыл болса, адал еңбекпен мал тауып, асын адалынан жесе, жақсылармен дос болып, ілім үйренсе, мейірімді де қайырымды болса, үнемі көңілді де пәк жүрсе, міне осылай ғана ол, өзінің мұсылмандығына адалдық таныта алады.

Қазіргі кезде ел болашағы – жастар, еліміздің келешегін көркейтетін білімді ұрпақ деген сөздерді жиі естиміз. Әрине, қай халықтың да болмасын, мемлекеттік даму жолы – жас буынға, олардың тәрбиеленіп, ортаға сай озық білім игеріп шығуына баса назар аударылады. Бүгінгідей ақпарат пен технологиялық жаңалықтар кезек шарпыған заманда, оқуға, ғылымға сүйеніп, бұл салалардағы жетістіктерге иек артқан дұрыс-ақ. Алайда жастардың саналы азамат болып қалыптасуының кілті тек құрғақ білімде еме. Адам баласының тура жолдан адаспай, адамгершілігі мол, дұрыс азамат қатарына жетуі, оның тәрбиесіне, ата-анасының мейірім көрсете алуына тікелей байланысты. Сондықтан өскелең ұрпақты жаһанданудың жойқын соққысына ұрындырып алмай, өз ұлтының мәдениетінен алшақтамай өсуіне дұрыс жол сілтеуіміз қажет. Ол үшін рухани құндылықтарымызды ұрпақ санасына сіңдірген абзал. Адамды адам ететін, оны биік дәрежеге көтеретін, оның дүние-мүлкі емес, бәлкім оның өмір бойы жиған-терген әрі өзгелермен бөліскен пайдалы ілімі. Хақ дініміздің алғашқы: «Ей Мұхаммед! Оқы! Раббыңның атымен оқы! Ол Алла, адамды ұйыған бір тамшы қан түйірінен жаратты. Оқы! Раббың аса жомарт! Ол адамға қаламмен жазуды үйретті. Адамға білмеген нәрселерін үйретті»,-деп түскен «Ғалақ» сүресінің 1-5-аятары да білім жөнінде нәзіл болғандығы баршамызға аян.

Бұл уахи-бұйрық жер бетіне ғаламат төңкеріс әкелді. «Тал бесіктен жер бесікке дейін ғылым үйрену мұсылманға парыз»,-деп ұран тасталып, санасын тұрмыс билеген жұрттың пиғылына Хақтың сәулесін түсіріп, жан-дүниесіне қозғау салды. Иман байлығымен бірге, білім байлығына қаныққан жұрт, қағанағы қарқ, сағанағы сарқ ғұмыр кешті. Әлемге мұсылман өркениетінің шұғыласы түсіп өзге өңірлерге жетіп, басқа дін өкілдері де өркениет биігіне көтерілді.

Бүгінгі таңдағы рухани жаңғыруды жү­зеге асырудағы басым бағыттардың бірі ол – ұлт­тық құндылық­тары­мыз­ды жаңғыртумен қатар, әдет-ғұрып, салт-дәс­түр арқылы өскелең ұрпақты тәрбиелеу. Халқымызда: «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған.

Жастарды имандылыққа тәрбиелеу негізі отбасынан басталады. Ата-ананың тәрбиесі бала мінезінің ірге тасы. «Сүтпен біткен мінез сүйекпен кетеді»,-деген нақыл, ең алдымен тәрбие мәселесіне қаншалықты терең  мән берілетінін көрсетеді. Тәрбиелік мәні, салмағы да мол қазақтың осы бір нақылынан ой тарқатар болсақ, бауырындағы балапанына жөн-жосық, өнеге көрсете алмаған ата-ана уысынан баланың қалай шығып кеткенін байқамай да қалады. Өмірді көруге, білуге құштар жас, басқа бағытты, басқа құндылықты тез қабылдайды. Сондықтан баланы дұрыс қадағалап тәрбие беру аса маңызды әрі жауапты іс. Осындай екі дүниеде де жауапты болған істерге – аға буын өкілдері, әрбір ата-ана, баршамыз да өз ұрпағымыздың игілігі үшін, қуатты қоғам қалыптастыру жолында аянбай, қажымай, талмай еңбек етейік. Алла Тағала ұрпағымыздың ұлағатты, жастарымыз жігерлі, келешегіміздің кемел болуын нәсіп етсін!

Арқалық қалалық
«Мухтасиб Әлмұхаммед» мешітінің
Бас имамы Бектұрсын Уәлиев