Ысырап сөзі араб тілінен еңген, «босқа шашу», «мөлшерсіз жұмсау», «шектен шығу» деген мағыналарды білдіреді.
Алла Тағаланың тарту еткен несібесін бет алды шашу, түбінде адамға өкініш алып келетін күнә. Алла Тағала қасиетті Құранда ысырап жөнінде былай деген:
وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ
«Жеңдер, ішіңдер бірақ ысырап етпендер! Алла Тағала ысырап еткендерді әлбетте жақсы көрмейді» (Ағраф суресі, 31-аят).
Ысырап етуші Жаратушымыздың алдында жағымсыз іс жасауымен қатар, шайтандардың бауырына айналады.
وَآتِ ذَا الْقُرْبَىٰ حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ ۖ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا
«Жақын туысқа, пақыр-міскінге һәм жолда қалған жолаушыға тиісті жақсылығыңды жаса! Мал дүниеңді орынсыз шашып-төгіп, ысырап қылма! Шүбәсіз ысырапшылар шайтандарға бауыр. Ал шайтан болса, Раббысына рақметі жоқ малғұн!» ( Исра суресі, 26-27-аяттар)
Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с) берілген нығметті қалауымызша тұтынуымызды рұқсат етіп, алайда ысырап жасауға тыйым салып, былай деді: «Адамды адасу жолына жетелейтін нәрсе, ысырапшылдық пен такәппарлық» (Бухари ).
Бабаларымыз да кейінгі ұрпақ сіз бен бізге ысырапшылдыққа бармай, қолдағы бар ырыздық-несібе мен берекетті орнымен пайдалана білуді өсиет еткен. Абай атамыз «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде ысырапшылдықты ең бір жаман әдет ретінде қарастырып былай деген:
«Өсек, өтірік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ –
Бес дұшпаның, білсеңіз».
Демек Алланың берген нығметінен жеп, ішіп, алайда дәулет артқан кезде, жағдайы төмен кедейдің, жетім-жесірлердің тиісті үлестерін беруді еш ұмытпау қажет. Сондай-ақ сырт көзге мақтану ниетімен қымбат киіну де ысыраптың бір түріне жатады. Сондықтан қаражатымызды пайдасы тиетін жерге жұмсап, зияны тиетін жерден аулақ болуымыз ләзім.
Тамақтанған кезде де өз мөлшерін сақтаған жөн. Ислам дінде аз тамақтанып тән саулығын күшейтумен қатар, мешкейлікпен артық асап, ысырапшылдыққа ұрынбау керектігі де ескертілген. Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бұл жөнінде былай деген: «Ішіп жеңдер, киініңдер және садақа беріңдер, бірақ ысырап пен тәкаппарлықтан сақтаныңдар» (Бұхари).
Сонымен қатар Алла Тағала Құран Кәрімде адамзат баласы уақыттың қадірін түсінуі қажет екендігін былай деп баяндайды:
وَالْعَصْرِإِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ
«Заманға серт! Негізінде адам баласы зияанда!» (Аср суресі, 1-2-аяттар)
Бұл аяттарда Жаратушымыз уақытпен серт етіп, сол уақытты дұрыс пайдалана алмаған адамдар қасіретте болатындығын ескертуде. Ал сол қасіреттен арылуымыз үшін ең бастысы әр бір сағат, күн, ай, жылымызды игі істермен өткізіп, сауапқа кенелудің жолын табуға көп көңіл бөліп, уақытты бекер өткізіп алудан сақтануымыз керек.
Ұйқы – Алланың ұлы нығметтерінің бірі. Адам баласы бұл дүниеде негізгі екі қалыпта болады. Оның бірі ұйқы болса, ал екіншісі сергектік. Орынсыз көп ұйқы уақыттың жауы. Көптеген кітаптар жазған ғалымдардың өмірбаянына қарасақ, олардың аз ұйықтап, көп ғылыммен шұғылданғандықтарын аңғарамыз. Ғалым болып кетпесек те, кез-келген адамға білім алу – парыз. Сондықтан ұйқымызды азайтып, уакытымызды тиімді пайдаланып, ғұмырымызды білім алуға жұмсайық.
Дінімізде меймандарға ас тарту етудің сауапты іс екендігі аят, хадистерде баяндалған. Қазақ дәстүріндегі жетісі, қырқы, жылын беру де тектен-тек пайда болмаған. Ол кезде қазақ ауылдарында ағайын-туған, жекжат-жұрағаттардың арасы өте шалғай болған. Көршілердің өзі де жақын жерде болмаған. Сондықтан алыстан көңілқос айта келген қонақтарға арнайы мал сойдырып, ет астырып, ас ұсыну қалыптасқан. Алайда қазіргі уақытта, қайтқан кісінің құрметіне берілетін құдайы астарды ысырапқа жол бермей атқару қажет. Ислам діні аталмыш асты қарызданып, қауғаланып міндетті турде өткізуді құп көрмейді. Себебі қазіргі уақытта адамдардың көбісі өзінің тұрмыс-тіршілігіне мән бермей, жетпей жатқан жағдайда да мол қаражат жұмсап, жылқы сойып, садақа беріп, әбігерге салынып, ас беруді әдетке айналдырған. Тіпті шектен тыс ойына келген әрекеттерге, ысырапшылдыққа жол берілген. Соның бірі – өлік шыққан үйдің дастарханы, тойдың дастарханымен бірдей деңгейге жетті. Орамал, жыртыс, ақша тарату шариғат міндеттемейтін ысырапшылдық. Санамыздағы ысырапшылдық сияқты кемшілікті имандылық тәлім-тәрбие, арқылы түзетуіміз қажет. Құран мен сүннеттегі осыншама ұстанымдарға құлақ түрілсе, ысырапшылдықтың алды алынары сөзсіз.
Қазақтың тойсыз күні жоқ. Салт-дәстуріміздің қатаң сақталуымен тәрбиелік маңызы зор болып есептелетін тойлардың өзі де бұрынғы денгейінен құлдырап, даралықпен даңғазалыққа айналған. Бүгінгі күні дәстүр мен дарақылықты шатастырып, ысырапшылдыққа жол беретіндер көп. Қанымызға сіңген көптеген дағдылар мен қасақ қағидаларды өзгертпейінше, біздің толыққанды жаңғыруымыз мумкін емес.
Прагматизм – өзінің ұлттық және жеке байлығыңды нақты біліп, оны үнемді пайдалануың әрі соған сәйкес болашағыңды жоспарлай алуың және ысырапшылдық пен астамшылдыққа, даңғойлық пен кердеңдікке жол бермеу деген сөз. Қазіргі қоғамда шынайы мәдинеттің белгісі орынсыз сән-салтанат емес, керісінше ұстамдылық пен қанағатшылдықты, қарапайымдылық пен үнемшілдікті орынды пайдалану – көрегенділікті көрсетеді. Тойға тыйым салу немесе шектеу қоюды қалап отырған жоқпыз, бәлки астамшылдыққа тосқауыл болатын барлық амалдарды жұзеге асыруымыз қажет.
Ұзынкөл аудандық
«Балықты» мешітінің бас имамы
Ажмахан Есенгелді Сақтағанұлы
Алла Тағалаға иман келтірген мұсылман баласы оны көркем сипаттары арқылы тануы тиіс. Ұлы жаратушыны тану дәрежесіне қарай адамның оған деген махаббаты артып, үміті мен қорқуы күшейе түседі. Оны таныған сайын иманы күшейеді. Ұлы Жаратушысына деген жақындығын сезініп тақуалығы мен тәуекелі арта түседі. Ұлы иесін жеткілті түрде таныған адам ғана күнә атаулыдан бойын мейлінше алыс ұстап, түрлі күдікті ойлардан аулақ жүреді. Адам ақылы Ұлы Алланы толық танып біле алмайды. Өйткені адам шектеулі, ал Ол шексіз. Десек те, Оны құранда әрі хадистерде айтылған сипаттары арқылы танып білуге міндеттіміз.
Алла Тағала Құран Кәрімде: «Мен жындар мен адам баласын тек қана (мені танып) маған ғибадат етсін» деп жараттым дейді. Демек Алла Тағала бізді бұл дүниеге өзін мына жаратылысқа қарап танысын, білсін әрі құдіреті мен шеберлігінің алдында таңдана бас иіп, құлшылық етсін деп жіберген. Ендеше адам баласының ең басты міндеті – Ұлы Жаратушыны тану. Оның ұлылығын дәріптеп «Аллаһу әкбар» (Алла Тағалам сен қандай ұлысын!) деп мадақ айту. Иә, Оның Құдіреті мен шексіздігіне, ілімі мен теңдессіз ұлылығына мойынұсыну – құлшылықтың нағыз өзі. Намазымыздың әр рәкәғатында үнемі оқылатын «Фатиха» сүресіндегі: «Бүкіл мадақ та, мақтау да тек қана бүкіл әлемнің Раббысы – Аллаға тән» деудің мағынасы да осы болса керек.
Алла Тағала айтады: «Пендем Мені қандай деп ойласа, Мен ол үшін сондай боламын (яғни пендем рақымымнан үміттеніп, Мені рақымды деп білсе, Мен оны кешіріп жарылқаймын. Бұл мүмін пенденің сипаттамасы. Ал егер рақымымнан үміттенбей күдер үзіп, Мені азаптаушы деп білсе, оған сол азабым нәсіп болады). Ал Жаратушы Иенің рақымынан кәпірден өзге ешкім күдер үзбейді. Ол мені есіне алса, Мен онымен бірге боламын (яғни оны қолдап жәрдем беремін әрі бәледен сақтаймын). Ол мені іштей есіне алса, Мен де оны іштей есіме аламын. Ол адамдардың арасында есіне алса, Мен оны сол ортадан артық бір ортада есіме аламын (яғни «муқаррабун» періштелердің алдында). «Муқаррабун» сөзінің мағынасы: ерекше, жақын, өте жақын дегенді білдіреді. Бұл атау Жаратушы Иеге ерекше жақын болған төрт періштеге қатысты айтылады. Ол: Жәбірәйіл, Исрафил, Әзірәйіл, Микәйл періштелер. Пендем мағаны бір кез жақындаса (яғни аз да болса), Мен оған бір құлаш жақындаймын (пендем маған әміріме бойұсынумен жақындаса, Мен оған жарылқауым мен рақымымды жаудырамын). Егер Маған жүріп келсе, Мен оған қарай жүгіремін (яғни тілек қажетін орындауға асығамын) (Муслим). Ендеше, бізге сүйіспеншілікпен қарап таусылмас қымбат нығметтерді сыйлаған Ұлы Иемізге біз де сүйіспеншілікпен қарап бас иіп алғысымызды ғибадат арқылы білдіруіміз – ұмытылмас міндетіміз. Дана Абайдың: «Махаббатпен жаратқан адамзатты, сен де сүй Ол Алланы жаннан тәтті»,-деуі де сондықтан.
Ұзынкөл аудандық «Балықты»
мешітінің бас имамы
Е.С. Ажмахан
Тәубе сөзінің тілдік мағынасы «Оралу қайту» дегенді білдіреді. Күнәларынан арылу Аллаға бойұсынғандықтың белгісі. Тәубе сөзінің шариғаттағы мағынасы Алладан қорқып, рахымына қол жеткізу. Аллаға бойұсынбағандығына және жасаған үлкен-кіші күнәлары үшін өкініп, бұдан былай, мұндай әрекетерге бармауға нақтылы шешім қабылдау.
Алла Тағала ерекше мейірімді, кешірімді, тәубені толық қабылдаушы.
Әрбір кісінің Жаратқан Иесінің рақымдылығына үміт ете отырып жасаған тәубесі, Алла Тағаланың пендесіне деген сүйіспеншілігін оятады.
Қасиетті Құранда тәубе етуші адам, Алланың сүйікті пендесі болып, күнәларының жуылып-шайылатындығы ескерілген. Негізінде тәубе ету – Раббымыздың адам баласына берген ұлы нығметі. Күнәһар пенделер тәубе жасамаса Аллаға титтей де кесірін тигізе алмайды. Раббысына бойұсынған, тәубе, шүкір жасаушы пенделерін Алла Тағала өзінің тура жолымен жүргізіп, оларға разы болады. Тіпті, Алла өзі жаратқан пендесінің тәубесін қабыл еткен уақытта, періштелер де қуанады екен.
Алла Тағала былай айтты: «Әй Мүминдер. Аллаға шынайы тәубе қылыңдар. Раббыларың жамандықтарыңды жойып, астарынан өзендер ағатын жұмақтарға кіргізуі үміт етіледі» (Тахрим сүресі, 8-аят).
Шын мәнінде, жамандықты білмей істеген пендесінің де тәубесін Алла қабыл етеді. Абдулла ибн Омар риуаят еткен хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с) айтты: «Алла Тағала пендесінің тәубесін, жаны алқымға келмейінше қабылдайды».
Дін ғұламалары тәубенің қабыл болуы үшін төрт шарт қойған.
1-Күнәдан тиылу;
2-Бұрынғы жасаған күнәларына қатты өкіну;
3-Күнәні қайталамауға бел байлау;
4-Кісі ақысын иесіне қайтару.
Пайғамбарымыз (с.ғ.с) айтты: «Сендердің ең жақсыларың, күнәдан кейін дереу тәубе еткендерің». Кімде-кім күпірлік жасап, дініен шығып кететін болса, дереу тәубе жасап, дініне қайта оралуы қажет.
Алла Тағала айтты: «Мені ұмытсаңдар ризықтарыңды азайтамын» (Таха сүресі, 124-аят).
Алла Тағала адамды топырақтан жаратқанда оның топырағына жақсылық пен жамандықты қосқан деген. Соның жамандығынан тек тәубе арқылы құтылады екен. Ақырет азабынан құтылуды ойлаған әр бір мүмин мұсылман, әрдайым күнәлары үшін тәубе жасауы тиіс.
Алла Тағала айтты: «Шексіз Алла Тағала тәубе етушілерді жақсы көреді, тәубе етушілер Алланың сүйікті құлдары» (Бақара сүресі, 222-аят).
Пайғамбарымыз (с.ғ.с) айтқан екен: «Алла Адамның (ғ.с.) тәубесін қабыл еткенде, періштелер қатты қуанған екен. Сонда Жәбрәйл мен Микәйл періште Адамға (ғ.с.) келіп: «Алла тәубеңді қабыл етті»,-деп сүйінші сұраған. Сонда Адам (ғ.с.): «Иа Раббым! Менің ұрпағым не істесін?»-деді. Сонда Алла Тағала: «Қиямет күні тәубе етушілерді қабірлерінен сүйіншілеп, дұғаларын қабыл етіп тұрғызамын деді» (Термизи).
Бірде Хәзіреті Омар (р.а.) Пайғамбарымызбен (с.ғ.с) бірге бір ансарлық сахабаның үйіне барды. Әлгі сахаба болса, өлім аузында жатыр екен. Алла Елшісі (с.ғ.с.) оған: «Аллаға тәубе ет»,-деді. Әлгі кісінің тілі икемге келмей екі көзін аспанға қаратып қайтыс болды. Сонда Алла Елшісі (с.ғ.с.) күлімсіреген сынай танытып еді, Омар (р.а.): «Иа Алланың Елшісі (с.ғ.с.) күлімсіреуіңіздің мәнісі неде?»-деп сұрады. Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Мына кісі тілмен емес, шын жүрек ықласымен тәубеге келгендіктен қуандым»,-деді (Хадис Әбу Дәуіт).
Пайғамбар(с.ғ.с) бес нәрсеге асығыңдар деді.
1-Тәубе жасауға;
2-Мәйітті жерлеуге;
3-Бойжеткен қызды тұрмысқа беруге;
4-Қарызды ерте беруге;
5-Келген қонаққа тағам беруге.
Мысалы: Алла Перғауын лағнеттің тәубесін қабыл алмады, себебі оның тәубесі тым кеш болды. Сол секілді араб мүшріктерінен болған Әбу Лаһаб пен Әбу Жәһілдің және осы екеуі сияқтылардың тәубелері қабыл етілмеді. Адам баласы нәпсіге беріліп, иман күшінен айрылып жатады. Негізінде адам баласы дүниеге тап таза, күнәдан пәк болып дүние есігін ашады. Алла Тағала да ешбір жан иесін күнәлі іске мәжбүрлемейді. Пенде жүрегінің қараюы бір күнә жасаудан басталып, тәубе жасасаумен жүрегі қара дақтан тазарады. Адам баласы өмірде жасаған күнәлары арқылы, ең ауыр дертке ұшырайды. Ал оның шипасы түн ортасында тұрып, намазын оқып, истиғфар дұғаларын жасап, Алланың жарылқауын тілеу екен.
Алла Тағала өзінің Құран Кәрімінде пенденің тәубе жасауы арқылы күнәларының кешірілетіндігін айтқан. Алла Тағала былай деді: «Ал олар қашан арсыздық істесе не өздеріне зұлымдық қылса, Алланы естеріне алып, күнәларының жарылқауын тілейді» (Әл-Имран сүресі, 135-аят).
Алла Тағала басқа бір аятта былай деді: «Олар түнде аз ғана ұйықтаушы еді. Олар таң сәріде жарылқану тілеуші еді» (Зарият сүресі, 17-18 аят).
Сондай-ақ Алла Тағала былай деді: «Бірақ кімде-кім тәубе жасаса сондай-ақ кім иман келтіріп, ізгі іс істесе, міне Алла олардың жамандықтарын жақсылықтарға ауыстырады. Алла өте жарылқаушы, ерекше мейірімді» (Фурқан сүресі, 70-аят).
Кімге Алла Тағала үш нәрсені нәсіп етсе, ол пенде Алланың сүйіспеншілігіне бөленгендігінің белгісі:
1-Аллаға жалбарынып, дұға жасаушы болса;
2-Күнәсі үшін әрдайым тәубе етуші болса;
3-Алланың берген нығметіне шүкір етуші болса.
Тәубенің есігі жан алқымға келгенде жабылады. Тәубеге келуге үлгермей, дүниеден өтіп жатқан пенделер қаншама.
Алла Тағала айтты: «Әй мүминдер, түгел Аллаға тәубе етіңдер, мүмкін құтыларсыңдар» (Нұр сүресі 31-аят).
Алла Тағала тағы бір басқа аятында айтты: «Әй мүминдер Аллаға шынайы тәубе етіңдер» (Тахрим сүресі, 8-аят).
Пайғамбарымыз (с.ғ.с) хадис шәрифінде былай деген: «Бір адам түйесімен ұзақ шөл далада сапарда келе жатып бір жерге тоқтап, түйесінен түсіп демалмақ болады. Бір уақытта ұйқысынан оянып кетіп, жан-жағына қараса, түйесі үстіндегі ас-суымен кетіп қалыпты. Әлгі кісі айналасына қарап, ары-бері жүгіріп, әбден шаршап-шалдығып, шөлден өлер хәлге жеткен соң, алғашқы түйеден түскен тұрағына қайта оралып келеді де ұйқтап кетеді. Біраздан соң оянып кетсе, түйесі үстіндегі бар азығыменен келіп тұр екен. Сол кезде әлгі адамның қуанышында шек болмай, қатты қуанған екен. Ал Алла Тағала болса, мүмин пендесінің жасаған тәубесіне бұл қуаныштан да артық қуанады» (Бухари).
Дін ғұламалары былай деген: «Мұсылман адамның өмірде жасаған күнәлары қаншалықты көп болса да, жақсылықты үміт етіп, дұға жасап, Алладан кешірім сұраса, Жаратушы Жаббардың кешіретіндігін ұмытпаған жөн. Себебі Алла Тағала өзіне серік қоспаған қалаған пендесінің барлық күнәсін кешіретіндігін Құранда ескерткен. Мұндай ұлық нығмет, тек пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с) үмметіне берілген ерекшелік».
Ажмахан Есенкелді Сақтағанұлы
Ұзынкөл аудандық «Балықты» мешітінің
бас имамы