Ханафи мәзһабы бойынша намазда қолды кіндіктің астына байлаймыз. Бірақ мәзһаб ұстанбайтын кейбіреулер: "ханафи мәзһабының бұған байланысты дәлелі әлсіз.

Дұрысы қолды көкіректің үстіне қою. Алла елшісінің (с.а.у.) намазда қолды көкірегінің үстіне қойғандығын білдірген сахих хадис бар" деп жүр. Шынымен ханафидің дәлелі әлсіз бе? Ал олардың айтып жүрген сахих хадисі қандай хадис?

Өкінішке орай, бүгінде ханафи мәзһабын терең зерттеп, зерделеместен намаз бен дәреттің төңірегіндегі ұсақ мәселелерді қайта-қайта қазбалап, ханафидің анауы әлсіз, мынауы дәлелсіз деп шүйлігетін кейбір жастар пайда болып, ел арасында іріткі салып жүр. Олар әлдебір ағымдардың бірді-екілі кітаптарының орысша аудармасын оқып алып немесе "көсемдерінің" айтқан уағыздарын тыңдай сала, өздерін ғалым санап, өзгенін бәрін жаппай адасты дейтін тәкаппар догмалық түсінікке ие.

Осы тұста ойға орынды сұрақ оралады. Ғасырлар бойы небір білгір ғалымдар ұстанған ханафи мәзһабының әлсіздігін сол аты әлемге мәшһүр ғұламалар емес, арабша білмейтін, тіпті Құранды да дұрыс оқи алмайтын бұл сауаты шала адамдар қалай ғана дәлелдеп отыр?! Рас, олар дәлелдеп отыр. Бірақ нені дәлелдеп отыр? Қазақтың "дүмше молда дін бұзады" немесе "Атың шықпаса жер өрте" деген мақалының дұрыстығын дәлелдеп отыр. Әйтпесе, ханафи мәзһабының негізсіздігі мен әлсіздігін емес.

Ал енді тақырыпқа оралар болсақ, біріншіден олардың дәлел ретінде келтіріп отырған "Алла елшісі "с.а.у.) намазда қолын көкірегінің үстіне қойды" деген мәндегі хадистері сахих емес. Хадистің толық тізбегі мен мәтіні мынандай:

عن وائل بن حجر قال : « صليت مع رسول الله صلى الله عليه وسلم ، ووضع يده اليمنى على يده اليسرى على صدره »

"Муаууал ибн Исмағил Суфияннан, ал ол Асым ибн Кулаибтан, ал ол әкесінен, ал ол Уайл ибн Хужрдан риуаят етті. Ол былай деді: "Алла елшісімен бірге намаз оқыдым. Ол ( с.а.у.) оң қолын сол қолына, оны көкірегінің үстіне қойды".[1]

Бұл хадис Хузайманың сахихында келген. Хадисті риуаят етушілердің бірі Муаууал ибн Исмағил жайлы Ибн Хажар өзінің "әт-Таһзиб" атты кітабында имам әл-Бұхаридың: "Мүнкарул-хадис" яғни, хадисі қабылданбайды дегенін келтірген. Ал хадистің майталман шебері имам әз-Заһаби: "Ол сүннетке берік, аса шыншыл. Алайда (хадис риуаят еткен кезде) көп қателеседі" десе, Ибн Сағд: "Ол сенімді (өтірік айтпайды). Бірақ көп қателеседі" деп бағалаған. Ал әд-Даруқутни болса: "Сенімді. Бірақ жаттау қабілеті нашар" деген. Сондай-ақ Ибн әт-Түркмани, Абу Хатим, Әбу Зарға секілді хадис білгірлері де Муаууал ибн Исмағилдің көп қателесетіндігін айтқан.

Байқағанымыздай, "Алла елшісімен бірге намаз оқыдым. Ол ( с.а.у.) оң қолын сол қолына, оны көкірегінің үстіне қойды".- деген хадис сахих емес. Өйткені хадисті бізге жеткізген Муаууал ибн Исмағил көп қателесетін әрі жады нашар болғандықтан ондай адамның риуаяты негізге алынбайды.

Муәууал ибн Исмағил риуаятының негізгі мәтіні мазмұны Мұслимнің сахихында, Насаийдің сүнанында, Ахмадтың мүснадында, Тирмизиде, Ибн Мәәжада, әд-Даруқутнида және әл-Байһақида да бар. Бірақ олардың ешқайсысында "қолын көкірегінің үстіне қойды" делінбеген. Тек оң қолын сол қолының үстіне қойды" деумен шектелген. Бұл жайлы Хафиз ибн Хажар әд-Дирая фи тахрижи ахадисил-һидаяда: «...Алла елшісімен бірге намаз оқыдым. Ол ( с.а.у.) оң қолын сол қолына әкеліп, көкірегінің үстіне қойды" деген хадис Ибн Хузаймада келген. Бірақ Муслимде бұл хадистің «көкірегінің үстіне қойды» деген жері жоқ»-деген.[2]

Ендеше, Муәууал ибн Исмағилдің риуаятындағы "қолын көкірегінің үстіне қойды" деген жері "зияда" яғни, "артық". Жоғарыда хадис білгірлері Муәууал ибн Исмағилдің жадының нашар, көп қателесетіндігін айтқан болатын. Олай болса бұл жерде Муәууал ибн Исмағил "қолын көкірегіне қойды" деген сөзді негізгі хадис мәтініне шатасып қосып отыр деуге әбден негіз бар. Хадис ілімінде белгілі бір риуаят өзінен де жоғары дәрежедегі риуаяттарға қайшы келсе, ондай хадис "шәәзз" деп аталады. Ал хадистің сахих болуы үшін "шәәзз" болмауы шарт.

Сондай-ақ, "Алла елшісі (с.а.у.) намазда қолын кеудесінің үстіне қойды" дегенге саятын риуаяттар Әбу Дәуідте және Бәйқаһида да келген. Бірақ екеуі де әлсіз. Әбу Дәуідтегі хадис "Мұрсал". Яғни, тізбегі Алла елшісіне (с.а.у.) жетпегендіктен толық емес. Сондай-ақ риуаят етушілердің ішіндегі Сулайман ибн Мұса туралы хадис білгірлері "өлер алдында көп шатастыратын" еді делінген. Ал Бәйһақидағы риуаятты жеткізушілердің бірі Сағид ибн Абдил-Жаббар жайлы имам әз-Заһаби: "Оның есімі де қандай адам екіндігі де белгісіз" десе, әт-Туркумани: "Ләһул-Манакир" яғни, оның қабылданбайтын хадистері бар деген.

Насруддин Албани "пайғамбар намазының сипаты" атты кітабында Муәууал ибн Исмағилдің осы риуаятын келтіргеннен кейін бұл мағынадағы риуаяттардың бірін Тирмизи "хасан" деген дейді. Алайда Тирмизидің хасан деп бағалаған хадисінде "қолын көкірегіне қойды" деген сөз мүлде жоқ. Тирмизидегі риуаят былай келген: "Алла елшісі бізге имам болушы еді. Оң қолын сол қолына қоятын". Керісінше Имам Тирмизи: "кейбір ғалымдар кіндіктің үстіне қояды десе, енді біреулері кіндіктің астына қояды деген. Мұның бәрі олардың көзқарасында бола береді" деген.[3]

Екіншіден төрт мәзһабтың ешбірінде намазда екі қол көкіректің дәл үстіне қойылады делінген нақты фәтуа жоқ. Ханафи мәзһабында намазда екі қол кіндіктің астына байланады. Ал мәлики мәзһабында имам Мәликтан бұл мәселеге байланысты үш түрлі көзқарас риуаят етілген. Басымырақ көзқарас бойынша парыз намаздарда екі қол екі жаққа бос жіберіледі де, нәпіл намазда көкірек пен кіндіктің ортасына байлауға рұқсат. Шафиғи мәзһабында көкіректің астына байланады[4]. Ал ханбали мәзһабында екі қол кіндіктің астына, кіндіктің дәл үстіне және кіндіктің жоғарғы жағына қойылады деген үш түрлі фәтуа бар.

Ханафи ғалымдары намазда екі қолдың кіндіктің астына байланатындығына байланысты мына хадистерді дәлел ретінде келтірген:

حدثنا وكيع عن موسى بن عمير عن علقمة بن وائل بن حجر عن أبيه قال : رأيت النبي صلى الله عليه وسلم وضع يمينه على شماله في الصلاة تحت السرة

Уакиғ Муса ибн Ъумайрдан, ал ол Ъалқама ибн Уайл ибн Хужрдан, ал ол әкесінен риуаят етті. Алла тағала олардың бәрінен разы болсын.! Әкесі былай деді: «Алла елшісі оң қолын сол қолының үстіне қойып, кіндіктің астына байлағанын көрдім»[5]

Тирмизидің жинағына түсіндірме жазған Шәйх Әбут-Таййб: «Бұл хадистің мәтіні де, жеткізу тізбегі де дұрыс. Бұл хадис дәлелге жарайды»[6] деп аталмыш хадистің дәрежесіне жақсы баға берген.[7] Хадистің дәрежесі «сахих».

حدثنا وَكِيعٌ عن رَبِيعٍ عن أبي مَعْشَرٍ عن إبْرَاهِيمَ قال يَضَعُ يَمِينَهُ على شِمَالِهِ في الصَّلاَةِ تَحْتَ السُّرَّةِ

Уакиғдан Рабиғ, ал Рабиғдан Әбу Мағшар, ал ол Ибраһимнен риуаят етті. Ол былай деді: «Ол (пайғамбарымыз) намазда оң қолын сол қолының үстіне кіндіктің астына қоятын.»[8] Хадистің дәрежесі «хасан».

عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَال إِنَّ مِنْ السُّنَّةِ فِي الصَّلَاةِ وَضْعُ الْأَكُفِّ عَلَى الْأَكُفِّ تَحْتَ السُّرَّةِ

Алиден (р.а.) риуаят етілді: «Қолды қолдың үстіне, оны кіндіктің астына қою намаздың сүннетінен».[9] Ибн Қаййм өзінің «Бадаиъул-фауайд» деген кітабында: «Али (р.а.) былай деді: «Қолды қолдың үстіне, оны кіндіктің астына қою намаздың сүннетінен». Сондай-ақ Амр ибн Маліктен, ол Абил-Жаузадан, ал ол Ибн Аббастан да Алидің тәпсіріне (риуаятына) ұқсасы жеткен. Бірақ дұрысы Алидың риуаяты.[10]- деген. Шынтуайтында, Алиден риуаят етілген бұл хадистің дәрежесіне қатысты ғалымдар түрліше пікір білдірген. Алайда хадисті әлсіз деп бағалағанның өзінде бұл хадистің басқа жолдармен жеткен риуаяттары мен жоғарыда келтірілген қолды кіндіктің астына қоюға қатысты келген өзге хасан, сахих хадистердің барлығын топтастырып, жалпылай қарағанда, Алиден жеткен бұл риуаяттың дәлелге жарайтындай қуаттана түсетіні анық.

Байқағанымыздай, намазда қолды кіндіктің астына байлаудың дұрыстығына қатысты шариғи нақты дәйектер жеткілікті. Басқа мәзһабтарда бұл үкімді жарамсыз ететін ешбір қуатты дәлел жоқ. Сондай-ақ бұл үкім ханафи мәзһабында ғана емес, басқа мәзһабтарда да көзқарас, фәтуа ретінде бар. Сондықтан қайсібір бауырларымыздың намаздарын тып-тыныш оқып жүрген жамағат арасына іріткі салып, «қолды кіндіктің астына байлаудың негізі жоқ немесе әлсіз» деп асығыс «фәтуа» бергендері, әрине, жөн емес.

Қайрат Жолдыбайұлы

Бірінші найб мүфти,

«Әзірет Сұлтан» мешітінің бас имамы.

[1] Мұхаммед ибн Исхақ ибн Хузайма, Сахиху ибн Хузайма 1-том, 243-бет. «әл-Мактабул-ислами» баспасы, Бәйрут, 1970 ж.

[2] Ахмед ибн Али ибн Хажар Асқалани, Әд-Дирая фи тахрижи ахадисил-һидая, 1-том, 128-бет. «Дарул-мағрифа» баспасы, Бәйрут.

[3]Мухаммед ибн Иса Әбу Иса әт-Тирмизи, Сунанут-тирмиз, 2-том, 32-бет. «Дарул-ихиаайт-турасил-араби» баспасы, Бәйрут.

[4] Имам ән-Нәуауи, 3-том, 257-бет. «Дарул-фикр» баспасы, Бәйрут, 1997 ж.

[5]Зафар Ахмад әл-Ъусманиют-Таһанауи, Иғлаус-сунан.1-2-том, 185-бет. «Дарул-кутубул-ғилмия» баспасы, Байрут. 1997 ж.

[6] Зафар Ахмад әл-Ъусманиют-Таһанауи, Иғлаус-сунан.1-2-том, 185-бет. «Дарул-кутубул-ғилмия» баспасы, Байрут. 1997 ж.

[7] Ибн Аби Шайбаның мусаннафында келген бұл хадистің дәрежесіне ешбір хадис білгірі сын айтпаса да, кейінгі кейбір ғалымдар ондағы «кіндіктің астына» деген сөздің хадисті көшіріп жазушының көзі басқа жерге жаңылысып, қателікпен қосылып кетуі мүмкін екендігін айтады. Себебі хадистің кей нұсқаларында «кіндіктің астына» деген тіркестің жоқ екендігін алға тартады. Қараңыз: Мұхаммед Шамсул-хақ ал-Ъазим Аабади, Ъаунул-Маъбуд, 2-том, 323-бет. «Дарул-кутубил-ъилмия» баспасы, Бәйрут, 1995 ж. Алайда иғлаус-сунанның авторы Зафар Ахмад: «Егер «кіндіктің астына» тіркесі бір ғана нұсқада болғанда, онда көшірушінің көзі жаңылысып, қателікпен қосып жіберген деген уәжбен келісуге болар еді. Бірақ хадистің көптеген негізгі нұсқаларында «кіндіктің астына» деген тіркес сақталғандығын ескерсек, бұл уәждің орынсыз екендігін байқаймыз. Өйткені барлық көшірушінің көздері бірдей басқа жерге жаңылысып қателікпен қосып жіберуі мүмкін емес қой» - деп жауап қайтарған. Толығырақ мағлұмат үшін қараңыз: Зафар Ахмад әл-Ъусманиют-Таһанауи, Иғлаус-сунан.1-2-том, 186-бет. «Дарул-кутубул-ғилмия» баспасы, Байрут. 1997 ж.

[8] Әбу Бәкір Абдиллаһ ибн Мұхаммед ибн Әби Шайба, Мусаннаф ибн Әби Шайба, 1-том, 343-бет. «Мактабатур-рушд» баспасы, Рияд, 1409 ж.

[9] Ахмад ибн Ханбал Әбу Абдиллаһ әш-Шайбани, Муснад Ахмад ибн Ханбал, 1-том, 110-бет.

[10] Мұхаммед ибн Әби Бәкір Әюуб әз-Заръи Әбу Абдиллаһ, Бәдайъул-Фауайд, 3-том, 601-бет.

Аса Қамқор ерекше Мейірімді Аллаһтын атымен бастаймын! «Айт» сөзі араб тілінен аударғанда «қайта оралу» деген мағынаны береді. Бұл мейрамның айт деп аталу себебі, ол жыл сайын қайта айналып келіп отырады.

Айт – мұсылмандар үшін Жаратушымыздың разылығына жету үшін құлшылық жасап, жақындаудың, өзара реніш, араздықтарын жойып, бауырласу сезімдерін күшейтетін маңызды күндер. Бұл күндер Аллаһтың момын құлдарына берген сый сыяпаты. Биылғы жылы Құрбан айт мейрамының бірінші күні қазан айының 15-не тұспа-тұс келіп тұр. Аллаһ Тағала барша мұсылман үмметі үшін осынау қасиетті күндерді берекелі әрі сауаптар таптыратын күндерден қылғай!

Бұл күндердің ұлықтығы сол – мұнда адам баласы өз Жаратушысына барынша жақындай түсуге тамаша мүмкіндік алады. Асылы, «Құрбан» сөзі де араб тілінен аударғанда «жақын болу», «жақындау» мағынасын білдіреді. Олай болса, құрбандық шалуды тек мал сойып, қан шығару емес, Аллаһтың рахым-мейіріміне қол жеткізудің бір жолы деп түсінген абзал.

Құрбан шалу – сонау Ибраһим (ғ.с.) пайғамбардан жалғасып келе жатқан үрдіс. Бұл ғибадат арқылы Аллаһтың ықыласты құлдары өз сеніміне беріктігі мен берілген нығметтерге шүкіршілігін танытады. Қасиетті Құран Кәрімде: «Аллаһқа қүрбанның еттері, қандары, әсте, жетпейді. Бірақ сендердің тақуалықтарың жетеді» («Хаж» сүресі, 37-аят), - делінген. Аятта құлшылық ретінде сойылған құрбандықтың маңызды бір шарты шынайылық пен тақуалық екендігі ашық баяндалған. Олай болса, мәселе Аллаһ жолына аталған малдың еті мен қанында емес, оны шалушының тақуалығында. Сондықтан да құрбан шалынып жатқанда «Аллаһумма минкә уә ләка» (Уа, Аллаһ Тағалам, бұл мал Сенен келді, Саған барады) деген дұғаның көбірек айтылуы тегін емес.

Айт мейрамының тарихына келер болсақ, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Мәдинаға көшкенде, жергілікті адамдардың жыл сайын тойлайтын екі күні болатын. Аллаһ Тағала сол екі күнді ораза және құрбан айт мейрамдарымен алмастырған.

Әнас ибн Мәлик (р.ғ.): «Жәһилият кезінде адамдардың әр жылы тойлайтын екі күні болған еді. Пайғамбар (с.ғ.с.) Мәдинаға келген кезде: «Сендердің тойлайтын екі күндерің бар еді, Аллаһ ол екеуін ол екеуінен де жақсырағымен алмастырды: ауыз ашар күні, (яғни ораза біткен күн) және құрбандық күні (яғни құрбандық шалатын күн)»,-деді»,-деген. Сол уақыттан бері барлық мұсылмандар үшін осы атаулы мереке ең қуанышты күндердің біріне айналған.

Ораза және құрбан айт намаздары алғаш рет Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Мәдина шаһарына қоныс аударған жылы оқылған. Сондықтан бұл мейрам айт намазын оқумен басталады. Айт намазы – жұма намазы парыз болған адамдардың барлығына уәжіп. Себебі Пайғамбар (с.ғ.с.) адамдардың айт намазына шығуына әмір берген.

Умму Атия (р.ғ.): «Бізге айт күні шығуға, (яғни айт намазына) әмір етілетін. Тіпті шымылдықта отыратын қыздарды да, етеккірі келген әйелдерді де шығаратынбыз. Олар адамдардың артында олардың тәкбірлерін қайталап, олардың дұғаларымен дұға етіп, сол күннің берекесі мен тазалығынан үміт ететін»,-деген.

Айт намазының уақыты – сәске (духа) намазының уақыты. Айт намазын күн найза бойы көтерілгеннен бастап, тал түске жеткенге дейінгі аралықта оқуға болады.

Айт намазының оқылу тәртібіне келер болсақ айт намазы екі ракағаттан тұрады. Таң және жұма намаздарының парыздары секілді айт намазы да жария оқылады. Бірақ айт намазына азан да, қамат та айтылмайды.

Ата (р.ғ.): «Ибн Аббас және Жәбир ибн Абдуллаһ: «Ораза айты күні және құрбандық күні азан айтылмайтын еді»,-деген»,-деді.

Басқа бір хадисте Ибн Аббас (р.ғ.): «Аллаһ Елшісі (с.ғ.с.) отбасын айт күні шығарғанды жақсы көретін. Біз (айт намазына) шықтық. Ол (с.ғ.с.) азансыз және қаматсыз намаз оқыды. Сосын адамдарға құтпа жасады»,-деді.

Азан мен қаматтың орнына адамдар «Әссалаһ жәмиға» деп шақырады. Басқа намаздардан айырмашылығы айт намазында қосымша тәкбәрлер айтылады. Бірінші рәкағатта сәнә дұғасынан кейін үш тәкбірді имаммен бірге қайталайды. Әр тәкбірді айтқанда қолын көтеріп, қайта түсіреді, қолын түсірген кезде байлаудың қажеті жоқ. Әр тәкбірден кейін имам өзіне ұйып тұрғандар тәкбір алып болғанша үнсіз тұрады. Осы аралықта «Субхана Аллаһ, уәл хамду лилләһ. Уә лә иләһә иллаллаһ» деп айтса да болады.

Екінші ракағатта зәм (қосымша қысқа сүре) сүресін оқып болғаннан кейін рукуғке бармай тұрып, алғашқы ракағаттағыдай тағы да үш рет тәкбір алады. Сосын барып рукуғке барады.

Ибн Масғұдтан (р.ғ.) айт намазының тәкбірлері сұралғанда, ол: «(Бірінші ракағатта) Құран оқығанға дейін (алғашқы тәкбірге үшеу қосып) төрт тәкбір айтасың. Одан кейін Құран оқисың. Оқып болған соң (тағы да) төрт тәкбір айтасың»-деген.

Құрбан айт намазы мен ораза айт намазы екеуі бірдей оқылады, екеуінің айырмашылығы жоқ.

Айт намазының алдында нәпіл намазын үйде де, мешітте де оқу мәкруһ. Айт намазынан кейін мешітте нәпіл намазын оқу – мәкруһ. Ал үйде оқуға болады. Себебі Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айт намазынан бұрын да, кейін де басқа намаз оқымаған.

Айт намазынан кейін құтпа оқу – сүннет әрі ол жұма намазының құтпасымен бірдей. Бірақ айт намазында құтпаны намаздан кейін оқиды. Яғни имам айт намазын оқып болғаннан кейін, мінберге шығады да, отырмастан бірден құтпа айтуға кіріседі. Бірінші құтпаны тоғыз тәкбірмен, екінші құтпаны жеті тәкпірмен бастап, бас-аяғы он төрт тәкбірмен аяқтау сүннет.

Құрбан айттың бірінші күні

Құрбан айт – діни мереке. Хадистерде жылдың ең қадірлі күні құрбан айттың алғашқы күні екендігі айтылған. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бұл жайында: “Аллаһ үшін күндердің ішіндегі ең ұлығы – Құрбан айттың бірінші және екінші күні” – деген. Құрбан айттың бірінші күнінің артықшылығы мен ерекшелігі сол күні Аллаһ Тағаланың разылығына бөленуге сеп болатын ең маңызды амалдың істелетіндігінде.

Аллаһ Елшісі (с.ғ.с.): “Аллаһ үшін (құрбандық ретінде) қан шығарудан ұнамды іс жоқ. Және ол (құрбан) қиямет күні алдынан шығады”,– десе, тағы бірде: “Адам баласы Құрбан айт күні қан шығарудан (құрбандық шалу) абзал амал арқылы Аллаһ Тағалаға жақын болған емес. Құрбандық ретінде шалған малы қиямет күні мүйіздері, тұяқтары және жүндерімен келеді. Ағызылған қан жерге тамбай тұрып Аллаһ Тағаланың құзырында ерекше жоғары дәрежеге жетеді. Сондықтан да шын жүректен әрі ризашылықпен құрбандарыңды шалыңдар”,– деп құрбандық шалудың қаншалықты сауапты іс екенін шегеліп айтқан.

Құрбан айт мерекесін қалай атап өтеміз

Жақсылап ғұсыл құйынғаннан (денені толықтай жуу) кейін әдемі, таза киімдерін киіп, үстіне хош иіс сеуіп, мешітке айт намазына бару – мұстахаб (жақсы амалдарға жатады). Абдуллаһ ибн Амр ибнул-Астың (р.ғ.) айтуынша, бірде Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): “Құрбан (айт) күнін мереке ретінде атап өтуге маған бұйрық келді. Бұл күнді Аллаһ тұтас үмбет үшін мереке қылды”, – деді. Осы кезде бір кісі:

– Уа, Аллаһтың Елшісі! Менде елдің аманат ретінде табыстаған малынан басқа мал жоқ, сол малдан бауыздауыма бола ма?”, – деп сұрады. Оның құрбан шалуға жағдайы жоқтығын ұққан Аллаһ Елшісі (с.ғ.с.): “Жоқ, шаш-тырнағыңды қысқартып, мұртыңды алып, ұятты жердің түгін қырынғаның да жеткілікті. Бұл Аллаһ есебінде сен үшін құрбандық шалғанмен тең”, – деді.

Айт намазын оқығаннан кейін құрбан шалу міндеттелген жандар құрбандықтарын шалып, етін тиісті адамдарға таратады.

Айт күні мұсылмандар көрші-қолаң, туыс-туғанды қыдырыстап, “Айт құтты болсын” айтысады. Айт күндері мейлінше көтеріңкі көңіл-күйде, жылы жүзді, кешірімді болуға тырысу керек. Ренжіскен кісілер қайта табысып, Айтта бір-бірін кешіріскен жөн. Ауырып жатқан кісілердің көңілін сұрап, арнайы бас сұғу, жетім, жесір, мұң-мұқтаждарға қол ұшын беріп, көмектесе алса көмектесу, оларға да айттың қуанышын сездіру өте сауапты істерге жатады. Бұған қоса, әке-шешесіне, отбасындағы жандарға, көрші-қолаң, жора-жолдастарына мүмкіндігінше кішігірім болса да сәлем-сауқат, сый-сыяпат жасап айт мейрамын ерекше өткізуге де болады. Айтта осындай амалдарды жасау қоғамдағы адамдардың бір-біріне деген жылылықтары мен сыйласымдықтарын барынша арттырады.

Құрбандық шалу

Құрбан – араб тілінде «жақындау» дегенді білдіреді, яғни жасаған сауап істер арқылы жүректі тазартып, Аллаһқа жақындай түсу. Ал шариғаттағы терминдік мағынасы – «шарттарымен санаса отырып құлшылық ниетімен мал бауыздау» дегенге саяды. Құрбан айт күндері (алғашқы үш күні) шалынатын мал «ұдһия» деп аталады. Қасиетті Құранда: «Мен жындар мен адамдарды (Мені танып), маған ғана құлшылық жасасын деп жараттым» (Зариат сүресі, 56-аят) деп білдірген. Демек, құлшылық жасаудың түп мәні – Жасаған Иенің жарлығына бағыну, разылығына ұмтылу, сауап жинау. Құрбандық шалу тек мал бауыздаумен ғана шектелм-мейді. Онда адамның ішкі ниеті, шын пейілі, дінге бекемдігі, тақуалығы, басқаларға жанашырлығы таразыға түседі. Сондай-ақ пенденің пендешілігі мен мәрттігі, сараңдығы мен жомарттығы да сыналады.

Құрбан айт – мұсылмандардың ұлық мерекесі. Ол күні Аллаһ разылығы үшін мал шалынып, ақ түйенің қарны жарылатын күн. Қажылық өтеушілер Қағбаға жүзін қаратып, Арафатта жалбарынып, дұға оқиды. Дүйім мұсылман баласы Пайғамбарлардың (ғ.с.) ісін қайта жаңғыртып, Аллаһ жолында құрбандық шалу арқылы бір-бірін дінді берік ұстануға шақырады.

Құрбандық шалудың үкімі

Қадірі асқан құрбан айтта құрбандыққа мал шалу – Ханафи мәзһабында (шамасы жеткендерге ғана) уәжіп. Аллаһ тағаланың Құран Кәрімде: «Намаз оқы және Құрбан шал» – деп бұйыруы құрбан шалудың уәжіптігін білдіреді. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уәсәлләм) «Кімде-кім мүмкіншілігі бола тұра құрбан шалмаса, біздің намаз оқитын жерімізге жақындамасын! » – деп бұйырған. Әрине, бұндай қатаң ескерту, кем дегенде, құрбан шалудың уәжіптігін білдірсе керек. Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уәсәлләм) «Құрбан шалыңдар! Өйткені ол Ибраһим бабаларыңның сүннеті», – деуі құрбан шалудың уәжіптігіне қайшы емес. Өйткені хадисте айтылған «сүннет» – жол деген мағынаны білдіреді. Яғни, бізге уәжіп ретінде міндеттелген құрбан шалу – Ибраһимнің (а.с.) жалғаса келген жолы деген мағынаны меңзейді.

Төмендегідей төрт шартқа ие жандарға құрбан шалу уәжіп:

1. Мұсылман болуы;

2. Ақылды және балиғат жасына толуы;

3. Құрбан айт уақытында жолаушы болмауы;

4. Негізгі қажеттерден тыс нисап мөлшеріндегі қаржыға ие болуы; Нисап мөлшері – 85 грамм алтын яки соның құнына тең келетін ақша. Құрбан шалған уақытта міндетті түрде ниет ету керек. Мұндай байлық мөлшері қолында жоқ адамдарға құрбандық шалу міндет болмағанмен жағдайы келсе құрбандық шалуына рұқсат. Пайғамбарымыз бұл жайында өз хадисінде былай дейді: «Құрбандыққа малдың ең жақсысын, көзге жұғымдысын таңдаңдар, өйткені ол – Қылкөпірден өтердегі өз көліктерің».

Шындығында, Аллаһ Тағала біздің шалған құрбандарымыздың ағызылған қанына немесе етіне мұқтаж емес. Біздің шалған құрбандарымыздың еті немесе қаны Аллаһ Тағаланың құзырына жетпейді. Бірақ біздің оның әмірін ләббайк деп құлдық ұрып орындауымыздағы ықылас-ниетіміздің Аллаһ Тағалаға жетіп, ризашылығына себеп болары сөзсіз.

Кез-келген мал құрбандыққа жарамайды. Құрбандық ретінде шалынатын малдың ерекшеліктері мынадай болуы қажет:

1. Құрбандыққа қой, ешкі, сиыр, түйе секілді малдар жарамды. Ал, үйрек, қаз тауық, түйетауық, елік секілді т.б. аң-құстар құрбандыққа жарамсыз. Бұларды құрбандық ретінде шалу харамға жақын мәкрүһ болып табылады. Өйткені мұнда мәжусилерге (отқа табынушылар) еліктеушіліктің нышандары бар. Қой, ешкі, сиыр және түйенің еркектері де, ұрғашылары да құрбандыққа жарамды.

2. Құрбандыққа жарайтын қой мен ешкі ең кемі бір жасар болуы қажет. Дегенмен алты айлық қозы бір жасар қой секілді ірі, қоңды болса құрбандыққа жарамды. Ал ешкінің міндетті түрде бір жасқа толған болуы қажет. Сиыр екі жасқа, түйе бес жасқа толғанда құрбандыққа шалуға болады.

3. Құрбандық малдың дені сау, етті және дене мүшелері түгел болуы керек. Оның бойында құрбандық ретінде шалуға кедергі келтіретін кемшіліктер болмауы қажет.

4. Құрбандық мал ғибадат ретінде бауыздалуы шарт. Шын мәнісінде Аллаһ пенделердің құлшылығына да, құрбандық шалуына да зәру емес. Құрбан шалудың бізге мәлім әрі беймәлім көптеген пайдалары мен хикметтері бар. Дегенмен негізгі мақсат – Аллаһ тағаланың разылығына бөлену. Мал шалғанда пенделердің ниетінің негізге алынатындығы Құран Кәрімде былайша баяндалған: «Ұмытпаңдар, олардың еті де, қаны да ешқашан Аллаһқа жетпейді. Оған жететін жалғыз нәрсе – жүректеріңізге ұялаған тақуалық, Аллаһқа деген құрмет» (Хаж сүресі 37).

Құрбандық шалған кезде төмендегі жәйттарға да назар аударған жөн:

Құрбан шалынатын жердің таза болуына көңіл бөлу. Құрбан шалатын жерге малды ұрмай-соқпай апару. Құрбан малын құбылаға қаратып, сол жағымен жатқызу. Төменде келтірілген аяттарды мал бауыздалмай тұрып оқығаны абзал: «Шынайы түрде жүзімді көктер мен жерді жаратқан Аллаға қараттым және мен мүшріктерден (пұттарға табынушылардан) емеспін». (Әнғам сүресі, 6/79) «Айт: «Расында менің намазым, құрбандығым (түрлі ғибадаттарым), өмірім мен өлімім әлемдердің раббысы Аллаһқа арналған. Оның серігі жоқ. Маған айтылған бұйрық осы және мен мұсылмандардың біріншісімін». (Әнғам сүресі, 6/162-163).

Осы аяттар оқылғаннан кейін немесе бұл аяттар мен дұғаларды білмесе «Иә, Аллаһ тағалам, досың Ибраһим, сүйіктің Мұхаммедтен (саллаллаһу аләйһи уәсәлләм) қабыл алғаныңдай менен де қабыл ала гөр!» деп, яки осыған ұқсас дұға оқуға болады. Кейіннен «Аллаһу акбар!» және «Лә иләһа иллаллаһ» деп айтылады. Құрбан шалатын адам малды қинамай жұмсақ бауыздауға көңіл бөлуі керек. Малдың көзінше жалаңдатып пышақ қайрауға болмайды. Пышақ өткір болуы тиіс. Малды құбылаға қарата жатқызғаннан кейін оң қолымен «Бисмиллаһи, Аллаһу акбар» деп бауыздайды. Құрбандық малды басқа адамға бауыздатқан кісі мал бауыздалып жатқанда «Бисмиллаһи, Аллаһу акбар» деп қоса айтқаны жөн. (Малды бауыздайтын кісі бауыздарда білетұра әдейі бисмиллаһ деп айтпаса Ханафи мәзхабы бойынша ол малдың еті желінбейді).

Құрбан шалудың уақыты құрбан айттың бірінші күні айт намазынан кейін басталып, айттың үшінші күні ақшамға аз уақыт қалғанға дейін жалғасады.

Құрбандыққа шалынған малдың етін үш бөлікке бөліп тарату – мұстахап. Бір бөлігі – туған-туысқа, бай болса да көршілеріне сыйға тартылады, екінші бөлігі – кедей және мұқтаж адамдарға, үшінші бөлігі – өзінің отбасына, бала-шағасына тиесілі. Бірақ шалынған малдың етін түгелдей кедей-мұқтаждарға таратуға да болады. Өткен жылдағы үрдіс бойынша Қостанай қаласының тұрғындары құрбандықтарын Затобол кентіндегі Әулиекөл әрі Сарыкөл аудандарына шығатын жол торабының ортасында орналасқан «Ақ ниет» базарында шалынатын болады.

Ташриқ тәкбірлері

«Ташриқ» деп, етті күннің көзіне жайып кептіруді айтады. Айттан кейінгі үш күнде құрбандыққа шалынған малдардың еттерін күнге кептіру әдетке айналғандықтан, бұл күндер ташриқ күндері деп аталып кеткен.

Ташриқ үкімі

Аллаһ тағаланың: «Санаулы (ташриқ) күндері Аллаһты еске алыңдар!» («Бақара» сүресі: 203) бұйрығына байланысты ташриқ тәкбірін айту балиғатқа толған әр мұсылманға уәжіп.

Ташриқ тәкбірлерінің уақыты имам Әбу Ханифа мазһабында тоғызыншы зүл-хижжа Арафа күнінің таңында басталып, он үшінші зүл-хижжаның екінді намазымен (қазан айының14-күні таң намазынан басталып, 18-күні екінді намазынан кейін) шығады. Яғни жиырма үш намаздың соңында айтылады. Ханафи мәзһабінің ташриқ тәкбірлерінің уақытына қатысты ұстанатын пәтуәсі - Әбу Юсуп пен Мұхаммедтің көзқарасына негізделеді. Жәбир, Аллаһ тағала оған разы болсын, былай деді: Аллаһтың елшісі (саллаллаһу алайһи уа саллам) Арафа күні таң намазын оқыған соң, сахабаларына бұрылып: «Орындарыңда қалыңдар!»-деді және: «Аллаһу әкбар. Аллаһу әкбар. Аллаһу әкбар. Лә иләһа иллаллаһу уаллаһу әкбар. Аллаһу әкбару уа лиллаһил-хамд» сөздерін айтты. Осылайша, Арафа күнінің таңынан соңғы ташриқ күнінің екінді намазына дейін тәкбір айтатын (Ад-Дарақутни жеткізді).

Ташриқ тәкбірін мейлі жамағатпен, мейлі жалғыз атқарылған әр парыз намазының артында ер адамдарға да, әйел кісілерге де бір мәрте айту уәжіп. Бұдан көбірек айту мустахап. Ер адамдар тәкбірді көтеріңкі дауыспен, ал әйел кісілер іштерінен айтады. Айт намазы мен үтір намазынан кейін айтылмайды. Сол секілді тұрғылықты кісіге де, жолаушы кісіге де парыз намазынан кейін ташриқ тәкбірін бір мәрте айту уәжіп. Намазға кешігіп қосылған кісі де өткізіп алған рәкәттәрін толықтырған соң тәкбір айтады. Ибн Омар мен Анас ибн Мәлик, Аллаһ тағала оларға разы болсын, Арафа күні таңертең Минадан Арафаға барғанда жолаушы бола тұра ташриқ тәкбірлерін айтатын (Әл-Байһақи жеткізді).

Ташриқ тәкбірінің бейнесі: «Аллаһу әкбар. Аллаһу әкбар. Лә иләһа илләллаһу Аллаһу әкбар. Аллаһу әкбар уа лилләһил-хамд».

»32. Ал енді жалпы «Арафа» сөзінің мағынасына келер болсақ, «танысу» дегенді білдіреді. Яғни адамзаттың атасы Адам мен Хауа ананың жер бетіне түсіп, Арафат тауында табысқан күні. Зүлхижжа айының 9 жұлдызын Арафа күні дейміз. Бұл күні қажылық рәсімдерін атқарып жатқан жандар үшін Меккеден 20 шақырым жерде орналасқан Арафат тауында бір мезет болса да тұру парыз болып есептеледі. Қасиетті тауға аяғы тиген әр пенде Жаратқанға барынша жақындағандай, жүздескендей күй кешеді. Алла тағала да олардың тілек-дұғаларын қабыл алады, күнәларын кешіреді делінеді.

Ал Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) бір хадисінде: «Қажылық дегеніміз – Арафат. Кімде-кім Арафатқа үлгерсе, қажылыққа үлгерген болады»,-деген. Демек, кімде-кім Арафат тауында бір сәт те тұрмаса, қажылық ғибадатын орындамаған болып саналады екен.

Арафа күнінен кейін, Зүлхижа айының 10 жұлдызында Меккеге барған тәуапшылар қажылық парыздың соңғы міндетін – Құрбан айт мейрамының шарттарын орындауға кіріседі. Бұл күндері қажылармен бірге, бүтін мұсылман қауым Алла разылығы үшін құрбандық шалады.

Сонымен қатар зүлхижжа айының алғашқы тоғыз күнінің артықшылығы жайлы Аллаһ Елшісінің (с.ғ.с.) сөзінде былай деп баяндалған: «Аллаһ Тағала ізгі амал істелген күндердің ішінде осы күндері (яғни, Зүл-хижжәнің алғашқы он күнінде) істелгенін ерекше жақсы көреді», - деп айтты. Адамдар: «Я, Расулуллаһ (с.ғ.с.)! Осы күндерде істелген ізгі амал басқа күндері Аллаһ Тағала жолында соғысудан артық болғаны ма?», - деп сұрағанда Расулуллаһ (с.ғ.с.): «Адам баласы Аллаһ Тағала жолына өз жаны мен малын құрбан етіп, жан тапсырған болмаса, осы күндерде істелген ізгі амал басқа күндері Аллаһ Тағала жолында соғысудан артық болады», - деп жауап берді.» (Хадисті Ибн Аббастан (р.ғ.) имам Бухари риуаят етті.)

Құрметті мұсылман ағайындар! Осы хадисте баяндалғандай зүлхижжа айының алғашқы 9 күнінде ораза ұстайтын болсаңыз, үлкен сауап болатындығын ұмытпағаныңыз жөн.

2013 жылдың Зулхижжа айының 9 күндік нәпіл оразасы

Мезгілі 06.10 07.10 08.10 09.10 10.10 11.10 12.10 13.10 14.10

Сәресінің аяқталуы 07:17 07:19 07:20 07:22 07:23 07:25 07:26 07:27 07:29

Ауыз ашар уақыты 17:40 17:39 17:38 17:38 17:37 17:36 17:36 17:35 17:35

Осынау құрбан айт күндері Аллаһ Тағаланың берген ырыздықтарының шүкіршілігі ретінде келген меймандарға молынан дастархан жайып, пейілімізді тарылтпай, Аллаһқа ұнамсыз арақ ішу, жанжалдасу, бұзықтық жасау сияқты күнәлі әрі сауаптан құр қалдырар іс-әрекеттерден аулақ болған жөн. Сондықтан құрбан айт күндерін өз дәрежесінде қасиеттілігін ұғынумен өткізу әрбір мұсылманның міндеті. Аллаһ Тағала еліміздің тәуелсіздігін баянды етіп, өркениетті, айбынды, дамыған мемлекеттердің қатарында бой түзеттіріп, Ислам дініне деген бет бұрысымызды одан әрі ынталандырып, екі дүние абырой сағадатына жетуді насіп етсін!

Ислам тіректері мен негіздерінің бірі болып табылатын зекеттің де мұсылман өмірінде алатын орны мен атқаратын қызметі айрықша. Зекет Аллаһ тарапынан барша мұсылмандарға парыз етілген құлшылық.

Бұған дәлел ретінде Құран аяттары мен хадис шарифтерін келтіруге болады. Мәселен, Бақара сүресінің жүз оныншы аятында: «Намазды толық орындаңдар, зекет беріңдер» делінсе, Бейинә сүресінің бесінші аятында: «Оларға дінде Аллаһқа ықыласты, ханиф түрде құлшылық етулері, намаз оқулары және зекет берулері ғана бұйырылған еді. Міне, бұл - туралық діні», - делінген. Ал пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) Ибн Омардан (Аллаһ әкесі екеуіне разы болсын) жеткен хадисінде: «Ислам бес (тірек) үстіне құрылған», - деп, олардың қатарында зекетті атаған болатын (әл Бұхари, Муслим).

Жалпы «Зекет» сөзі араб тілінен енген сөз. Оның тілдік мағынасы «көбею, өсу, тазару» дегенді білдірсе, шариғаттағы терминдік мағынасы «Нисап көлеміне жететін дәулеті бар мұсылман Аллаһ разылығы үшін байлығының бір бөлігін шариғатқа сай жылына бір мәрте Құранда көрсетілген топтағы адамдарға беру» болып табылады.

Зекет мал-мүлік, ақша, алтын, күміс, сауда заттарынан алынады. Олардың нисап мөлшері бәрі бірдей бола бермейді.Мәселен, алтынның белгіленген нисап мөлшері - жиырма мисқал, яғни сексен бес грамм болса, күмістің нисап мөлшері екі жүз дирхам, яғни бес жүз тоқсан бес граммды құрайды. Сол сияқты түйе, қой, ешкі сияқты төрт-түлік малдың да белгіленген нисап мөлшерлері әр түрлі болып келеді.

Негізінен зекет берудегі ең басты мақсат- өзіне берілген толайым нығметті пенденің сезінуі әрі соған шүкір етуі. Бұл дүниеде Аллаһ тағаланың әр құлына берер ризық-несібесі әр түрлі. Мәселен, біреулер шалқып өмір сүрсе, енді біреулері кедейлік тауқыметін кешіп, тығырыққа тіреліп, шығар жол таба алмай жатады. Анығында екеуі де бұл өмірдегі Аллаһтың берген сынағы. Осы сынақты сабырлығымен көтеріп, абыройымен атқарған пендеге нұр үстіне нұр болар еді.

Сонымен қатар Зекет беруші өзіне берілген байлыққа шүкіршілік білдіруімен қатар, оның парыз екенін жақсы білуі тиіс. Осыны сезінген әрбір мұсылманның тауып отырған несібесін Аллаһ тағала берекелі де табысты етіп қояды.

Екіншіден, зекет әр түрлі апаттан, пәле-жаладан, ауру-сырқаудан, кедей-кембағалдардың байлыққа деген іштарлығы мен қызғанышынан сақтайды. Бұл турасында пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Мал-мүліктеріңді зекет берумен қорғаңдар, науқастарыңды садақа берумен емдеңдер, бәле-жалаға дұға жасаумен дайын болыңдар» деген. Осылайша басымызға келген пәле-жаланы зекет беру арқылы, дұға тілеу арқылы қайтарып жіберуімізге болады.

Үшіншіден, Зекет - жағдайы нашар кедей-пақырлардың тұрмысын түзелуіне де септігін тигізеді. Сондай-ақ қоғамда міскіндікті жойып, қайыршылыққа жол бермеудің амалы, яғни зекет беру арқылы қоғамның бірлігі, тұтастығы, тұрақтылығы сақталауына мүмкіндік болады.

Сонымен қатар зекет байлықтың артуына да себепші бола алады. Өйткені шайтан адамның көңіліне: «Егер зекет берсең өзің аш-жалаңаш қалып, қиналасың», -деп қорқыныш сезімін ұялатады. Аллаһ тағала бұл шындық жайында бақара сүресінің екі жүз жетпіс алтыншы аятында: «Шайтан кедейлікпен қорқытып, сендерге жаманшылық жасауды бұйырады. Ал Аллаһ сендерге өз тарапынан кешірім мен кеңшілігін уәде етеді...» - дейді.

Көріп тұрғанымыздай пенде Аллаһ разылығы үшін мал-мүлкінен зекет не болмаса садақа берсе, Аллаһ сол амалын сауаптан жазып, игі істердің қатарынан орын алдырмақ. Бұл мейірім мен кеңшілдік тек Ұлы Раббымызға ғана тән. Осыны біле тұра, амалға асырмаған құлға нендей өкініш, нендей аяныш! Беруші де, алушы да бір Аллаһ екенін ұмытпағанымыз абзал!

Социалистік Еңбек Ері Кәмшат қажы Дөненбаевамен сыр-сұхбат

«Ислам және өркениет» газетінің бүгінгі қонағы Кәмшат Байғазықызы Дөненбаеваның есімі барша жұртшылыққа кеңінен танымал. Өйткені осынау аяулы апамыз солтүстік өңірде орналасқан Қостанай облысы Меңдіқара ауданы бұрынғы «Харьков» кеңшарында механизатор болып жүргенде Еңбек Ері атанды.

КСРО Жоғарғы Кеңесіне қатарынан үш рет депутат болып сайланды. Сөйтіп ол қазақ қыздарының арасынан темір тұлпарды тізгіндеп қана қоймай, намысшыл, жан дүниесі бай қайталанбас тұлға екендігін күллі әлемге дәлелдеді.

Кәмшат апамыз біраз жылдардан бері облыс орталығы Қостанай қаласында тұрады. Бірақ әлі де еңбектен қол үзе қойған жоқ. Жоғарыда аталған ауданда өзінің шаруа қожалығы бар. Соған басшылық етіп, өзінің әулетін айрандай ұйытып отыр. Төрт баланың анасы, ардақты ене, сүйікті әже. Кәмшат Байғазықызы қазақ әйелдерінің ішінен күллі жер шарындағы мұсылман қауымы тағзым ететін қасиетті Меккеде де болып, қажы атанғандығынан да хабардармыз.

Алдағы 15 –қыркүйекте Кәмшат Байғазқызы 70 жасқа толады. Жуырда ғана оған Қостанай облысының құрметті азаматы атағы берілді. Қазақтың аяулы қызымен жақында жүздесіп, сұхбаттасқан едік.

Еңбек бақытқа жеткізеді

- Кәмшат апа, бауырларыңыз сіздің қазіргі таңдағы тыныс-тіршілігіңіз бен өміріңіздегі жаңалықты білгісі келеді. Бізге телефон соғып, сіз туралы әңгімелеп беруді сұрайтындар да жеткілікті. Сол себептен әңгімемізді бауырларыңыздың өтініш-тілегін орындаудан бастасақ.

- Жалпы, мен өзімді мадақтаудан аулақпын. Еліме сіңірген азын-аулақ еңбегім жайлы талай жазылды. Алайда мен сіздердің басылымдарыңызға үлкен құрметпен қараймын. Газетте жарияланған құнды дүниелердің бәрі де көңілімнен шығады. Мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру үшін атқарып жатқан жұмыстарыңыз аз емес.

Бауырларыма айтарым, денсаулығым жақсы. Ұлдарымның арқасында бұл күндері облыс орталығында тұрып жатырмын. Үстіміздегі жылғы 15 қыркүйекте 70 жасқа толамын. Меңдіқара ауданындағы шаруа қожалығында жұрт қатарлы егін өсіреміз. Қарамағымызда қара мал да бар. Оған тиісті мамандар қарайды.

Өзім жетекшілік ететін шаруа қожалығы «Қалың орман» деп аталады. Мен көп жылдар бойы ауыл шаруашылығында жұмыс істедім. Егін өсіруде жинақтаған тәжірибем мол. Бірақ бәрі де ерте көктемнен бастап, сонау қоңыр күзге дейін жалықпай еңбек етуді қажет етеді. Қарапайым кісілердің бейнетінің зейнетін көргенін қалаймын. Сол себептен де олардың атқарған жұмыстарына қарай тиісті жалақыларын уақытында беріп тұрамын.

Бұл күндері егіс алқаптарында жұмыс қыза түскен. Жалпы өнім жаман болмайды деген үміттеміз. Кейбір аудандардағы көрсеткіш көңіл қуантады. Диқандар жауапкершілікті жоғары сезінеді.

- Сізді мақтағаным емес, көптеген сіңілілеріңіз өзіңіздей механизатор болмаса да, еңбекқорлықты, жоғары парасаттылық пен инабаттылықты сізден үйренді десек, қателеспес едік. Айтпақшы, сіз Қостанай өңіріндегі әйелдерден алғашқылардың қатарында Меккеге барып, қажы деген атқа да ие болдыңыз. Ол жақтан қандай әсер алдыңыз? Сол жөнінде сыр шерте кетсеңіз?

- Кезінде бір кісідей аянбай еңбек еттім. Ана мен ене тәрбиесін көрдім. Жастайымнан қазақ қызына тән барлық қасиеттерді бойыма сіңірдім. Әлгі аяулы кісілер маған үлкен мен кішіні қалай сыйлауды үйретті. Олардың маған айтқан ақыл-кеңестері мен мейірбандылықтарын ешқашан да ұмытпаймын.

Қажылық кейбіреулер ойлайтындай атақ емес, мұсылмандық бес парыздың бірі екендігі белгілі. Осыдан біраз жыл бұрын қасиетті Меккеге барудың сәті түсіп, көп жайды көңілге түйіп қайтқаным рас. Тіпті, жасыратын ештеңесі жоқ, өз басым ғажайып басқа бір әлемнен оралғандай болдым. Ондағы адамдардың арасындағы бір-біріне деген ізгі қатынас, шын жүректен шыққан жылы лебіз, тазалық пен парасаттылық өзімді таң қалдырды. Әрине, оның бәрін бір сұхбатта баяндап беру де мүмкін емес.

- Өзіңіз бес уақыт намазды да оқитын шығарсыз?

- Әрине, біраз жылдан бері бес уақыт намазымды үзбеймін. Оның денсаулыққа да пайдасы мол. Жалпы, мешітке жиі барып тұрамын. Діни мерекелерден қалмаймын.

- Сізді жерлестеріңіз жоқ-жітік, жетім-жесірден қайырымдылық көмегін де аямайды деседі. Осы жөнінде не айтасыз?

- Інім-ау, қолдан келсе, көмекке мұқтаж жандарға қол ұшын беріп, көмектескенге не жетуші еді? Адамның адамдық қасиеті де осында емес пе? Өз басым, біреудің қайғысына немкетті қарай алмаймын. Жағдайым келгенше қайырымдылық жасауға, кісінің қиыншылығын бөлісуге тырысамын. Көңілі жарым жандарды демеп отыруды парызым деп санаймын. Жетім-жесірден жәрдемімді ешқашан аяған емеспін. Мәселен, Меңдіқара аудандық мешітін күрделі жөндеуден өткізу кезінде оған қолымнан келгенше қаржылай көмегімді бердім. Өйткені мешіт халыққа қызмет етеді.

Бұл киелі орын әрдайым халықтың көмегіне зәру. Сондықтан жыл сайын мешітке мүмкіндігіме қарай зекет беріп отыруды дағдыға айналдырғанмын. Сонымен қатар өзім туып-өскен көршілес Ұзынкөл аудандық «Балықты» мешітіне де қолдау көрсетемін.

Жалпы, қалталы мұсылман жігіттері мен жүрегі жомарт ағайын мешіттердің жағдайын түсініп, демеушілік жасап жатса, ешқашан да артық болмайды.

- Осыдан біраз жыл бұрын бір сөзіңізде өзіңіз жастайынан бір азаматты да қамқорлыққа алғаныңызды да айтып бергеніңіз жадымда қалыпты. Сол жігіттің кейінгі тағдыры қалай қалыптасты? Қазір ел қатарлы үйлі-баранды да болып қалған шығар-ау?

- Ол айна қатесіз шындық. Мен әке-шешесі мезгілсіз дүниеден өткен Тасмұхамбет есімді ұл баланы қамқорлығыма алған едім. Жастайынан ата-анасының жоқтығын сездірген жоқпын. Оны өз балаларымнан кем көрген емеспін. Ол қазір ер жетіп, жасы 30-ға жақындап қалды. Қостанай заң институтын ойдағыдай бітіріп, жұрт қатарлы қызмет атқарды. Боровской поселкесінің белді тұрғыны.

Оған шексіз ризамын. Өзінің шаңырағының тірегі болып отыр. Қазір Әмірәлі есімді ұлы бар. Көпшіл, өзгенің қайғысын өзінікіндей көретін, жаны мөлдір, мәдениетті, адамгершілігі мол азамат болып қалыптасты. Тасмұхамбет өзінің өмірлік серігін тапқан кезде құдалығына да қатыстым. Қазақтың ежелден келе жатқан салт-дәстүрі бойынша анасы ретінде қоржынымды алып бардым. Оның бақытты болуына шын мәнінде тілектеспін.

Отағасын ғұмыр бойы пір тұттым

- Естуімше, еріңіз Темірбек ағамен өте тату-тәтті ғұмыр кешіпсіздер. Қазір сол күндерді сағынышпен еске алатын шығарсыз. Құпия болмаса, отағасымен қашан таныстыңыз және қанша жыл бірге тұрдыңыздар?

- Қазір ойлап отырсам, марқұм ағаң Темірбекке тұрмысқа шыққаныма да көп уақыт болыпты. Оның жақын туысы Майташ апамыз жоғарыда аталған Демьянов поселкесінде бізбен көрші тұрды. Ағаң 1959 жылы өзінің азаматтық борышын өтеп, әскер қатарынан оралды. Нағыз жігіттің сұлтаны деген атқа лайықты азамат еді.

Жігіттің аты жігіт емес пе? Ол әлгі бүкіл ауданның парасатты анасына айналған Майташ апасына келіп-кетіп жүргенде маған көзі түссе керек. Әйтеуір, оның қонаққа келуі жиілегені де әлі есімде. Аталған шаңырақтың отағасы Сыдық Ағайдаров осы өңірге беделді кісі болатын. Лауазымды қызмет атқарып, елдің құрметіне бөленді. Қазір солардан тараған перзенттері әке-шешесінің абыройын асқақтатып жүр.

Темірбек екеуіміз бір-бірімізді шын мәнінде ұнаттық. Маған оның ақкөңілділігі, адамгершілігі, жомарттығы, бір сөзділігі үлкен әсер етті. Менің анам сол уақытта сырқат болатын. Қай шеше өзінің қызына жамандық ойлайды дейсің? Анама да болашақ жарым ұнаған көрінеді. Сондықтан да болар, ол оңаша қалған сәтімізде маған: «Айналайын, Кәмшат. Қазақта «Бас екеу болмай, мал екеу болмайды» деген аталы сөз бар. Сол себептен көзім тірі кезінде сенің шаңырақ көтергенінді көрейін. Ақ батамды берейін. Егер Темірбекті шын сүйсең, көп ойланба. Меніңше, ол сені бақытты етіп, алақанына салып өтеді» деді.

Өзім де іштей оған тұрмысқа шығуға қарсы емес едім. Шешемнің мынау тебірене айтқан сөзі де мені үлкен ойға қалдырды. Содан көп өтпей, 1960 жылы отау көтердік. Әйтеуір, анам менің теңімді тауып, бір басым екеу болғанын көзімен көріп кетті.

Дәл қазір өткен күндерге көз жүгіртіп отырсам, сол уақытта мен 17 жастағы көркем бойжеткен екенмін. Күйеуім Темірбек те кәдімгі тепсе темірді үзетін, ақылына сымбаты сай 23-тегі қылшылдаған жігіт еді. Сонымен, мен Меңдіқара ауданындағы Ақсуат ауылына келін болып түстім.

Өмірден түйгенім, келіннің бағы ашылып, бақытты болуы оның түскен жеріне де байланысты екен. Бұл қазақтың қаймағы бұзылмаған, ұлттық дәстүріміз бен әдет-ғұрыптарымыз берік сақталған қоныс еді. Отағасының өз әкесі Ғабдолла сонау ананы жесір, баланы жетім еткен сұм соғыстан қайтып оралмады. Кейінгі әкесі Кенжебек те өте мейірімді де кісілігі мол адам болатын. Ол да кешегі майдангер еді.

Күйеуімнің Мамақай есімді інісі бар-ды. Бірақ оның ғұмыры қысқа болды. Біз өте сыйластық. Бәлкім, тағдырдың жазуы шығар, ол да менің ағам секілді суға кетіп дүние салды. Бұл күндері әйелі шырағын сөндірмей, балалары ғұмырын жалғастырып жатыр. Бұлармен осы күнге дейін араласып, қуаныш пен қайғыны бірге бөлісіп келеміз.

Сонымен, біз 1967 жылға дейін әлгі келін болып түскен Ақсуатта жұрт қатарлы ғұмыр кештік. Кейін күйеуімнің қызмет ретіне қарай Меңдіқара ауданындағы «Харьков» кеңшарына ауыстық. Өзімді өмірлік жарымның алдында ғұмыр бойы қарыздармын деп есептеймін. Өйткені ол менің жан дүниемді түсінбесе, кезінде қамқорлық жасамаса, осындай дәрежеге жетер ме едім?

Шыны керек, марқұм ағаларың менің еңбектегі табысыма өзі жеткендей қуанды. Депутат болып Мәскеуге кеткенімде тілектес болып отырды. Екеуіміз ешқашан да артық сөзге келген емеспіз. Сол үшін де оны отбасымызбен жиі еске аламыз. Оның жатқан жеріне өзіммен бірге балаларым да барып, тағзым етіп тұрады. Темекең маған қимас жар болса, ұл-қыздарына асқар таудай әке еді ғой. Енді артында қалған ұрпағы аман-есен болсын деймін.

Немерем Нұрсұлтан да жігіт болып қалды

- «Адамның бір қызығы бала» демекші, ұл-қыздарыңыз жайлы да газет оқырмандарының білгені артық болмас.

- Біздің қазақ «Артыңда байлық қалғанша, бала қалсын» дейді. Темірбек екеуіміз екі ұл, екі қызға қолымыздан келгенше тәрбие бердік, оқыттық. Үлкен ұлым Сырым Қостанай қалалық салық комитетін басқарады. Асқар Рудный аумақтық инспекциясына жетекшілік етеді.

Ол екеуін де қазір ел-жұрт біледі. Әкелері секілді өз жұмыстарына мығым. Үлкен кісілердің алдын кесіп өтпейді. Бұлардың келіншектері де тәрбие көрген ұлтымыздың инабатты қыздары десем, артық айтпаған болармын. Ақмарал - Ахмет Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің оқытушысы, білікті маман.

Бұлардың отбасында 4 перзенттері бар. Тұңғыштары Әйгерім Алматыдағы КИМЭП-те білім алып жатыр. Одан кейінгі Анель де өте ізденімпаз. Уақытын босқа өткізгенді ұнатпайды. Қазіргі таңда елордамыз Астанадағы халықаралық Назарбаев университетіне грантпен оқуға түсуге талпынып жатыр. Баршаға аян, аталған оқу орнында емтихандар ағылшын тілінде қабылданады.

Қолымдағы келінім Дина да өте кішіпейіл. Өзіме туған анасындай қарайды. Оның негізгі мамандығы – экономист. Үлкен қыздары Алтынай 5 жасар болса, одан кейінгі Аружан да сүп-сүйкімді болып өсіп келеді. Олар жан-жақтан келіп, әже деп мойныма асылған кезде шаршағанымның қайда кеткенін білмей қаламын.

Үлкен қызым Гүлжан облыстық әкімдікте білікті маман. Оның жары Өмірбек – дәрігер. Гүлшат Астанада оқытушы болып жұмыс істейді. Күйеу балам Дәулет ауыл шаруашылығы министрлігінде жауапты қызметте. Бұлардың тұңғыш қыздары Балтуғанды құтты жеріне қондырдық. Оның жары Болат та жақсы жігіт. Әке-шешесі зиялы азаматтар.

Осы ұл мен қыздарымнан он екі немере сүйіп отырмын. Бір немеремнің, яғни қызым Гүлжанның ұлының есімі - Нұрсұлтан. Ол Елбасы «Харьков» кеңшарына бір сапармен келген кезде дүниеге келген еді. Әлгі немеремізге бұл есімді өскенде Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтай елі мен халқының болашағын ойлайтын үлкен азамат болсын деп қойған едік.

Қазір оның жасы 17-ден асты. Қостанайдағы қазақ-түрік лицейінде оқиды. Сабаққа алғыр, өте парасатты бала. Оның болашағынан үлкен үміт күтеміз. Өйткені ол қазірдің өзінде бірқатар олимпиадаларға қатысып үлгерді. Алдағы кездері де Нұрсұлтанның көздеген арманына жетуі үшін талпына беретіндігіне ешқандай шүбә келтірмеймін. Әйтеуір, кездескен сайын: «Әже, ХХІ ғасыр – білім ғасыры. Сондықтан қазіргі жастар тиянақты білім алмаса, ештеңеге де қол жеткізе алмайды» дейді. Шынымды айтсам, өзім осы сөзді естіген кезде марқайып қалатынымды жасырмаймын.

- Менің білуімше, өзіңіз Елбасының қабылдауында да болыпсыз?

- Иә, ол рас. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қабылдауында бірнеше рет болдым. Қостанайға ол кісі келген сайын кездесіп, сәлемдесіп тұрамын. Жалпы, Елбасы өте мәдениетті жан. Халқымыз бен ұлтымыздың мақтанышы.

Осы қайталанбас тұлғаның арқасында республикамызды бұл күндері әлемде білмейтіндер жоқтың қасы. Мемлекетеміздің жер бетіндегі танымалдылығы бұрынғыдан да арта түсті. Оның бәрі де еліміздің тұңғыш Президенті – Ұлт көшбасшысы Нұрсұлтан Әбішұлының арқасы дер едім.

Өздеріңіз де білесіздер, елордамыз Астанада халықаралық «EXPO-2017» көрмесі өтетін болды. Қазір оған дайындықтар да басталып та кетті. Мұның бәрі де Елбасының дүние жүзіндегі беделінің жоғарылығының нәтижесі десек, орынды болар.

Мемлекет басшысы қазақ елі үшін еңбегі сіңген аға буын өкілдерін де ұмытпайды. Оларға лайықты құрмет көрсетіп отырады. Маған да әрбір мереке сайын құттықтау қағаздарын жіберіп тұрады. Ол үшін шексіз ризамын.

- Сіз қазақтың бір аяулы қызы ретінде ене мен келіннің арасындағы әдемі жарастық жайлы да өз көзқарасыңызды білдірсеңіз жөн болар еді?

- Түсінген адамға шаңырақтың берекесін келтіретін үлкен кісілердің орны қашан да бөлек. Енем Макура өмірінің соңғы күндеріне дейін өзіммен бірге тұрды. Ол кісіні мен туған анамдай жақсы көрдім. Өз шешем өмірден ерте өтті де, күйеуімнің анасы бауырына басты.

Туған қызындай еркелетті, аялады. Кезінде даңқты механизатор болып жүргенім де осы кісінің арқасы. Шынымды айтсам, үйден сәл алыстап кетсем, ол кісіні қатты сағынып қалатынмын. Енем де мен келгенше көңілсіз жүретін. Үйге оралғанымда балаша қуанатын. Біздің арамызда осындай ерекше сыйластық қалыптасқан еді.

Қазақ қыз баланы жат жұрттық дейді. Ол рас. Өзім 17-ге толғанша анамның тәрбиесін көрсем, одан кейінгі 45 жылда енемнің шапағатына бөлендім. Осынау аяулы жан қайтыс болғанға дейін үстіне кір жуытқан жоқпын. Тіпті оның тырнағына шейін өзім алып, шашын өріп беретінмін.

Міне, осының бәрін де менің келіндерім өз көздерімен көріп, көңілдеріне түйді. Сондықтан болса керек, олардың маған деген ықыластары мен құрметтері де ерекше екендігі әрбір сөздері мен ниеттерінен кәдімгідей аңғарылып тұрады.

«Үлкенге не істесең, алдыңа сол келеді» деген. Қазіргі таңда әрбір қазақтың шаңырағына ұйытқы болып отырған жас келіндер мен болашақта тұрмыс құратын бойжеткендерге «Өз азаматтарыңды қалай сыйласаңдар, оларды жарық дүниеге әкелген аналарына да сондай ілтипатпен қараңдар» дер едім.

- Міне, сіздің шаңырағыңызда асықпай әңгімелесіп отырмыз. Байқаймын, сіз тазалыққа, үйдегі әрбір заттың өз орнында болуына ерекше назар аударады екенсіз. Тағы бір сезгенім, басыңыздан орамалыңыз түспейді екен. Соны қалай түсіндірер едіңіз?

- Біз жастайымыздан өмір мектебінен өткен үлкен кісілердің ғибратты сөздерін құлағымызға құйып өстік. Олар шаңырақта көп нәрсенің әйел затына тікелей байланысты екендігін үнемі жалықпай айтып отыратын. Мен шындығында да тазалықты өте жақсы көремін және ұрпақтарымды да сондай болуға баулыдым. Сондай-ақ, үйде әр заттың өз орнында тұрғаны да дұрыс.

Бұл мәселеде өзімнің марқұм анам мен енемнің маған үйреткені көп. Әйел адамның тек сыртқы келбеті ғана емес, жан дүниесі де сұлу, сөйлеген сөзі құлаққа жағымды болуы керек. Сонымен қатар жүрегі нәзік жанның дайындаған асы өте дәмді, үй іші көз тартарлықтай жинақы болса, нұр үстіне нұр. Бұл жерде әңгіме бөлмелерді қымбат бағалы жиһаздармен толтырып қоюда емес, барлық гәп - барды ұқсата білуде.

Кең болсан кем болмайсын

- Өзіңізбен әңгімелесу мендей қаламгерге бір ғанибет. Өйткені сіздің қашан да айтарыңыз бен түйгеніңіз мол. Өткен жылдарда талай атақ-дәрежеге жетсеңіз де, кейбіреулердей өзіңізді жұрттан жоғары ұстамайсыз. Қашан да қарапайым қалпыңыздан айнымайсыз. Мұның сыры неде?

- Жастай қиындық көріп, өмірде бәріне де өзінің адал еңбек, маңдай терімен жеткен адам қарапайым келеді. Жоққа жасымайды, барға тасымайды. Содан соң бір айтарым, ешкім де халықтан жоғары емес. Егер өз басым, тіршілікте бірдеңеге қолым жеткендей болса, бәрі де бір Алланың, сонан соң айналамдағы ізгі тілекті жандардың да арқасы дер едім.

Мен кішкентайымнан еңбектің бақытқа бастайтынын ұқтым. 12 жасымда кәдімгі табаға нан пісірдім. Шешем науқас болғандықтан, өмірдің ащысы мен тұщысын бір кісідей түсіндім. Өзгелерге жаным ашып, жетім-жесірге қол ұшын бергім келіп тұратындығы да бәлкім содан болса керек.

Жалпы, дүние мен байлық - қолдың кірі дейтіндердің санатындамын. Адам баласы дүниеге келген соң, сол адамдық қалпын, кісілігін сақтап, әрдайым пендешіліктен жоғары тұруға тиіс.

- Сіз имандылық жолында жүрген адамсыз. Қостанай шаһарындағы мешіттен де жиі көремін. Жүзіңізден нұр төгіліп, кейінгі сіңілілеріңізге ғибратты сөзіңізді айтып жатасыз. Осындай кімді болсын парасаттылыққа шақыратын облыстық жаңа мешіттің құрылысы қалай жүріп жатыр?

- Баршаға белгілі, қай жерде болмасын жұртшылықтың жиі жиналатын мекені, яғни мешіт ғимараттары халықтан жиналған қаржыға салынады. Сонымен қатар, өзіміздің мұсылман қалталы жігіттердің де қолдауына мұқтаж. Өздеріңіз білесіздер, қаланың «Наурыз» шағын ауданының жанынан облыстың жаңа мешіті салынып жатыр.

Әрине, атқарылған жұмыстар да аз емес. Оған көптеген іскер азаматтар өздерінің үлесін қосты. Жергілікті жұртшылықтан да қаржы жиналуда. Бірақ әлі де болса қаражат керек-ақ. Оның құрылысымен облыс әкімі Нұралы Сәдуақасов та танысты. Алдағы уақытта бұл жұмыс одан әрі қарқын алады деген үміттеміз.

Осы арада жуырда еліміздегі Бас мүфтидің орынбасары болып тағайындалған Серікбай қажы Оразға біздің айтар алғысымыз шексіз. Ол облыстың бас имамы болып тұрған кезінде өзгелерге тағылым боларлықтай талай жұмыстарды тындырғанын да айтып өткенім лазым. Облыстық Марал ишан мешітінің ғимараты күрделі жөндеуден өтті. Осы парасат ордасының жанында Рамазан айында күнделікті ауызашар беріліп тұрды. Мәуліт мерекесі жоғары деңгейде өткізілді.

- Сіз әрқашан да Қостанай шаһарына қоныс аударғалы бері қызмет атқарған Харьков елді мекенін мақтанышпен ауызға алып отырасыз. Ондағы азаматтардың игі істеріне шын мәнінде қуанатыныңызды да жақсы білеміз. Сол жөнінде де тілге тиек етсеңіз?

- Бұл Харьков ауылы мен үшін өте ыстық. Осы жерде өсіп-өндік, абыройға бөлендік. Кәмшат Дөненбаева деген атым әлемге танылды. Халықтың шынайы ықыласына кенелдім. Сол себептен де әрдайым ондағы игі жаңалықтарға сүйсініп, сырттай тілектес болып отыратыным да ешкімнен жасырын емес.

Бұл жер қазір бұрынғыдан да көркейе түсті. Экономикасы өркендеп келеді. Іскер басшы, ұлтжанды азамат, Қазақстанның Еңбек Ері Сайран Бұқанов ініміз басқаратын «Қарқын» жауапкершілігі шектеулі серіктестігін білмейтіндер кемде-кем.

Ауылдың әлеуметтік бейнесі айтарлықтай өзгерді. Ондағы мектептер, мәдениет ошақтарының жұмысы жанданды. Сондықтан мұнда көшіп келушілер бар да, кетушілер жоқ. Елді мекенде еңбек адамдарының алаңсыз жұмыс істеулеріне барлық жағдайлар жасалған.

- Кезінде еліміздің түкпір-түкпірінде дүниеге келген қыздарына бауырларымыз өзіңіздей ұлтымыздың атын шығарар тұлға болсын деп Кәмшат есімін берді. Олардың бірқатары арамызда да жүрген жоқ па?

- Біздің қазақ өте ырымшыл халық қой. Олардың маған үлкен құрметтің белгісі ретінде перзенттеріне Кәмшат есімін бергені үшін, әрине, алғысымды білдіремін. Солардың біразы Қостанайда да жүр. Кейбіреулері отбасын құрса, енді біреулері білім алып жатыр. Әйтеуір, солар аман болып, елі мен халқына адал қызмет ете берсін.

Әңгімелескен Оразалы ЖАҚСАНОВ

Аллаһ қаласа 21-маусымнан Шағбан айы басталады. Бұл ай – Пайғамбарымыздың айы. Сол үшін бұл айда Аллаһ Тағаланы мадақтап, Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) салауат айтатын ай. Мүмкіндігімізше ықылас сүресін, тәуба истиғфарды, таһажжуд, тасбих намаздарын көп оқып, салауат шәріпті көп айтқанымыз абзал. Шағбан айы өте шарапатты, берекелі. Мүминдерге рахмет, кәпірлерге азап берілетін бір ай.

Шағбан айы шарапатты әрі Аллаһ Тағаланың жақсылығына жеткзіп, иләһи нұрға бөлендіретін мұсылмандарға рахмет, кәпірлер үшін азап болған бір ай.

Айша (р.ғ.) анамыз айтады: «Расулуллаһтың (с.ғ.с.) бірінің артынан бірін ұстаған оразасына қарап, енді ораза ұстауын тоқтатпайды деп ойлайтынбыз. Ал оразаны бірінің артынан бірін ұстамаған кездері, енді Ол оразаны ұстамайтын шығар деп ойлайтынбыз. Ол шағбан айында ораза ұстағанды ұнататын. Мен: «Я, Расулаллаһ, Сенің шағбанда көп ораза ұстайтыныңды байқадым. Осының сыры неде?»-деп сұрадым. Расулуллаһ (с.ғ.с.): «Я, Айша! Бір жыл ішінде қайтыс болатын адамдарыдың есімдері шағбан айында жеке дәптерлерінен өшіріліп, Азрайылға тапсырылады. Сондықтан оразалы күйімде есімім бір дәптерден өшіріліп, екіншісіне жазылуын қалаймын. Осы себептен шағбан айын жақсы көремін»-деп жауап берді.

Шағбан айында мұсылманның иманы толысып, кемелденеді. Әрі Пайғамбарымыз бұл айды ерекше ұнатып, осы айды ораза ұстаумен өткізетін. Демек, үмматтары бізге де осынау мүбарак айда шама-шарқымызға қарай ораза ұстауға талаптанғанымыз абзал екен. Усама ибн Заид (р.ғ.) риуаят етеді: «Пайғамбарымыз Мұхаммедке (с.ғ.с.): «Я, Аллаһтың Елшісі, айлардың ішінде шағбан айында көбірек оразада болғаныңды көремін»-дедім. Сонда Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Осы айдан пенделердің көбісі ғапыл. Бұл ай – Ережеп пен Рамазанның ортасындағы ай. Шағбанда амалдар Аллаһ Тағаланың хұзырына келтіріледі. Сондықтан амалымның оразамен көтерілгенін қалаймын»-деді. Шағбан айы көптеген қасиеттерді өз аясында қамтыған құлшылық айы. Аллаһ Тағаланың пенделеріне деген ризық-несібесін молайтатын ай. Жақсылық атаулы бүршік жарып, береке біткен артып, ғибадат-құлшылықты жан-тәнімен атқарушылардың қателіктері кешіріліп, күнәларынан арылатын ай.

Құрметті бауырлар, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) «Менің айым» деп ерекше ұлықтаған осынау айын біз де қадірлеп ғибадат-құлшылықтарымызды арттырып, Аллаһ Тағаланың ұлық нығметтерін иеленуге қам жасайық. Әсіресе, бұл айда ораза ұстаудың сауабы ересен. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сахабасы Ғимраннан (р.ғ.): «Шағбан айында ораза ұстадың ба?»-деп сұрады. Ғимран (р.ғ.): «Жоқ»-деп жауап берді. Сонда Пайғамбарлардың Сұлтаны (с.ғ.с.): «Олай болса екі күн ораза ұста», — деп бұйырды. Бұдан аңғаратынымыз шағбан айында ұсталған бір күндік ораза екі күнге тең. Сонымен қатар ұсталған оразаның қаншалықты сауапты екендігі осынау хадистен айқын да анық аңғарылады.

Шағбан айының тағы бір қасиеті осы айдың орта шеңінде ұлық бір түн бар. Ол – Барағат түні. Барағат мүбарак бір түн. Өйткені ол түні мұсылмандарға рахмет, берекет, жақсылық, кешірім және мағфират жауады.

Али бин Әбу Талибтен (р.ғ.) риуаят етілген бір хадис шәрифте былай делінген: «Аллаһ Тағала шағбанның он бесінші түні дүние аспанына түседі. Мыналардан өзгенің бәрінің күнәлары кешіріледі. Кешірімнен тыс қалғандар: мүшрік, мұнапық, туысымен қарым-қатынасын үзген және зинақор әйел».

Аллаһ Тағаланың «дүние аспанына түсуі» деген сөзі, Оның рахметі мен берекетінің, қайыр мен нығметінің түсуі. Көк есіктерінің ашылуы, дұғалардың дереу қабыл болуы әрі құлдарына рахым мейірімімен қарауы. Өйткені Аллаһ Тағалаға мекен тағайындау дұрыс емес.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) мүбарак сөздерінде: «Бұл түннің төрттен бірі өткен соң, менің қасыма Жәбрәйіл (ғ.с.) келді де: «Я, Мұхаммед! Басыңды көтер де көкке қара»-деді. Қарасам, Жұмақ есіктері ашылған екен. Бірінші есіктің аузында бір періште: «Дәулет пен бақыт осы түні рукуғ етушілер үшін!»-деп жар салып тұр. Екінші есіктегі періште: «Осы түні сәжде еткендер қандай бақытты!»-деп тұр. Үшінші есіктегі періште: «Осы түні дұға еткендер қандай бақытты!»-деп тұр. Төртінші есіктегі періште: «Бұл түні зікір еткендерге Машааллаһ!» деп, ал бесінші есіктегі періште: «Бұл түні Аллаһ Тағаладан қорқып жылағандар неткен тамаша!»-деп тұр. Алтыншы есіктегі періште: «Мұсылман болған қандай бақытты, дәулетті!»-деп, ал жетінші есіктегі: «Тілеп, жалбарынған кісілер бар ма? Қажет етіп, сұралғандары беріледі!»-деп тұр екен. Ал жұмақтың сегізінші есігіндегі періште: «Осы түні тәубе еткендер бар ма? Олардың да күнәлары кешіріледі!»-деп жар салып тұрғанын көрдім.

Жәбрәйілден (ғ.с.): «Бұл түні мына есіктер қашанға дейін ашық тұрады?»-деп сұрағанымда Жәбрәйіл (ғ.с.): «Таң атқанша дейін»-деді де: «Я, Мұхаммед! Аллаһ Тағала осы түні тозақтан құтқаратын құлдарының саны Бәни Кәлб руының қойларының қылдарының санындай (Яғни, кейбіреулерден басқа, барлық мұсылмандар кешіріледі)»-деді.

Мінеки, құрметті жамағат, Барағат кешінің осы іспеттес адам баласына берер пайдасы өте көп. Бұл кештің Ислам тарихында алар орны да орасан. Аллаһ Тағала бұл түні көптеген Пайғамбарларын (ғ.с.) рахметіне бөлеген. Бұл түні – Аллаһ Тағала Нух (ғ.с.) Пайғамбарға топан судан құтылу үшін иман келтірген қауымы мен хайуанаттарын жұп-жұбымен кемеге мінуге бұйырған. Осы түні Аллаһ Тағала Мұсамен (ғ.с.) тілдескен. Сол түні Аллаһ Тағала Зәкәрия (ғ.с.) пайғамбарды Жақия есімді ұлымен сүйіндірген. Бұл түні Құран Кәрімдегі «Әл — Қамар» сүресінің бірінші аятында айтылған аспандағы айдың екіге жарылып бөлінген оқиғасы болып өткен. Пайғамбарымыз Мұхаммедке (с.ғ.с.) берілген бұл ұлық мұғжиза осы бәрәғат кешінде болған еді. Осы тәрізді Барағат кешінде жүзеге асқан тарихи оқиғалар жетерлік.

Бұл мүбарак түн шілде айының 3-нен 4-не қараған түні болады. Бұл түні нәпіл намаздар оқып, Құран тилауатында болу, Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) көбірек салауат айтудың айрықша сауабы зор. Өйткені Құран Кәрімдегі «Ахзаб» сүресінің 56-шы аяты Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) салауат айтуды бұйырады. Осынау айда Аллаһ Елшісіне (с.ғ.с.) Жәбрайыл (ғ.с.) келіп: «Я, Мұхаммед (с.ғ.с.) егер де сенің үмматыңнан біреу саған бір салауат айтар болса, Аллаһ Тағала ол адамға он жақсылықтың сауабын жазады, он жаманшылығын кешіреді әрі ол адамның дәрежесін он есе көтереді»,-деді. Сондықтан осы түні Расулімізге (с.ғ.с.) қолымыздан келгенінше көбірек салауат айтайық.

Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадис шәріпінде: «Менің үмматымның ең жақсы құлшылығы – Құран оқу»,-деген. Тағы бір хадисінде: «Кімде-кім жатар алдын «Ясин» сүресін оқыса, Аллаһ Тағала ол адамның күнәсін кешіреді», — деді. Бұл түні көбірек истиғфар, яғни Аллаһтан күнәларымыздың кешірілуін сұрауымыз керек. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Кімде-кім кешкісін истиғфар айтып, сол түні дүниеден өтер болса, Аллаһ Тағала ол адамды жаннатқа кіргізеді», — деген.

Шағбан айының (13, 14, 15) күндері ораза ұстаудың сауабы зор. Бұл күндер «Аямул байд» яғни ақ күндер деп аталады. Хижри жыл санау бойынша әр айдың ортаңғы күндері ораза ұстау қажет. Себебі бұл күннің түндерінде ай толықсып, түнді нұрға бөлеп тұрады. Бұл күндері ораза ұстаған адамның жүрегін Аллаһ Тағала дүние қараңғылығынан ағартады. Сол үшін де Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Шағбан айының ортасының түні болғанда күндізінде ораза болып, түнінде намазға тұрыңдар»,-деді.

Олай болса, қадірменді мұхтарам жамағат Аллаһ Тағала алдымызда келе жатқан Мүбарак Шағбан айын және ұлық Барағат түндерін баршамызға құтты қылып, Осы айды Аллаһ разылығы үшін тағат-ғибадатпен өткізуді шын жүрегімізден ынталандырсын. Еліміз көркейіп, дініміз марқая берсін!

Серікбай қажы Ораз ҚМДБ-ның Қостанай облысы бойынша Өкіл имамы

ҚМДБ-ның төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы шәкірт тәрбиелеуге баса назар аударып отыр. Осыған орай Рудный қалалық «Нұр» мешітінің бас имамы Сейіт Темірбекұлының ұйытқы болуымен адамзатты екі дүние бақытына жетелейтін Құран Кәрімнен шәкірттер арасында жарыс ұйымдастырды.

Арқалық қалалық «Мухтасиб Әлмұхаммед» мешітінде сауат ашу курсының шәкірттері мен Рудный қалалық «Нұр» мешітінің шәкірттері өзара Құран Кәрімді жатқа оқу және мәнерлеп оқудан шәкірттер сайысқа түсті.

Бұл игі шараны өткізудегі мақсатымыз - шәкірттерді Құранды көбірек жаттауға дағдыландыру, Алланың қасиетті кітабына деген ынта-ықыласын арттыру. Өйткені, Құранды жаттап, оны көкейіне тоқып өскен ұрпақ жамандыққа бой алдырмайды.

Құран жарысына облыстық «Марал ишан» мешітінің ұстазы Нух Темиржи мен Таран аудандық «Айет» мешітінің Бас имамы Дайыр Дүйсен төрешілік жасады. Құран жарысында 30 парадан жүлделі І орынды Рудный қалалық «Нұр» мешітінің шәкірті Наурызбек Сабыров екінші орынды Арқалық «Мухтасиб Әлмұхаммед» мешітінің шәкірті Сыздық Баубек, үшінші орынды Арқалық «Мухтасиб Әлмұхаммед» мешітінің шәкірті Ербол Мұқанов иеленді.

Жақсы нәтиже көрсеткендер алғыс хаттарымен марапатталды.

Жүлделі орынға ие болғандарға бағалы сыйлықтар, кітаптар табыс етілді.

Бұл кездесуде екі қаланың шәкірттері тек сайысқа түсіп қана қойған жоқ. Өзара сұхбаттасып, бір-бірімен етене жақын араласып, бауырмалдық сезімдерін де нығайтты десек артық айтқандық болмас.

Жарыс арасында шәкірттерге тәлім-тәрбиелік мазмұнда әдептілік, көркем мінезділік уағыздары айтылды.

Сайыс аяқталған соң шәкірттер бойларын сергіту мақсатында қалалық «Олимп» және «Горняк» спорт залдарында, спорттық ойындарға қатысты. Сондай-ақ кенді қаламыздың карьеріне саяхат жасалды. Екі қаланың шәкірттері көп жайды көңілге түйді. Ал, ұстаздары болса, өзара тәжірибе алмасты.

Рудный мешіт ұжымының қонақжайлылығына дән риза болған Арқалық мешітінің шәкірттері өз алғыстарын білдірді.

Мұндай білім сайысын өткізу тек қана білім жарыстыру емес, екі жақтағы шәкірттер арасында ынтымақ-бірлікті нығайту, теріс ағымдардан барынша сақтану.

ҚМДБ-ның Қостанай облысы
бойынша баспасөз қызметі

Міне, жуырда Қостанай облыстық Марал ишан мешіті мен Қазақстан қажылар қауымдастығының облыстық филиалының ұйымдастыруымен шаһардағы «Думан» мейрамханасында өткен ғибратты кеш дәл осылай аталады.

Басқосудың аты айтып тұрғандай, ол үстіміздегі жылғы Ұлы Жеңіс күніне арналды. Оған кешегі отты күндерді бастан кешкен соғыс ардагерлері,Қостанай қаласының қажылары, мешітке демеушілік жасап жүрген меценаттар, күнкөрісі төмен отбасы балалары, облыстық неврологиялық интернат үйінің тәрбиеленушілері, дін қызметкерлері және бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты.

Бұл есте қаларлықтай кешті республикамызға есімі белгілі, көрнекті қоғам қайраткері, Қазақстан қажылар қауымдастығы облыстық филиалының төрағасы Жақсылық қажы Ғайсин шеберлікпен жүргізді.

Осынау басқосуда алғашқы болып Қостанай қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы Михаил Подоляков сөз алып, ол бұл жиынның ерекше орын алатындығын, өзі секілді қанды майданды бастан кешкен аға буын өкілдеріне көрсетіліп жатқан құрмет үшін шын жүректен шыққан алғысын білдірді.

Сондай-ақ, сол сұм соғыста ерлік пен батылдықтың жарқын үлгісін көрсеткен облыстағы абыз ақсақалдарымыздың бірі-Хажи Маманов та ұлы Жеңістің жалпы онайлықпен келмегендігін, онда қаншама ұлт өкілдерінің ауыз бірлігі мен ынтымағы айтарлықтай ықпалын тигізгендіне тоқталды.

Аталмыш жүздесуде өзінің қарамағындағы неврологиялық интернат үйінің бір топ тәрбиеленушілерін алып келген мекеме басшысы, іскер жан Назима Асанова өз сөзінде осындай тағылымдық-тәрбиелік мәні жоғары кешті ұйымдастырған азаматтарға шынайы алғысын жеткізді.

Аймақта қаламгерлігімен де кеңінен таныс майдангер Қасымхан Алдабергеновтің шынайы пікірлері де көпшіліктің көңілінен шықты. Оның домбырамен орындаған ғибратты туындысы да терең ойда қалдырды.

Қостанай облысының құрметті азаматы, елімізге белгілі көрнекті тұлға, ұзақ жылдар бойы темір жол саласында басшылық қызмет атқарған Бертран Рубинштейн де жұршылық алдында Қазақстанның өзінің екінші Отанына айналғанына тоқтала келіп, Елбасына және барша жұртшылыққа мемлекетіміздің жарқын болашағы жолында игі табыстар тіледі.

Республикамызда Кәмшат қажы Дөненбаеваны кім білмейді? Қазақтың аяулы қызы да осы жарқын өмір үшін Ұлы Отан соғысында қаһармандық көрсеткен барша майдангерлерге алдағы уақытта да мықты денсаулық, отбасында бақыт тіледі.

Сондай-ақ ардақты әже, беделді ана жер бетінде жетім бала болмасын деген жүрек жарды сөзі де жиналған қауымға ерекше әсер етті. Осындай кештердің үлкенді-кішілі қауымға қай жағынан болсын берері мол екенін тілге тиек етті.

Кезінде бірқатар облыстарды басқарған,мемлекет және қоғам қайраткері, облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Кенжебек Укин өзінің жуырда ғана Ленинград облысынан оралғандығын баяндады. Ол көршілес Ресейдегі бауырлас азаматтардың ұзақ жылдар бойы іздестіру жұмыстарының нәтижесінде туған әкесінің хабарсыз кеткен інісі жерленген жері табылды. Стелланың жанына туған жердің топырағы салынды.

Кенжекең елімізде ынтымақ пен бірліктің нығаюы үшін бүкіл Қазақстан халқы ұйымшылдық пен ауызбірлікті барынша нығайта беру қажеттігіне ерекше тоқталды.

Мейрамханада басқосқан балалар үйіндегі ұл мен қыздар болашақта елі мақтан тұтар намысты тұлғалар болуына игі тілегін білдірді. Көпті көрген азаматтың сөзін жерлестеріміз ұйып тыңдады.

Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі. аса танымал ақын, дін жаңашыры Ақылбек Шаяхметте өзінің ой-пікірін ортаға салып, көпшілікке өзінің өленің оқып берді.

Дәл осы кеш өтер кезде ҚМДБ-дан Республикалық ақпараттық-насихат тобын басқарып келген Нұрмухаммед Иминов арнайы шақырылған ардагерлерге шынайы лебізін жеткізді. Ислам дінінің мұсылман бауырларымыздың өмірінде алар орнына тоқталды.

Аталмыш басқосуда Ұлы Отан соғысының ардагері, өңірдегі ұзақ жасаушылардың бірі яғни, 96 жастағы Молдағали Жүнісбеков өзінің қанды шайқаста бастан өткерген ауыр күндерін еске алды. Жиналғандарға елімізді әлемге танытқан мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың жүргізіп жатқан кемеңгер саясатын қолдап, республикамыздың экономикасын өркендетуге күллі жұртшылықтың лайықты үлес қосулары қажеттігіне тоқталды.

Тағылымдық кешті жүргізген ардақты азамат Жақсылық Ғайсиннің барлық әкелерді, оның ішінде майдангерлерге ерекше құрметпен қарайтындығы жөніндегі тебіреніске толы сөздері де көпшілікті толқытты. Өйткені, ол кешегі атын өшкір сұм соғыста топырақ жат жерден бұйырған боздақтың тұяғы еді.

Кештің соныңда облыстың бас имамы Асылхан қажы Мұханбетжанұлы бұл жиынды өткізудегі негізгі мақсаттарына тоқталып, кәзіргі жастар аға-ұрпақ өкілдерінің алдында мәңгілік қарыздар екендігін ұмытпау керектігін сөз етті. Сондай-ақ осы кездесуге арнайы шақырылған өзге дін өкілеріне және майдангерлерге сыйлықтар тапсырды.

Мешітте ұстаздық қызмет атқаратын Түркиялық бауырымыз Нух Темиржидің 50 жасқа толуына байланысты оған да ұлтымызға тән ырыммен сегіз өрім қамшы табыс етілді.

Мұндай кештер ән-күйсіз болмайтындығы белгілі. Онда Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қызметкері, әнші-композитор Қалибек Деріпсалдин музыкалық шашу шашты. Сондай-ақ қаланың шетінде орналасқан әйелдер мен балаларға арналған бейімделу орталығындағы 11 жасар Әуезхан Нұрымның салған әндері де жиналғандарды толқытып, жүректерді тербеді.

Облыстық балалар үйінің тәрбиеленушісі Серік Кәкеновті әңгімеге тартқанымызда ол өздерін мұндай кешке арнайы шақырған ұйымдастырушыларға шын жүректен шыққан алғысын білдірді.

Басқосуда ел арасында үлкен құрметке бөленген Төлеубай Бірмағамбетов ақсақал өздеріне дастарқан жайып, ілтипат көрсеткен барша азаматтарға ақ батасын берді.

Ұлы Жеңістің 69 жылдығына арналған тәрбиелік мәні зор кештің жоғары деңгейде өтуіне Қостанай қаласының әкімі Ғауез Нұрмұхамбетов демеушілік етті. Асыл азаматқа тек Алланың нұры жауа берсін дейміз.

Оразалы Жақсанов

Жақында Арқалық қалалық «Мухтасиб Әлмұхаммед» мешітінің ұйымдастыруымен қалаға қарасты зираттар тәртіпке келтіріліп, тазалық жұмыстарын жүргізілді. Оған шаһар тұрғындары белсене ат салысты.

Осы жұмыс барысында аталған мешіттің бас имамы Бектұсын Торғайбайұлы зиратқа жиналған жамағатқа ислам дінінде тазалыққа ерекше назар аударылатындығын айтты. Мархұм ата-бабаларымыздың қорымдарын тәртіпке келтіру кәзіргілердің борышы екендігіне де тоқтала өтті.

Аталған мешіт ұжымының бұл игі ісін қала басшылығы да қолдады. Көпшіліктің зиратқа бару үшін арнайы автобустар бөлді. Қоқыс шығаратын көліктермен қамтамасыз етті.

Осынау игі істе қала басшылығы әкімінің орынбасарларының барлығы ортақ іске өз үлестерін қосты.

Ал аға буын өкілдері сауапты жұмысқа дән риза болып ұйымдастырушылар мен қатысушыларға шынайы алғыстарын білдірді.

ҚМДБ-ның Қостанай облысы
бойынша баспасөз қызметі