Шейх әл-Ислам Әбу Ысхақ аш-Ширәзи (393-476 гг. хижра бойынша/1003-1083 ж.миләди бойынша) былай деп айтқан:

فإن قيل: إذا قلتم إنه ليس على العرش، ولا في السماوات، ولا في جهة من الجهات، فأين هو؟! يُقال لهم: أول جهلكم: وصفكم له بـ" أين "؛ لأن " أين " استخبار عن المكان، والرب  منزه عن ذلك. ثم يقال لهم: هل تثبتون خلق العرش والسماوات وجميع الجهات أم لا؟  فإن قالوا: ليست مخلوقة فقد قالوا بقدم العالم، وينتقل الكلام معهم إلى القول بحدوث العالم. وإن وافقوا أهل الحق وقالوا بخلق جميع الجهات، يقال لهم: فهل كان الرب موجوداً قبل وجودها، وهو الذي أوجدها من العدم إلى الوجود أم لا؟ فإن قيل: لم يكن موجوداً قبلها ولا أوجدها، فقد قالوا بحدث الرب  وهذا هو الكفر الصراح. وإن وافقوا أهل الحق في القول بوجوده قبل وجود المخلوقات ( من العالم العلوي والسفلي )، قيل لهم: فأخبرونا عما كان عليه قبل وجودها؟ فكل دليل لهم قبل وجودها، هو دليل لنا بعد وجودها؛ فإن الرب  بعد وجود جميع المخلوقات على ما كان عليه قبل وجودها، لا يجوز على الرب التغيُّر من حال إلى حال، ولا الانتقال من مكان إلى مكان؛ قال   في قصة إبراهيم :  فلما جنّ عليه الليل رأى كوكباً قال هذا ربي فلما أفل  أي: انتقل من جهة إلى جهة، وتغيّر من حال إلى حال  قال لا أحب الآفلين  أي: لا أحب المنتقلين المتغيرين. فمن وصف القديم بما نفاه عنه إبراهيم فليس من المسلمين.

Егер олар: «Алла Аршыда, аспанда және де бірде бір тарапта орналаспады десеңіз, Ол қайда?» деп сұраса, оларға былай деп жауап беріңіз: «Сіз «қайда» деген сөзді қолданып оны сипаттау арқылы, өз надандығыңызды көрсеттіңіз, өйткені бұл мекен-жайды білдіретін сұрақ, ал Алла Тағалаға белгілі бір мекенге орналасу тән емес».  Одан кейін оларға мына сұрақты қойыңыз: «Сіз Аршының, аспанның және барлық мекеннің жаратылғанын мойындайсыз ба?». Егер олар  жаратылмады деп жауап берсе, кеңістіктің бастауы жоқ деген пікірде болуларын білдіреді, демек, бұл әңгімені кеңістіктің жаратылысы саласында өрбіту керек. Ал егер олар барлық тараптың жаратылғанын мойындаса, оларға мына сұрақты қойыңыз: «Алла мекен жаратылғанға дейін бар болды ма? Ол оларды жоқтан жаратты ма жоқ па?».  Егер олар Алла мекендерге дейін болмады, және Ол оларды жаратқан емес десе, онда бұл олардың Құдайды жаратылған деген пікірде болғандарын білдіреді. Ал бұл айқын күпірлік. Егер де олар Құдай барлық  мақұлықтар жаратылмай тұрып та бар болды деген дұрыс пікірде болса, оларға мына сұрақты қойыңыз: «Барлық жаратылысқа дейін Алла Тағала қандай қалыпта болды?». Олардың жаратылысқа дейін Алла жайында айтқандары, бұл- барлық нәрсені жаратқаннан кейін Алла Тағала қандай қалыпта екенінің дәлелі, өйткені Алла барлық нәрсені жаратқаннан кейін де еш өзгерместен сол қалыпта болды. Аллаға бір қалыптан екінші қалыпқа, бір мекеннен екінші мекенге ауысу тән емес.

Алла Тағала Ибраһим (оған Алланың сәлемі болсын) жайында былай деген (мағынасы): «Түн жамылған кезде, ол бір ғаламшарды көреді (бұл Шолпан деген тұжырым бар) де, өз халқына былай деп айтады: Бұл менің Раббым (сендердің пікірлерің бойынша)». Ал ол сөніп қалған кезде, яғни бір қалыптан екінші қалыпқа және бір жерден екінші жерге ауысқан кезде, ол былай деп айтады: «Мен бір қалыптан екінші қалыпқа ауысатын нәрсеге құлшылық еткім келмейді»(6:76) – яғни, мен өзгеріп ауысатындарды ұнатпаймын дегені. Демек, өзгеріп, ауысу Аллаға тән емес.

فإن قيل: إذا لم يكن في جهة، فما فائدة رفع الأيدي إلى السماء في الدعاء، وعروج النبي  إلى السماء؟ يُقال لهم: لو جاز لقائل أن يقول إن الرب  في جهة فوق، لأجل رفع الأيدي إلى السماء في الدعاء!! لكان لغيره أن يقول: هو في جهة القبلة، لأجل استقبالنا إليها في الصلاة!! أو هو في الأرض، لأجل قربنا من الأرض في حال السجود؛ وقد رُوي في الخبر عن النبي أنه قال: { أقرب ما يكون العبد من إذا سجد }، قال  :  واسجد واقترب !! فلو كان في جهة فوق، لما وُصف العبد بالقرب منه إذا سجد؛ فكما أن الكعبة قبلة المصلي يستقبلها في الصلاة، ولا يقال إن   في جهة الكعبة ومستقبل الأرض بوجهه في السجود لا يقال: إن  في الأرض، فكذلك _ أيضاً _ جُعلت السماء قبلة الدعاء، لا أنّ   حالّ فيها. وكذلك أيضاً عروج النبي إلى السماء، لا يدل على أن   في السماء، كما أن عروج موسى عليه الصلاة والسلام إلى الجبل، وسماعه لكلام  تعالى عنده، لا يدل على أن   حالّ في الجبل؛ فعروج النبي : إنّما كان زيادة في درجته، وعلواً لمنزلته؛ ليتبين الفرق بينه وبين غيره في المنزلة وعلو الدرجة

Егер де сізге мынандай сұрақ қойса: «Алла Тағала бірде бір тарапта орналаспаса, дұға еткенде қолдарымызды аспанға көтерудің және Пайғамбарымыздың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) миғраж сапарында көкке көтерілуінің мәні неде?», - оларға былай деп жауап беріңіз: «Алла Тағала аспанда, өйткені біз дұға жасағанда қолымызды көкке қаратамыз, деп біреу айтатын болса, дәл солай басқа біреу, Алла тағала құбыла тарапында орналасқан, өйткені біз құбылаға қарап намаз оқимыз деп, ал үшінші бір адам, Алла Тағала жерде, өйткені сәжде жасағанда біз жерге жақындаймыз, Пайғамбардың(Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын)  мына сөздері бар емес пе: «Құлдың Аллаға ең жақын болатын мезеті, сәждеге жығылған кезі» . Алла Тағала да былай деген: «Жоқ! Оған бойсұнба, сәжде жасап, Аллаға жақында»(96:19)». Алла Тағала көкте болатын болса, адам сәждеге жасаған кезде Оған жақын болмас еді. Сол сияқты, адам Қағбаға қарап намаз оқыса да, Алла Қағбада деп ешкім айтпайды, жерге қарап сәжде етсек те, ешкім Алла жерде деп айтпайды, алақанымызды көкке қаратып жайсақ та, Алланың көкте болған себебінен емес.

Пайғамбардың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) көкке көтерілуі де, Алла Тағаланың көкте болуының дәлелі емес. Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) Синай тауына шығып, онда Оның Сөзін естуі де, Алла Тағаланың Синай тауында екенін дәлелдемейді. Ал Пайғамбардың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) көкке көтерілуі, оның өзге адамдардың жанында мәртебесінің жоғары екенін көрсету үшін болған еді.

[Имам Әбу Ысхақ  әш-Ширәзидің  «Әл-Ишәрат илә мәзһаб әһлу әл-Хаққ» кітабынан]

Ғалымдардың Әбу Ысхақ әш-Ширәзи жайында айтқандары:

Имам Науәуи (хижра ж.с.б. 636-676 ж) оның «Әл-Мухаззаб» кітабына шарх жазған уақытында былай деп айтқан:

هو الإمام المحقق ، المتقن المدقق ، ذو الفنون من العلوم المتكاثرات ، والتصانيف النافعة المستجادات ، الزاهد العابد الورع ، المعرض عن الدنيا ، المقبل بقلبه على الآخرة ، الباذل نفسه في نصرة دين الله تعالى ، المجانب للهوى ، أحد العلماء الصالحين ، وعباد الله العارفين الجامعين بين العلم ، والعبادة ، والورع ، والزهادة ، المواظبين على ، وظائف الدين ، واتباع هدي سيد المرسلين صلى الله عليه وسلم ورضي الله عنهم أجمعين أبو إسحاق إبراهيم بن علي بن يوسف بن عبد الله الشيرازي الفيروزآبادي رحمه الله ، ورضي عنه

قال الإمام الحافظ أبو سعد السمعاني  : كان الشيخ أبو إسحاق إمام الشافعية ، والمدرس ببغداد في النظامية ، شيخ الدهر ، وإمام العصر ، رحل إليه الناس من الأمصار ، وقصدوه من كل الجوانب ، والأقطار ، وكان يجري مجرى أبي العباس بن سريج قال : وكان زاهدا ، ورعا متواضعا ، متخلقا ظريفا كريما سخيا جوادا طلق الوجه دائم البشر ، حسن المجالسة ، مليح المحاورة ، وكان يحكي الحكايات الحسنة ، والأشعار المستبدعة المليحة ، وكان يحفظ منها كثيرا ، وكان يضرب به المثل في الفصاحة . وقال السمعاني أيضا : تفرد الإمام أبو إسحاق بالعلم الوافر ، كالبحر الزاخر ، مع السيرة الجميلة ، والطريقة المرضية ، جاءته الدنيا صاغرة فأباها ، واطرحها ، وقلاها .

«Ол имам, зерттеуші, дін мәселелерін мұқият қараушы, көптеген ғылымдарды меңгерген, пайдалы еңбектердің иесі, тақуа, көп құлшылық етуші, дүниеден бас тартып, барлық мақсаттары ақырғы өмірге бағытталған, Алланың дініне жан тәнімен берілген, нәпсіден бас тартқан, Алла Тағаланың ізгі де салихалы ғалымдарының бірі, өзіне ілім мен құлшылық сияқты қасиетті иемденген, Пайғамбардың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) сүннетін өте берік ұстанған адам. Бұл – Әбу Ысхақ ибн Юсуф ибн Абдаллаһ әш-Ширәзи әл-Файрузабади (Алла оны рахым етіп, оған разы болғай)...»

Имам, хафыз Әбу Саъд әс-Самаъани былай деп айтқан: «Әбу Ысхақ шәфиғи мектебінің имамы  және Бағдадта «Низәмия» медресесінде оқытушы болған шейх және ғасыр имамы. Адамдар оған әр түрлі қалалар мен жердің әр тарапынан  келетін. Ол өте тақуа, салихалы, қарапайым, сонымен қатар, ұшқыр ойлы, сымбатты, жомарт болатын. Жүзінен күлкі кетпейтін, әңгімені өте қызықты баяндайтын, жақсы оқиғаларды айтып, өлендер оқитын, айтқандары есте қалатын». Сол сияқты Самаъани былай дейді: «Имам Әбу Ысхақ терең іліммен ерекшеленген әрі ғылымда теңіз іспетті еді. Бұл дүние оған құшағын жайса да, ол оны қаламай, одан бас тартты».

Хафыз Шәмсуддин әз-Зәһаби (хижра ж.с.б. 673-748 ж.) «Сиәр әъләм ан-Нубалә» еңбегінде ол жайында былай деп айтқан:

الشيخ ، الإمام ، القدوة ، المجتهد ، شيخ الإسلام أبو إسحاق ، إبراهيم بن علي بن يوسف الفيروزابادي ، الشيرازي . قال السمعاني : هو إمام الشافعية ، ومدرس النظامية ، وشيخ العصر . قال أبو بكر الشاشي : أبو إسحاق حجة الله على أئمة العصر . وقال الموفق الحنفي : أبو إسحاق أمير المؤمنين في الفقهاء

«Шейх, имам, үлгі тұтар адам, ыждахатты, Исламның шейхы... Ас-Самаъани былай деп айтқан: «Шафиғилықтардың имамы, «Низәмия» медресесінің оқытушысы және өз заманының шейхы». Әбу Бәкір әш-Шаши былай деген: «Әбу Ысхақ – өз заманының имамдары арасындағы дәйегі». Әл-Муафиқ әл-Ханафи былай деп айтқан: «Әбу Ысхақ –фақыхтардың арасындағы мүміндердің әміршісі (амир әл-мүминин)».

Имам Тәжуддин ас-Субки (хижра ж.с.б. 717-771 ж.) «Табақат Шәфииә әл-Кубра» еңбегінде ол жайында былай деп жазады:

هو الشيخ الإمام شيخ الإسلام صاحب التصانيف التي سارت كمسير الشمس ودارت الدنيا فما جحد فضلها إلا الذي يتخبطه الشيطان من المس بعذوبة لفظ أحلى من الشهد بلا نحله وحلاوة تصانيف

«Ол шейх, имам, шейху л-ислам, күн сияқты қозғалып, әлем сияқты айналған кітаптардың авторы. Олардың пайдасын шайтанға ергендерден басқа ешкім теріске шығармады...».

Автор: Имам Әбу Ысхақ аш-Ширәзи

____________________

Орыс тілінен аударған Azan.kz

Дарульфикр.ру

Шейх әл-Ислам Әбу Ысхақ аш-Ширәзи (393-476 гг. хижра бойынша/1003-1083 ж.миләди бойынша) былай деп айтқан:

فإن قيل: إذا قلتم إنه ليس على العرش، ولا في السماوات، ولا في جهة من الجهات، فأين هو؟! يُقال لهم: أول جهلكم: وصفكم له بـ" أين "؛ لأن " أين " استخبار عن المكان، والرب  منزه عن ذلك. ثم يقال لهم: هل تثبتون خلق العرش والسماوات وجميع الجهات أم لا؟  فإن قالوا: ليست مخلوقة فقد قالوا بقدم العالم، وينتقل الكلام معهم إلى القول بحدوث العالم. وإن وافقوا أهل الحق وقالوا بخلق جميع الجهات، يقال لهم: فهل كان الرب موجوداً قبل وجودها، وهو الذي أوجدها من العدم إلى الوجود أم لا؟ فإن قيل: لم يكن موجوداً قبلها ولا أوجدها، فقد قالوا بحدث الرب  وهذا هو الكفر الصراح. وإن وافقوا أهل الحق في القول بوجوده قبل وجود المخلوقات ( من العالم العلوي والسفلي )، قيل لهم: فأخبرونا عما كان عليه قبل وجودها؟ فكل دليل لهم قبل وجودها، هو دليل لنا بعد وجودها؛ فإن الرب  بعد وجود جميع المخلوقات على ما كان عليه قبل وجودها، لا يجوز على الرب التغيُّر من حال إلى حال، ولا الانتقال من مكان إلى مكان؛ قال   في قصة إبراهيم :  فلما جنّ عليه الليل رأى كوكباً قال هذا ربي فلما أفل  أي: انتقل من جهة إلى جهة، وتغيّر من حال إلى حال  قال لا أحب الآفلين  أي: لا أحب المنتقلين المتغيرين. فمن وصف القديم بما نفاه عنه إبراهيم فليس من المسلمين.

Егер олар: «Алла Аршыда, аспанда және де бірде бір тарапта орналаспады десеңіз, Ол қайда?» деп сұраса, оларға былай деп жауап беріңіз: «Сіз «қайда» деген сөзді қолданып оны сипаттау арқылы, өз надандығыңызды көрсеттіңіз, өйткені бұл мекен-жайды білдіретін сұрақ, ал Алла Тағалаға белгілі бір мекенге орналасу тән емес».  Одан кейін оларға мына сұрақты қойыңыз: «Сіз Аршының, аспанның және барлық мекеннің жаратылғанын мойындайсыз ба?». Егер олар  жаратылмады деп жауап берсе, кеңістіктің бастауы жоқ деген пікірде болуларын білдіреді, демек, бұл әңгімені кеңістіктің жаратылысы саласында өрбіту керек. Ал егер олар барлық тараптың жаратылғанын мойындаса, оларға мына сұрақты қойыңыз: «Алла мекен жаратылғанға дейін бар болды ма? Ол оларды жоқтан жаратты ма жоқ па?».  Егер олар Алла мекендерге дейін болмады, және Ол оларды жаратқан емес десе, онда бұл олардың Құдайды жаратылған деген пікірде болғандарын білдіреді. Ал бұл айқын күпірлік. Егер де олар Құдай барлық  мақұлықтар жаратылмай тұрып та бар болды деген дұрыс пікірде болса, оларға мына сұрақты қойыңыз: «Барлық жаратылысқа дейін Алла Тағала қандай қалыпта болды?». Олардың жаратылысқа дейін Алла жайында айтқандары, бұл- барлық нәрсені жаратқаннан кейін Алла Тағала қандай қалыпта екенінің дәлелі, өйткені Алла барлық нәрсені жаратқаннан кейін де еш өзгерместен сол қалыпта болды. Аллаға бір қалыптан екінші қалыпқа, бір мекеннен екінші мекенге ауысу тән емес.

Алла Тағала Ибраһим (оған Алланың сәлемі болсын) жайында былай деген (мағынасы): «Түн жамылған кезде, ол бір ғаламшарды көреді (бұл Шолпан деген тұжырым бар) де, өз халқына былай деп айтады: Бұл менің Раббым (сендердің пікірлерің бойынша)». Ал ол сөніп қалған кезде, яғни бір қалыптан екінші қалыпқа және бір жерден екінші жерге ауысқан кезде, ол былай деп айтады: «Мен бір қалыптан екінші қалыпқа ауысатын нәрсеге құлшылық еткім келмейді»(6:76) – яғни, мен өзгеріп ауысатындарды ұнатпаймын дегені. Демек, өзгеріп, ауысу Аллаға тән емес.

فإن قيل: إذا لم يكن في جهة، فما فائدة رفع الأيدي إلى السماء في الدعاء، وعروج النبي  إلى السماء؟ يُقال لهم: لو جاز لقائل أن يقول إن الرب  في جهة فوق، لأجل رفع الأيدي إلى السماء في الدعاء!! لكان لغيره أن يقول: هو في جهة القبلة، لأجل استقبالنا إليها في الصلاة!! أو هو في الأرض، لأجل قربنا من الأرض في حال السجود؛ وقد رُوي في الخبر عن النبي أنه قال: { أقرب ما يكون العبد من إذا سجد }، قال  :  واسجد واقترب !! فلو كان في جهة فوق، لما وُصف العبد بالقرب منه إذا سجد؛ فكما أن الكعبة قبلة المصلي يستقبلها في الصلاة، ولا يقال إن   في جهة الكعبة ومستقبل الأرض بوجهه في السجود لا يقال: إن  في الأرض، فكذلك _ أيضاً _ جُعلت السماء قبلة الدعاء، لا أنّ   حالّ فيها. وكذلك أيضاً عروج النبي إلى السماء، لا يدل على أن   في السماء، كما أن عروج موسى عليه الصلاة والسلام إلى الجبل، وسماعه لكلام  تعالى عنده، لا يدل على أن   حالّ في الجبل؛ فعروج النبي : إنّما كان زيادة في درجته، وعلواً لمنزلته؛ ليتبين الفرق بينه وبين غيره في المنزلة وعلو الدرجة

Егер де сізге мынандай сұрақ қойса: «Алла Тағала бірде бір тарапта орналаспаса, дұға еткенде қолдарымызды аспанға көтерудің және Пайғамбарымыздың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) миғраж сапарында көкке көтерілуінің мәні неде?», - оларға былай деп жауап беріңіз: «Алла Тағала аспанда, өйткені біз дұға жасағанда қолымызды көкке қаратамыз, деп біреу айтатын болса, дәл солай басқа біреу, Алла тағала құбыла тарапында орналасқан, өйткені біз құбылаға қарап намаз оқимыз деп, ал үшінші бір адам, Алла Тағала жерде, өйткені сәжде жасағанда біз жерге жақындаймыз, Пайғамбардың(Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын)  мына сөздері бар емес пе: «Құлдың Аллаға ең жақын болатын мезеті, сәждеге жығылған кезі» . Алла Тағала да былай деген: «Жоқ! Оған бойсұнба, сәжде жасап, Аллаға жақында»(96:19)». Алла Тағала көкте болатын болса, адам сәждеге жасаған кезде Оған жақын болмас еді. Сол сияқты, адам Қағбаға қарап намаз оқыса да, Алла Қағбада деп ешкім айтпайды, жерге қарап сәжде етсек те, ешкім Алла жерде деп айтпайды, алақанымызды көкке қаратып жайсақ та, Алланың көкте болған себебінен емес.

Пайғамбардың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) көкке көтерілуі де, Алла Тағаланың көкте болуының дәлелі емес. Мұса (оған Алланың сәлемі болсын) Синай тауына шығып, онда Оның Сөзін естуі де, Алла Тағаланың Синай тауында екенін дәлелдемейді. Ал Пайғамбардың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) көкке көтерілуі, оның өзге адамдардың жанында мәртебесінің жоғары екенін көрсету үшін болған еді.

[Имам Әбу Ысхақ  әш-Ширәзидің  «Әл-Ишәрат илә мәзһаб әһлу әл-Хаққ» кітабынан]

Ғалымдардың Әбу Ысхақ әш-Ширәзи жайында айтқандары:

Имам Науәуи (хижра ж.с.б. 636-676 ж) оның «Әл-Мухаззаб» кітабына шарх жазған уақытында былай деп айтқан:

هو الإمام المحقق ، المتقن المدقق ، ذو الفنون من العلوم المتكاثرات ، والتصانيف النافعة المستجادات ، الزاهد العابد الورع ، المعرض عن الدنيا ، المقبل بقلبه على الآخرة ، الباذل نفسه في نصرة دين الله تعالى ، المجانب للهوى ، أحد العلماء الصالحين ، وعباد الله العارفين الجامعين بين العلم ، والعبادة ، والورع ، والزهادة ، المواظبين على ، وظائف الدين ، واتباع هدي سيد المرسلين صلى الله عليه وسلم ورضي الله عنهم أجمعين أبو إسحاق إبراهيم بن علي بن يوسف بن عبد الله الشيرازي الفيروزآبادي رحمه الله ، ورضي عنه

قال الإمام الحافظ أبو سعد السمعاني  : كان الشيخ أبو إسحاق إمام الشافعية ، والمدرس ببغداد في النظامية ، شيخ الدهر ، وإمام العصر ، رحل إليه الناس من الأمصار ، وقصدوه من كل الجوانب ، والأقطار ، وكان يجري مجرى أبي العباس بن سريج قال : وكان زاهدا ، ورعا متواضعا ، متخلقا ظريفا كريما سخيا جوادا طلق الوجه دائم البشر ، حسن المجالسة ، مليح المحاورة ، وكان يحكي الحكايات الحسنة ، والأشعار المستبدعة المليحة ، وكان يحفظ منها كثيرا ، وكان يضرب به المثل في الفصاحة . وقال السمعاني أيضا : تفرد الإمام أبو إسحاق بالعلم الوافر ، كالبحر الزاخر ، مع السيرة الجميلة ، والطريقة المرضية ، جاءته الدنيا صاغرة فأباها ، واطرحها ، وقلاها .

«Ол имам, зерттеуші, дін мәселелерін мұқият қараушы, көптеген ғылымдарды меңгерген, пайдалы еңбектердің иесі, тақуа, көп құлшылық етуші, дүниеден бас тартып, барлық мақсаттары ақырғы өмірге бағытталған, Алланың дініне жан тәнімен берілген, нәпсіден бас тартқан, Алла Тағаланың ізгі де салихалы ғалымдарының бірі, өзіне ілім мен құлшылық сияқты қасиетті иемденген, Пайғамбардың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) сүннетін өте берік ұстанған адам. Бұл – Әбу Ысхақ ибн Юсуф ибн Абдаллаһ әш-Ширәзи әл-Файрузабади (Алла оны рахым етіп, оған разы болғай)...»

Имам, хафыз Әбу Саъд әс-Самаъани былай деп айтқан: «Әбу Ысхақ шәфиғи мектебінің имамы  және Бағдадта «Низәмия» медресесінде оқытушы болған шейх және ғасыр имамы. Адамдар оған әр түрлі қалалар мен жердің әр тарапынан  келетін. Ол өте тақуа, салихалы, қарапайым, сонымен қатар, ұшқыр ойлы, сымбатты, жомарт болатын. Жүзінен күлкі кетпейтін, әңгімені өте қызықты баяндайтын, жақсы оқиғаларды айтып, өлендер оқитын, айтқандары есте қалатын». Сол сияқты Самаъани былай дейді: «Имам Әбу Ысхақ терең іліммен ерекшеленген әрі ғылымда теңіз іспетті еді. Бұл дүние оған құшағын жайса да, ол оны қаламай, одан бас тартты».

Хафыз Шәмсуддин әз-Зәһаби (хижра ж.с.б. 673-748 ж.) «Сиәр әъләм ан-Нубалә» еңбегінде ол жайында былай деп айтқан:

الشيخ ، الإمام ، القدوة ، المجتهد ، شيخ الإسلام أبو إسحاق ، إبراهيم بن علي بن يوسف الفيروزابادي ، الشيرازي . قال السمعاني : هو إمام الشافعية ، ومدرس النظامية ، وشيخ العصر . قال أبو بكر الشاشي : أبو إسحاق حجة الله على أئمة العصر . وقال الموفق الحنفي : أبو إسحاق أمير المؤمنين في الفقهاء

«Шейх, имам, үлгі тұтар адам, ыждахатты, Исламның шейхы... Ас-Самаъани былай деп айтқан: «Шафиғилықтардың имамы, «Низәмия» медресесінің оқытушысы және өз заманының шейхы». Әбу Бәкір әш-Шаши былай деген: «Әбу Ысхақ – өз заманының имамдары арасындағы дәйегі». Әл-Муафиқ әл-Ханафи былай деп айтқан: «Әбу Ысхақ –фақыхтардың арасындағы мүміндердің әміршісі (амир әл-мүминин)».

Имам Тәжуддин ас-Субки (хижра ж.с.б. 717-771 ж.) «Табақат Шәфииә әл-Кубра» еңбегінде ол жайында былай деп жазады:

هو الشيخ الإمام شيخ الإسلام صاحب التصانيف التي سارت كمسير الشمس ودارت الدنيا فما جحد فضلها إلا الذي يتخبطه الشيطان من المس بعذوبة لفظ أحلى من الشهد بلا نحله وحلاوة تصانيف

«Ол шейх, имам, шейху л-ислам, күн сияқты қозғалып, әлем сияқты айналған кітаптардың авторы. Олардың пайдасын шайтанға ергендерден басқа ешкім теріске шығармады...».

Автор: Имам Әбу Ысхақ аш-Ширәзи

____________________

Орыс тілінен аударған Azan.kz

Дарульфикр.ру

Біраз күн бұрын біздің сайттың редакциясына сәләфи бағытты ұстанып жүрген бір бауырымыз келді. Ислам жайлы басталған әңгімеміздің аяғы пікір таласқа ұласып, бір сағатқа созылды. Әңгіме ақида мәселесімен басталды да, Имам Ағзам Абу Ханифаның ілімімен жалғасып, тақлид мәселесімен аяқталды.

Алғашында біздің қарсыласымыз тақлидке тиым салынған деп тұрып алған еді. Алайда, әңгіме барысында тақлидке рұқсат берілгендігі бірнеше мәрте белгілі болды. Тіпті, кей жағдайда жүгінуге тура келіп жатса, кей мәселелерде міндетті болған екен. Бұл жағдай кез келген мұсылманның өмірінде кездесетін жағдай, тіпті ол адам тақлидке тиым салынған деп есептейтін болса да.

Біздің дәлелдеріміз ол жігіттің ойының өзгерттті ме жоқ әлде өз ойында қалды ма ол жағын тек Алла біледі. Біздегі мақсат, оның көкейіне келешекте жақсы нәтиже беретін ой салу ғана.

Бұл жағдай тақлидтың Исламдағы орнының маңыздылығы мен оның ерте кезден-ақ рұқсат етілгендігі және де Исламның дәлелденген әрі ажырамас бір бөлігі екендігі, сондай-ақ сәләфи бағыттағы бауырларымыздың және де сол кісілердің ұстаздарының себебімен күні бүгінге дейін өзекті мәселе болып отырған жайы ойландырды.

Бұл мақала Кифаятуллаһ мүфтидің «Учение Ислама» атты еңбегінің алғы сөз болып табылады. Ескерту: бұл еңбектің электронды нұсқасында алғы сөз жоқ.

Әр мұсылман тек қана жалғыз Аллаға және Оның Елшісіне (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) мойынсұнуы қажет. Алланың Елшісіне мойынсұнудағы хикмет Ол(Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) бізге Алладан келген әмірлерді түсіндіріп беруінде. Алладан өзге құлшылық етуге лайық ешкім жоқ. Бірақ қарапайым жәй адамға Алла нені қалайтынын, Алла неден разы болатынын білу қиын. Сондай- ақ, өз бетімен Алланың Елшісіне қарап- ақ Алланың әмірлерін өз бетінше де үйренуге болмайды. Сондықтан да Алла мен Оның Елшісіне бағынудың Алланың кітабы мен Пайғамбардың сүннетінен ұстанудан басқа жол жоқ.

Шариғаттың нақты заңдары болып қалыптасқан Құран ме Сүннеттің әмірлері мен үкімдері бар. Олар сенімді қайнақтармен дәлелденген. Олар жөнінде ешқандай күмән мен көзқарастар жоқ. Мысалы: зинаның тиылуы, бес уақыт намаз , ораза, зекет, қажылық және де некенің махрамсыз болмайтыны. Әр адам бұл әмірлерді Құран мен хадистерден оқып, біле алады. Сол себептен бұл мәселелерде ижтихад пен бір ғалымның пікіріне жүгінудің қажеті жоқ.

Бірақ Құран мен Сүннеттің кейбір әмірлерін түсіну кезінде қиындықтар туып жатады, себебі бір мәселеде екі түрлі нұсқау кездеседі. Олардың екеуі де сенімді Құран және Сүннет қайнақтарымен дәлелденіп келеді. Мысалы: Аллаһ Тағала Құранда былай деген: «Талақ болған әйелдер, үш етеккір мерзімін күтеді» (Бақара сүресі, 228 аят)

Бұл жердегі «қуру» сөзі екі түрлі мағына беріп тұр. Біріншісі- етеккір болса, екіншісі- етеккірден тазалану. Осы жерде бұл сөздің қай мағынасын алсақ дұрыс болады деген сұрақ туады.

Болмаса, мысалы, бір хадисте былай делінеді: «Фатиха сүресін оқымағанның намазы жоқ». Бұл хадис бір қарағанда, намазда «Фатиха» сүресін оқу имамға міндетті болғандай- ақ, оның артында ұйып тұрғандарға және де жалғыз намаз оқушыға да міндетті екендігін білдіреді.

Бірақ басқа бір хадисте былай дейді: «Кімде кім имамға ұйыса, Құранды имамның оқығаны жеткілікті». Бұл хадисте имамға ұйушы ештеңе оқымауы керек деп айтылып тұр.

Бұл хадистердің мағынасында пікірталасқа жол бермеу үшін, одан шығудың екі түрлі жолы бар. Бірі- бірінші хадисті негіз етіп алып, соған амал ету керек. Себебі, екінші хадисте «Фатиха» сүресін емес, Құран оқуды айтып тұр, яғни «Фатиха» сүресінен кейін оқылатын сүрелерді. Екінші жолы- екінші хадисті негіз етіп алып, амал ету. Өйткені, бірінші хадисте «Фатиха» сүресін оқу ұйушыға емес, имамға және намазды жалғыз оқушыға қатысты әмір болып тұр. Осындай жағдайда қай жолды таңдаған дұрыс дегенге келер болсақ.

Құран мен хадистердің мағынасына түсінік берген кезде осындай сұрақтар көптеп туады. Сол жағдайдан шығудың тек қана екі жолы бар. Өзің біреуін таңдап аласың да білімің мен ақылыңа сүйене отырып, соған сай амал ете бересің. Болмаса, осындай кездері бізден бұрынғы өткен білімді ғалымдарымыз қалай амал еткендігіне қарайсың да, солардың ішіндегі сенімді ғалым мен мүжтахидтің көзқарасына сәйкес амал етесің.

Осы соңғы ұсынылған жол - «тақлид» деп аталады. Яғни, біреудің пікіріне жүгіну.

Егер екі жақты да алаламай ойланып қарар болсақ, жоғарыда айтылғандардың біріншісінің сөзсіз қауіпті және де күмәнді екендігін көреміз. Тақуалық пен білім жағынан өзімізді ата- бабаларымызбен салыстыруға келмейтінін надандығымыз ғана мойындағысы келмейді.

Біріншіден, мүжтахид имамдар Пайғамбар (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) заманына жақын кезеңде өмір сүрген. Сондықтан да оларға Құран мен Сүннеттің мағынасын түсіну әлде қайда жеңіл болған. Әрі Құранның түсу себептерін де жақсы білген.

Екіншіден, олардың Алла жарылқап нәсіп еткен күшті ілімдері мен есте сақтау қабілеттері мен өзіміздің білімімізді салыстыруға болмайды.

Үшіншіден, Алла Тағала қалаған уақытында күнә жасауға дайын тұратын кез келген адамға ақиқат пен Құран және Сүннетің терең мағынасын түсінуді нәсіп ете бермейді. Құран аяттары мен хадистердің мағынасын терең түсіну үшін білімді болу жеткіліксіз, тақуалық қажет. Егер біз өзіміздің білімімізді мүжтахид имамдардың білімімен салыстыратын болсақ, жер мен көктей айырмашылық бар екенін көреміз.

Ислам заңдарының қағидаларын жүйелеген ғалымдар тақлидқа былай деп анықтама берген: «Имам мүжтахидтердің сөздеріне, ешқандай дәлел талап етпестен айғақ ретінде ұстанып, амал ету».

Осы анықтаманы желеуреткен кейбір адамдар біреудің сөзіне амал ету ширк, яғни Аллаға серік қосқан болып табылады деген пікір тарата бастады. Бірақ жоғарыдағы келтірілген тақлидтың анықтамасына қарайтын болсақ, бұл сыни пікірге орын қалмай қалады.

Мүжтахидтер заң шығарып, жаңа шариғат әкелмейді. Олар тек қана мағынасын ашып, түсінік береді. Бұған дәлел, Құран мен Сүннетте нақты келген үкімдерде біз имамдардың пікіріне жүгінбейміз. Біз мүжтахидтерге Құран мен хадистерді түсіну қиынға соққанда ғана не болмаса, Құранда бір мәселе жайында екі түрлі үкім келіп қалған жағдайда жүгінеміз.

Тақлидтің анықтамасындағы «ешқандай дәлел талап етпестен» деген сөзге қарап, мойынсұнуға лайығы мүжтахид деген қате пікір қалыптаспауы керек. Расында біз оған айтқан сөздерінде Құран және хадистерден алынған қуатты дәлелдері болғаны үшін жүгінеміз. Сол себептен, оларды бірде түсініп, бірде түсінбей қалатындығымыз үшін, мүжтахидтің сөзіне амал етер кезде дәлел сұраудың қажеті жоқ.

Тақлидтың екі түрі

Тақлидтың бірінші түрі – әр түрлі сұрақтарда әр түрлі имам- мүжтахидке жүгіну. Тақлидтың бұл түрі «мутлақ тақлид» немесе «тақлид ғайр шахси» деп аталады.

Екінші түрі – мүжтахид имамдардың біреуін ғана таңдап алып, кез келген сұрақтарда тек соның ой- пікіріне жүгіну. Бұл түр «тақлид шахси» деп аталады.

Екі түрлі тақлидтың мәні – өз бетімен Құран мен хадисті түпнұсқадан оқып, түсіне алмаған кісінің білімі мен тақуалығына көңілі толатын адамның пікіріне жүгінуі. Имамға жүгінудің қажет нәрсе екені Құран және хадистермен расталады.

Құран және тақлид

Құран тақлидқа былай деп жол меңзейді:

1. «Әй мүміндер! Аллаға бой ұсынып Пайғамбарға әрі өздеріңнен болған әмір иелеріне бой ұсыныңдар» (Ниса сүресі, 59 аят)

Бұл аятта бойсұну жайлы айтылып тұр. Кейбір тәпсіршілер басшылар деп аударса, ғалымдардың басым көпшілігі бұл жерде мүжтахид ғалымдар айтылып тұр деген. Дәл осындай тәпсір Абдулла ибн Аббастан, Жәбір ибн Абдулладан (Алла олардан разы болсын), Хасан Басридан, Ата ибн аби Рабахтан, Абдул Алия(Алла оларға рақым етсін) және тағы басқалардан жеткен. Сондай ақ Ибн Жәбір мен имам Разидың (Алла оларға рақым етсін) тәпсірлерінде де осы ой құпталады.

Осы тәпсірлерге сәйкес бұл аят тақлидтың айқын дәлелі болып табылады., өйткені бұл аятта Алла мен Оның Пайғамбарынан (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) бағынумен қатар, мүжтахид ғалымдарға да жүгіну керек екендігі айтылып тұр. Демек, бұл аят: егер Алла мен Оның Елшісіне бойсұнғыларың келсе, ғалымдарға бойсұныңдар дегенді білдіріп тұр.

2. «Қашан оларға (мұнафиқтерге немесе сенімі әлсіз момындарға жау тарапынан) аманшылық (жағдай) немесе қауіптен (қатерлі жағдай туындағаны туралы) хабар келсе, олар оны жариялап (өршітіп) жібереді (сөйтіп, сол хабарлар жайлы ел арасында түрлі қауесеттер тарайды). Егер оны (өздеріне келген хабарды кезіккеннің бәріне жарияламай) Пайғамбарға (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын), яки өздерінің араларындағы бастықтарына жеткізгендерінде еді, оны (сол хабардың ақиқатын) білгісі келетіндер солардан (Мұхаммедтен (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) яки өздерінің араларындағы бастықтардан сұрап) біле алатын (сонда алыпқашты әңгімелер тарамайтын) еді» (Ниса сүресі, 83аят)

Бұл аяттың түсу тарихы былай: екіжүзділер соғыс кезінде өтірік әңгіме тарата бастайды да, ол әңгімеге мұсылмандар да сеніп қалып басқаларға жеткізе бастайды. Осылайша бүкіл қалаға өтірік әңгіме жайылып кетеді де нәтижесінде ретсіздік орын алады. Құранда Алла Тағала мұсылмандарға ондай жалған әңгімелерді жаймас бұрын ғалым сахабаларға айтылу керектігін және де ақиқатына көз жеткізіп барып соған сай амал ету керектігін ескертеді. Бұл аят нақты бір оқиғаға түскен болса да Құранды тәпсірлеудің ережесі бойынша, мынандай бір ауыздан құпталған шарты бар: «Тәпсірлеген кезде аят түскен оқиға ғана емес жалпы астарлы мағынасы алынады».

Олай болса, бұл аят тақлидке нұсқап тұр. Сол себептен имам Рази (оған Алланың рақымы болсын ) «Ахкамул Құран» атты тәпсір кітабында шариғатта тақлидке рұқсат екенін осы аятпен дәлелдейді.

3. «Онымен қатар мүміндердің біртұтас жауға аттанулары тиісті емес. Сонда әр топтан дін ғылымын үйреніп, олар қайтып келгенде; олардың сақсынулары үшін ескертулері керек емес пе?» (Тәубе сүресі, 122 аят)

Бұл аятта Алла Тағала мұсылмандарға барлығы бір уақытта тек бір іспен ғана шұғылданбаулары керектігін айтады. Біразы Алла жолында соғысқа аттанса, біразы білім алу үшін қалсын дейді. Осыдан соң білім алғандар соғысқа аттанғандарға үйретсін дейді. Бұл жағдайда алғашқы аталғандар білім иелеріне бағынып, соларға ерулері керек. Тақлид деген осы.

Тақлид және хадис

«Жәми Тирмизи», «Ибн Мажаның Суннаны», «Ахмадтың Муснады» секілді тағы басқа хадис жинақтарында Хузайфа (Алла ол кісіден разы болсын) Алла Елшісінің(Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) былай дегенін жеткізеді: «Мен сендердің араларыңда қанша уақыт болатынмыд білмеймін. Сондықтан менен кейін қалатын Әбу Бәкір мен Омарға еріңдер»

Бұл хадисте бойсұнуды әмір еткен. Бойсұну деген сөз қоғамдық жұмыста біреуге еру деген емес, діннің ісінде бойсұну.

Бұхаридің хадистер жинағында намаз кітабында (1 том, 99 бет) келген хадисте сахабалар жамағат намазына кешігіп келе беретін болғандықтанАлла Елшісі(Оған Алланың сәлемі мен игіліг болсын) сахабаларына намазда алдыңғы қатарда тұруды бұйырып былай деген: «Маған еріңдер, ал өзге адамдар сендерге ерсін».

Хадистің бір мағынасы алдыңғы қатарда тұрғандар Пайғамбарымызға (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын ) қарап, көргендеріндей намаз оқысын деген болса, екіншісі мағынасы – Алла Елшісінің (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) намазын үлгі етіп алсын , өйткені болашақ ұрпақ солардан үлгі алатын болады.

Хафиз ибн Хажар Асқалани (оған Алланың рақымы болсын) «Фатхул Бәри» атты кітабындағы бұл хадистің шархында былай деп жазған: «Бұл хадистің мағынасы мынау: «Сендер менен шариғат негіздерін үйренесіңдер, ал кейінгілер сендерден үйренсін, одан кейінгілер олардан осылайша Қиямет қайымға дейін жалғассын».

«Мишқатул масабих» атты еңбектің (1том, 36 бет) «Китабул ъилмнің» үшінші бөлімінде имам Байхакидан жеткен «Әл мадхал» атты кітапта: Ибрахим ибн Абдуррахман Пайғамбарымыздың (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) былай дегенін жеткізеді: «Сендердің араларыңдағы ең абзалдарыңа Құран мен хадис ілімі беріледі. Олар бұл ілімдерді өтірікшілердің ойдан шығарғандарынан, нысапсыздық пен білімсіздердің тәпсірлерінен қорғайды».

Бұл хадисте білімсіз адамдардың ілімді дұрыс жеткізбейтіндігі сыналады. Надандардың ілімсіздікпен түсіндіргенін айғақтау ғалымдардың міндеті болып табылады. Осы жерден мынандай қорытынды шығады: Құран мен хадистен ешқандай хабары болмаған адам өз түсінігі мен ойына жүгініп тәпсірлеуіне болмайды. Діни сұрақтарға жауап табу үшін ғалымдарға баруы керек. Тақлид деген осы.

Құран мен хадисті аз ғана білімі бар адам да түсіндіре алады, бірақ жоғарыда келген хадисте ол адамды да надан деп атаған. Осы жерден байқағандай, аз ғана іліммен ешбір адам Құран мен хадистен дін үкімін шығара алмайды.

Сахабалар заманындағы тақлид мутлақ

Бізге сахабалар заманынан ижтихад мәселесіндегі мысалдар көптеп жеткенімен қатар, тақлид мәселесіндегі оқиғалар да жеткен. Құран мен хадистен үкім шығара алмаған сахабалардың өздері ғалым сахабаларға барып, діни сұрақтардың жауабын алған. Ал ғалым сахабалар болса, кейде дәлелмен жауап берсе, кейде дәлелсіз де жауап берген.

Сахабалар кезеңінде жалғыз ғана тақлид шахсиге жүгіну болмаған, екеуін де қолданған. Яғни, тақлид шахси және тақлид мутлақ. Ол кезеңде тақлид мутлақтың небір түрлері кездескен. Әрбір фақиһ (ғалым сахаба) өз ортасында үкім шығаратын да қалғандары соған ілесетін. Сондықтан да Әлләмә ибн Қайюм (оған Алланың рақымы болсын) өзінің «Әләмул муаффин» атты еңбегінде былай деп жазады: «Алла Елшісінің(Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) сахабалары арасында пәтуә бере алатын 130 дан астам ерлер мен әйелдер болған». Олар берген пәтуалар тақлид мутдақтың анық мысалы. Және де көптеген хадистерден белгілі болғанындай-ақ адамдар олардың сөздеріне ғана амал етіп қана қоймай, тіпті олардың амалдарына сай амалдар жасаған. Мысалы, «Имам Мәліктің Муаттасында» келген хадисте Омар (оған Алла разы болсын) Талханың (оған Алла разы болсын) ихрам халінде түсті киіммен жүргенін көреді де ұрса бастайды. Талха(оған Алла разы болсын) болса: «Бұл бояуда әтірдің иісі жоқ» деп жауап қайтарады. Омар (оған Алла разы болсын) былай дейді: «Сендер имамсыңдар, сендерге өзгелер ілеседі. Егер ешнәрсе білмейтін адам бұл киіміңді көрсе, міндетті түрде Талха ибн Абдуллаһты(оған Алла разы болсын) ихрам кезінде бояуы бар киімде көрдім деп айтатын болады. Сондықтан да сізге мына киімдеріңіздің ешқайсысын киюдің қажеті жоқ».

Сахабалар кезеңіндегі тақлид шахси

Жоғарыда айтып өткендей, бізге сахабалар заманындағы тақлид шахсидің мысалдары көптеп жеткен. Олардың біразы мыналар:

«Сахих Бұхари» жинағында (1 том, 237 бет) «Қажылық кітабында» Икрима (оған Алла разы болсын) былай дейді: «Ибн Аббастан(оған Алла разы болсын) тәуәптан соң етеккірі келген әйелдер жайлы сұрағанда ол былай деп жауап берді: «Оған кету керек». Сонда Мәдиналықтар Зәйдтің (оған Алла разы болсы) пәтуәсына қарама-қарса мағынада айтылған Омардың(оған Алла разы болсын) пәтуәсына амал етпейтіндіктерін айтты».

Дәл осы оқиға Абдул Уаххаб Сакафидың «Муджим Исмаилінде» мәдиналықтардың сөзі былай деп толықтырылады: «Сенің пәтуә берген бермегенің бізге бәрібір. Зәйд(оған Алла разы болсын) оған кетудің қажеті жоқ деді».

Ал «Әбу Дәуідтің Муснадында» олардың келесі сөздері келтіріледі: «Ей, ибн Аббас, біз саған ермейміз, өйткені сен Зәйдке қарсы пәтуә айтып жатырсың».

Осы жағдайдан ол адамдардың барлығы Зәйдке(оған Алла разы болсын) ергендері (тақлид шахси) белгілі болады. Сол себептен де Ибн Аббастай (оған Алла разы болсын) сахабаның пәтуасын қабыл еткен жоқ. Оның пәтуасынан бас тартуларының басқа себебін де айтқан жоқ. Бар айтқандары, оның пәтуасы Зәйдтің(оған Алла разы болсын) пәтуасына қарсы келгендігі.

Ибн Аббас (оған Алла разы болсын) болса, оларды тақлди шахси жасағандары үшін сынған жоқ. Керісінше оларға бұл мәселені Умми Сүлеймнен сұраңдар да қайтадан Зәйдке барыңдар деп кеңес берді. Мәдина жұртшылығы оның кеңесін тыңдап, солай істеген кезде Зәйд (оған Алла разы болсын) хадистерге қарап, өз пәтуасын қайтарып алады, деп «Муслимда» келеді. Осыдан байқайтынымыз Мәдина халқы Зәйдке(оған Алла разы болсын) тақлид шахси жасаған.

«Сахих Бұхаридың» жинағында «Әл Фараид» кітабының «Мирас» бөлімінде Хузейл ибн Шарджил былай дейді: «Біраз кісілер Әбу Мұса Ашғариден (оған Алла разы болсын) бір сұрақ сұрайды. Ол сұраққа жауап берген соң былай деп қосады: «Абдулла ибн Масғудтан(оған Алла разы болсын) да сұраңдар». Әлгі адамдар бұл сұрақты Абдулла ибн Масғұдқа(оған Алла разы болсын) да қояды әрі Әбу Мұса Ашғаридың да жауабын жеткізеді. Бұл сұраққа берген Абдуллаһ ибн Масғұдтың пәтуасыӘбу Мұса Ашғаридың пәтуасына қарама- қайшы келіп қалады. Оған бұл жағдай айтылған кезде ол былай деп жауап берді: «Біздің арамызда бұл ғалым тұрған кезде, менен сұрамаңдар».

Ал «Ахмадтың Муснадында» (1том, 464 бет) бұл хадис былай толықтырылып келеді: «Біздің арамызда бұл ғалым тұрған кезде менен ешнәрсе сұрамаңдар».

Бұл жерде Әбу Мұса Ашғари (оған Алла разы болсын ) оларға кез келген сұрақтарды тек қана Абдулла ибн Масғұдтан(оған Алла разы болсын) сұрауға кеңес берді. Бұл дегеніміз тақлид шахси деп аталады.

«Әбу Дауд», «Тирмизи» және де басқа кітаптарда бәріне белшілі бір оқиға баяндалады. Пайғамбар(Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) Муаз ибн Жәбәлді (оған Алла разы болсын) Йеменге шариғат негіздерін үйрету мақсатында жіберген кезде Муаз ибн Жәбал ол жерге тек қана өкіл ретінде емес мүфти әрі қазы ретінде де барған. Йемен халқының оған еруден басқа жолдары болмаған еді, яғни оған тақлид шахси жасады.

Кейбір адамдар Муазды(оған Алла разы болсын) мүфти емес қазы болған деп айтады, бірақ бұл мүлде қате пікір. «Сахих Бұхариде» (1 том, 297 бет) «Китабул фараидтың» бөлімінде Асуад(оған Алла разы болсын) былай дейді: «Муаз ибн Жәбал(оған Алла разы болсын) Йеменге әмір немес ұстаз ретінде келген. Адамдар одан өзі қайтыс болып, артында қарындасы мен қызы қалған адам жайлы сұрағанда,ол жартысын қызына берсін деп жауап берген».

Бұл сұраққа жауап берген кезде ол өзінің пәтуасына дәлел келтірген жоқ. Ал Йемен халқы тақлид жасағандықтан оның сөзін қабыл алды.

Бір сөзбен айтқанда сахабалар заманында тақлид мутлақ пен тақлид шахсидың көптеген оқиғалары кездеседі. Расында да тақлидтың екі түріне де рұқсат бар. Исламның алғашқы кезеңдерінде- ақ адамдар екі түрін де ұстанған. Бірақ уақыт өте келе ғалымдар жүйелеге келтіру мақсатында екі тақлидтың орнына тек қана біреуін, яғни тақлид шахсиды ғана міндетті деп танып, қалдырды.

Бұл даналықты түсіну үшін есте болатын жайт, Құранда айтылып кеткендей, өз нәпсіңнің қалауымен жүру өте қауіпті дерт. Бірақ өз нәпсіңнің қалауымен жүрудің бір түрі – күнә жасау және оны күнә деп мойындау. Ал екінші түрі – күнә істеп, оның күнә екендігін мойындамау. Екеуінің ішіндегі ең жаманы соңғысы, себебі күнә жасаған адам, күнәдан қымсынбайды.

Бұрында адамдар шыншыл болған, оларда нәпсінің тіліне еру болмаған. Уақыт өте адамдар өзгеріп кетті, тіпті әлсіреп қалды. Сондықтан ғалымдар, егер тақлид мутлақтың есігі ашық тұра берсе, адамдар нәпсілерінің қалауына еріп, әр түрлі имамнан өздеріне жеңіл болған жағын алатынын сезген. Бұл үлкен адасушылық болып табылады және де мұның Исламға қарама –қайшы екендігіне ешкім күмәнмен қармайды. Мұны Ибн Таймияның өзі кейде бір имамға, кейде басқа имамға өз қалауымен еріп журуді теріске шығарған.

Егер кез келген өзің ұнатқан мүжтахидтың сөздерін ала беретін болсақ, шындығында да дін ойыншық болып кетеді. Мүжтахидтардың да нәпсінің қалауына қарай айтылғанға ұқсайтын сөздері кездеседі. Мысалы: имам Шафиғидің(оған Алланың рақымы болсын) ойынша, шахмат ойнауға рұқсат етілген, Абдулла ибн Жафар(оған Алла рақым етсін) адамдардың айтуы бойынша музыкаға рұқсат еткен. Қасима ибн Мұхаммад (оған Алла рақым етсін) сурет салуға рұқсат берген екен. Мәликилер ішінде әйелмен артқы жағынан жақындасуға рұқсат беріледі деп есептейді имам Сухнун (оған Алла рақым етсін), имам Амаштың ойынша, ораза күн шыққан соң басталады. Ибн Хазаманың (Алла оған рақым етсін) ойынша, егер бір әйелге үйленбек ниетің болса, ол әйелдің жалаңаш халін көруге болады. Ол ары қарай былай дейді, егер бір әйелге ер адамның алдында жабынып жүру қиынға соқса, ол әйел ер адамға өз сүтін берсін, сол кезде ол еркек әйелге махрам болып есептеледі. Осыдан соң ол ер адамның алдында әуретін жабу үкімі мойнынан түседі. Ата ибн Рабах (оған Алланың рақымы болсын) егер айт жұма күні болса, осы күні жұма мен бесін намазы парыз болмайды деп айтады.

Бір сөзбен айтқанда, егер кімде кім осындай сөздерді іздеп тауып, оны іс жүзінде қолданатын болса, құрушы шайтан болған жаңа дін өмірге келеді.

Тақлид мутлақта нәпсінің қалауына ерудің қаупі жатқандықтан 4- ғасырда ғалымдар тақлид шахсиді уәжіб деп белгіледі. Шах Уәлиуллаһ (оған Алла рақым етсін) «Худжатуллахи баалигада » ғалымдардың бұл шешімін еске түсіріп былай дейді: «Бұл кезең осы үкімге мұқтаж еді».

Мұны сынға алушылар шыға бастады. Сахабалар кезінде уәжіб болмаған нәрсе, олардан кейін қалай уәжіб болады деген сөздер шыға бастады. Оларға жауап ретінде өзінің «Аль- инсаф фи баян сабабаль ихтилаф» атты еңбегінде: «Уәжібтің екі түрі бар: 1) Уәжіб лиъайнихи; 2) Уәжіб лиғайрихи»

Уәжіб лиъайнихи – уәжібтің бұл турі Расулалланың(оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) кезінде болған. Оны өзгертуге болмайды. Бірақ уәжіб лиғайрихиге өзгеріс енгізуге болмаса, алып тастауға егер адам қандай да бір уәжіб амал жасаса, бірақ белгілі уақытта бір тәсілмен атқарып, ал басқа тәсілмен амал ету мүмкін болмаса оның бұл тәсілі де уәжіб болып табылады.

Мысалы, Расулалланың(оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) кезінде хадисті сақтау уәжіб болды, себебі ол жаттау арқылы сақталатын еді. Бірақ кейінірек, хафиздердің есте сақтау қабілеттеріне сеніп қалмау керек екендігі белгілі болған соң, хадистерді сақтаудың бір ғана жолы болды. Ол – хадистерді жазып сақтау еді. Осылайша сахаба және табиғиндар кезінде қарапайым адам үшін тақлид мутлақ уәжіб болып саналды. Бірақ бұл жол өте қауіпті болғандықтан, тек қана тақлид шахсиды уәжіб деп тапты. Бұл мәселеге Шейхул Хадис Мәуләна Закария(оған Алланың рақымы болсын) былай дейді: «Тақлид шахси шариғат рұқсат бергендіктен уәжіб болған жоқ, бұл қоғамдық тәртіпке берілген пәтуа».

Тағы бір мысал айтар болсақ: Османның (оған Алла разы болсын) халифалығына дейін Құран әр түрлі жазумен жазылып келген. Қауіпті бүлікті тоқтату мақсатында ол өзінің ортасына жазудың тек қана бір түрін қалдырып, Құранды басқа жазу үлгісімен жазуға тиым салған. Оның бұл шешімімен барлық үмбет келіскен. Өзге де бүліктерді басу үшін тақлид шахсиды уәжіб еткендей, бұл жерде де уәжіб болмаған нәрсені уәжіб жасады деп ешкім сын айта алмайды.

Халық арасындағы тақлид

Ең бірінші дәреже ол – халық арасындағы тақлид. Халық арасында адамдардың үш түрі болады: біріншісі, өзге өнердің шебері бола тұра араб тілін білмейтін және де ешқандай Ислами білімі жоқтар; екінші түрі, араб тілін жақсы білетін, бірақ діни білімді жетік меңгермеген; үшіншісі, олар діни білімі жетілген және де арнайы Ислами білім беретін жоғарғы оқу орнын бітірген, бірақ тәжірибесі жоқ, түсінігі мен шеберлігі де жоқ адамдар.

Осы аталған адамдардың үш түріне де тақлид шахсиді ұстану уәжіб болады. Оларға өздерінің имамы немесе мүфти берген пәтуаға қарама- қайшы амал етулеріне болмайды. Тіпті олардың ойынша, олардың айтқандары хадистерге қарама- қайшы келіп тұрса да.

Бір қарағанда алдында хадис тұрғанда имамның немес мүфтидің айтуымен жүру қызық болып көрінеді. Бірақ жоғарыда аталған адамдар үшін шығар басқа жол жоқ, себебі оларда Құран мен хадистен дәлел алып өз бетінше шешім шығаратын білім жоқ. Көп жерде Құран және хадис бір мағынада келеді, ал басқа дәлелдер тұрғысынан қарасақ мүлде басқа мағына береді. Осындай жағдайда, қарапайым адамға имамның сөзін тәрк етуге рұқсат етіліп, оның сөзіне қарама- қайшы келіп тұрған хадистің өзіне ғана амал ету, нағыз адасушылық болып табылады.

Осындай себеппен көптеген адамдар адасып кеткен. Мысалы: кейбір адамдар намаз кезінде құбылаға қараудан мына аяты дәлелге келтіре отырып бас тартқан: «Шығыс пен Батыс Аллаһтың иелігінде. Сендер қай жаққа бұрылсаңдар да, онда Аллаһтың Жүзі болады. Аллаһ — Қамтушы, Білуші» (Бақар сүресі,115 аят)

Не болмаса хадисте былай деген «Желдің шығып-шықпағаны жайлы күмәнданған адамға желдің дыбысы яки исі сезілмейінше, дәреті бұзылмайды» (Бухари, Уду’, 34). Егер біреу осы хадиске тікелей түсініп, амал етсе, одна имамдар бір ауыздан ол адасты дер еді.

Имам Абу Юсуф (оған Алланың рақымы болсын) былай дейді: «Егер біреу мына хадисті оқыған кезде: «Біреуге қан алдыртқан және қан алған кісілердің екеуінің де оразасы бұзылады» оқыған адам оразасын бұзса, ол адамға оразаның кәфәраты уәжіб болып қалады, бірақ егер, мұны оған мүфтилердің біреуі айтқан болып, осыдан соң ол адам ішіп- жей бастаса, оразаның кәфәраты ол адамға уәжіб болып есептелмейді».

Мұның себебін түсіндіру үшін ол былай деп жазады: «қарапайым адам өз бетімен хадисті түсіне алмайтындығы себепті ғалымның артынан ілесуі уәжіб болып табылады».

Тақлидтың сыны

Кейбір адамдар тақлидты мына аятпен байланыстырады: «(Мекке мүшріктеріне) Алла түсірген (Құранға) бой ұсыныңдар делінсе, олар: «Жоқ, үстінде ата-бабаларымызды тапқан жолға ілесеміз» деді» (Бақара сүресі, 170 аят)

Жауап белгілі. Біріншіден, Құран тиым салған тақлид иманға қатысты. Ал жоғарыда айтып кеткенде және тағы да басқа шариғат қайнақтарымен яғни, Құран мен хадис тағы басқа бекітілген мәселелер тақлдиқа жатпайды.

Екіншіден, бұл аятта ата- бабаларының ұстанған жолдарын дәлел қылып келтіріп, Аллаһтың аятына қарсы келген мүшріктер жайлы айтылып тұр. Имамға ерген адамдар Аллаһтан келген әмірлердің ешқасысына қарсы келмейді. Тек қана мүжтахидтің түсіндіріп бергеніне сенеді. Және де мүжтахидтің сөздері соңғы сөз болып қабылданбайды.

Үшіншіден, ары қарай Құран ата- бабалардың жолымен жүруге тиым салғанының себебін былайша түсіндіреді: «Егер аталары еш нәрсені түсінбеген әрі тура жолда болмаған болса да ма?» (Бақара сүресі, 170 аят) Бұл аяттан белгілі болғандай, олардың ата- бабалары тура жолда болмаған, ал төрт имам жайлы тіпті сәләфиттердің өздері де (имамға ілесуді мойындамайтын ағым) тура жолда жүрген ақыл иелері деп айтады.

Тирмизидің хадистер жинағында (2 том, Әбуәбу- т- тафсир уә мин сура Ат- Тәубә бөлімі) Әди ибн Хатим (Аллаһ оған рақым етсін) Аллаһ Елшісі (оған Алллаһтың сәлемі мен игілігі болсын) Құранның мына аятын тәпсірлеп «Олар, (Яһуди, Христиандар) ғалымдарымен машайыхтарын және Мәриам ұлы Исаны Алладан өзге тәңір қып алды. Негізінде олар, бір тәңірге ғана құлшылық қылуға бұйырылған болатын. Өйткені, Одан басқа ешбір тәңір жоқ. Ол, олардың қосқан шерігінен пәк » (Тәубе сүресі, 31 аят) былай дейді: «Бірақ олар таңдап алғандарына табынбаса да егер олар бір нәрсені бұйырса істейтін еді де, тыйса, тиылатын».

Яғни, Кітап иелері өздерінің ғалымдарын тәпсіршілер ретінде ғана емес, заң шығарушы ретінде де қабылдайтын. Тіпті қазіргі таңда да рим католиктерінің кітабында заң шығаруға Папа толық құқылы деп жазылған. Және де ол еш жаңылыспайтын адам болғандықтан оған Шариғат заңдарын жүргізуге де рұқсат етіледі. Керісінше, мүжтахид имамдарды ешкім жаңылыспайды, заң шығаруға лайық деп есептемегендіктен кей жағдайда көптеген ғалымдар олардың сөздерін тәрк етеді.

Кейбір адамдар тақлидты мына аят арқылы сынға алады: «Расында Құранды насихат үшін қолайлы қылдық. Қане, сонда түсінуші бар ма?». Бұл аят Құранды түсіну және оның әмірлері оңай, сол себептен ешқандай мүжтахидке жүгінудің қажеті жоқ дейді.

Ал Құрандағы аятардың екі мағынасы болатынын ұмытпауымыз керек. Бірінші түрі Шариғат заңдарын қамтыса, екінші түрі насихат пен сақтандыру. Соңғы түрдегі аяттарды түсіну өте оңай және де аятты оқыған кез келген адам насихат ала алады. Сондықтан да жоғарыда келтірілген аятта екінші түрі тұспалданып тұр. Бұған дәлелді Құран өзі беріп тұр: «лиззикр» (еске алу үшін) сөзінен кейін: фахал мим мустанбит» (осыдан үкім шығарушы табылар ма) деп емес, «фахал мим муддакир» (түсінуші табылар ма) деп айтады.

Біраз күн бұрын біздің сайттың редакциясына сәләфи бағытты ұстанып жүрген бір бауырымыз келді. Ислам жайлы басталған әңгімеміздің аяғы пікір таласқа ұласып, бір сағатқа созылды. Әңгіме ақида мәселесімен басталды да, Имам Ағзам Абу Ханифаның ілімімен жалғасып, тақлид мәселесімен аяқталды.

Алғашында біздің қарсыласымыз тақлидке тиым салынған деп тұрып алған еді. Алайда, әңгіме барысында тақлидке рұқсат берілгендігі бірнеше мәрте белгілі болды. Тіпті, кей жағдайда жүгінуге тура келіп жатса, кей мәселелерде міндетті болған екен. Бұл жағдай кез келген мұсылманның өмірінде кездесетін жағдай, тіпті ол адам тақлидке тиым салынған деп есептейтін болса да.

Біздің дәлелдеріміз ол жігіттің ойының өзгерттті ме жоқ әлде өз ойында қалды ма ол жағын тек Алла біледі. Біздегі мақсат, оның көкейіне келешекте жақсы нәтиже беретін ой салу ғана.

Бұл жағдай тақлидтың Исламдағы орнының маңыздылығы мен оның ерте кезден-ақ рұқсат етілгендігі және де Исламның дәлелденген әрі ажырамас бір бөлігі екендігі, сондай-ақ сәләфи бағыттағы бауырларымыздың және де сол кісілердің ұстаздарының себебімен күні бүгінге дейін өзекті мәселе болып отырған жайы ойландырды.

Бұл мақала Кифаятуллаһ мүфтидің «Учение Ислама» атты еңбегінің алғы сөз болып табылады. Ескерту: бұл еңбектің электронды нұсқасында алғы сөз жоқ.

Әр мұсылман тек қана жалғыз Аллаға және Оның Елшісіне (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) мойынсұнуы қажет. Алланың Елшісіне мойынсұнудағы хикмет Ол(Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) бізге Алладан келген әмірлерді түсіндіріп беруінде. Алладан өзге құлшылық етуге лайық ешкім жоқ. Бірақ қарапайым жәй адамға Алла нені қалайтынын, Алла неден разы болатынын білу қиын. Сондай- ақ, өз бетімен Алланың Елшісіне қарап- ақ Алланың әмірлерін өз бетінше де үйренуге болмайды. Сондықтан да Алла мен Оның Елшісіне бағынудың Алланың кітабы мен Пайғамбардың сүннетінен ұстанудан басқа жол жоқ.

Шариғаттың нақты заңдары болып қалыптасқан Құран ме Сүннеттің әмірлері мен үкімдері бар. Олар сенімді қайнақтармен дәлелденген. Олар жөнінде ешқандай күмән мен көзқарастар жоқ. Мысалы: зинаның тиылуы, бес уақыт намаз , ораза, зекет, қажылық және де некенің махрамсыз болмайтыны. Әр адам бұл әмірлерді Құран мен хадистерден оқып, біле алады. Сол себептен бұл мәселелерде ижтихад пен бір ғалымның пікіріне жүгінудің қажеті жоқ.

Бірақ Құран мен Сүннеттің кейбір әмірлерін түсіну кезінде қиындықтар туып жатады, себебі бір мәселеде екі түрлі нұсқау кездеседі. Олардың екеуі де сенімді Құран және Сүннет қайнақтарымен дәлелденіп келеді. Мысалы: Аллаһ Тағала Құранда былай деген: «Талақ болған әйелдер, үш етеккір мерзімін күтеді» (Бақара сүресі, 228 аят)

Бұл жердегі «қуру» сөзі екі түрлі мағына беріп тұр. Біріншісі- етеккір болса, екіншісі- етеккірден тазалану. Осы жерде бұл сөздің қай мағынасын алсақ дұрыс болады деген сұрақ туады.

Болмаса, мысалы, бір хадисте былай делінеді: «Фатиха сүресін оқымағанның намазы жоқ». Бұл хадис бір қарағанда, намазда «Фатиха» сүресін оқу имамға міндетті болғандай- ақ, оның артында ұйып тұрғандарға және де жалғыз намаз оқушыға да міндетті екендігін білдіреді.

Бірақ басқа бір хадисте былай дейді: «Кімде кім имамға ұйыса, Құранды имамның оқығаны жеткілікті». Бұл хадисте имамға ұйушы ештеңе оқымауы керек деп айтылып тұр.

Бұл хадистердің мағынасында пікірталасқа жол бермеу үшін, одан шығудың екі түрлі жолы бар. Бірі- бірінші хадисті негіз етіп алып, соған амал ету керек. Себебі, екінші хадисте «Фатиха» сүресін емес, Құран оқуды айтып тұр, яғни «Фатиха» сүресінен кейін оқылатын сүрелерді. Екінші жолы- екінші хадисті негіз етіп алып, амал ету. Өйткені, бірінші хадисте «Фатиха» сүресін оқу ұйушыға емес, имамға және намазды жалғыз оқушыға қатысты әмір болып тұр. Осындай жағдайда қай жолды таңдаған дұрыс дегенге келер болсақ.

Құран мен хадистердің мағынасына түсінік берген кезде осындай сұрақтар көптеп туады. Сол жағдайдан шығудың тек қана екі жолы бар. Өзің біреуін таңдап аласың да білімің мен ақылыңа сүйене отырып, соған сай амал ете бересің. Болмаса, осындай кездері бізден бұрынғы өткен білімді ғалымдарымыз қалай амал еткендігіне қарайсың да, солардың ішіндегі сенімді ғалым мен мүжтахидтің көзқарасына сәйкес амал етесің.

Осы соңғы ұсынылған жол - «тақлид» деп аталады. Яғни, біреудің пікіріне жүгіну.

Егер екі жақты да алаламай ойланып қарар болсақ, жоғарыда айтылғандардың біріншісінің сөзсіз қауіпті және де күмәнді екендігін көреміз. Тақуалық пен білім жағынан өзімізді ата- бабаларымызбен салыстыруға келмейтінін надандығымыз ғана мойындағысы келмейді.

Біріншіден, мүжтахид имамдар Пайғамбар (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) заманына жақын кезеңде өмір сүрген. Сондықтан да оларға Құран мен Сүннеттің мағынасын түсіну әлде қайда жеңіл болған. Әрі Құранның түсу себептерін де жақсы білген.

Екіншіден, олардың Алла жарылқап нәсіп еткен күшті ілімдері мен есте сақтау қабілеттері мен өзіміздің білімімізді салыстыруға болмайды.

Үшіншіден, Алла Тағала қалаған уақытында күнә жасауға дайын тұратын кез келген адамға ақиқат пен Құран және Сүннетің терең мағынасын түсінуді нәсіп ете бермейді. Құран аяттары мен хадистердің мағынасын терең түсіну үшін білімді болу жеткіліксіз, тақуалық қажет. Егер біз өзіміздің білімімізді мүжтахид имамдардың білімімен салыстыратын болсақ, жер мен көктей айырмашылық бар екенін көреміз.

Ислам заңдарының қағидаларын жүйелеген ғалымдар тақлидқа былай деп анықтама берген: «Имам мүжтахидтердің сөздеріне, ешқандай дәлел талап етпестен айғақ ретінде ұстанып, амал ету».

Осы анықтаманы желеуреткен кейбір адамдар біреудің сөзіне амал ету ширк, яғни Аллаға серік қосқан болып табылады деген пікір тарата бастады. Бірақ жоғарыдағы келтірілген тақлидтың анықтамасына қарайтын болсақ, бұл сыни пікірге орын қалмай қалады.

Мүжтахидтер заң шығарып, жаңа шариғат әкелмейді. Олар тек қана мағынасын ашып, түсінік береді. Бұған дәлел, Құран мен Сүннетте нақты келген үкімдерде біз имамдардың пікіріне жүгінбейміз. Біз мүжтахидтерге Құран мен хадистерді түсіну қиынға соққанда ғана не болмаса, Құранда бір мәселе жайында екі түрлі үкім келіп қалған жағдайда жүгінеміз.

Тақлидтің анықтамасындағы «ешқандай дәлел талап етпестен» деген сөзге қарап, мойынсұнуға лайығы мүжтахид деген қате пікір қалыптаспауы керек. Расында біз оған айтқан сөздерінде Құран және хадистерден алынған қуатты дәлелдері болғаны үшін жүгінеміз. Сол себептен, оларды бірде түсініп, бірде түсінбей қалатындығымыз үшін, мүжтахидтің сөзіне амал етер кезде дәлел сұраудың қажеті жоқ.

Тақлидтың екі түрі

Тақлидтың бірінші түрі – әр түрлі сұрақтарда әр түрлі имам- мүжтахидке жүгіну. Тақлидтың бұл түрі «мутлақ тақлид» немесе «тақлид ғайр шахси» деп аталады.

Екінші түрі – мүжтахид имамдардың біреуін ғана таңдап алып, кез келген сұрақтарда тек соның ой- пікіріне жүгіну. Бұл түр «тақлид шахси» деп аталады.

Екі түрлі тақлидтың мәні – өз бетімен Құран мен хадисті түпнұсқадан оқып, түсіне алмаған кісінің білімі мен тақуалығына көңілі толатын адамның пікіріне жүгінуі. Имамға жүгінудің қажет нәрсе екені Құран және хадистермен расталады.

Құран және тақлид

Құран тақлидқа былай деп жол меңзейді:

1. «Әй мүміндер! Аллаға бой ұсынып Пайғамбарға әрі өздеріңнен болған әмір иелеріне бой ұсыныңдар» (Ниса сүресі, 59 аят)

Бұл аятта бойсұну жайлы айтылып тұр. Кейбір тәпсіршілер басшылар деп аударса, ғалымдардың басым көпшілігі бұл жерде мүжтахид ғалымдар айтылып тұр деген. Дәл осындай тәпсір Абдулла ибн Аббастан, Жәбір ибн Абдулладан (Алла олардан разы болсын), Хасан Басридан, Ата ибн аби Рабахтан, Абдул Алия(Алла оларға рақым етсін) және тағы басқалардан жеткен. Сондай ақ Ибн Жәбір мен имам Разидың (Алла оларға рақым етсін) тәпсірлерінде де осы ой құпталады.

Осы тәпсірлерге сәйкес бұл аят тақлидтың айқын дәлелі болып табылады., өйткені бұл аятта Алла мен Оның Пайғамбарынан (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) бағынумен қатар, мүжтахид ғалымдарға да жүгіну керек екендігі айтылып тұр. Демек, бұл аят: егер Алла мен Оның Елшісіне бойсұнғыларың келсе, ғалымдарға бойсұныңдар дегенді білдіріп тұр.

2. «Қашан оларға (мұнафиқтерге немесе сенімі әлсіз момындарға жау тарапынан) аманшылық (жағдай) немесе қауіптен (қатерлі жағдай туындағаны туралы) хабар келсе, олар оны жариялап (өршітіп) жібереді (сөйтіп, сол хабарлар жайлы ел арасында түрлі қауесеттер тарайды). Егер оны (өздеріне келген хабарды кезіккеннің бәріне жарияламай) Пайғамбарға (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын), яки өздерінің араларындағы бастықтарына жеткізгендерінде еді, оны (сол хабардың ақиқатын) білгісі келетіндер солардан (Мұхаммедтен (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) яки өздерінің араларындағы бастықтардан сұрап) біле алатын (сонда алыпқашты әңгімелер тарамайтын) еді» (Ниса сүресі, 83аят)

Бұл аяттың түсу тарихы былай: екіжүзділер соғыс кезінде өтірік әңгіме тарата бастайды да, ол әңгімеге мұсылмандар да сеніп қалып басқаларға жеткізе бастайды. Осылайша бүкіл қалаға өтірік әңгіме жайылып кетеді де нәтижесінде ретсіздік орын алады. Құранда Алла Тағала мұсылмандарға ондай жалған әңгімелерді жаймас бұрын ғалым сахабаларға айтылу керектігін және де ақиқатына көз жеткізіп барып соған сай амал ету керектігін ескертеді. Бұл аят нақты бір оқиғаға түскен болса да Құранды тәпсірлеудің ережесі бойынша, мынандай бір ауыздан құпталған шарты бар: «Тәпсірлеген кезде аят түскен оқиға ғана емес жалпы астарлы мағынасы алынады».

Олай болса, бұл аят тақлидке нұсқап тұр. Сол себептен имам Рази (оған Алланың рақымы болсын ) «Ахкамул Құран» атты тәпсір кітабында шариғатта тақлидке рұқсат екенін осы аятпен дәлелдейді.

3. «Онымен қатар мүміндердің біртұтас жауға аттанулары тиісті емес. Сонда әр топтан дін ғылымын үйреніп, олар қайтып келгенде; олардың сақсынулары үшін ескертулері керек емес пе?» (Тәубе сүресі, 122 аят)

Бұл аятта Алла Тағала мұсылмандарға барлығы бір уақытта тек бір іспен ғана шұғылданбаулары керектігін айтады. Біразы Алла жолында соғысқа аттанса, біразы білім алу үшін қалсын дейді. Осыдан соң білім алғандар соғысқа аттанғандарға үйретсін дейді. Бұл жағдайда алғашқы аталғандар білім иелеріне бағынып, соларға ерулері керек. Тақлид деген осы.

Тақлид және хадис

«Жәми Тирмизи», «Ибн Мажаның Суннаны», «Ахмадтың Муснады» секілді тағы басқа хадис жинақтарында Хузайфа (Алла ол кісіден разы болсын) Алла Елшісінің(Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) былай дегенін жеткізеді: «Мен сендердің араларыңда қанша уақыт болатынмыд білмеймін. Сондықтан менен кейін қалатын Әбу Бәкір мен Омарға еріңдер»

Бұл хадисте бойсұнуды әмір еткен. Бойсұну деген сөз қоғамдық жұмыста біреуге еру деген емес, діннің ісінде бойсұну.

Бұхаридің хадистер жинағында намаз кітабында (1 том, 99 бет) келген хадисте сахабалар жамағат намазына кешігіп келе беретін болғандықтанАлла Елшісі(Оған Алланың сәлемі мен игіліг болсын) сахабаларына намазда алдыңғы қатарда тұруды бұйырып былай деген: «Маған еріңдер, ал өзге адамдар сендерге ерсін».

Хадистің бір мағынасы алдыңғы қатарда тұрғандар Пайғамбарымызға (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын ) қарап, көргендеріндей намаз оқысын деген болса, екіншісі мағынасы – Алла Елшісінің (Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) намазын үлгі етіп алсын , өйткені болашақ ұрпақ солардан үлгі алатын болады.

Хафиз ибн Хажар Асқалани (оған Алланың рақымы болсын) «Фатхул Бәри» атты кітабындағы бұл хадистің шархында былай деп жазған: «Бұл хадистің мағынасы мынау: «Сендер менен шариғат негіздерін үйренесіңдер, ал кейінгілер сендерден үйренсін, одан кейінгілер олардан осылайша Қиямет қайымға дейін жалғассын».

«Мишқатул масабих» атты еңбектің (1том, 36 бет) «Китабул ъилмнің» үшінші бөлімінде имам Байхакидан жеткен «Әл мадхал» атты кітапта: Ибрахим ибн Абдуррахман Пайғамбарымыздың (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) былай дегенін жеткізеді: «Сендердің араларыңдағы ең абзалдарыңа Құран мен хадис ілімі беріледі. Олар бұл ілімдерді өтірікшілердің ойдан шығарғандарынан, нысапсыздық пен білімсіздердің тәпсірлерінен қорғайды».

Бұл хадисте білімсіз адамдардың ілімді дұрыс жеткізбейтіндігі сыналады. Надандардың ілімсіздікпен түсіндіргенін айғақтау ғалымдардың міндеті болып табылады. Осы жерден мынандай қорытынды шығады: Құран мен хадистен ешқандай хабары болмаған адам өз түсінігі мен ойына жүгініп тәпсірлеуіне болмайды. Діни сұрақтарға жауап табу үшін ғалымдарға баруы керек. Тақлид деген осы.

Құран мен хадисті аз ғана білімі бар адам да түсіндіре алады, бірақ жоғарыда келген хадисте ол адамды да надан деп атаған. Осы жерден байқағандай, аз ғана іліммен ешбір адам Құран мен хадистен дін үкімін шығара алмайды.

Сахабалар заманындағы тақлид мутлақ

Бізге сахабалар заманынан ижтихад мәселесіндегі мысалдар көптеп жеткенімен қатар, тақлид мәселесіндегі оқиғалар да жеткен. Құран мен хадистен үкім шығара алмаған сахабалардың өздері ғалым сахабаларға барып, діни сұрақтардың жауабын алған. Ал ғалым сахабалар болса, кейде дәлелмен жауап берсе, кейде дәлелсіз де жауап берген.

Сахабалар кезеңінде жалғыз ғана тақлид шахсиге жүгіну болмаған, екеуін де қолданған. Яғни, тақлид шахси және тақлид мутлақ. Ол кезеңде тақлид мутлақтың небір түрлері кездескен. Әрбір фақиһ (ғалым сахаба) өз ортасында үкім шығаратын да қалғандары соған ілесетін. Сондықтан да Әлләмә ибн Қайюм (оған Алланың рақымы болсын) өзінің «Әләмул муаффин» атты еңбегінде былай деп жазады: «Алла Елшісінің(Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) сахабалары арасында пәтуә бере алатын 130 дан астам ерлер мен әйелдер болған». Олар берген пәтуалар тақлид мутдақтың анық мысалы. Және де көптеген хадистерден белгілі болғанындай-ақ адамдар олардың сөздеріне ғана амал етіп қана қоймай, тіпті олардың амалдарына сай амалдар жасаған. Мысалы, «Имам Мәліктің Муаттасында» келген хадисте Омар (оған Алла разы болсын) Талханың (оған Алла разы болсын) ихрам халінде түсті киіммен жүргенін көреді де ұрса бастайды. Талха(оған Алла разы болсын) болса: «Бұл бояуда әтірдің иісі жоқ» деп жауап қайтарады. Омар (оған Алла разы болсын) былай дейді: «Сендер имамсыңдар, сендерге өзгелер ілеседі. Егер ешнәрсе білмейтін адам бұл киіміңді көрсе, міндетті түрде Талха ибн Абдуллаһты(оған Алла разы болсын) ихрам кезінде бояуы бар киімде көрдім деп айтатын болады. Сондықтан да сізге мына киімдеріңіздің ешқайсысын киюдің қажеті жоқ».

Сахабалар кезеңіндегі тақлид шахси

Жоғарыда айтып өткендей, бізге сахабалар заманындағы тақлид шахсидің мысалдары көптеп жеткен. Олардың біразы мыналар:

«Сахих Бұхари» жинағында (1 том, 237 бет) «Қажылық кітабында» Икрима (оған Алла разы болсын) былай дейді: «Ибн Аббастан(оған Алла разы болсын) тәуәптан соң етеккірі келген әйелдер жайлы сұрағанда ол былай деп жауап берді: «Оған кету керек». Сонда Мәдиналықтар Зәйдтің (оған Алла разы болсы) пәтуәсына қарама-қарса мағынада айтылған Омардың(оған Алла разы болсын) пәтуәсына амал етпейтіндіктерін айтты».

Дәл осы оқиға Абдул Уаххаб Сакафидың «Муджим Исмаилінде» мәдиналықтардың сөзі былай деп толықтырылады: «Сенің пәтуә берген бермегенің бізге бәрібір. Зәйд(оған Алла разы болсын) оған кетудің қажеті жоқ деді».

Ал «Әбу Дәуідтің Муснадында» олардың келесі сөздері келтіріледі: «Ей, ибн Аббас, біз саған ермейміз, өйткені сен Зәйдке қарсы пәтуә айтып жатырсың».

Осы жағдайдан ол адамдардың барлығы Зәйдке(оған Алла разы болсын) ергендері (тақлид шахси) белгілі болады. Сол себептен де Ибн Аббастай (оған Алла разы болсын) сахабаның пәтуасын қабыл еткен жоқ. Оның пәтуасынан бас тартуларының басқа себебін де айтқан жоқ. Бар айтқандары, оның пәтуасы Зәйдтің(оған Алла разы болсын) пәтуасына қарсы келгендігі.

Ибн Аббас (оған Алла разы болсын) болса, оларды тақлди шахси жасағандары үшін сынған жоқ. Керісінше оларға бұл мәселені Умми Сүлеймнен сұраңдар да қайтадан Зәйдке барыңдар деп кеңес берді. Мәдина жұртшылығы оның кеңесін тыңдап, солай істеген кезде Зәйд (оған Алла разы болсын) хадистерге қарап, өз пәтуасын қайтарып алады, деп «Муслимда» келеді. Осыдан байқайтынымыз Мәдина халқы Зәйдке(оған Алла разы болсын) тақлид шахси жасаған.

«Сахих Бұхаридың» жинағында «Әл Фараид» кітабының «Мирас» бөлімінде Хузейл ибн Шарджил былай дейді: «Біраз кісілер Әбу Мұса Ашғариден (оған Алла разы болсын) бір сұрақ сұрайды. Ол сұраққа жауап берген соң былай деп қосады: «Абдулла ибн Масғудтан(оған Алла разы болсын) да сұраңдар». Әлгі адамдар бұл сұрақты Абдулла ибн Масғұдқа(оған Алла разы болсын) да қояды әрі Әбу Мұса Ашғаридың да жауабын жеткізеді. Бұл сұраққа берген Абдуллаһ ибн Масғұдтың пәтуасыӘбу Мұса Ашғаридың пәтуасына қарама- қайшы келіп қалады. Оған бұл жағдай айтылған кезде ол былай деп жауап берді: «Біздің арамызда бұл ғалым тұрған кезде, менен сұрамаңдар».

Ал «Ахмадтың Муснадында» (1том, 464 бет) бұл хадис былай толықтырылып келеді: «Біздің арамызда бұл ғалым тұрған кезде менен ешнәрсе сұрамаңдар».

Бұл жерде Әбу Мұса Ашғари (оған Алла разы болсын ) оларға кез келген сұрақтарды тек қана Абдулла ибн Масғұдтан(оған Алла разы болсын) сұрауға кеңес берді. Бұл дегеніміз тақлид шахси деп аталады.

«Әбу Дауд», «Тирмизи» және де басқа кітаптарда бәріне белшілі бір оқиға баяндалады. Пайғамбар(Оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) Муаз ибн Жәбәлді (оған Алла разы болсын) Йеменге шариғат негіздерін үйрету мақсатында жіберген кезде Муаз ибн Жәбал ол жерге тек қана өкіл ретінде емес мүфти әрі қазы ретінде де барған. Йемен халқының оған еруден басқа жолдары болмаған еді, яғни оған тақлид шахси жасады.

Кейбір адамдар Муазды(оған Алла разы болсын) мүфти емес қазы болған деп айтады, бірақ бұл мүлде қате пікір. «Сахих Бұхариде» (1 том, 297 бет) «Китабул фараидтың» бөлімінде Асуад(оған Алла разы болсын) былай дейді: «Муаз ибн Жәбал(оған Алла разы болсын) Йеменге әмір немес ұстаз ретінде келген. Адамдар одан өзі қайтыс болып, артында қарындасы мен қызы қалған адам жайлы сұрағанда,ол жартысын қызына берсін деп жауап берген».

Бұл сұраққа жауап берген кезде ол өзінің пәтуасына дәлел келтірген жоқ. Ал Йемен халқы тақлид жасағандықтан оның сөзін қабыл алды.

Бір сөзбен айтқанда сахабалар заманында тақлид мутлақ пен тақлид шахсидың көптеген оқиғалары кездеседі. Расында да тақлидтың екі түріне де рұқсат бар. Исламның алғашқы кезеңдерінде- ақ адамдар екі түрін де ұстанған. Бірақ уақыт өте келе ғалымдар жүйелеге келтіру мақсатында екі тақлидтың орнына тек қана біреуін, яғни тақлид шахсиды ғана міндетті деп танып, қалдырды.

Бұл даналықты түсіну үшін есте болатын жайт, Құранда айтылып кеткендей, өз нәпсіңнің қалауымен жүру өте қауіпті дерт. Бірақ өз нәпсіңнің қалауымен жүрудің бір түрі – күнә жасау және оны күнә деп мойындау. Ал екінші түрі – күнә істеп, оның күнә екендігін мойындамау. Екеуінің ішіндегі ең жаманы соңғысы, себебі күнә жасаған адам, күнәдан қымсынбайды.

Бұрында адамдар шыншыл болған, оларда нәпсінің тіліне еру болмаған. Уақыт өте адамдар өзгеріп кетті, тіпті әлсіреп қалды. Сондықтан ғалымдар, егер тақлид мутлақтың есігі ашық тұра берсе, адамдар нәпсілерінің қалауына еріп, әр түрлі имамнан өздеріне жеңіл болған жағын алатынын сезген. Бұл үлкен адасушылық болып табылады және де мұның Исламға қарама –қайшы екендігіне ешкім күмәнмен қармайды. Мұны Ибн Таймияның өзі кейде бір имамға, кейде басқа имамға өз қалауымен еріп журуді теріске шығарған.

Егер кез келген өзің ұнатқан мүжтахидтың сөздерін ала беретін болсақ, шындығында да дін ойыншық болып кетеді. Мүжтахидтардың да нәпсінің қалауына қарай айтылғанға ұқсайтын сөздері кездеседі. Мысалы: имам Шафиғидің(оған Алланың рақымы болсын) ойынша, шахмат ойнауға рұқсат етілген, Абдулла ибн Жафар(оған Алла рақым етсін) адамдардың айтуы бойынша музыкаға рұқсат еткен. Қасима ибн Мұхаммад (оған Алла рақым етсін) сурет салуға рұқсат берген екен. Мәликилер ішінде әйелмен артқы жағынан жақындасуға рұқсат беріледі деп есептейді имам Сухнун (оған Алла рақым етсін), имам Амаштың ойынша, ораза күн шыққан соң басталады. Ибн Хазаманың (Алла оған рақым етсін) ойынша, егер бір әйелге үйленбек ниетің болса, ол әйелдің жалаңаш халін көруге болады. Ол ары қарай былай дейді, егер бір әйелге ер адамның алдында жабынып жүру қиынға соқса, ол әйел ер адамға өз сүтін берсін, сол кезде ол еркек әйелге махрам болып есептеледі. Осыдан соң ол ер адамның алдында әуретін жабу үкімі мойнынан түседі. Ата ибн Рабах (оған Алланың рақымы болсын) егер айт жұма күні болса, осы күні жұма мен бесін намазы парыз болмайды деп айтады.

Бір сөзбен айтқанда, егер кімде кім осындай сөздерді іздеп тауып, оны іс жүзінде қолданатын болса, құрушы шайтан болған жаңа дін өмірге келеді.

Тақлид мутлақта нәпсінің қалауына ерудің қаупі жатқандықтан 4- ғасырда ғалымдар тақлид шахсиді уәжіб деп белгіледі. Шах Уәлиуллаһ (оған Алла рақым етсін) «Худжатуллахи баалигада » ғалымдардың бұл шешімін еске түсіріп былай дейді: «Бұл кезең осы үкімге мұқтаж еді».

Мұны сынға алушылар шыға бастады. Сахабалар кезінде уәжіб болмаған нәрсе, олардан кейін қалай уәжіб болады деген сөздер шыға бастады. Оларға жауап ретінде өзінің «Аль- инсаф фи баян сабабаль ихтилаф» атты еңбегінде: «Уәжібтің екі түрі бар: 1) Уәжіб лиъайнихи; 2) Уәжіб лиғайрихи»

Уәжіб лиъайнихи – уәжібтің бұл турі Расулалланың(оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) кезінде болған. Оны өзгертуге болмайды. Бірақ уәжіб лиғайрихиге өзгеріс енгізуге болмаса, алып тастауға егер адам қандай да бір уәжіб амал жасаса, бірақ белгілі уақытта бір тәсілмен атқарып, ал басқа тәсілмен амал ету мүмкін болмаса оның бұл тәсілі де уәжіб болып табылады.

Мысалы, Расулалланың(оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) кезінде хадисті сақтау уәжіб болды, себебі ол жаттау арқылы сақталатын еді. Бірақ кейінірек, хафиздердің есте сақтау қабілеттеріне сеніп қалмау керек екендігі белгілі болған соң, хадистерді сақтаудың бір ғана жолы болды. Ол – хадистерді жазып сақтау еді. Осылайша сахаба және табиғиндар кезінде қарапайым адам үшін тақлид мутлақ уәжіб болып саналды. Бірақ бұл жол өте қауіпті болғандықтан, тек қана тақлид шахсиды уәжіб деп тапты. Бұл мәселеге Шейхул Хадис Мәуләна Закария(оған Алланың рақымы болсын) былай дейді: «Тақлид шахси шариғат рұқсат бергендіктен уәжіб болған жоқ, бұл қоғамдық тәртіпке берілген пәтуа».

Тағы бір мысал айтар болсақ: Османның (оған Алла разы болсын) халифалығына дейін Құран әр түрлі жазумен жазылып келген. Қауіпті бүлікті тоқтату мақсатында ол өзінің ортасына жазудың тек қана бір түрін қалдырып, Құранды басқа жазу үлгісімен жазуға тиым салған. Оның бұл шешімімен барлық үмбет келіскен. Өзге де бүліктерді басу үшін тақлид шахсиды уәжіб еткендей, бұл жерде де уәжіб болмаған нәрсені уәжіб жасады деп ешкім сын айта алмайды.

Халық арасындағы тақлид

Ең бірінші дәреже ол – халық арасындағы тақлид. Халық арасында адамдардың үш түрі болады: біріншісі, өзге өнердің шебері бола тұра араб тілін білмейтін және де ешқандай Ислами білімі жоқтар; екінші түрі, араб тілін жақсы білетін, бірақ діни білімді жетік меңгермеген; үшіншісі, олар діни білімі жетілген және де арнайы Ислами білім беретін жоғарғы оқу орнын бітірген, бірақ тәжірибесі жоқ, түсінігі мен шеберлігі де жоқ адамдар.

Осы аталған адамдардың үш түріне де тақлид шахсиді ұстану уәжіб болады. Оларға өздерінің имамы немесе мүфти берген пәтуаға қарама- қайшы амал етулеріне болмайды. Тіпті олардың ойынша, олардың айтқандары хадистерге қарама- қайшы келіп тұрса да.

Бір қарағанда алдында хадис тұрғанда имамның немес мүфтидің айтуымен жүру қызық болып көрінеді. Бірақ жоғарыда аталған адамдар үшін шығар басқа жол жоқ, себебі оларда Құран мен хадистен дәлел алып өз бетінше шешім шығаратын білім жоқ. Көп жерде Құран және хадис бір мағынада келеді, ал басқа дәлелдер тұрғысынан қарасақ мүлде басқа мағына береді. Осындай жағдайда, қарапайым адамға имамның сөзін тәрк етуге рұқсат етіліп, оның сөзіне қарама- қайшы келіп тұрған хадистің өзіне ғана амал ету, нағыз адасушылық болып табылады.

Осындай себеппен көптеген адамдар адасып кеткен. Мысалы: кейбір адамдар намаз кезінде құбылаға қараудан мына аяты дәлелге келтіре отырып бас тартқан: «Шығыс пен Батыс Аллаһтың иелігінде. Сендер қай жаққа бұрылсаңдар да, онда Аллаһтың Жүзі болады. Аллаһ — Қамтушы, Білуші» (Бақар сүресі,115 аят)

Не болмаса хадисте былай деген «Желдің шығып-шықпағаны жайлы күмәнданған адамға желдің дыбысы яки исі сезілмейінше, дәреті бұзылмайды» (Бухари, Уду’, 34). Егер біреу осы хадиске тікелей түсініп, амал етсе, одна имамдар бір ауыздан ол адасты дер еді.

Имам Абу Юсуф (оған Алланың рақымы болсын) былай дейді: «Егер біреу мына хадисті оқыған кезде: «Біреуге қан алдыртқан және қан алған кісілердің екеуінің де оразасы бұзылады» оқыған адам оразасын бұзса, ол адамға оразаның кәфәраты уәжіб болып қалады, бірақ егер, мұны оған мүфтилердің біреуі айтқан болып, осыдан соң ол адам ішіп- жей бастаса, оразаның кәфәраты ол адамға уәжіб болып есептелмейді».

Мұның себебін түсіндіру үшін ол былай деп жазады: «қарапайым адам өз бетімен хадисті түсіне алмайтындығы себепті ғалымның артынан ілесуі уәжіб болып табылады».

Тақлидтың сыны

Кейбір адамдар тақлидты мына аятпен байланыстырады: «(Мекке мүшріктеріне) Алла түсірген (Құранға) бой ұсыныңдар делінсе, олар: «Жоқ, үстінде ата-бабаларымызды тапқан жолға ілесеміз» деді» (Бақара сүресі, 170 аят)

Жауап белгілі. Біріншіден, Құран тиым салған тақлид иманға қатысты. Ал жоғарыда айтып кеткенде және тағы да басқа шариғат қайнақтарымен яғни, Құран мен хадис тағы басқа бекітілген мәселелер тақлдиқа жатпайды.

Екіншіден, бұл аятта ата- бабаларының ұстанған жолдарын дәлел қылып келтіріп, Аллаһтың аятына қарсы келген мүшріктер жайлы айтылып тұр. Имамға ерген адамдар Аллаһтан келген әмірлердің ешқасысына қарсы келмейді. Тек қана мүжтахидтің түсіндіріп бергеніне сенеді. Және де мүжтахидтің сөздері соңғы сөз болып қабылданбайды.

Үшіншіден, ары қарай Құран ата- бабалардың жолымен жүруге тиым салғанының себебін былайша түсіндіреді: «Егер аталары еш нәрсені түсінбеген әрі тура жолда болмаған болса да ма?» (Бақара сүресі, 170 аят) Бұл аяттан белгілі болғандай, олардың ата- бабалары тура жолда болмаған, ал төрт имам жайлы тіпті сәләфиттердің өздері де (имамға ілесуді мойындамайтын ағым) тура жолда жүрген ақыл иелері деп айтады.

Тирмизидің хадистер жинағында (2 том, Әбуәбу- т- тафсир уә мин сура Ат- Тәубә бөлімі) Әди ибн Хатим (Аллаһ оған рақым етсін) Аллаһ Елшісі (оған Алллаһтың сәлемі мен игілігі болсын) Құранның мына аятын тәпсірлеп «Олар, (Яһуди, Христиандар) ғалымдарымен машайыхтарын және Мәриам ұлы Исаны Алладан өзге тәңір қып алды. Негізінде олар, бір тәңірге ғана құлшылық қылуға бұйырылған болатын. Өйткені, Одан басқа ешбір тәңір жоқ. Ол, олардың қосқан шерігінен пәк » (Тәубе сүресі, 31 аят) былай дейді: «Бірақ олар таңдап алғандарына табынбаса да егер олар бір нәрсені бұйырса істейтін еді де, тыйса, тиылатын».

Яғни, Кітап иелері өздерінің ғалымдарын тәпсіршілер ретінде ғана емес, заң шығарушы ретінде де қабылдайтын. Тіпті қазіргі таңда да рим католиктерінің кітабында заң шығаруға Папа толық құқылы деп жазылған. Және де ол еш жаңылыспайтын адам болғандықтан оған Шариғат заңдарын жүргізуге де рұқсат етіледі. Керісінше, мүжтахид имамдарды ешкім жаңылыспайды, заң шығаруға лайық деп есептемегендіктен кей жағдайда көптеген ғалымдар олардың сөздерін тәрк етеді.

Кейбір адамдар тақлидты мына аят арқылы сынға алады: «Расында Құранды насихат үшін қолайлы қылдық. Қане, сонда түсінуші бар ма?». Бұл аят Құранды түсіну және оның әмірлері оңай, сол себептен ешқандай мүжтахидке жүгінудің қажеті жоқ дейді.

Ал Құрандағы аятардың екі мағынасы болатынын ұмытпауымыз керек. Бірінші түрі Шариғат заңдарын қамтыса, екінші түрі насихат пен сақтандыру. Соңғы түрдегі аяттарды түсіну өте оңай және де аятты оқыған кез келген адам насихат ала алады. Сондықтан да жоғарыда келтірілген аятта екінші түрі тұспалданып тұр. Бұған дәлелді Құран өзі беріп тұр: «лиззикр» (еске алу үшін) сөзінен кейін: фахал мим мустанбит» (осыдан үкім шығарушы табылар ма) деп емес, «фахал мим муддакир» (түсінуші табылар ма) деп айтады.

Барлық мақтау мен мадақ бүкіл Әлемнің Раббысы Аллаға болсын. Оның сарқылмас сәлемі мен игілігі Оның ең көркем жаратылысы Пайғамбарлар мөрі болған Мұхаммедке (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) болсын.

Нұсқаулық қайнар көзі

Алла Тағала адамзатқа Өзінің ұлылығын Құран мен Өзінің Сүйікті Пайғамбары Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) арқылы дарытқан. Құран кітап түріндегі жол бастаушы болса, Пайғамбар – оның жолсерігі және тәжірибелі ұстазы.

Алла Тағала Құранда былай дейді «Мұғжизалармен, кітаптармен (пайғамбарлар жібердік). Саған да адамдар үшін түсірілгенді ашық баян етерсің деп, Құранды түсірдік. Әрине олар түсінер» (Нахл сүресі,44 аят)

Сонымен қатар: «...Сендерге Пайғамбар не берсе алыңдар да неменеден тыйса, одан тыйылыңдар әрі Алладан қорқыңдар. Сөзсіз Алла, қатты азап иесі» (Хашыр сүресі, 7 аят)

Осылайша Құран мен Сүннет әрқашанда күмәнсіз адам баласын тура жолға бастаудың алғашқы сатысындағы жол көрсетуші болып табылады. Айта кету керек, Құран талассыз Алланың сөзі, дей тұрғанмен ол жалғыз өзі ғана нұсқаулық болып табылмайды. Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) адамдарға Алланың сөзін түсіндіріп, оны тәжірибеде көрсету үшін жіберілген.

Пайғамбарды (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Алла Тағала Өзінің заңын орнатуда ең жоғары дәрежеге көтерген. Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Құран түсіндірмесі жалғыз ғана дұрыс тәпсір болып табылады. Сондықтан да, кімде-кім Құранға иман еткен болса, Құранның өзі бекіткендей оны Пайғамбардан (оған Алланың иглігі мен сәлемі болсын) келген заң деп қабылдауы қажет. Құран тәпсірін қош көрушіні Алла Тағала Бақара сүресінің бас жағында мына аятпен ескертеді: «...Алла, ол мысал менен көптегенді адастырып, әрі онымен көптегенді оңғарады. (Мысалдарға қарсы келіп адасқандар да, шындық та болады негізінде). Ол тапқандар бұзықтарды ғана адастырады.» (Бақара сүресі, 26 аят)

Алланың Кітабы мен Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннетінің үндестігі

Ежелден-ақ Алла Тағала адамдарға әмірін тек Кітап жүзінде ғана жеткізген жоқ. Және де Алла Тағала адамзатқа бір ғана Пайғамбар жіберіп Өзінің сарқылмас даналығын көресткен жоқ. Адам баласының қолында үнемі басшылық етер кітабы және артынан ерер Пайғамбары болған. Сондықтан да, адам баласына насихат жасау үшін бір ғана Кітап немесе пайғамбар жеткіліксіз екендігі осыдан белгілі болып отыр.

Пайғамбардан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) соң да Алланың әмірін сақтау

Құран Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өмірден озса да үмметпен өмірдің соңына дейін бірге болатын Алла Тағаланың ғаламат кереметі. Алла оған былай деген: «(Мұхаммед Ғ.С.) сенен бұрын да адам баласына мәңгілік (өмір) бермедік. Ал егер сен өлсең сонда олар мәңгі қала ма?» (Әнбия сүресі, 34 аят)

Алла Тағала Өзінің Сүйікті Пайғамбары (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) жер бетіндегі өз міндетін атқарған соң Оған қайтуы керек деп жазып қойған. Осы жерде: «Үммет Құранмен және Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) жинақталған хадистерімен қалды ма, әлде одан басқа да басшылыққа алар нәрсе бар ма?» деген сұрақ туады. Бұл сұрақтың жауабын Құранды ашушы әрі күніне жоқ дегенде 17 рет оқуымызға тиіс Фатиха сүресінен табамыз. Ақиқатты іздеген адам өзіне басшы іздер болса, Алла Тағала оның жолын ашып қояды. Бұл жолдың қандай жол екенін Алла Тағала былай деп сипаттайды: «Бізді тура жолға сала көр! Нығметке бөленгендеріңнің жолына! Ашуға ұшырағандардың және адасқандардың жолына емес!»(Фатиха сүресі, 6- 7 аят)

Яғни, Қиямет күніне дейін адам баласы тура жолға «Рижәлу Ллаһтың» көмегімен, яғни Алла Тағала басшылық берген адамдар арқылы тура жолын таба алады. Осы себепті Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің сахабаларына үмметінің 73 тармаққа бөлінетінін және соның біреуі ғана ақиқатта болатынын айтқан кезде сахабалар қызығушылық танытып, олардың кім екенін сұраған кезде ол: «Олар менің соңымнан және сахабаларымнынң соңынан ергендер»,- деп жауап берген. (әт- Тирмизи)

Ұстаздан шәкіртке

Осыған негіздей отырып, біздің ғалымдарымыз шынайы сенім кітаптан оқып, өз бетінше түсінгендей емес, «ұстаздан шәкіртке» жеткендей жетуі қажет деп санаған. Абдуллах ибн әл-Мубарак былай деген: «Иснад (жеткізушілердің тізбегі) - діннен. Егер иснад болмағанда әркім қалағанын айтар еді!» (имам Муслим). Сондықтан да Алланың алдында Пайғамбардан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларына, онан соң келесі ұрпаққа тізбек арқылы біздің күнімізге дейін жеткен ілім қадірлі. Осылайша шынайы ілім өзінің байыбын және айқындығын жалғандық пен құрып кетудің небір түрінен сақтаған. Егер осы шарт алдыңғы өткен ғалымдар арасында сақталмаған болса, сенім мен иман жректерден өшіріліп, шынайы ілімнің ізі де қалмайтын еді

Ижмаъ (ғалымдардың бірауыздан келісуі)

Жоғарыда келтірілген, сондай- ақ өзге де талас тудырмайтын дәлелдерден ғалымдар бір ауыздан келісіп, үмметтің сенімді ғалымдарының бірауыздан келіскен пікірлері шариғатта талассыз дәлел болып табылады деген заң шығарды. Бұл шешім ижмаъ деп аталады. Ижмаътың шариғатта талассыз дәлел бола алатынын сахабалар заманыннан бері ешқандай беделді ғалым теріске шығармаған.

Төрт мәзһаб және тақлид 2

Көптеген ғасырлар бойы ислам ғұламалары сүннеттік төрт мәзһабтың заңдылығына және де оларды ұстануға қарсы болмаған. Төрт мәзһабтың келіскен тұстарын үммет бірауыздан қабыл алған. Басқаша айтқанда, қанша жүз жыл өтсе де төрт мәзһабтың заңдылығы мен мәзһабтағы қабылданған шешімдер жайлы ғалымардың ижмаъы бар.

Ауытқушылық

Соңғы жарты ғасырда адамдарды мәзһаб ұстанудан тайдырушы топ ортаға шықты. Бұл топ сыбайластары қарапайым әрі қу тілде адамдарды діндегі беделді ғалымдардың сөзін қабылдамай, тікелей Құран мен хадис жинағына жүгінуге шақырады. Олардың шектен шыққаны соншалық, тіпті ғалымдардың сөзімен амал жасаушыны Құран мен Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннетін жоққа шығарушы деп санады. Осылайша олар ұлы төрт имамның ілім жолын оқып-білу, Құран мен Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннетін оқудан да жақсы нәрсе деген сияқты құйтырқы көзқарас тудырмақшы.

Дерт

Соңғы жылдары осы дінбұзушылық дертке айналды. Жолдан тайғандар дінге ұмтылып, қасиетті Сүннетпен жүргісі келетін білімсіз жастарды жаулап алуда. Олардың ұрандары мен шақырулары надандардың бетінен қаққан сөздері, жастардың алдында алғашқы әсерін қалдырады, кей кездері ол, өкінішке орай соңғы әсер болып та жатады.

Айығу жолы

Надандықтан айығудың жалғыз жолы түсіну мен қарым-қатынас жасау. Адамдарды оқытуда мұсылмандар Алланың мейірімімен жалғаннан ақиқатты ажыратады деген үміт болады. Бұл еңбектің мақсаты да сол.

Еңбектің жазылу мақсаты

Бұл еңбектің жазылу мақсаты мәзһабқа тақлид жасауды жоққа шығарушыларға тікелей қарсы шығу емес. Мақсат – осыны оқыған адамға тақлид жайлы хабар беру. Сондықтан да еңбек сақтық емес керісінше, шабуыл жасау тәсілінде жазылған. Ішінде көптеген дәлелдер қалай бар болса, солай келтірілді. Алла Тағала автордың әлсіздігі мен кемшілігін кешірсін, оның еңбегін қабыл алып, осы еңбекті Өз мейірімі мен рақымымен тура жолға бастаушы етсін.

Еңбек жайлы

Бұл еңбек сұрақ-жауап түрінде әзірленген. Мұның басты себебі, көптеген жағдайларда қандай да бір тақырыпты ұзақ қарастырған соң, ең басты сұрақ ең соңында туып жатады. Сондықтан да талқылануды қажет етіп тұрған сұрақ оқырманға ыңғайлы болуы үшін бас жағында келеді.

Кітапты қалай оқу керек

Талқыланып отырған тақырып ғылыми табиғатты қажет етеді, сондықтан да оны талқылау барысында ғылыми-шариғи теминдер қолданылады. Еңбекті барынша түсінікті әрі жеңіл етіп жазуға бар күшімізді салдық. Соған қарамастан, еңбекті толық түсіну үшін оқырманда арнайы шариғи білім болуын талап етеді. Оқырман үшін қарапайым әрі түсінуге қиындық тудыратын терең мағыналы, жеңіл қарауға болмайтын, сақтануды талап ететін мәселелер бар. Ондай қиындықтардан аулақ болу үшін еңбекті оқу барсында сақтайтын ережелер мыналар:

1. Бір беттен екінші бір бетке секіруге болмайды. Тек таңдап алған бөлімді ғана оқыңыз. Кітапты басынан бастап оқыған жөн. Сонда ғана ақпараттарды жақсы меңгере аласыз.

2. Кітаптың бір ғана жартысын оқып алып, бірнеше бетті тастап, басқа бетті оқуға болмайды. Неғұрлым көп оқыған сайын сұрақтарды түсіну де соғұрлым Алла қаласа қызықты әрі жеңіл болатынын естеріңізде сақтаңыздар.

3. Кітапты екі қайтара оқыңыздар. Сол кезде жақсы түсінгендеріңізге көз жетеді. Себебі, тақырыптары бір- бірімен тығыз байланысты. Соған қарамастан, бірінші рет оқығанда түсініксіз болған сұрақ екінші мәрте оқыған кезде Алла қаласа анық болады.

_______________

1. Муғауиядан жеткен Сахихи Бұхариде және Муслимде келген №3641 және №4950 хадистің мысалы. Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) былай деген: «Менің үмметімнің ішіндегі ақиатты ұстанушылары бар кезде оларға қарсы келушілер зиян бере алмайды және оларды Қиямет басталғанша тастап қояды»

2. Тақлид негізінде амалда Имам Әбу Ханифа, Имам Мәлік, Имама әш-Шафиғи, Имам Ахмад ибн Ханбал секілді төрт мәзһаб ғалымының бірінің мектебін ұстану жатыр.

Авторы: Шейх Әбу Усама Аюб ибн Мәуләна Мухаммад

Еңбек аты: Who are The Blind Followers?

____________________

Барлық мақтау мен мадақ бүкіл Әлемнің Раббысы Аллаға болсын. Оның сарқылмас сәлемі мен игілігі Оның ең көркем жаратылысы Пайғамбарлар мөрі болған Мұхаммедке (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) болсын.

Нұсқаулық қайнар көзі

Алла Тағала адамзатқа Өзінің ұлылығын Құран мен Өзінің Сүйікті Пайғамбары Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) арқылы дарытқан. Құран кітап түріндегі жол бастаушы болса, Пайғамбар – оның жолсерігі және тәжірибелі ұстазы.

Алла Тағала Құранда былай дейді «Мұғжизалармен, кітаптармен (пайғамбарлар жібердік). Саған да адамдар үшін түсірілгенді ашық баян етерсің деп, Құранды түсірдік. Әрине олар түсінер» (Нахл сүресі,44 аят)

Сонымен қатар: «...Сендерге Пайғамбар не берсе алыңдар да неменеден тыйса, одан тыйылыңдар әрі Алладан қорқыңдар. Сөзсіз Алла, қатты азап иесі» (Хашыр сүресі, 7 аят)

Осылайша Құран мен Сүннет әрқашанда күмәнсіз адам баласын тура жолға бастаудың алғашқы сатысындағы жол көрсетуші болып табылады. Айта кету керек, Құран талассыз Алланың сөзі, дей тұрғанмен ол жалғыз өзі ғана нұсқаулық болып табылмайды. Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) адамдарға Алланың сөзін түсіндіріп, оны тәжірибеде көрсету үшін жіберілген.

Пайғамбарды (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Алла Тағала Өзінің заңын орнатуда ең жоғары дәрежеге көтерген. Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Құран түсіндірмесі жалғыз ғана дұрыс тәпсір болып табылады. Сондықтан да, кімде-кім Құранға иман еткен болса, Құранның өзі бекіткендей оны Пайғамбардан (оған Алланың иглігі мен сәлемі болсын) келген заң деп қабылдауы қажет. Құран тәпсірін қош көрушіні Алла Тағала Бақара сүресінің бас жағында мына аятпен ескертеді: «...Алла, ол мысал менен көптегенді адастырып, әрі онымен көптегенді оңғарады. (Мысалдарға қарсы келіп адасқандар да, шындық та болады негізінде). Ол тапқандар бұзықтарды ғана адастырады.» (Бақара сүресі, 26 аят)

Алланың Кітабы мен Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннетінің үндестігі

Ежелден-ақ Алла Тағала адамдарға әмірін тек Кітап жүзінде ғана жеткізген жоқ. Және де Алла Тағала адамзатқа бір ғана Пайғамбар жіберіп Өзінің сарқылмас даналығын көресткен жоқ. Адам баласының қолында үнемі басшылық етер кітабы және артынан ерер Пайғамбары болған. Сондықтан да, адам баласына насихат жасау үшін бір ғана Кітап немесе пайғамбар жеткіліксіз екендігі осыдан белгілі болып отыр.

Пайғамбардан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) соң да Алланың әмірін сақтау

Құран Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өмірден озса да үмметпен өмірдің соңына дейін бірге болатын Алла Тағаланың ғаламат кереметі. Алла оған былай деген: «(Мұхаммед Ғ.С.) сенен бұрын да адам баласына мәңгілік (өмір) бермедік. Ал егер сен өлсең сонда олар мәңгі қала ма?» (Әнбия сүресі, 34 аят)

Алла Тағала Өзінің Сүйікті Пайғамбары (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) жер бетіндегі өз міндетін атқарған соң Оған қайтуы керек деп жазып қойған. Осы жерде: «Үммет Құранмен және Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) жинақталған хадистерімен қалды ма, әлде одан басқа да басшылыққа алар нәрсе бар ма?» деген сұрақ туады. Бұл сұрақтың жауабын Құранды ашушы әрі күніне жоқ дегенде 17 рет оқуымызға тиіс Фатиха сүресінен табамыз. Ақиқатты іздеген адам өзіне басшы іздер болса, Алла Тағала оның жолын ашып қояды. Бұл жолдың қандай жол екенін Алла Тағала былай деп сипаттайды: «Бізді тура жолға сала көр! Нығметке бөленгендеріңнің жолына! Ашуға ұшырағандардың және адасқандардың жолына емес!»(Фатиха сүресі, 6- 7 аят)

Яғни, Қиямет күніне дейін адам баласы тура жолға «Рижәлу Ллаһтың» көмегімен, яғни Алла Тағала басшылық берген адамдар арқылы тура жолын таба алады. Осы себепті Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің сахабаларына үмметінің 73 тармаққа бөлінетінін және соның біреуі ғана ақиқатта болатынын айтқан кезде сахабалар қызығушылық танытып, олардың кім екенін сұраған кезде ол: «Олар менің соңымнан және сахабаларымнынң соңынан ергендер»,- деп жауап берген. (әт- Тирмизи)

Ұстаздан шәкіртке

Осыған негіздей отырып, біздің ғалымдарымыз шынайы сенім кітаптан оқып, өз бетінше түсінгендей емес, «ұстаздан шәкіртке» жеткендей жетуі қажет деп санаған. Абдуллах ибн әл-Мубарак былай деген: «Иснад (жеткізушілердің тізбегі) - діннен. Егер иснад болмағанда әркім қалағанын айтар еді!» (имам Муслим). Сондықтан да Алланың алдында Пайғамбардан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларына, онан соң келесі ұрпаққа тізбек арқылы біздің күнімізге дейін жеткен ілім қадірлі. Осылайша шынайы ілім өзінің байыбын және айқындығын жалғандық пен құрып кетудің небір түрінен сақтаған. Егер осы шарт алдыңғы өткен ғалымдар арасында сақталмаған болса, сенім мен иман жректерден өшіріліп, шынайы ілімнің ізі де қалмайтын еді

Ижмаъ (ғалымдардың бірауыздан келісуі)

Жоғарыда келтірілген, сондай- ақ өзге де талас тудырмайтын дәлелдерден ғалымдар бір ауыздан келісіп, үмметтің сенімді ғалымдарының бірауыздан келіскен пікірлері шариғатта талассыз дәлел болып табылады деген заң шығарды. Бұл шешім ижмаъ деп аталады. Ижмаътың шариғатта талассыз дәлел бола алатынын сахабалар заманыннан бері ешқандай беделді ғалым теріске шығармаған.

Төрт мәзһаб және тақлид 2

Көптеген ғасырлар бойы ислам ғұламалары сүннеттік төрт мәзһабтың заңдылығына және де оларды ұстануға қарсы болмаған. Төрт мәзһабтың келіскен тұстарын үммет бірауыздан қабыл алған. Басқаша айтқанда, қанша жүз жыл өтсе де төрт мәзһабтың заңдылығы мен мәзһабтағы қабылданған шешімдер жайлы ғалымардың ижмаъы бар.

Ауытқушылық

Соңғы жарты ғасырда адамдарды мәзһаб ұстанудан тайдырушы топ ортаға шықты. Бұл топ сыбайластары қарапайым әрі қу тілде адамдарды діндегі беделді ғалымдардың сөзін қабылдамай, тікелей Құран мен хадис жинағына жүгінуге шақырады. Олардың шектен шыққаны соншалық, тіпті ғалымдардың сөзімен амал жасаушыны Құран мен Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннетін жоққа шығарушы деп санады. Осылайша олар ұлы төрт имамның ілім жолын оқып-білу, Құран мен Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннетін оқудан да жақсы нәрсе деген сияқты құйтырқы көзқарас тудырмақшы.

Дерт

Соңғы жылдары осы дінбұзушылық дертке айналды. Жолдан тайғандар дінге ұмтылып, қасиетті Сүннетпен жүргісі келетін білімсіз жастарды жаулап алуда. Олардың ұрандары мен шақырулары надандардың бетінен қаққан сөздері, жастардың алдында алғашқы әсерін қалдырады, кей кездері ол, өкінішке орай соңғы әсер болып та жатады.

Айығу жолы

Надандықтан айығудың жалғыз жолы түсіну мен қарым-қатынас жасау. Адамдарды оқытуда мұсылмандар Алланың мейірімімен жалғаннан ақиқатты ажыратады деген үміт болады. Бұл еңбектің мақсаты да сол.

Еңбектің жазылу мақсаты

Бұл еңбектің жазылу мақсаты мәзһабқа тақлид жасауды жоққа шығарушыларға тікелей қарсы шығу емес. Мақсат – осыны оқыған адамға тақлид жайлы хабар беру. Сондықтан да еңбек сақтық емес керісінше, шабуыл жасау тәсілінде жазылған. Ішінде көптеген дәлелдер қалай бар болса, солай келтірілді. Алла Тағала автордың әлсіздігі мен кемшілігін кешірсін, оның еңбегін қабыл алып, осы еңбекті Өз мейірімі мен рақымымен тура жолға бастаушы етсін.

Еңбек жайлы

Бұл еңбек сұрақ-жауап түрінде әзірленген. Мұның басты себебі, көптеген жағдайларда қандай да бір тақырыпты ұзақ қарастырған соң, ең басты сұрақ ең соңында туып жатады. Сондықтан да талқылануды қажет етіп тұрған сұрақ оқырманға ыңғайлы болуы үшін бас жағында келеді.

Кітапты қалай оқу керек

Талқыланып отырған тақырып ғылыми табиғатты қажет етеді, сондықтан да оны талқылау барысында ғылыми-шариғи теминдер қолданылады. Еңбекті барынша түсінікті әрі жеңіл етіп жазуға бар күшімізді салдық. Соған қарамастан, еңбекті толық түсіну үшін оқырманда арнайы шариғи білім болуын талап етеді. Оқырман үшін қарапайым әрі түсінуге қиындық тудыратын терең мағыналы, жеңіл қарауға болмайтын, сақтануды талап ететін мәселелер бар. Ондай қиындықтардан аулақ болу үшін еңбекті оқу барсында сақтайтын ережелер мыналар:

1. Бір беттен екінші бір бетке секіруге болмайды. Тек таңдап алған бөлімді ғана оқыңыз. Кітапты басынан бастап оқыған жөн. Сонда ғана ақпараттарды жақсы меңгере аласыз.

2. Кітаптың бір ғана жартысын оқып алып, бірнеше бетті тастап, басқа бетті оқуға болмайды. Неғұрлым көп оқыған сайын сұрақтарды түсіну де соғұрлым Алла қаласа қызықты әрі жеңіл болатынын естеріңізде сақтаңыздар.

3. Кітапты екі қайтара оқыңыздар. Сол кезде жақсы түсінгендеріңізге көз жетеді. Себебі, тақырыптары бір- бірімен тығыз байланысты. Соған қарамастан, бірінші рет оқығанда түсініксіз болған сұрақ екінші мәрте оқыған кезде Алла қаласа анық болады.

_______________

1. Муғауиядан жеткен Сахихи Бұхариде және Муслимде келген №3641 және №4950 хадистің мысалы. Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) былай деген: «Менің үмметімнің ішіндегі ақиатты ұстанушылары бар кезде оларға қарсы келушілер зиян бере алмайды және оларды Қиямет басталғанша тастап қояды»

2. Тақлид негізінде амалда Имам Әбу Ханифа, Имам Мәлік, Имама әш-Шафиғи, Имам Ахмад ибн Ханбал секілді төрт мәзһаб ғалымының бірінің мектебін ұстану жатыр.

Авторы: Шейх Әбу Усама Аюб ибн Мәуләна Мухаммад

Еңбек аты: Who are The Blind Followers?

____________________

Нұр-Мүбарак университетінің жанынан жаңа ашылған дайындық курсы 1 қыркүйектен бастап келесі 2015-2016 оқу жылына оқуға талапкерлер қабылдайды.

Оқу мерзімі - кемі 8 ай. Осы мерзімде Құран Кәрім, араб тілі, ислам фиқһы, ақида пәндері бойынша жүйелі түрде сабақ жүргізіледі.

Сабақты университет бітіріп келген білікті мамандар жүргізеді. Дайындық курсына жасы 30-ға толмаған ислам жолымен жүретін талапты, қабілетті жастар іріктеліп алынады.

Талапкерлерге тегін жатақхана, асхана мен қамтамасыз етіледі.

Дайындық курсына түсуші талапкерлерден құжаттар екі кезеңмен қабылданады; 1-ші кезең 20 тамыз бен мен 1 қыркүйек аралығында құжаттар қабылданып, 2-5 қыркүйек аралығында сұхбат өткізіледі. 2-ші кезең 20 қыркүйектен бастап 1 қазан аралығында құжаттар қабылданып, 1-5 қазан аралығында сұхбат өткізіледі.

Керекті құжаттар:

- Өтініш;

- Аттестат немесе диплом (түпнұсқа);

- 3x4 мөлшердегі 6 фотосурет;

- 086-У үлгісіндегі медициналық анықтама+ флирография снимок;

- Жеке куәлік көшірмесі.

Сондай-ақ, Исламтану мамандығына түсетіндер үшін Наркологиялық, психотерапиялық диспансерден анықтама және сотталмағандығы туралы куәлік талап етіледі.

Тағылым

Жүйріктен жүйрік озар жарысқанда

Облыстық дін тақырыбына арналған ақындар айтысы мен мүшәйрасынан

Баршаға мәлім, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Маямеров үстіміздегі жылды „Дін және дәстүр жылы„ деп жариялағаны белгілі. Бұл бастама қостанайлықтардың тарапынан да үлкен қолдау тапты.

Жуырда ғана облыстық Марал ишан мешіті, Қазақстан қажылар қауымдастығының өңірдегі филиалы және „Зекет„ қорының осындағы өкілдігінің тікелей ұйымдастыруымен кейінгі жастарға танымдық-тағылымдық жағы мол үлкен мәдени шара болып өтті.

Бұл Ілияс Омаров атындағы облыстық қазақ драма театрының концерт залында өткен марқұм, белгілі журналист Еренғайып қожа Әбдіхалықұлы атындағы облыстық ақындар айтысы мен мүшәйра еді.

Аталған шараның өтуіне „Нұр-Қазақстан„ қажылық компаниясының президенті Амангелді Еренғайыпұлы тікелей демеушілік етті. Театрдың концерт залына мұсылман қауымы көп жиналды. Салтанатты Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері, көрнекті ақын Ақылбек Шаяхмет ашып, құрметті қонақтармен таныстырды.

Алғашқы сөзді Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Қостанай облысындағы өкіл имамы Асылхан қажы Түсіпбек алып, ол өңірде де Ислам дінін өркендетуге байланысты атқарылып жатқан игі жұмыстарға қысқаша тоқталып өтті. Осы басқосудың мәні мен мазмұны жайлы айтты.

Дініміздің ел бірлігі мен татулығын нығайтуда да алатын орны жайлы да тілге тиек етті. Ұйымдастырушылардың ұсыныс-тілегін „Нұр-Қазақстан„ қажылық компаниясының басшысы Амангелді Әбдіхалық бірден қолдап, бүгін өзі де арнайы келіп отырғандығын баяндады.

Содан кейін Қазақстан қажылар қауымдастығының Қостанай облысындағы филиалының төрағасы, қадірменді ақсақал Жақсылық Ғайсин айтулы қаламгер, кезінде Амангелді аудандық газетінің бас редакторы болып ұзақ жылдар бойы жемісті қызмет атқарған Еренғайып Әбдіхалықұлының азаматтық қырлары мен қайраткерлігіне, артында қалдырған бай рухани мұрасына тоқталды.

Сондай-ақ Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі, „Құрметті қажы„ алтын медалінің иегері Жолбарыс қажы Баязид Еренғайып ағамызға арнау өлеңін көпшілік алдында оқып берді.

Әділқазылар алқасына елімізге кеңінен танымал қаламгер Ақылбек Шаяхмет төрағалық етті. Оның құрамында Социалистік Еңбек Ері Кәмшат қажы Дөненбаева, Қазақстанның халық ақыны Әсия Беркенова, көпшілікке есімі белгілі, Қазақстанның Жазушылар Одағының мүшесі Нағашыбай Мұқатов, дарынды айтыс ақыны Айбек Қалиев және басқа да азаматтар болды.

Айтыс пен мүшәйраға негізінен дін және дәстүр тақырыбы арқау болды. Оған бес жұп айтыс ақындары және бірнеше жазба ақындары қатысып, өздерінің бақтарын сынады.

Айтыс десе делебесі қозбайтын қазақ бар ма? Залға жиналған жұртшылық айтыс ақындары шыққан кездері оларға деген ризашылықтарын қайта-қайта қол шапалақтауларымен білдіріп отырды.

„Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар„ демекші, айтыс барысында бірінші орынды Батырлан Сағынтай, екінші орынды Мамай Ізтілеу, үшінші орынды Бағила Балмышевалар иеленді.

Ал жыр мүшәйрасында бірінші, екінші және үшінші орындарды Әскерхан Ақтай, Асылан Қанғожин және Байбатыр Ахметбектер жеңіп алды. Сондай-ақ Абай Қажи, Нұрболат Мешітбаев және Абылай Маудановтар да өздерінің тынымсыз ізденісте екендіктерін танытты.

Осы басқосу барысында мен аталмыш ақындар айтысы мен мүшәйраға қолдау көрсеткен „Нұр-Қазақстан„ қажылық компаниясының президенті Амангелді Еренғайыпұлын да әңгімеге тартқанымда ол:

- Бүгінгі кешті ұйымдастырушыларға алғысым шексіз. Бұл орайда облыстық Марал ишан мешітінің бас имамы Асылхан қажы Түсіпбекке, Қазақстан қажылар қауымдастығы облыстық филиалының төрағасы Жақсылық Ғайсинге және басқа да белсене атсалысқан бауырларымызға тек Алланың нұры жауа берсін! - деді. Осы айтыс пен мүшәйраға тәнті болған жерлестеріміздің арасынан Ұзынкөл ауданының бас имамы Есенгелді қажы Әжімахантегіден өзінің пікірін білдіруін сұрағанымызда былай деді:

- Бас мүфти үстіміздегі жылды „Дін және дәстүр жылы„ деп жариялағаны көпшілікке аян. Бүгін де ол қостанайлықтардың тарапанын қолдау тауып, жерлестеріміз үлкен рухани ләззатқа бөленді. Облыстық Марал ишан мешіті және басқа да ұйымдастырушылар шараға жан-жақты әзірлік жасағаны көрініп тұр. Кеш барысында облысқа белгілі өнер жұлдыздары Талғат Молдағалиев, Азамат Мұқатов, Түлкібек Рысмағамбетовтер асқақтата ән шырқап, басқосудың ажарын аша түсті.

Байқаудың соңында өнер ордасының киелі сахнасына Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі, әділқазылар алқасының төрағасы Ақылбек Шаяхмет, Қазақстанның халық ақыны Әсия Беркеновалар көтеріліп, жеңімпаздар мен таланттарымен дараланған жүйріктерге ақшалай сыйлықтар мен дипломдарды табыс етті. Осынау басқосуға республикалық „Иман„ журналының бас редакторы, Қазақстанның құрметті журналисі Оңғар қажы Өмірбек және басқа да бірқатар азаматтар қонақ ретінде қатысты.

Сонымен қатар өнер додасына демеушілік еткен Амангелді Әбдіхалық ғұмырлары бүкіл қазақ елі жұртшылығына өнеге Социалистік Еңбек Ері Кәмшат Дөненбаева, Жақсылық Ғайсин және қадірменді ақсақалға „Нұр-Қазақстан„ қажылық компаниясы тағайындаған „Құрметті қажы„ алтын медалін салтанатты түрде тапсырды.

Қысқасы, бұл ғибраттық жағы өте мол әрі ұмытылмас кеш болды. Жиналған жұртшылықтың жүздерінен ұйымдастырушыларға деген шынайы ризашылық айқын сезілді. Оразалы Жақсанов

Кеншілер қаласындағы өткен спорт жарыстары

Қасиетті рамазан айы аяқталысымен Рудный қалалық «Нұр» мешіті әдеттегідей жамағат арасында спорт ойындарын ұйымдастырды. «Тәні саудың – жаны сау» - дейді дана халқымыз. Дені сау болған адамның құлшылыққа деген құлшынысы бекем болатыны белгілі. Спорт – денсаулық кепілі. «Әлсіз мұсылманға қарағанда әлді (денсаулығы мығым) мұсылман Аллаһқа анағұрлым ұнамды» екені Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадистерінде де ашық айтылған. Кеншілер қаласында өткізілген спорт түрлеріне қысқаша тоқталсақ:

1) Арқан-тартыс (үш команда қатысты) 2) Гір көтеру (16 кг) 3) Қол күрес 4) Суда жүзу сайыстары (200 және 100 метр бойынша) 5) Жүгіру сайыстары 2000 метр

Аталған сайыстар бойынша арқан-тартыстан («Жамағат», «Ислам», «Нұр мешіт») командалары бағын сынады. Тартысты бәсекеде жеңіске жеткен «Нұр мешіт» командасы.

Гір көтеруден кіл мықтының ішінен суырылып шыққан Өмірзақов 16 кг 60 рет көтеріп бірінші орынға ие болды.

Қол күрес сайысы өте тартысты өтті, ақ білектің күшімен барлығын таза жеңген тағы да Жандос Өмірзақов бауырымыз.

Қаламыздағы «Горняк» спорт кешенінде 25 метрлік бассейінде суда жүзуден 200 метр қашықтыққа таласқан жамағат арасында 1-ші орынға ие болған Мұрагер бауырымыз алдына жан салмады, онымен ілесе жүзген мешіт қызметкері наиб имам Хасенов Саят барын салып 2-ші орынға ие болды, 3-ші орынды қанжығасына байлаған Қостанай облыстық орталық мешіттің наиб имамы, қонағымыз Дархан Сыздыков болатын.

Жарыс ойдағыдай өтіп, спортшыларға сыйлық ретінде грамота, медаль, уағыз-насихат дискілері мен Бас мүфтиіміздің «Дін мен дәстүр» атты кітабы табысталды. Марапаттарды арнайы табыстаған мешітіміздің бас имамы Сейіт қажы Темірбекұлы мен наиб имам Абзал Сұлтанғалиұлы. Сол жерде Сейіт қажы Темірбекұлы спорт ойындарына қатысқандарға салауатты өмір салтын ұстану жайында уағыз айтып, болашақта футбол және т.б. осындай іс-шаралар жалғасын табатынын тілге тиек етті.