Мүгедек бала көмек күтеді
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы жауапты қызметке кіріскелі бері адам бойындағы ерекше қасиет яғни, қайырымдылық көрсету, күн көрісі төмен жандарға қол үшін беруге айрықша назар аударып келе жатқаны көпшілікке аян.
Рудный қалалық «Нұр» мешіті де Бас мүфтидің игілік жолындағы бастамасын басшылыққа ала отырып жергілікті жердегі қам көңіл кісілерге дер кезінде ықпалдарын тигізу мақсатында бірқатар жұмыстар атқарылып келеді. Осы жуырда ғана біздің шаһарымыздағы бір мұсылман бауырымыз өзінің жомартығымен жұртшылықтың ризашылығына бөленді. Ол осындағы жастай мүгедек болып қалған 10 жасар Азиз Ищяновқа, 110 мың теңге көлемінде қайырымдылық көмек жасады.
Сөйтіп әлгі азамат өзінің нағыз парасатты жан екендігін тағы да дәлелдеді.
Жалпы біздің арамызда тағдырдың жазуымен тауқыметті бастан кешіп жатқан мүмкіндігі шектеулі үлкенді-кішілі кісілер баршылық. Егер Азиз Ищяновқа Алланың ризашылығы үшін қайырымдылық көмегін көрсетемін деген азаматтар болса Рудный қалалық «Нұр» мешітінің имамы мен қызметкерлеріне хабарласуға болады. Байланыс телефоны: 8 (71431) 46232.
Жақында Қостанай облыстық Марал ишан мешітінде осынау киелі орын ұжымының және Қазақстан қажылар қауымдастығының Қостанай облыстық филиалының ұйымдастыруымен наурыз мерекесіне байланысты басқосу өткізілді.
Онда алдымен облыстың бас имамы Асылхан Мұханбетжанұлы жиналған қауымды Ұлыстың ұлы күнімен құттықтады. Содан кейін аталмыш қауымдастық филиалының төрағасы Жақсылық Ғайсаұлы өзі басқарып отырған филиалдың үстіміздегі жылға атқаратын асқаралы міндеттеріне тоқталды.
Осынау басқосуға тек қажылар қауымдастығы ғана емес, Заречный қазақ орта мектебінің ұстаздары мен оқушылары, Қостанай облыстық балалар үйінен бүлдіршіндер арнайы шақырылды. Олар осы жүздесудің жоғары деңгейде өтуіне лайықты үлес қосты.
Оларға мерекелік дастарқан жайылды, дайындалған тағамнан дәм татты. Бұл тағылымды кездесуде елімізге белгілі ақын, құрметті қажыларымыздың бірі Жолбарыс Баязид өлең оқып, жерлестерімізге шын жүректен шыққан шынайы лебізін білдірді.
Кештің соңында, барлық жұртшылыққа абыз ақсақалымыз Мырзағали қажы Ғабдуллин ақ батасын берді. Шақырылған бүлдіршіндер мен мектеп оқушыларына рухани құндылықтар яғни, кітаптар, құран уағыз дискілері табыс етілді. Сондай –ақ қонақтар естелікке суретке түсті.
Сонымен қатар осы шара қарсаңында танымдық-тәрбиелік жағы мол неке қию, тұсау кесер рәсімдері өткізіліп, қазақтың ежелден келе жатқан салт –дәстүрінен сыр шертер ою-өрнектер көрпеше мен өзге де заттар көрмеде ұйымдастырылды.
Ұлық Раббымыз құран-кәрімде жиі-жиі кешірімшілдігіне, мейірімділігіне қатысты көптеген сипаттарын атап көрсеткен. Тіпті «рақымдыларлың ең рақымдысы» екендігін, рақымдылығының барша нәрсені қамтығандығын айтады. Он сегіз мың ғаламдағы күллі рақымдылықтың көрінісі Хақ Тағаладан шексіз рақымдылығынан бастау алады.
Аллаһ елшісі (с.а.у): «Хақ Тағала рақымдылығын жүзге бөлді. Оның тоқсан тоғыз бөлігін өзінің құзырында алып қалды. Ал қалған бір бөлікті жер жүзіне жіберді. Міне осы бір бөлік рақымдылықтың арқасында барша махлұқат бір-біріне рақымдылық танытады. Тіпті биенің құлынына зарарын тигізбеу үшін аяғын көтеруі, осы бір бөлік рақымдылықтың әсері»,-дейді. (Бұхари, Әдеп, 19; Мүслім, Тәубе, 17)
Рақымдылығы шексіз Раббымыз, құлдарының бір-біріне рақымдылық пен мейірімділік танытуларын мұрат етеді. Ғаламның мақтанышы пайғамбарымыз (с.а.у) рақымды жан болатын. Бұл оның басты сипаттарының бірі еді. Аллаһ Тағала оын жер жүзіне «рақымдылықты таныту» үшін жіберді. Хақ Тағала өзінің көркем есімдері болып табылатын «раууф» (аса рақымды) және «рахиим» (ерекше мейірімді) сипаттарын пайғамбарымызға (с.а.у) нәсіп етті. Ал ақиқатына жүгінсек, одан бұрын келген пайғамбарларға бұл сипаттардың екеуі бірден нәсіп болмаған еді.
Күллі махлұқатқа рақымдылық таныту, жылы шырай көрсету иманның кемелдігіне ишарат етеді. Кәміл момын қараңғы түндегі толған ай секілді нұрын шашады. Халықшыл, көпшіл болады. Оның басты ұстанымдарының бірі жомарттық, сақилық. Сонымен қатар бойынан сезімталдық, сыпайылық, биязылық байқалады. Рақымдылық пен мейірімділік оның ажырамас серігіне айналады. Мейірімділік пен рақымдылық атаулыдан жұрдай жандар, кеудесінен жаны шыққан өлік секілді жылуы болмайды.
Хадис-шәріптерде былай деп айтылады.
«Рақымдылық танытқанға Рахман (аса рақымды) Хақ Тағала рақымдылық көрсетеді. Жер жүзіндегілерге рақымдылық танытсаңдар, көк жүзіндегілер сендерге рақымдылық танытады». (Тирмизи, Бир, 16/1924)
«Мейірімділік танытпағанға, мейірімділік көрсетілмейді». (Бұхари, Әдеп, 18; Мүслім, Фадайыл, 65)
«Мейірімділік тек бақытсыздың жүрегінен алынады». (Тирмизи, Бир, 16/1923; Әбу Дәуіт, Әдеп, 58/4942)
Жаратушының назарымен, махлұқатқа рақымдылықпен назар салу қасиеті Аллаһ елшісінің (с.а.у) төмендегі мына хадисінде айтылған.
Бір күні Аллаһ елшісі (с.а.у) сахабаларына қарап: «Жанымды қолында ұстап тұрған Аллаһқа ант етейін, бір-біріңе мейірімділік танытпасаңдар жәннатқа кірмейсіңдер»,-деді.
Сахабалар: «Уа Аллаһтың елшісі! Баршамыз мейірімді жанбыз»,-десті.
Пайғамбарымыз (с.а.у): «Менің айтып тұрғаным, сендердің түсінгендерің секілді бір-біріңе деген мейірімділік емес. Керісінше күллі махлұқатты қамтитын мейірімділік. Иә, күллі махлұқатты қамтитын мейірімділік»,-деп сөзіне түсініктеме берді.
Момындардың иман сезімін толқытатын, нәпсі өзімшілдігінен құтқаратын, рухани дейгей тұрғысынан кемелдендіретін ең басты қасиеттердің бірі мейірімділік болып табылады. Мейірімділіктің жемісі жомарттық, қарапайымдылық, қызмет ету және күңшілдіктен құтылу.
Аллаһ елшісі (с.а.у) былай дейді.
«Момындардың бір-біріне деген сүйіспеншілікте, бір-біріне деген жанашырлықта және бір-бірін қорғауда бір денеге ұқсайды. Дененің кез-келген ағзасы ауырғанда, өзге ағзалар да ұйқысыздыққа тап болады. Қызуы көтеріледі». (Бұхари, Әдеп, 27; Мүслім, Бир, 66)
Мейірімділік, бұл дүниеде ар-ождан тыныштығы. Пейіштің сүйіншісі. Ал ақіретте мәңгі бақытты болудың кепілі.
Бір кісі Мұғаз ибн Жәбалға келіп: «Маған насихат айтшы»,-деген еді.
Мұғаз: «Мейірімді бол! Мен пейішке кіруіңе мен кепіл болайын»,-деп жауап берген болатын.
Өнеге айналары
Бір бәдауи ғаламның рақым нұры пайғамбарымыздың (с.а.у) балаларды сүйіп жатқандығын көріп, таң қалып: «Демек, сен балаларды сүйеді екенсің ғой. Ал біз, ақиқатына жүгінсек оларды еш сүймейміз»,-деді. Бәдауиге жаны ашып, қараған пайғамбарымыз (с.а.у): Аллаһ Тағала сенің жүрегіңнен мейірімді алып қойса, мен не қылмақпын?!»,-деді. (Бухари, Әдеп, 18; Мүслім, Фадайыл, 65)
Пайғамбарымыз (с.а.у) қызы Зейнептің өлім тырнағына ілігіп, жанталасып жатқан баласын көргенде, көңілі босап жылаған еді. Мұны байқап қалған сахабалар таңданыстарын жасыра алмай: «Сізде жылайсыз ба?,-деп сұрады. Аллаһ елшісі (с.а.у): «Бұл бір мейірім көрінісі. Аллаһ Тағала оны құлдарының жүрегіне салады. Хақ Тағала тек мейірімді құлдарына ғана мейірімділік танытады»,-деп жауап берді. (Бұхари, Жанайыз, 33; Мүслім, Жанайыз, 11)
Әбу Усайд (р.а) Бахрейннен әкелген тұтқындармен бірге Пайғамбарымыздың (с.а.у) құзырына келген еді. Аллаһ елшісі (с.а.у) бір тұтқын әйелдің жылап тұрғанын байқап қалды.
Оған: «Неге жылап тұрсың?»,-деп сұрады.
Әйел: «Мына кісі ұлымды сатып жіберді»,-деді.
Аллаһ елшісі (с.а.у) Әбу Усайдқа қарап: «Мына әйелдің ұлын сатып жібердің бе?»,-деп сұрады.
Әбу Усайд: «Иә!»,-деп жауап берді.
«Кімге саттың?»,-деп сауал қойды.
Ол: «Абс руының кісілеріне»,-деп жауап берді.
Пайғамбарымыз (с.а.у) сахабасына қарап: «Көлігіңе мін. Барып мына әйелдің ұлын алып кел»,-деп әмір етті. (Әли әл-Муттақи, IV, 176/10044)
Хазіреті Омар былай деп хикая етеді.
Бір күні Аллаһ елшісіне (с.а.у) тұтқындар әкелінді. Бір қарасақ тұтқындардың ішінен бір әйел аласұрып, жоғалған баласын іздеп жүр. Тұтқындардың арасынан сәби көрсе дереу оны кеудесіне қысып, емізіп жатты. Аллаһ елшісі (с.а.у): «Мына әйел баласын отқа тастайды деп ойласыңдар ма?,-деп бізден сұрады. Біз: «Жоқ. Уаллаһи отқа тастамайды»,-деп жауап бердік. Пайғамбарымыз (с.а.у): «Мінекей Аллаһ Тағала, мына әйелдің баласына деген мейірімінен, аса мейірімді»,-деді.
Мұсылмандар тіпті қас жаулары болған Аллаһтың құлдарына рақымдылық пен мейірімділік танытқан. Мусғап ибн Умайырдың бауыры Әбу Ғазиз Бәдірде мүшріктердің туын ұстаған еді. Соғыста мүшріктер жеңіліп, ол қолға түсті. Әбу Ғазиз тұтқындық өмірін, мұсылмандардан көрген мейірімділік пен рақымдылықты былай деп баяндайды.
«Бәдір соғысында мен тұтқынға түсіп, Ансардың бір топ кісісінің қарауына берілген едім. Бәдірден қайтқанымызда, олар маған таңертеңгі және кешкі аста нанын маған тарту етіп, өздері кепкен құрманы жейтұғын. Өйткені Аллаһ елшісі (с.а.у) бізге, яғни тұтқындарға жақсы мәміле жасауларын өсиет еткен еді. Олардың біріне қолына нанның бір тілімі тисе, дереу маған әкеліп беретін. Мен қатты қысылып, ұялып нан тілімін олардың кез-келген біреуіне қайтып беретінмін. Бірақ ол нан тілімін маған қайта беріп, қол тигізбейтін. (Ибн Хишам, II, 288; Хайсами, VI, 86)
Әбу Уақид (р.а) былай деп хикая етеді.
Аллаһ елшісі (с.а.у) Мәдинаға келгенде жұрт тірідей түйенің өркешін кесіп, қойдың санынан ет кесіп алып жейтұғын. Мұны көрген Аллаһ елшісі (с.а.у): «Хайуан тірі тұрғанда, одан кесіліп алынған ет өліктің үкімінде, желінбейді»,-деді. (Тирмизи, Сайыд, 12/1480)
Ғаламның рақым нұры пайғамбарымыздың жарық дүниеге келуімен тіпті хайуандар зұлымдықтан құтылып, мейірімділік және рақымдылықпен танысты.
Аллаһ елшісі (с.а.у) қойдың құлағынан тартып, бауыздауға апара жатқан біреуді көріп қалып дереу араласып: «Хайуанның құлағын жібер, мойнынан ұста»,-деп әмір етті. (Ибн Мажа, Забайых, 3)
Әрі пайғамбарымыз (с.а.у) пышақтың хайуаннан жасырын қайралуын, оған көрсетілмеуін бұйырған. Әрі: «Араларыңдағы кез-келген біреу жануарды бауыздағанда, оны тез және мүлтіксіз орындасын»,-деген. (Ибн Мажа, Забайых, 3)
Ашаршылық жылдарында Жүсіптен (ғ.с): «Сен қазынаға жауапты қызметкер әрі оны сарп ету еркіңе берілседе, аш қаласың? Тойып бір жемейсің»,-деп сұралған еді. Жүсіп: «Мен тойып жесем аш болғандарды ұмытып, олардың халдерін түсінбей қаламын ба деп қорқамын»,-деп жауап берді.
Умму Қайыс бинти Михсан (р.а) былай деп әңгімелейді.
Ұлым көз жұмды. Өлімі қатты жаныма батты. Оны жуатын кісіге: «Ұлымды суық сумен жума. Оны өлітіріп қоясың»,-дедім. Бұл сөзді естіген бауырым Уккаша дереу Аллаһ елшісіне (с.а.у) барып, айтқандарымды жеткізіпті. Аллаһ елшісі (с.а.у) күлімсіреп: «Осылай деп жатыр ма?! Аллаһ оның өмірін ұзартсын»,-деді.
Хадисті нақыл еткен рауи: Біз ол тәрізді ұзақ өмір сүрген әйелді көрмедік»,-дейді. (Нәсаий, Жанайыз, 29)
Адамзат баласы өте қадірлі болып жаратылған. Сондықтан көзі тірісінде қалай құрмет көрсетілсе, о дүниелік болғандада дәл сондай құрметке бөленуі тиіс. Марқұмды суық немесе қайнап тұрған сумен жуу, ары-бері аунатып денесіне сызат салу тағыда басқа іс-әрекеттерге тыйым салынған.
Бұл хадис-шәріптен басқа мағынада шығады. Ол Умму Қайыстың (р.а) ұлына мейірімі түсіп, жуатын кісіге кеңес беруі. Мұны естіген пайғамбарымыз (с.а.у) оның ұлына деген мейіріміне көңілі толып, ұзақ өмірлі болуын тілеп, дұға етуі. Сондықтан бұл риуаяттан рақымды әрі мейірімді жандардың өмірлері ұзақ болады деген мағына шығуы әбден мүмкін.
Ұзын сөздің қысқасы, кәміл момын болу үшін рақымдылық, мейірімділік, сүйіспеншілік секілді жағымды қасиеттерімізді күшейтуіміз қажет. Сонымен қатар бұл қасиеттерді күллі махлұқатқа көрсетіп, Хақ Тағалаға құлшылық ретінде қабыл алуымыз ләзім. Ішінде рақымдылық пен мейірімділік болмаған кез-келген қызметтің берекесі болмайды. Қоғамдық қызметтердің негізгі тіректері, осы қасиеттер болып табылады.
Жер жүзіндегілерге мейірімділік танытсақ, көктегілердің бізге мейірімділік танытуына қол жеткіземіз. Хақ Тағала жаратқан күллі махлұқатқа рақымдылық танытсақ, оның рақымдылығына ілігеміз ағайын! Өйткені біз, әрдайым оның мейіріміне мұқтажбыз!
Бауыржан Әлиұлы
Юсуф ибн Халид әс-Самти әл-Басри (р.а) имам Әбу Ханифаның (р.а) қасында біраз жыл білім алады. Кейін ұстазынан атамекені Басраға қайтуға рұқсат сұрайды. Имам Әбу Ханифа (р.а) оған былай дейді.
«Жоқ! Мен саған адамдармен жақсы мәміле жасаудың, ғалымдардардың мәртебелерін, нәпсіні тәрбиелеудің, қарауыңдағы адамдармен дұрыс мәміле жасаудың, үлкен мен кішінің қадірін білудің, жалпы көпшіліктің жағдайын ескерудің қыр-сырын үйретпей рұқсат бере алмаймын. Ол сенің біліміңнің сәнін арттыра түседі. Мерейіңді арттырады, абыройыңа дақ түсірмейді.
«Мына нәрсені жадыңа түйіп ал! Адамдарға жақсы мәміле жасамасаң, әке-шешең болса да саған қарсы дұшпан болады. Ал дұрыс мәміле жасасаң туыстық байланысың болмаса да адамдар сенің жақыныңа айналады. Сен біраз күн сабыр ете тұр. Мен саған арнайы уақыт бөлейін. Ойымды жинақтап алайын. Кейін алғысыңды айта жүретін, қадірімді білдіретін нәрселерді үйретейін. Тәуфиқ Аллаһтан».
Имам Юсуф ибн Халид (р.а) былай дейді. «Уәделескен күн келіп жеткенде, ұстазымның алдына бардым. Ол төмендегі мына өсиетін маған арнап айтты».
«Аса Рақымды ерекше Мейірімді Аллаһтың атымен бастаймын. Ей, Юсуф! Мен сенің қандай мақсатпен Басраға қайтып бара жатқаныңды білемін. Жай-жапсарын айтып берейін. Сен осыдан тура Басраға барасың делік. Басраға кірер-кірмес сен бізге қарсы келгендермен талас-тартысқа түсесің. Өзіңді олардан артық көресің. Олардың құзырында біліміңнің көптігін айтасың, көрсетуге тырысасың. Олармен аралас-құралас болудан бас тартасың. Уақыт өте келе оларды тәрк етесің. Олар да сені тәрк етеді. Оларға тіл тигізесің. Олар да саған тілін ұзата бастайды. Оларды адасқандар деп санайсың. Олар да сені адасқан деп есептейді. Сен оларды бидғатшы деп атайсың. Олар да сені бидғатшы деп айта бастайды. Сонымен мұның зарары, зардабы бізге де, саған да тиеді. Олардың тілі саған да, бізге де тиеді. Бұдан кейін сен оларды тастап кетуге мәжбүр боласың. Ескертіп айтайын мұндай ой, іс-әрекет ақылды кісінің ұстанымы емес. Себебі Аллаһ Тағала ісін оңғарғанға дейін қарауындағыларға дұрыс мәміле жасай алмаған кісі ақылды кісі емес».
Имам Юсуф ибн Халид (р.а) былай дейді. «Шынымен-ақ ұстазымның айтқан сөздерінің жаны бар еді. Сондай ойымның болғаны рас еді».
«Юсуф! Сен Басраға барғанда адамдар сені арнайы келіп қарсы алады. Жиі-жиі зиярат етіп тұрады. Қадіріңді біледі.
Құзырыңа келген әрбір кісіге дәрежесіне, мәртебесіне қарай мәміле жаса!
Ел арасында құрметі, қадірі бар кісілерге сый, құрмет жасаудан тайынба!
Ғалымдарды, ғұламаларды қатты құрметте!
Жасы үлкендерді де құрметте, кішілерге ізет көрсет!
Қалың көпшілікке жақын бол!
Күнәһар, бұзық адамдардың да тілін таба біл!
Жақсылармен көп сұхбаттасып жүр!
Билік басында жүргендердің ешбірін ешқашан қор көрме!
Алдыңа арнайы келген кісінің ешқайсысына менмендік көрсетпе! Оларға деген сүйіспеншілікті арттыруда немқұрайлық танытпа!
Сырыңды ешкімге айтпа!
Сыныңның тезінен өткізбей ешкімге иек артпа, сенім артпа!
Қара ниетті, зымиян кісіден іргеңді аулақ салып жүр!
Екі ұшты сөз сөйлеме!
Надан кісілермен көп араласпа!
Абыройыңа дақ түсіретін кісілерге жуыма.
Ешбір жаннан сыйлық қабыл етпе, әрі шақырса барма!(бұл қазыларға қатысты үкім)
Кез-келген кісінің тілін таба біл!
Қиыншылықтарға сабыр ет!
Кеңпейіл бол!
Мінез-құлқыңды дұрыс ұста!
Киіміңді жаңартып тұруға көңіл бөл! Иіссуды көп қолдан! Астыңа мініп жүретін көлігің дұрыс, жақсы болсын!
Жеке мұқтаждықтарыңды өтеуге арнайы уақыт бөліп жүр!
Жаныңда жүргендерден бейхабар болма! Олардың тәрбиесіне, тәліміне назарыңды сала жүр! Тәрбиеде, тәлімде жұмсақтық таныт! Қателік жасағаны болып жатса көп жазғыра берме! Себебі көп жазғырудың пайдасы тимейді, еті үйреніп кетеді. Сонымен қатар адамдардың тәрбиесін, тәлімін өз мойныңа алма! Себебі қадірің кетеді.
Намаздарыңа берік бол!
Дастарханың әрдайым жаюлы болсын. Себебі сараң кісі тарихта ел билеген емес, халық алдында сыйлы болған емес.
Ел арасындағы жағдайды айтып тұратын жанашыр кісің болсын! Себебі қандай да бір жағымсыз іс жасалса, түзетуге мүмкіндігің болады. Ал қандай да бір жағымды іс жасалса, оны жан-жақты қолдауға мүмкіндігің болады.
Сені зиярат еткен яки зиярат етпеген кісілерді зиярат етіп тұр! Саған жақсылық жасаған яки жасамаған кісіге де бірдей мәміле жаса!
Кешірімділік жолын ұстан! Жақсылық жасауды әмір ет! Саған қатысы болмаған іске көңіл қойма! Зарары тиетін кісіге жолама! Кез-келген кісінің лайықты ақысын бер!
Жақын араласып жүрген достарыңның арасында біреу сырқаттанып қалса, өзің жеке көңілін сұрап шық! Ара-тұра қызметкерлеріңді жіберіп, хал-жағдайын біліп отыр.
Жақын араласып жүрген достарыңның бірі хабар-ошарсыз кетсе, жағдайын сұрастыр! Бейхабар болма!
Жақын араласып жүрген достарыңның бірі келмей кетсе сен оған барып тұр! Қатынасты үзбе!
Саған дөрекілік көрсеткен кісіге жақсы мәміле жаса! Келген кісіге құрмет көрсет! Саған дұшпандық жасағанды кешіре біл! Сені жамандап тіл ұзатқан кісі болып жатса, ол жайында жақсы сөз айт!
Жақын араласып жүрген достарыңның бірі көз жұмып, қарызы болса қарызын өте!
Жақын араласып жүрген достарыңның бірінің үйінде қуаныш, сүйініш болып жатса шет қалып қойма! Ортақ бол!
Жақын араласып жүрген достарыңның бірінің үйінде күйініш, қайғы болып жатса шет қалып қойма! Ортақ бол!
Біреу келіп қандай да бір ісіне қолдау көрсетуіңді сұраса, қолдау көрсет! Біреу келіп жәрдем сұраса, жәрдем беруден қашпа! Қолыңнан келгенше адамдарға жылы жүзді бол!
Шарапаты аздау, нашар кісі болса да кез-келген кісіге сәлем бер!
Егер сен біреумен яки жамағатпен мәжілісте, яки мешітте жолығып қалып, сенің көзқарасыңа сай келмейтін пікірлерді айтса тартысқа бірден түсіп кетпе. Алайда сіздің көзқарасыңыз қандай деп сұрап жатса, әуелі олар дұрыс көріп отырған көзқарастан баста. Артынша бұл мәселе жөнінде басқа көзқарас бар деп айт. Айтқан көзқарасыңды толықтай дәлелдеп шық. Егер құлақ салып тыңдаса сенің және біліміңнің қадірін түсінді дей бер. Егер бұл кімнің көзқарасы деп сұраған жан болса, бағзы фақиһ ғалымдардың көзқарасы деп жауап бер. Айтқан көзқарасыңды құп көріп, мақұлдап жатса қадір-қасиетіңді түсінгені. Мәртебеңді түйсінгендіктері. Сенімен пікірі сай келмейтіндер алдыңа келген сайын білімнің бір ұшын шығарып отыр. Ол жайында ойланып жүрсін. Әрі сол айтқан біліміңнен қабілеті жеткен кісі, өз үлесін алып жүрсін. Білім жайлы сөз қозғасаң алдыңда отырған кісі ұғатын анық, айқын білімнен сөз қозға. Білімнің терең, кез-келген жан ұғына бермейтін тұстары жайлы сөз қозғама. Оларды жақын ұста. Бауырыңа басып жүр. Кейде әзілдесіп қоюды ұмытпа. Сөйлесіп жүр. Себебі мұның барлығы арадағы сүйіспеншілікті оятады. Білімге деген ізденісті, құлшынысты арттырады. Кейде дастархан жайып, қонақжайлығыңды көрсет. Қажеттіліктері болып жатса, өтеуге жәрдем бер. Әрбірінің қадір-қасиетіне сай құрмет көрсет. Қателіктеріне, кемшіліктеріне үлкен мән берме. Байқамаған кісі бол. Оларға жұмсақтық таныт. Кешірімшіл бол. Олардың ешбіріне жалыққандығыңды яки жаратпайдығыңды білдірме. Олардың арасынан шыққан кісі секілді бол. Өзіңе қалай жақсы мәміле жасауды жақсы көрсең, дәл солай адамдарға мәміле жаса!
Өз-өзіңе берік бол! Өз-өзіңді әрдайым бақылауда ұста! Саған қабақ шытып, дөрекілік көрсеткенге дөрекілік жасама!
Шу шығарудан, бүлік шығарудан аулақ бол! Сөзіңді тыңдап жүрген кісіні, сен де тыңда. Адамдарға шамасы жететін нәрселерді айт. Одан артығын жүктеме. Өздері үшін разы болған нәрсеге, сен де разы бол! Адамдар жайында әрдайым дұрыс ниетті бол. Шыншыл бол. Тәкаппарлықтан аулақ бол.
Бәз біреулер сені алдаса да, сен біреуді алдама! Саған кейбір жан қиянат жасаса да, аманатқа қиянат жасама! Уәдеңді әрдайым орында. Тақуалықтан айрылма!
Басқа діндегілер саған қалай мәміле жасаса, сен де соларға дәл сондай мәміле жаса! Сен менің мына айтқан өсиетімді орындасаң, жетістікке жететіндігіңе үмітім болады. Әрі аман-есен ғұмыр кешетіндігіңе сенімім нық болады. Бір жағынан сенің біздің мәжілісімізден кетуің жүрекке қайғы ұялатып тұр. Бір жағынан сендей жанмен мәжілістес болғандығымыз жүрекке тыныштық ұялатып тұр. Бізбен қарым-қатынасты үзбе. Хат жазып тұр. Мен сенің әкең, ал сен менің баламдай бол! Қандай да бір мұқтаждығың болса еш қысылмастан маған айт.
Имам Юсуф ибн Халид (р.а) былай дейді: «Имам Әбу Ханифа (р.а) өсиетін айтып болғаннан кейін, динарлар салынған әмиян ұсынды. Жолыма қажетті азық-түлік берді. Барша шәкірттерін жинап алып, шығарып салуға менімен бірге қаладан шықты. Ефрат өзенінің жағасына дейін келді. Сол жерде бір-бірімізді қимай қоштастық.
Мен Әбу Ханифаның (р.а) көп жақсылығын, игілігін көрген адаммын. Бірақ осы айтқан өсиеті бұрынғы жасаған жақсылықтарының баршасынан артық болды. Қысқасы Басраға келіп жеттім. Ұстазымның айтқан өсиетін бұлжытпай орындадым. Нәтижесінде қысқа уақыт ішінде көптеген кісі менің досыма айналды. Әбу Ханифаның (р.а) мәзһабы Куфада жақсы тараған болатын. Басрада да тарай бастады. Негізінде Басрада Хасан Басри (р.а) мен ибн Сиринның (р.а) мәзһабы тараған болатын. Уақыт өте келе Хасан Басри (р.а) мен ибн Сиринның (р.а) көзқарастарын, Әбу Ханифаның көзқарастары басты. Әбу Ханифа (р.а) дүниеден өткенше хат жазысып тұрдық».
Имам Саймаридің (р.а) айтуы бойынша Юсуф ибн Халид әс-самти әл-Басри (р.а) имам Әбу Ханифадан ұзақ жылдар тәлім алған және оның көптеген фиқһи мәселелерін, пәтуаларын нақыл еткен шәкірттерінің бірі. Имам Тахауи (р.а) имам Музанидің (р.а) былай деп айтқандығын риуаят етеді. Мен: «имам Шафиғидің (р.а) «Юсуф ибн Халид (р.а) жақсы кісі болатын»,-деп айтқандығын естіген едім».
Имам Юсуф ибн Халид әс-Сәмти әл-Басри һижри 189 жылы ражаб айында дүниеден өтті. Аллаһ ол кісіні мейіріміне, рақымына бөлесін. Әмин.
Бауыржан ӘЛИҰЛЫ
Көшпенді қазақ өркениетіміздің ұлттық нышандарының бірі — Наурыз мерекесі. «Наурыз» сөзі – зороастризм сенімінде болған парсы елінің тілінен аударғанда «жаңа күн» деген мағынаны білдіреді.
Бұл мейрамның шығу тарихын кейбір ғалымдар зороастризммен, отқа табынумен байланыстырса, кейбір тарихшылар Парсы патшалығының жорықтарымен байланыстырады. Зороастризм сенімі бойынша жақсылықтарды жарықтан, жамандықтарды қараңғылықтан бастау алады. Наурыз мерекесін осы айдың 22-күні тойлауының себебі, жамандықтың бастауы түнгі қараңғылықтың жіңішкеріп, күндізгі жарықтың ұзаруы, зороастризмдегі жарықтың жақсылықтың бастауы ретінде көрініс тапқан. Бұл сенімде от жарық көзі саналып, ерекше құрмет көрсетілген. Наурыздың 21 күні отты алаулатып жағып, жаңа жылды қарсы алған. Қазіргі күнде де парсы тектес ұлттар Наурыз мейрамында отты жағып, пәле жаладан тазару ретінде үстінен секіріп жатады. Ал, біздің ұлтымыздың Наурыз мерекесінде отты алаулатып жағуды үрдістен үзген. Себебі, отқа табыну ислам сенімі бойынша Аллаға серік қосу болып табылады. Қазіргі таңда наурыз мейрамы – діни мереке емес, ұлттық мереке ретінде тойланады. Бұл қалың қыстан аман-есен шығып, күн нұрына бөленіп, жаңа жылды қарсы алу мерекесі. Наурыз мерекесінде көріскен жандар бір-бірін құшақ жая қарсы алып, игі тілектер айтады. Ал ислам дінінде негізгі мейрам ораза айт пен құрбан айт болып саналады.
Наурызды бұрынғы парсылардың сеніміндей етіп тойлау ислам дініне қарама– қайшы. Біздің қазақ халқымызға ислам діні сонау Қарахан мемлекеті кезінен енгені анық. Наурыз мерекесі қазақ елімен біте қайнасқан мереке ретінде шариғатымызға қайшы келмейді. Ұлыстың ұлы күнін тойлау – ежелден түркі жұртында бар дәстүр. Мәселен, еліміздің батыс өңірінде күні бүгінге дейін жалғасын тауып келе жатқан «Көрісу» деген дәстүр бар. «Көрісу» дәстүрі Наурыздың 14-не тойланады. Бұл дәстүр бойынша қыстың көзі қырауда, шаруаның жайымен жүріп қалған ағайын көктем шығып малдың аузы көкке тиіп, алды-арты кеңейгеннен кейін амандық-саулық сұрасып, бір-біріне сәлемдесе барады. «العرف محكم» «Әдет-ғұрып» фиқһ қағидасы бойынша, елдің бұрынғы салт-дәстүрлері ислам негіздеріне қайшы келмей, қоғамдық қатынасты оң реттеген болса, бұл салт-дәстүрлер сақталады. Бүгінгі дәстүріміздегі Наурыз мерекесінің исламға ешқандай алабөтендігі жоқ. Бұрынғы Наурыз мерекесін от жағып қарсы алушылық дәстүрімізден әлдеқашан шығарылып тасталған. Ал, қазіргі қазақ қауымының тойлап жүрген Наурыз мерекесінде қыстан күйзеліп шыққан елдің көңілін көтеру мен қазақи құндылықтарымызды жандандырып, көкпар беріп, ат шаптырып, палуандар күресін өткізіп, ән-жыр, айтыс-терме ұйымдастырылып, араздасқан адамдар осы күні татуласып, бір-біріне жақсы бата берісіп, «ұлыс оң, ақ мол болсын» деген сияқты ізгі тілектерімен қауышып жатады. Пайғамбарымыздың (с.а.у) хадисінде «Амалдар ниетке байланысты…» деп айтылған. Біздің ниетіміз отқа табыну емес, салт-дәстүрлерімізді жаңғырту мақсатында, оны сақтай отырып, келешек ұрпаққа жеткізу. Алла толық білуші.
Жаһандану заманындағы толассыз ақпараттар ағынын адам баласының ой-санасы түгел қамтуы мүмкін емес.
Сырттан келген кірме ойлар мен пікірлер, идеялық басқыншылық, жоғары технологияның күн санап қарыштап дамуы адам баласын діні мен ділінің темірқазығынан алыстатып, әу бастағы қалыпты пенделік бағытынан, табиғатынан ауытқытып бара жатқандай.
Расында, адам баласы бүкіл ақпаратты талғамсыз қабылдай беретін компьютер не робот емес, ет пен сүйектен тұратын жаратылыс, Жаратушының ең көркем туындысы.
قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿لَقَدْ خَلَقْنَا الإنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ﴾
Алла Тағала: «Шын мәнінде, Біз адамды ең көркем бейнеде жараттық», – дейді. («Тин» сүресі, 4-6).
Ендеше осындай ақпараттар аласапыраны заманында әрбір адам үшін қандай жағдай болса да, шеңберінен шықпайтын тұрақты таным тұғыры, адамгершілік қағидаттар жүйесі болуы тиіс. Олай болмаған жағдайда, жат ағымның, идеологиялық басқыншылықтың құрбанына айналуы ықтимал. «Ат айналып қазығын табады» дегендей, идеялық басқыншылыққа қарсы тұрарлық иммунитетті қалыптастыратын рухани құндылықтарының қазығы болуы қажет. Ол қазық – адамның өскен ортасынан алған жақсы тәрбиесі, рухани құндылықтары, ұлттық салт-санасы, имандылығы. Ұлттық ділі мен діні толыққанды болған жан сырттан төнген рухани басқыншылыққа төтеп бере алады.
Қазақ ежелден мұсылман халық. Ислам дінімен қауышқанына он екі ғасырдан асты. Сол замандардан бастап ұлттық сана-сезімі, салт-дәстүрі, мәдениеті мен әдебиеті асыл дініміздің құндылықтарымен бірге дамыды. Бір-бірімен астасып, ажырамас құндылыққа айналды. Ислам діні қазақ хандарының идеологиялық бағыты болды, мемлекеттік дініне айналды.
Біз салт-дәстүр дегенде тек қана мәдени әдет-ғұрыптарымызды ғана емес сонымен бірге ұлттық мінез-құлық қағидаларын, әдептілік ұстындарын, адамгершілік қағидаттарына айналған моральдік принциптерін, тағылымды тәрбие ұстындарын, даналықты, ізгілікті насихаттайтын сан ғасырлық мұраларымызды айтамыз. Осы мұраларымызды көздің қарашығындай қорғап, кәдеге асырған жағдайда ғана ұлттық болмысымызды сақтап қаларымыз анық.
Мақсатымыз
Қоғамдағы ізгі рухани құндылықтарды сақтап қалу бүкіл әлеуметтің ортақ міндеті. Қоғамда шығып жатқан талай келеңсіз жайттар ең алдымен ата-дәстүрімізден жалғасып келе жатқан ибалық, имандылық, ұяттылық, қарапайымдылық, кішіпейілділік, қанағатшылдық сияқты асыл қасиеттерден, дегдарлық дәстүрімізден айрылып бара жатқандығымызды білдіреді. Біз имандылыққа шақыру дегенде тек құлшылыққа, ғибадатқа шақыруды ғана айтпаймыз, ең алдымен халқымызда бар әдептілікке, жақсы мінез-құлыққа, адамдар арасындағы жақсы қарым-қатынасқа, мейірімділікке, иманды тәрбиеге шақыруды айтамыз. Пайғамбар (с.ғ.с.) да өзінің адамзатқа елші етіп жіберілуінің ең басты мақсаттарының бірі көркем мінез-құлықты толықтыру екендігін баса айтқан.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلاَقِ». رَوَاهُ الْحَاكِمُ.
«Мен ізгі ахлақтарды толықтыру үшін жіберілдім» (әл-Хаким).
Ендеше халқымыздың асыл қазынасы болып саналатын игі дәстүрлеріміз орнықты болса, имандылығымыз да, дініміз де баянды болмақ. Өйткені қазақ халқындағы дін мен дәстүрді бір-бірінен айырып қарауға келмейді. Мысалы, қанға сіңген қасиетіміз қанағатшылдықтың асылы дінімізде, әйелдеріміздің ибалылығының негізі де, үлкенге құрмет, кішіге ізет, әдептілік те, обал-сауапты білу, аманатқа қиянат жасамау, ешкімге жәбір көрсетпеуге тырысу, жапа шеккен жанның наласынан, жетім-жесірдің ақысын жеуден қорқу сезімі, Құдай Тағаланың қаһарынан қорқу, ағайынгершілік, адал мен арам ұғымы – барлығының негізі дінде жатыр. Сол сияқты туған елге, жерге қатысты отаншылдық, сүйіспеншілік сезімдері де имани сезімдермен астасып жатқан дүние.
Бағытымыз
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының ұстанған бағыты да ата-бабамыздан жалғасып келе жатқан діни дәстүрлерімізді жаңғырту, елдің рухани құндылықтарының қайта түлеуіне мұрындық болу болып табылады. Қазақ халқы замана көшінен қалып қойған жұрт емес. Өзіндік мәдениеті, тілі, ділі, салт-дәстүрі, бабалар салып кеткен діни бағыты бар. Ол бағыт Құран Кәрім аяттары мен Пайғамбар (с.ғ.с.) сүннетіне негізделген сара жол. Оның ішінде шариғаттағы іс-амал бойынша Имам Ағзам Әбу Ханифа мәзһабы, ал діни танымдық мектебі Имам әл-Матуриди қалыптастырған тура жол. Осы бағыт діни бірлестіктер туралы заңда да айқын көрсетілді.
Құрметті Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы алдыңғы Жолдауында былай деген болатын: «Біз мұсылманбыз, оның ішінде Әбу Ханифа мәзһабын ұстанатын сүнниттерміз. Бабаларымыз ұстанған бұл жол ұлттық салт-дәстүрді, ата-ананы сыйлауға негізделген. Ендеше, бүгінгі ұрпақ та әлемдегі ең ізгі дін – Ислам дінін қадірлей отырып, ата дәстүрін ардақтағаны абзал. Біз мұсылман үмбетінің бір бөлігі екенімізді мақтан тұтамыз. Ол – біздің дәстүріміз. Бірақ бізде зайырлы қоғамның дәстүрлері де бар екенін, Қазақстан зайырлы мемлекет екенін ұмытпауымыз керек. Біз елдің дәстүрлері мен мәдени нормаларына сәйкес келетін діни сана қалыптастыруымыз керек».
Фиқһул-әуләуиат
Шариғатта «Фиқһул-әуләуиат» деген ұғым бар. Оның мағынасы қазіргі кезде ең өзекті болып тұрған мәселелерге басымдық беру, солардың шешімін көрсетіп беру дегенді білдіреді. Мысалы, қазіргі қазақ қоғамында көкейтесті мәселелердің қатарында қоғамда белең алып бара жатқан індеттер, келеңсіз жайттарға қарсы күресу, жастарды имандылық жолына тарту, қазақтың ізгілік дәстүрлерін қайта жаңғырту, діни сауатсыздықты жою сияқты мәселелер тұр. Ал әлдебір екі оқыған діндардың арасындағы дүрдараздық, пікір қайшылығы ең басты мәселе емес. Осы бір аса маңызды нәрсе көп адамдардың назарынан тыс қалуда.
Дәстүрдің діндегі дәрежесі
Дәстүріңді баққаның – үмітіңді жаққаның. Салт-дәстүріне, ұлттық ерекшеліктеріне ерекше мән берген елдің іргесі берік, келешегі кемел. Өзге елге барғанда өз еліңнен айырмашылығын бірден байқайсың. Өз жұртыңның артықшылығын, кемшілігін бағалай аласың. Мұның өзі Жаратушының әрбір халықтағы иләһи белгілері, хикметі.
Ақиқатында, адамзаттың әр ұлтқа бөлініп, түрлері мен түстерінің, нәсілі мен тегінің һәм тілі мен диалектісінің әркелкі болуы Алла Тағаланың айнымас аяттары. Оларды мойындамау, белден басу, теріске шығару Жаратушының хикметпен жарату заңына қарсы шыққанмен тең.
قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَاخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِلْعَالِمِينَ﴾
Алла Тағала былай дейді: «Көктер мен жердің жаратылысы және тілдерің мен түстеріңнің әр алуандығы Оның (Алланың) белгілерінен. Шындығында, осында білушілер үшін, сөзсіз, белгілер бар». (Рум сүресі, 22-аят).
الْعُرْفُ اصْطِلاَحًا: مَا اسْتَقَرَّتِ النُّفُوسُ عَلَيْهِ بِشَهَادَةِ الْعُقُولِ، وَتَلَقَّتْهُ الطَّبَائِعُ بِالْقُبُولِ
«Әл-урф» сөзінің шариғаттағы терминдік анықтамасы мынадай: «Ол ақыл-ойдың, логиканың құптауымен көңілдерге орныққан, адам табиғаты қабыл алатын нәрселер»[1].
Әдет-ғұрып мұсылман заңнамасында кейбір мәселелерді шешуде айғақ ретінде қолданылады әрі шариғат ғалымдары арасында мақұлданған. Ханафи мәзһабының кейбір өкілдері шариғат ережесіне сай келген ғұрып нақтылы шариғи дәлел ретінде қарастырылатындығын айтқан. Бұл тұрғыда фиқһ негіздерін зерттеуші ғұламалар мына аятты алға тартқан.
قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ﴾
Алла Тағала: «Ғафу жолын ұста, ғұрыппен әмір ет және надандардан теріс айнал», – деп бұйырған[2].
Сондай-ақ, Абдулла ибн Масғұдтан (р.а.) жеткен мына риуаятты дәлелге келтіреді.
مَا رَآهُ الْمُسْلِمُونَ حَسَنًا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ حَسَنٌ وَمَا رَآهُ الْمُسْلِمُونَ سَيِّئًا فَهُوَ عِنْدَ اللهِ سَيِّءٌ
«Мұсылмандар жақсы деп есептеген нәрсе Алланың алдында жақсы, мұсылмандар жаман деп көрген нәрсе Алланың алдында жаман».
Мұсылман тіршілігіне қатысты сан алуан салалардағы іс-әрекеттердің заңдылық сипатын анықтайтын фиқһ ілімінің негіздерінде العادة محَكَّمة «әл-ъаада мухаккама» деген заңнамалық қағида бар. Мағынасы «әдет-ғұрып – төреші», яғни нақтылы дәлелдер келмеген кейбір мәселелерде адамдар арасында қалыптасқан әдет-ғұрыпқа жүгініп, солардың негізінде үкім шығарылады дегенді білдіреді. Демек, кейбір кезде салт-дәстүр, ғұрыптар заңды дәлел ретінде қарастырылады. Бұл ереже фиқһ ілімі ғұламалары түзген, мақұлдаған аса маңызды қағидалардың бірі болып саналады.
Әдет-ғұрып заман ауысқан сайын өзгеріске ұшырап, дамып отыратын құбылыс. Сондықтан да фиқһ ғұламалары әр заманға және қалыптасқан әдет-ғұрыпқа сай кейбір тармақты үкімдердің өзгеріп отыратындығын айтқан. Осы себепке байланысты түрлі мәселелерге пәтуә беретін шариғат ғалымынан өзі отырған аймақтың әдет-ғұрпы мен мәдениетінен толыққанды хабардар болуы талап етіледі.
Жаратқан Иеміз еліміздің тәуелсіздігін, тыныштығын баянды етсін. Жан-жақты дамыған, имандылық салтанат құрған іргелі елге айналдырсын!
Әйелдердің намаз оқу ерекшеліктері
Әйел баласы мен ер кісілердің намаздарының арасында бірнеше өзгешеліктер бар. Атап айтсақ, әйелдер ер кісілер сияқты азан шақырып, қамат түсірмейді. Бет-жүзі мен білезігіне дейінгі денесінің қолынан өзге жері жабық болады. Әйел адам үшін мешіттен гөрі үйде отырып, намаз оқығанның сауабы мол. Әйелдердің намаздағы өзге қимылдары да олардың жаратылысы мен табиғатына сай діннің үкімдерімен үйлесім табатынын айта кету керек.
Әйелдердің киімі ашылып қалмасы үшін әрі дене мүшелерінің киім сыртынан сыртқа теуіп, көзге оттай басылып, өзгелердің назарын аудармауы үшін намаздағы іс-әрекеттерінің барынша жинақы болуы басты назарға алынған. Мысалы, тәкбірде қолды құлақ тұсына дейін көтергенде жеңі сырғып төмен түсетіндіктен білектерінің ашылып қалу қаупі бар. Сондықтан, олар қолдарын көкірек тұсына көтереді. Сонымен қатар, қолдарын көкіректеріне байлау арқылы да омырауларын қосымша көлегейлеген болады. Ендеше, ардақты Алла елшісінің (с.а.у.) «Менің намаз оқығанымдай намаз оқыңдар» деген хадисін негізге алып, әйелдер де дәл еркектер тәрізді намаз оқуы керек, деп, үстірт ұқпауымыз керек.
Исламдағы төрт мәзхаб ғалымдарының басым көпшілігінің берген пәтуасы бойынша әйел баласының намаздағы қимылдарының еркектер сияқты еркін емес, жинақы болуы маңызды. Мәселен, Мәліки мәзһабында әйелдің намаздағы қимылдарының бәрі жинақы болуға тиіс.[1]
Ханбалидағы мәзхабында да дәл солай. Ибн Құдама «әл-Муғни» атты еңбегінде әйелдің намазындағы ерекшелігі жайында былай дейді: «Намаздағы ер кісілерге қатысты үкімдер, негізінде, әйелдерге де қатысты. Бірақ, әйел баласы рукуғта, сәждеде өзін жинақы ұстайды. Ал, отырыста малдас құрып (мүтәраббиға) немесе сол жағына қарай жамбастай отырады».[2]
Шафиғи мәзһабында әйелдің намаз қимылдарында төрт жерде өзгешелігі бар:
1. Рукуғта бір тізесін екінші тізесіне, бір аяғын екінші аяғына тигізе тақайды. Сәждеде де екі тізесі мен екі аяғының арасын ажыратпайды, қарны санына тиіп тұрғаны жөн.
2. Еркектер жария оқитын намазды жария, іштен оқитын намаздарды іштей оқиды. Әйелдер бөгде еркектердің жанында намаз оқитын болса, дауыстары естіл-мейтіндей етіп бәсең оқиды.
3. Намаздарына кедергі келтіретін қандай да бір жағдай туса, ер кісілер «Субханналлаһ» десе, әйел адам оң қолының алақанымен сол қолының сыртынан шапалақ ұрады.
4. Намазда ерлердің әурет жері саналатын кіндік пен екі бұттың арасы, ал, әйелдердің қолы мен бет-жүзінен өзге жері бүркеулі болуы тиіс.[3]
«Әссунәнуль Кубра» атты хадис жинағының авторы хадисші әл-Байһақи әйелдің қимылы жайында: «Әйелдің намаздағы қимылдарындағы өзгешілік жинақылыққа негізделген. Әйел кісі намазда жинақылыққа ең лайық қимылды орындауға бұйырылды», – дейді[4].
Ендеше, Ханафи мәзһабымен қоса өзге үш мәзһабтың үшеуінде де әйел кісінің намаздағы қимылдары жинақылыққа негізделгендігі бірауыздан мақұлданған.
Ханафи мәзһабы бойынша әйелдердің намаз қимыларындағы ерекшеліктер төмендегідей:
ӘЙЕЛДЕРДІҢ ИФТИТАХ ТӘКБІРІ
Әйел адам ифтитах тәкбірін алғанда екі алақанын құбылаға қаратып, саусақтарының ұшын иықтың тұсына дейін көтеріп, «Аллаһу әкбар», дейді.
Имам Бұхари өзінің «Қурратуль ғайнайн» атты еңбегінде Сүләймән ибн Умайрдың мына сөзін риуаят етеді:
» عن عبد ربه بن سليمان بن عمير قال: رَأَيْتُ أُمَّ الدَّرْدَاءِ تَرْفَعُ يَدَيْهَا فِي الصَّلاةِ حَذْوَ مَنْكِبَيْهَا«
Ол: «Мен (сахаба Әбу Дарданың зайыбы) Уммуд Дарданың намазда екі қолын иық тұсына көтергенін көрдім», – дейді.[5]
Ардақты пайғамбарымыз (с.а.у.) Уәйл ибн Хужр есімді сахабасына былай деген: «Уа, Хужрұлы! Намаз бастағанда екі қолыңды құлаққа дейін көтер. Ал, әйелдер кеуде тұсына көтерсін»[6].
Бұл хадис жоғарыдағы Ұмму Дарданың хадисіне қайшы емес. Себебі, әйел кісі қолын кеуде тұсына көтергенде саусақтарының ұшы иық деңгейіне көтеріледі.
Сондай-ақ, осы екі хадистің астарына үңілсек, әйел баласының намаздағы басқа да әрекеттері (рукуғ, сәжде, соңғы отырыста, т.б.) олардың нәзік жаратылысы мен өзге де ерекшелігіне байланысты құлшылық кезінде өзін жинақы ұстаудың қаншалықты маңызды екендігін аңғарамыз.
ӘЙЕЛДІҢ ҚОЛ БАЙЛАУЫ
Әйел кісі көкірек тұсына оң алақанын сол қолының үстіне қояды. Білезіктерін қапсыра ұстамайды. Намаз кезінде өздерін жинақы ұстауы үшін осылай істеген абзал[7].
Табиғин Ата ибн Әби Рабах*: «Әйел кісі қиямда тұрғанда мүмкіндігінше екі қолын жинақы ұстайды», – деген[8].
ӘЙЕЛДІҢ РУКУҒЫ МЕН СӘЖДЕСІ
Әйелдер рукуғқа барғанда саусақтарының арасын ашпастан тізесіне қояды, арқасы мен тізесін сәл бүгеді. Ал, сәждеге барғанда білектерін жерге тигізіп, шын-тақтарын өкпе тұсына тақап ұстайды, қарны қара санына тиуі шарт[9]. Бұл жайында Әбу Шәйба өзінің «Мұсаннаф» атты еңбегінде Әзіреті Әлидің (р.а.) мына сөзін жеткізеді:
عَنِ الْحَارِثِ ، عَنْ عَلِيٍّ ، قَالَ : " إِذَا سَجَدَتِ الْمَرْأَةُ فَلْتَحْتَفِزْ وَلْتَضُمَّ فَخِذَيْهَا ". رواه ابن أبي شيبة
«Әйел баласы сәждеге барғанда ішін санына тірейді және екі санының арасын ашпай, тигізе тақап ұстайды»[10].
Табиғин Ибрахим ибн Язид ән-Нәхәъидің[11] былай дегенін риуаят етеді:
عن إبراهيم قال إذا سَجَدَت المَرأَةُ فَلتَزِق بَطنَها بِفَخِذَيها وَ لا تَرفَعُ عَجيزَتَها وَلا تُجَافي كما يُجَافي الرَجُلُ". رواه ابن شيبة
«Әйел кісі сәжде жасайтын болса, қарнын қара санына тигізе тақап ұстасын, бөксесін көтермесін және ер кісілер сияқты (екі шынтағын арасын) ашпасын»[12].
Тағы бір сөзінде Ибраһим:
عن إبراهيم قال إذا سَجَدَت المَرأَةُ فَلتَضُمّ فَخِذَيهَا وَ لتَضَع بَطنَهَا عَلَيهِمَا. رواه ابن شيبة
«Әйел кісі сәжде жасағанда екі санын бір-біріне тигізе тақап ұстасын және қарнын қара санына тигізсін...», –[13] деген.
Байхақидың «әс-Сүнәнүл-кубра» атты хадис жинағында Ибраһим ән-Нәхаъи былай дейді:
كانت المرأةُ تُؤمُرُ إذا سَجَدَت أن تُلزِقَ بَطنَها بِفَخِذَيها كَيلا تَرتَفِعَ عُجْزَتها ولا تُجَافي كَمَا يُجَافي الرُجُلُ. رواه البيهقي
«Әйелдерге сәжде жасағанда қарнын екі санына тигізе тақап ұстасын деп, әмір етілді. Бұл сәжде жасағанда оның бөксесі көтерілмесін деген мақсатта айтылған. Сәжде жасағанда ер кісілер сияқты екі шынтағының арасын ашпасын (деп те бұйырылды)»[14].
ӘЙЕЛ КІСІНІҢ «ТӘШӘҺҺУД» ОТЫРЫСЫ
Тәшәһһуд отырысында әйел кісі екі аяғын бүгіп, сол жағына қарай жамбастай отырады. Яғни, сол жақ аяғын оң жақ санының астынан өткізіп, бір жамбастай отырады[15]. Мұндай отырыс әйел табиғатына сай келеді әрі жинақы көрінеді. Мұны «тәуәррүк отырысы» дейміз. Бұған төмендегі хадис дәлел:
Абдулла ибн Омар (р.а.) риуаят еткен бір хадисте ардақты Пайғамбарымыз (с.а.у.):
عن عبد الله بن عمر قال: قال رسول الله (صلى الله عليه و سلم): "إذا جَلَسَت المَرأةُ في الصّلاَةِ وَضَعَت فَخذَهَا عَلَى فَخذِهَا الأُخرَى وَ إذَا سَجَدَت ألَصَقَت بَطنَهَا فيِ فَخذَيهَا كَأَستَرَ مَا يَكُونُ لًهًا وً انّ اللهَ تَعَالَى يَنظُرُ إلَيهَا وَ يَقُولُ: يَا مَلائِكَتِي أُشهِدُكُم إنِّي قَد غَفَرتُ لَهَا". رواه البَيهَاقِي
«Әйел баласы намазда сол жақ аяғын оң жақ санының астына басып отырады. Ал, сәждеде қарнын қара санына тигізе тақап ұстасын. Әйел осылай еткенде жинақы көрінеді. Алла (осылай отырып оқыған әйелге) қарап періштелеріне: «Уа, періштелерім! Куә болыңдар, мен бұл әйелдің күнәсін кешірдім», – дейді» деп, айтқанын жеткізген болатын[16].
______________________________________
[1] У.Зухайли, Маусуғатул фиқһиль Исләми – 1/769-бет
[2] Ибн Құдама, әл-Мұғни: әл-фарқ бәйнар ражули уәл мар’әти фис сала, 1/599-бет.
[3] У.Зухайли, Маусуғатул фиқһиль Исләми – 1/777-779 бет.
[4] Мұстафа әл-Ғадуи, Жамиғул Ахқамун Ниса – 1/376-бет.
[5] Имам Бұхари «Қурратуль айнайн» №23 хадис.
[6] Хайсәми, Мажмағуз-зауаид -2\222 бет, №2594 хадис.
[7] Тәхәнәуи, Илә’әссүннә – 2/199 бет; әл-Айни, Биная; әл-Шарнабәләли, Нурул изах
* Бұл кісі хазірет Айша, Әбу Хұрайра, Абдулла ибн Аббас сыңды көптеген сахабалардан хадис риуаят еткен кісі. Мекке ғалымы.
[8] Ибн Әби Шәйбә, Мұсаннаф.
[9] Бадайғ – 1/62 бет; Бадруддин Айни, әл-Биная – 2/249-бет.
[10] وتحتفز أي تحمل بطنها على فخذيها Ибн Әби Шәйбә – 1/241 бет, №2777-хадис.
[11] Ибрахим ибн Язид ән-Нәхәғи, Ирак өңірінің ғұлама фиқһшысы әрі хадисте «сиқа/сенімді», оның риуаят еткен хадистерін Нәсәий, Әбу Дәуіт, Даруқутни сынды ғұламалар өз хадис жинақтарына енгізген, ол балалық шағында Айша анамыздың (р.а.) көзін көрген кісі.
[12] Ибн Әби Шәйба, Мұсаннаф, Әйелдің сәжде жасау бабы – 1/242-бет, 2782
[13] Ибн Әби Шәйба, Мұсаннаф, Әйелдің сәжде жасау бабы – 1/242-бет, 2779
[14] Байхақи әс-Сүнәнүл-күбра – 2/314-бет.
[15] А.М.Таһмаз: әл фиқһул ханафи фи саубиһил жәдид, 1- том, 226-бет.
[16] Бәйһақи, әс-сүнәнул кубра, 2/315-бет, №3199 хадис.
Абдусамат Қасым
«Жәннат – ананың аяғының астында» - Хадис.
Әйел-ана – қашаннан да ырыстың қайнары, берекенің негізі, ынтымақтың көзі. Ана – өмірдің алтын діңгегі, отбасының ұйытқысы.
Ислам діні отбасыға перзент бойына сүйіспеншілік пен өзара көмектесу, жанашырлық сезімін қалыптастыратын қасиетті шаңырақ ретінде қарайды. Ал, отбасындағы тәлім-тәрбие, ұрпақтың жалғасып, олардың баянды өсіп-жетілуі ата-анаға тікелей байланысты. Қасиетті шаңырақты шайқалтпай негізін қалыптастыратын ең берік тірек – ата-ана. Сондықтан ата-ана – ең әуелі құрмет көрсетілуі тиіс аяулы жандар. Алла Тағала құранда: «Оған (Аллаға) еш нәрсені серік қоспаңдар, ата-анаға жақсылық жасаңдар!»-десе тағы бір аятта: «Раббың Өзiне ғана құлшылық етулерiңдi және әке-шешеге жақсылық жасауларыңды бұйырды» – дейдi. Міне, осылайша Алла Тағала балаға ата-анасын құрметтеуiн және оларға бойұсынуын бұйырады. Әсiресе олар қартайып кәрiлiк жеңген шақта перзенттерiнiң жан-жақты қамқорлықтарына аса зәру болмақ. Міне осы сәттерде перзент ата-анасының қас-қабағына қарап, оларды ерекше аялап, көңiлiнен шыға бiлуi тиiс. Ал, ата-анаға тiл тигiзiп, жанын жаралау, көңілге қаяу салу – үлкен күнә. Құранда: «Әке-шешенің екеуi немесе бiреуі кәрiлiкке жеткен болса, оларға «туһ» деп кейіс білдірме. Әрi оларға дауыс көтеріп, айғайлаушы болма, ол екеуiне сыпайы сөз сөйле», – деп ескертедi. (Исра сүресі 23-аят). Ал, егер ата-ана дүниеден өткен болса, олардың хақына дұға жасау перзенттік міндет. Адал әрi iзгi ұрпақ әркез ата-анасына дұға қылып, Аллаға жалбарынады. Артында қалған салихалы перзентінің оған дұға жасауы – оның өзi өлсе де үзiлмей жалғасып жататын iзгi амалдарының бiрi. Құран Кәрiм аяттарында: «Раббым, менi кiшкентайымда мәпелегенiңдей ол екеуiн де рахымыңа бөлей көр», – деп дұға жаса» – делiнедi. (Әл-ғимран сүресі 24-аят).
Дiнiмiз Ислам бала күтiмi мен тәрбиесiне әке мен ананың екеуi де қажыр-қайрат көрсететiнiн меңзегенiмен, анаға айрықша көңiл бөлу керектiгiн анық аңдатқан. Ана перзентiн тоғыз ай құрсағында көтерiп, оны аса қиындықпен дүниеге келтiредi, ақ сүтiн берiп емiзiп, өмiр бойы перзентiн жан шуағына бөлеп, есейiп кетсе де әркез оған алаңдаумен күн кешедi. Осы тұрғыдан Пайғамбарымыз ананың алдындағы мiндетiмiздiң бiрiншi орында тұратынын «Анаңа, анаңа және анаңа қызмет жаса» деп үш мәрте қайталау арқылы, ана дәрежесін айқындап берген. Ана – әрбір адам баласы үшін ең ыстық, жанға жақын, мағыналы да қастерлі сөз. Адамзат баласы алғаш дүние есігін ашқанда ананың ақ сүтімен бойына нәр алады, ана құшағына еніп, ана мейіріміне бөленеді. Адамның аузынан шығатын ең алғаш сөзі де – «Ана».
Ислам діні әйел затына осы ана болу сипаты арқылы ең жоғарғы әрі қымбатты дәрежені берген. Әр түрлі тарихи кезеңдерде қорлық пен кемсітушілікке душар болып, тіпті, соңғы ғасырларға дейін Еуропада басқа дін өкілдері арасында: «Әйел деген адам ба, әлде шайтан ба?» деген қызу пікірталас болған кезде, Ислам әйел затын ең жоғары дәрежеге көтеріп: «Жәннат ананың аяғының астында» деп жәнаттағы ең жоғары мәртебені аналардың аяғының астына жайып салды. Ислам әйелдерді соншалық құрметтегеннен Құран кәрім сүрелерінің біреуін арнайы әйелдерге арнап: «Ниса - Әйелдер» деп атады. Бұл асыл дініміз Исламның әйелге, әсіресе анаға ерекше мән беруін көрсетеді. Жаһилиет (надандық) дәуіріндегі әйелдер жағдайы қалай болып еді? Тарихқа зер салсақ ол уақытта әйелдің мираста (мұрада) ешқандай хұқығы болмаған. Олар бұл жөнінде: «Мирасты тек қана қылыш көтеретін және ұрпақты қорғайтын кісі ғана алады»,- дейтін. Ол дәуірде әйелдің күйеуінен талап қылар ешқандай хақысы да жоқ еді. Тіпті исламға дейін дәуірде қыз баланы өте жек көретін және намыстанғаннан оны тірідей көміп тастайтын. Ал, мейірімділік пен қамқорлықты ту еткен Ислам жаһилиет дәуіріндегідей әйелді жек көріп, қараламады. Керісінше, әйелдерден бұл қорлықты алып тастайтын әділетті орнатып: «Әйел – еркектің серігі, ер кісінің құқықтары болғандай, әйелдердің де құқықтары бар» -деп насихаттады. Сонымен қатар, әйелдің өзіндік нәзік жаратылысына, болмысына тән міндеттерін де түсіндіріп берді. Ал, ер кісі қуатты, қолы кең, қиындықтарға төзімді болғандықтан, әйелге басшылық етеді. Ол - әйелді қорғап, қамқорлығына алатын, еңбек етіп асырайтын басшысы. Халық даналығында: «Еркек үйдің иесі, әйел үйдің киесі» - деп бекер айтылмаса керек.
Ана – тіршілікке, өмірге ұрпақ келтіруші, отбасының жүрегі, шаңырақтың берекесі, баланың бақыты. Ұлт бойындағы бар жақсы қасиеттерді – «Тілін, дінін, әдет-ғұрпын» – ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуші, дарытушы әрине әйел-ана. Халқымыздың ырысты ынтымағын, туыс-татулығын іске асыратын да аяулы аналарымыз. Ислам ғалымдарының бірі айтады: «Бір күні анаң о дүниеге аттанады. Ананың балаға деген махаббаты өзімен бірге кетеді. Біліп қой, ананың о дүниеге аттануымен, сен үшін «жәннат есіктерінің» бірі жабылады. Егерде сенің анаң тірі болса, оны жалғыз қалдырма. Алыста болса дереу хабарлас, үйде болса тезірек барып, маңдайынан сүй! Қолыңнан келгенше анаңа жақсылық жаса. Ол қандай сөз айтса да, анаңды разы қылуға тырыс. Ешуақытта анаңа ашуланба, Оның саған деген махаббаты орналасқан «жүрегін» жаралайтын ауыр сөздер айтушы болма!».
Қадірлі ағайын! Бәріміздің де жалғыз ғана анамыз бар. Бәрімізді дүниеге әкелген сол аналарымыздың дәрежесі екі дүниеде де биік болсын! Алла тағала баршамызды өсіріп-мәпелеген ата-анамыздан разы болсын деп тілейік! Әмин!......
«Мәуліт» араб тіліндегі «уәләдә» түбірінен туындаған сөз. Мағынасы «туылған жер, туылған уақыт, туған күн» дегенді білдіреді. Мұсылман жұртшылығы «мәуліт» сөзін Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) туған күні ұғымында қолданады.
Мәуліт – Хақ тағалаға мақтау, Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) салауат айту.
Кейбір ғалымдардың айтуынша, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) туған күнін атап өту рәсімі һижра жыл санағымен VI ғасырда (миләди XIII ғ.) пайда болған. Десек те, кейбір тарихи деректерге сүйенер болсақ, мәулітті тойлау һижраның ІІІ ғасырынан бастау алғанын көреміз. Сол кезге дейін бірде-бір мұсылман, ел басшысы немесе қара халық мәулітті тойламайтын.
Әйгілі мұсылман ғалымы Әс-Сахауидің бұған қатысты: «Мәуліт һижри жыл санағымен ІІІ ғасырдан соң пайда болды. Содан бастап әлемде мұсылмандар мәулітті садақа берумен және «мәуліт қасидаларын» оқумен атап өтетін болды», - деген сөзі бар («Мұхаммед», Мұхаммед Риза).
Фатимиліктер үш ғасыр бойы (һижра 296-567 ж.ж.) Мысырды билеп, сонда халифат (мемлекет) құрған болатын. Мәселен, әйгілі тарихшы Макризи өзінің «Әл-Хутат» атты еңбегінде фатимиліктер жайында былай деген: «Фатимиліктер көптеген мейрамды заңдастырып, бәрін жыл бойы атап өтетін. Сол мейрамдардың ішінде мәуліт те болды...».
Мысырлық мүфти, шейх Мұхаммед Бұхайт Әл-Мутыи келтірген дерек көздеріне сүйенсек, мәулітті ең бірінші болып фатимилік патша Әл-Муиз атап өтті. Ол мәуліттің құрметіне салтанатты мейрам ұйымдастырып, мейрам барысында адамдарға сыйлықтар мен садақа таратқан.
Тарихтағы алғашқы мәуліт қуаңшылық пен аштық кезеңіне сай келгенін атап өткен жөн. Сондықтан, Әл-Муиз өткізген мәуліт, таратылған сыйлықтар мен садақа қалың жұрттың бір қажетін өтеді («Ахсану әл-калям фима йата`алләку биссуннати мин әл-ахкам»).
Уақыт өте кресшілермен болған күрестің қаһарманы сұлтан Салахуддин Әл-Айюби фатимиліктерді талқандап, оларды Мысырдан тықсыра қуды. Онымен шектелмей, сұлтан Салахуддин фатимиліктердің мейрамдарына да тыйым салды. Өйткені, бастапқы кезде мәуліт тек фатимиліктердің халифатында ғана аталып өтілетін еді.
Жоғарыда айтылған оқиғалардан соң һижра күнтізбесінің VI ғасырында Ибрил қаласының (Ирак) әкімі сұлтан Әл-Музаффар Әбу Саид Көкбөрі халықтың кейбірі мәулітті үйлерінде жасырын түрде атап өтетінін байқап қалады. Нәтижесінде, Әл-Музаффар мәулітке рұқсат беріп, бұқара халықтың мейрамы болуын ұйғарады. Сонымен қатар, ол шатырлар тігіліп, раби әл-әууәл айы бойы азық-түлік пен сыйлықтар таратылуын бұйырады. Осыдан соң мәуліт жыл сайын аталып өтілетін халықтық мейрамға айналды.
Әлемді мекендеуші екі миллиардтан астам мұсылман қауымының сүйікті Пайғамбары (с.ғ.с.), екі дүние бақытының жолбасшысы, әлемнің жарық нұры, Пайғамбарлардың ең абзалы – Мұхаммад Мұстафа (с.ғ.с.) милади 571 жылдың 20-шы сәуір, рәбиғул-әууәл (ай күнтізбесі бойынша) айының 12-ші түні, дүйсенбінің таң-сәресі уақытында Мекке мүкаррамадағы Абдулмутталиб шаңырағында дүниеге келді. Сондықтан да әр жылы осы күнді құрметтеп, Аллаһ Тағаланың бізді ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммадтың (с.ғ.с.) сүйікті үмметі қылып жаратқандығына шүкіршілігімізді білдіріп, салауат-сәлемдер айтамыз.
Жер жаһан мұсылмандары осынау мүбарак түнді жыл сайын Мәуліт мерекесі ретінде атап өтеді. Пайғамбарымыздың ұлты – араб, Құрайыш тайпасының Хашимұлдары әулетінен шыққан. Әкесі - Абдолла, анасы - Әмина еді, құрсақта жатқанда әкесінен, алты жасында анасынан айрылып тағдыр тауқыметін тартады. Біраз уакыт атасы Абдулмуттолиб тәрбиесінде болып, 8 жасқа қадам басқанда одан да айрылып, немере ағасы Әбутәліптің қамқорлығына көшеді. Жиырма бес жасында хазреті Хадиша анамызға үйленеді. Одан төрт қыз, екі ұл перзенті болады. Қырық жасында рамазан айында Хира тауында Жабрайл періште келіп, бүкіл адамзат баласы мен жындарға пайғамбар болғандығын хабарлайды. Үш жылдан кейін өз қабилаластарын иман келтіруге шақырады. Елу екі жасында Ережеп айының жиырма жетінші түнінде Мекке мүкаррамаға Жабрайл (ғ.с) келіп, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) Мәсжид Харамнан Құдыстағы Мәсжидил Ақсаға, одан әрі көкке алып барады. Оның бұл сапары «миғраж» деп аталады. Осы миғражда жүрегімен Алла Тағаланы көрді. Миғражға рух һәм денесімен бірге шықты. Осы түні мұсылмандарға бес уақыт намаз парыз қылынды. Елу үш жасында Мәдина мнаууараға һижрат етті. Ол кезде қасында хазреті Әбубәкір Сыддық болды. Мәдина мнаууарада жиырма жеті рет қасиетті дініміз үшін соғысқа кірді. Оның тоғызында жауынгер, ал қалғанында Бас қолбасшы ретінде соғысады. Бәдр, Ухуд, Хандак, Хайбар, Мута, Фатх Мекке, Хунайн, Тайф, Тәбук соғыстары – дін тарихындағы мәшһүр ұрыстар. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) һижраның он бірінші жылында рабиғул әууәл айының он екісі, дүйсенбі күні Мәдина мнаууарада қайтыс болды. Айша анамыздың хұжрасына жерленді. Һижри жыл санауымен алпыс үш, григориян күнтізбесі бойынша алпыс бір жасында еді.
Мұхаммед Мұстафа (с.ғ.с.) қиямет қайымға дейінгі болашақ нәсілдерге теңдесіз үлгі-өнеге болатын ең ұлы тұлға. Ол – барша әлемнің мырзасы. Оның кемелдігі мен ұлы тұлға болуының іргесі – көркем мінез-құлқының арқасы. Ол туралы Құран Кәрімде былай делінген: «Сөзсіз, сен ұлы (көркем) мінезге иесің» (Қалам сүресі 4-аят). Ол тек сөз жағынан Құранды үйреткен мұғалім емес, ондағы иләһи бұйрықтарды өз өміріне енгізіп, Құранның жанды үлгісі бола білген қасиетті жан. Сахаба Жәбир (р.а.) келтірген хадисте Хазіреті Пайғамбар (с.ғ.с.): «Аллаһ Тағала мені көркем мінез-құлықты толықтыру үшін жіберді»-деген. ( Муатта 904; Бәйхаки, әс-Сунәнул Кубра Х, 192)
Нұрлы келбетінен тартымдылық пен шешендігі байқалатын. Артық сөз сөйлемей, әрбір сөйлеген сөзі даналық пен үгіт-насихатқа толы еді. Оның киелі аузынан ешқашан өсек, яки, бос сөз шыққан емес-ті. Қарсы алдында тұрған адамның түсінігіне қарай сөйлеп қарым-қатынас жасайтын. Ол әрқашанда сыпайы, кішіпейілді және жайдары болатын. Тіпті оның қатты дауыстап күлгенін көрген жан жоқ еді. Зиялы қауым өкілдеріне де, олардың мәртебелеріне де үлкен құрмет көрсететін. Туған-туысқандарына ерекше көңіл бөліп, оларға да құрметпен қарайтын. Өз отбасына сондай-ақ, ардақты сахабаларына да жақсы қарым-қатынаста мәміле жасайтын. Қол астындағы қызметшілеріне де жылы шыраймен қарап, олардың ризашылығына бөленіп, өзі не ішіп-жесе, не кисе оларды да ішкізіп-жегізіп, киіндіретін. Қашанда мейірімі мол ерекше қамқоршы еді. Кезі келсе батылдылық танытып, кейде жұмсақ мінезін көрсететін. Берген уәдесіне берік, сөзіне шыншыл еді. Мінез-құлқы мен ақылдылығы, парасаттылығы тұрғысынан барлық адамзаттан үстем әрі ұлы мақтауға лайық болатын. Қысқаша айтар болсақ, дене бітімі әдемі, жаратылысы кәміл, теңдесі жоқ киелі жан болатын. Пайғамбар (с.ғ.с.) қажет деп тапқан кезде ғана сөйлеп, көбінесе үнсіз әрдайым терең ойларда жүретін. Бір сөзді бастағанда, әңгімесін толығымен жеткізіп, әрбір айтқан сөзінің астында астарлы мағына жататын. Жаратылысы жұмсақ болғанымен, асқан дәрежеде берік те айбатты еді.
Ол ешкімнің үйіне иесі рұқсат бермейінше кірмейтін. Өз үйіне келгенде де үйде өткізетін уақытын үшке бөлетін: Бір бөлігін – Аллаhқа құлшылық жасауға, екінші бөлігін – отбасына, үшінші бөлігін – өзіне. Адамдарды ақ-қара деп бөлмей, барлығына бірдей қарап, оларды риза ететін. Сондай-ақ әрбір іс-қимылын зікірмен орындайтын.
Кімде-кім одан қажет бір нәрсе сұраса, сұраған нәрсесі маңызды ма жоқ па, оны бермейінше көңілі тыныштық таппайтын. Егер сұраған нәрсесі табылмаса, ол мұқтаж адамның көңілін қалдырмай, жылы сөздермен шығарып салатын. Әркімнің қайғы-қамына да ортақтасатын. Адамдарды бай немесе кедей, ғалым, яки, надан деп қарамайтын. Бәріне бірдей адамзат баласы ретінде мәміле жасайтын. Мәжіліс жасағанда сыпайы, ғылыми және сабырлылықпен өткізетін. Қателігі мен кемшілігіне бола ешкімді кекетпейтін. Ескерту жасағанның өзінде де қасындағы адамды ренжітпей, сыпайы түрде ымдап қана қоятын. Өзгелерге жаман ойда болу, олардың артына түсіп аңду, Аллаһ Тағала тарапынан рұқсат етілмегендіктен ешкімнің айып-қателіктерінің соңына түсіп аңдымайтын және бұлай істейтіндерге тыйым салатын.
Олай болса екі дүние жақсылығына жеткіміз келсе, құрметті Пайғамбарымызды (с.ғ.с.) өзімізге үлгі тұтып, көркем мінезін басшылыққа ала отырып, әрдайым сүннетімен жүруге тырысуымыз қажет.
Қазіргі уақытта да Мәуліт бүкіл мұсылман әлемінде мейрам түрінде өткізіледі. Сирия, Мысыр, Ливия, Иордания, Тунис, БАӘ-де мәуліт мемлекеттік мейрам ретінде бекітіліп, бұл күні ресми демалыс болып есептеледі. Ал Пәкістанда пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) туған күні үш күн бойы тойланады.
Көптеген мемлекеттерде рәбиғул-әууәл айы бойы мәуліт тақырыбында уағыз-насихат жүргізіледі. Барлық жерде адамдар мешіттерге барып, онда Құран, мәуліт қасидалары оқылып, пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) өмірі жайында айтылады.
Сонымен қатар бірқатар мұсылман мемлекеттерінде газет пен журналдарда осы тақырыпта мақалалар жарияланып, теледидар мен радиоларда арнайы бағдарламалар жүргізіледі. Кейбір мұсылман мемлекеттерінде жоғары лауазымды тұлғалар мереке тойланатын жерлерге барып, мұсылмандарға құттықтау жолдайды.
Мәселен Сауд Арабиясында 24 қыркүйек «Отан күні» ретінде ресми мейрам болып бекітілгенімен, мәуліт мемлекеттік деңгейде аталып өтілмейді. Дегенмен, Саудияның батыс аймағын мекендейтін халықтың басым көпшілігі және Мекке мен Жидданың кейбір тұрғындары бұл күнді мейрам ретінде атап өтеді. Әдетте, мәулітті тойлайтындар туыстарының не болмаса таныстарының үйіне жиналады. Шариғат талабына сай әйелдер бөлек, еркектер бөлек отырады. Жиналған қауым Құран, хадис, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) тарихын оқиды. Сонымен қатар, дұға жасап, зікір, Алла Тағалаға мақтау, пайғамбарымызға (с.ғ.с.) салауат айтады.
Ислам ғұламаларының мәуліт айын мерекелеуге қатысты айтқан сөздері мен берген бағалары орасан зор.
Көпшілікке танымал, беделді ғұлама Имам Суютый: «Менің пікірімше, адамдардың мәуліттің құрметіне жиналып Құран оқуы, Мұхаммедтің (с.ғ.с.) пайғамбарлығы, дүниеге келуі турасында әңгіме етуі, ысырапкершіліктен сақтанып ас ұсынуы Нәбиге (с.ғ.с.) деген құрмет ретінде жасалған игі әрі сауапты іс және қуаныш», – деген.
«Сахих Әл-Бұхари» атты хадистер жинағына түсініктеме жазған имам Ибн Хажәр Әл-Аскаләни мәуліт жайында сұралғанда, былай деп жауап берді: «Рас, мәуліт жаңа іс. Бұл іс бастапқы үш ғасырда өмір сүрген мұсылмандардан мұра ретінде жетпеді. Дегенмен, дінге қайшы істерден сақтанса, мәуліт жақсы іс болады. Мен мұны хадисте айтылған мына жағдай-мен байланыстырамын. Расулулла (с.ғ.с.) Мәдинаға һижрат еткен кезде сондағы иудейлердің Ашура күні (мухаррам айының оныншы күні) ораза ұстап жүргенін байқады. Нәби (с.ғ.с.) оразаның себебі жайында сұрағанда, олар: «Осы күні Алла Перғауынды теңізге батырып, Мұса пайғамбарды (ғ.с.) құтқарған болатын. Біз Тәңірге шүкіршілік ретінде осы күні ауыз бекітеміз», - деп жауап берді. Сонда Расулулла (с.ғ.с.): «Негізі ораза ұстауға сендерден гөрі біз лайықпыз», – деп үмметіне сол күні ораза ұстауды бұйырды. Ал рахмет пайғамбары Нәбидің (с.ғ.с.) дүниеге келуінен артық сый бар ма?! Ендеше, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) туған күнін тойлауға осы айтылған жайттар негіз бола алады. Сондықтан, мәулітте бар ынтаны Алла Тағалаға шүкіршілік етуге бағыттау керек. Ал шүкіршілік дегеніміз – Құран оқу, мұқтаждарды тамақтандыру, садақа беру, Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) салауат айту, ізгі амал істеуде көрініс табуы тиіс».
«Сахих Муслим» түсініктемесінің авторы имам Науауидің ұстазы шейх Әбу Шама бұл мейрамға анықтама беріп: «Біздің дәуіріміздегі жақсы амалдың бірі – мәулітті садақа берумен, уағыз айтумен және өзара жайдары болумен өткізу. Осының бәрі Нәбиге (с.ғ.с.) деген сүйіспеншілік пен құрметтің әрі Алла Тағалаға болған шүкіршіліктің белгісі».
Біздің дәуіріміздің атақты ғалымы, шейх Мұхаммед Саид Рамазан Әл-Бутый: «Мәуліт қазіргі күні өткізілетін діни конференция тәрізді іс. Ілгеріде конференциялар өткізілмесе де, конференция бидғатқа жатпайды. Бар мәселе мәуліт барысында дінге қайшы іске жол берілмеуінде», – деп түсініктеме берген.
Шейх Нұх Әл-Қада, Иордания мүфтиі: «Нәбидің (с.ғ.с.) дүниеге келуі Хақ Тағаланың ұлық сыйы екенінде күмән жоқ. Сол үшін бізге бұл күні қуану міндетті», – деген.
Бұл айда оқылатын арнайы намаз жоқ болғанымен, Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) көбірек салауат айтып, сәлем жолдаудың сауабы мол. Бұл туралы Құранда «Ахзаб» сүресінің 36-аятында: «Шынында да, Аллаһ пен Оның періштелері Пайғамбарға (с.ғ.с.) салауат жолдайды. Әй, иман келтіргендер, сендер де оған шын жүректен салауат айтып, сәлем жолдаңдар!», – деп бұйыруда. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) да өзіне салауат айтудың маңыздылығын: «Қиямет күнінде маған ең жақын болатын кісі – ең көп салауат айтқан адам», – деп білдерген. Ендеше, пайғамбарымызға (с.ғ.с.) көп-көп салауап айтып, Мәуліт оқып, сүйіспеншілігімізді жаңғыртуға тырысу қажет. Оны сүйе білу үшін әуелі дұрыс танып-білу керек. Оның нұрлы өмірін баяндайтын шығармаларды, бізге шуақ шашып, иманымызға қуат беретін хадистерін оқып, амалдарымызды көркейткеніміз абзал.
Пайғамбар шоғырының соңғы жарық жұлдызы Мұхаммед Мұстафаның (с.ғ.с.) әлемдерді шарапаттандырып, нұрлы тәнімен дүниеге келген қасиетті Мәуліт айы да келіп жетті. Ұлы Жаратушы иеміз осы айда мейірім мен мейірбандылықтың, адамгершілік пен парасаттылықтың, ізгілік пен жақсылық, көркем мінез-құлықтың үлгісін паш етсін деп, Оны күллі Әлемге тек рахым етіп жіберді. Барша мұсылман жұртшылығын сүйіндіріп төрімізге өрлеген Мәуліт айы бәрімізге мүбарак болсын. Алла Тағала біздің жүрегімізге иман нұрын себелеп, Пайғамбарымызға деген сүйіспеншілігімізді арттырып, оның үмметі болуға лайық қылсын. Ахиретте Оның ақ туының астында қылып, барлығымызға хауыз кәусардан қана ішуді нәсіп етсін, Әмин!
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы «Дін мен дәстүр» атты жаңа жобаны бастап, оның 1-ші кітабын жарыққа шығарған екен. Бұл игі бастаманы Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы өзі қолға алып кіріскенін сезіп отырмыз. «Істің қалай біткеніне емес, қалай басталғанына қарар болсақ», көңіл қуантарлық жоба екені көрініп тұр. Қолымыздағы 1-ші кітаптың бас-аяғына көз жүгіртсек, бес параграфтан тұратын оқулық формасында жазылыпты. Аздан көпке, таяздан тереңге дамытқан ой-пікірлер ұғымды, жеңіл, түсінікті тілмен баяндалыпты. Аяттар мен хадистер орынды келтірілген. Қазақ халқының өмірімен, тіршілігімен тығыз сәйкестендіріп үйлесімділік тауып тұр. «Қолыңыздағы кітап сондай игі бастаманың жемісі. Мұнда қазақы әдет-ғұрыптардың басым бөлігінің имани ұстанымнан алынғандығы туралы әңгімеленеді», - депті Бас мүфти Ержан қажы. Өте орынды. Ислам діні өмірге келгелі 1400 жылдан асты десек, біздің ата-бабаларымыз өз қалауымен дін ретінде қабылдай бастағалы 1200 жыл шамалы уақыт болыпты. Жеті өлшеп бір кесетін біздің ел бірден «елп» ете қалған жоқ. Өзінің өмір сүру ережесімен, салт санасымен, дәстүр-әдетімен санасып барып, қабылдап еді. Әсіресе, бір тәңірлік, бір құдайлық сенімінің дәл келуі бұл дінге деген құрметін оятқан болатын. Сол күнге дейін айтып келген көк тәңірісі сол Алла екеніне көздері жеткен соң, «Алла – бір, Кұран – шындық, пайғамбар - хақ» деп кәлимаға тілдерін келтіріп, «Алладан өзге тәңір жоқ, Мұхаммед – оның елшісі» - деп серт еткен. Міне, содан бері хақ жолды тапқан халқымыз адаспай, айнымай келе жатыр. Ешкім де «біз қателесіппіз, былай еді...» - деген емес. Өйткені исламның ұстанымдары қазақтың ұстанымына, дәстүріне, дүние-танымына бірдей еді, ешбір қайшылық тудыратын алауыздықты көрген де, айтқан да жан болған жоқ. Бұл жол 1200 жыл барысында өмірімізге дендеп кіріп, біте қайнасып кеткен болатын. Мақал-мәтелдеріміз, ізгі амалдарымыз Құран құдіретіне жақындап қанымызға, жанымызға сіңіп кетті. Ғұлама имам Әбу Ханифаның мазһабы біздің діттеген жерден шыққандықтан да, ақылды бабаларымыз Ханифа мазһабын жол ретінде таңдады. Әдет-ғұрыптың дінге қарсы келмейтін өнегесінен пайдалану мәселелерге үкім шығарғанда, ұлттық ерекшелікпен санасу халықтың қажетіне жарады.
Жастардың топ-тобымен кәлимаға тілін келтіріп, өткен заманның зардабынан құтылып жатқанын көріп қуанып жүргенде, бойымызды үрей билейді. Ендігі жерде дінге келген жастарды көрсек «өзі адасқаннан аман ба екен?» - деп алаңдайтын болдық. Дінін жоғалта жаздап, қайта тауып жатқан ұлтымыздың ту сыртынан карап отырған әлдекімдер қысылып тұрғанда, қамтып қалғысы келіп, тап берген екен де, өздерінің өтпей жүрген идеяларын базарға салып, біраз бауырлардың басын ауыртыпты. Оқып келгені бар, тартылып жатқаны бар, олар ғұрып-әдетімізге, өмір-салтымызға қарсы шығып, бара-бара ұлтты тәрк етуге дейін барды. Тарихты асыл дінімізді зерттеп үйренудің орнына қожайындарының бұйрығына әдеттенген әпербақандар елді ала тайдай бүлдіріп, қалыптасқан асыл дінімізге кір келтірді.
Міне, осындай кезде қарап отырмай, ел болып, билік болып бүлікке, бөлшектенуге қарсы «майдан» ашты. Бұл өте құптарлық. Діни басқарма шұғыл кірісіп, имамдардың қызметін, уағыздың жүйесін реттеді. Жер-жердегі молдаларды бірауыздылыққа келтіріп, мешіттер жұмысын бір дін, бір мәзһаб жүйесіне келтірді. Осындай оңды бастамалардың жүруі үшін көптің көзін ашатын, ойын тұрақтандыратын сапалы кітаптар керек еді. Осы мәселенің де дер кезінде қолға алынғанына да куә болып отырмыз. Қолымыздағы «Дін мен дәстүр» атты кітап осы сөзімізге дәлел. Кітапты көбейту арқылы сауатты мұсылмандардың санасына жеткізе беру керек.
Бұл кітаптың өзге діни кітаптарға қарағанда өзгешелігі – ұлттық сипатында. Біздің өмірмен сұрыпталған ғұрып-әдеттерімізбен, таңдаулы дәстүрлерімізбен діннің бірлігін түсіндіріп, қазақ халқының әуел бастан тура жолда екенін, өткен ғасырлардағы сахабалар жеткізген діннің шып-шырғасы бұзылмай сақталып келе жатқанын дәлелдейді. Мыңдаған мақал-мәтелдерге сіңіп кеткен имандылық рухы - өнегеміз, ұстанар қағидамыз. Жүздеген ақын-жырауларымыз қалдырған толғаулар мен дастандар асыл дініміздің таптырмас нәсихаты. Бұқар жыраудың «Бірінші тілек тілеңіз, Бір Аллаға жазбасқа» - деп басталатын даналығынан бастап, барлық арғы-бергі ақын-жыршылардың өлең жолдарынан үзінділер келтірілген. Әр бөлімін оқыған сайын ризалық сезіміне бөленесің.
Құранда: «Әй, адам баласы! Шүбәсіз сендерді бір ер, бір әйелден (Адам ата мен Хауа анадан) жараттық. Сондай-ақ бір-біріңді тануларың үшін ұлттар, рулар қылдық. Шынында, Алланың қасында ең ардақтыларың – тақуаларың. Алла толық білуші, әр нәрседен хабар алушы» (Хужурат сүресі, 13 аят) дейді. Көріп отырғанымыздай, Алланың өзі айтып отыр: біздің қазақ болуымыз да Алланың қалауы. Әрі тегіңнен айнып, өзге ұлтқа айнал деген жоқ. Өз орныңда, өз ортаңда ақиқатты таны, адамша өмір сүр. Тақуа, шыншыл бол деп отыр.
Бізге Мұхамед пайғамбардың (с.ғ.с.) жолы, Ханафи мәзһабы үйлеседі, ол тарихтың сынынан өткен. Міне, осы іздеген нәрселерімізді қолымыздағы кітаптан табамыз. «Жас келсе, іске» - деген оңды бастамаларыңыз орындала берсін. Діни бірлік – тәуелсіздігімізге, ел ертеңінің жарқын болашағына нық қызмет етсін!
Миләди
Хижри
