Ислам әлемінде көкейкесті, өзекті тақырыптарын қамтыған ғылым саласы – Кәләм ілімі. Кәләм ілімін зерттеген дін ғұламалары «Сүннет жұрты және жамағатының» бекітілген қағидалары аясында қарастырған. Ислам діні Мәуеренаһр өлкесінде кеңінен тарап, ғылымның гүлденген кезі еді. Осыған орай Мәуеренаһр өлкесінде орналасқан Қазақ даласынан шыққан Ханафи мәзһабының көрнекті өкілдері: Хусам ад-Дин ас-Сығнақи, Әбул-Ғафур әл-Кердери және Қауам әд-Дин әл-Фараби әл-Итқани сынды ғұламалардың ақида іліміне қатысты еңбектерін күні бүгінге дейін отандық ғалымдарымыздың ғылыми-зерттеу жұмыстары жалғасуда. Сондай-ақ, Имам әл-Матуриди медресесінен сусындаған қазақ халқының рухани көсемдері Абай, Шәкәрім, Ыбырай, Мәшһур Жүсіп сынды аталарымыздың өздері осы ұстанымды кеңінен уағыздаған.

Қазақстан жерінен шыққан дін ғұламаларының күні бүгінге дейін зерттелмеген еңбектерінің кейбір түпнұсқаларына қол жеткізген болатынбыз. Қазақ ғұламаларының қазіргі таңда кәләм іліміндегі маңызды болған қасиетті Құран Кәрімдегі (Таһа сүресі,5) «الرحمن على العرش استوى» «Рахман Ғаршыны меңгерді» аятындағы «Истиуә» мәселелері сынды көкейкесті тақырыптар қарастырылды. Ислам әлемінде түрлі адасқан топтардың шектен шыққан пікірлері ақида мәселерінде кеңінен зерттелген. Атам қазақ «бөлінгенді бөрі жейді» демекші Пайғамбарымыз (с.а.с): «Яхудилер 71 топқа, христиандар 72 топқа, үмметім де 73 топқа бөлінеді. Осы 73 топтың ішіндегі біреуі ғана жәннатқа барады, ал қалған 72-сі тозақтық болады», - деген. Сонда қасында тұрған сахабалардың бірі орнынан тұрып: «Уа, Аллаһтың елшісі! Жәннатқа баратын топ қайсысы?», - деп сұрағанда Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Менің және сахабаларымның жүрген жолымен жүргендер», - деп жауап берген болатын (Әбу Дәуіт, Суннат 1; Ибн Мажа, Фитан 17) [1/27-б.]. Осы хадисті алға тарта отырып, Ислам әлемінде ақиқат жолын ұстанатын - Сүннет жұрты және жамағаты деп аталады. Сүннет жұрты және жамағаты ұстанымы әу бастағы Пайғамбар заманындағы сахабалары, одан кейінгі табиғиндер дәуірінен бастауын алады. Ақиқат жолын ұстанған Сүннет жұрты және жамағатының барлық ғылым салаларына қатысты Құран мен сүннетке жүгінген қағидалары бар. Сол қағидаларының бірі – ақида ілімінде де қамтылғаны анық. Өйткені уақыт өте келе түрлі топтардың пайда болу салдарынан Ислам ғұламалары дін негіздерінің ақиқатын түсіндірді. Ислам әлімінде Худжатул-Ислам (Дін дәлелі) атанған Имам әл-Ғазалидің «Ихия Улум ад-Дин» атты еңбегінде кәлам ілімі тұрғысында:«Кәлам ілімі – қажетті қызметтердің біріне айналып, қауым үшін міндеттелді. Сондай-ақ, адамдардың жүректерін жаман жаңалық енгізушілердің жансақ пікірлерінен қорғайды. Мұның мысалы, қажылыққа шығушының жолдағы көшпенді қарақшы арабтардан қорғану мақсатында күзетші жалдауына тура келгендей, яғни көшпенді арабтардың қарақшылықтарын қойса күзет жалдау қажеттігі тумайтыны сияқты, егер де жаман жаңалық енгізушілер жансақ пікірлерінен бас тартқан болса, онда сахабалар заманында (оларға Алла разы болсын) болмағанындай аталмыш ғылым саласының қажеттелігі де болмас еді»,-деген. Демек, Имам әл-Ғазали кәлам ілімінің маңыздылығын баяндап, Ислам ақидасының ақиқатын қорғау мақсатында, яғни пайғамбар заманындағы шынайы сенім тұғырларын бекіту .

Осыған орай Ислам ақидасының ақиқатын ұстанған дін ғұламалырының бірі – Имам Әбу Ханифа Нұғман ибн Сәбит. Ол жастайынан ғылыммен айналысып, Исламдағы түрлі ғылым салаларында қосқан үлесі зор. Оның еңбектері түрлі салаларды қамтиды. Мысалы: Фиқһ, ақида, хадис ілімі, тәпсір секілді дін ғылымдарын терең меңгерген. Оның еңбектері бүкіл Ислам әлеміне әйгілі. Соның ішінде ақида саласында жазған еңбектері де аз емес. Алайда оның сенім мәселелері тұрғысында жазған еңбектері «тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні бар» демекші мәселелерге қағида ретінде анықтамалар берген. Дегенмен, бұл саланың ақида мәселелеріне қатысты кейбір тақырыптарында түрлі адасқан топтардың пайда болуына байланысты сол туралық-ақиқат жолын жалғастырған Имам Әбу Ханифаның мәзһабының көрнекті өкілдері еңбек сіңірген. Мысалға айтар болсақ Имам Әбу Ханифаның ақида саласында жазылған «әл-Уасия», «Фиқһ әл-Акбар» және «әр-Рисәлә» сынды құнды еңбектері бар. Сондай-ақ Имамның дүниеден өтуінен кейін де адасқан топтар өз пікірлерінен бас тартпады. Осыған орай ақиқат жолын ұстанған Ханафи мәзһабындағы дін ғұламалары да Исламның негізгі қағидаларын жоғалтпады. Демек, Ханафи ғалымдары ақида саласындағы Имам Әбу Ханифа еңбектерін әрі қарай тереңінен кіріп, жан-жақты зерделеген болатын. Ислам ғұламалары Ислам елдерінің түрлі аймақтарында білімдерін жалғастырған. Сондықтан да ғалымдар тұрғылықты мекендеріне сай еңбек еткен. Әлемге әйгілі Ислам ақидасын алғаш жүйеге келтірген Имамдарына – Имам Әбу Мәнсур әл-Мәтуриди, Имам әл-Ашғари және Имам әт-Тахауи сындыларды айтуға болады. Әбу Мансур әл-Матуриди ақида ғылымымен айналысуды жеке міндеті деп біліп, ғылыми өміріне сенімдік мәселелерге қызығудан бастаған. Самарқанд аймағында өзін бұл салада жан-жақты жетілдіріп таңдаулы ақида ғалымы болып, өмірінің соңына дейін аталмыш саладағы ізденістерін тоқтатпаған. Әбу Мансур әл-Матуриди өз дәуіріндегі адасқан топтар Мұғтазилиттер мен Шииттерді сынға алған. Имам әл-Матуридидің сенімдік мәселелерге байланысты жазған еңбектері мен парасатты ақылды мақұл көруі оның ақидалық пайымға бейімділігін көрсететін дәлелдер арасынан орын алады. Әйгілі имамның ақидаға қатысты көзқарастарын шәкірттері Әбул Қасым әс-Самарқанди, Саид ар-Рустуғфани әл-Ханафи, Әбу Ләйс әл-Бұхари әс-Самарқанди және Әбу Мұхаммед ибн Иса әл-Бәздауи мен Әбу Ахмед әл-Иади тарапына жеткізілген «Китабу Тәуиләт Әһли Сунна», «Рисалә фи ма лә иаджузу әл-Уақфу аләйһи фил-Қуран», «Китабут Таухид», «Шарху Фиқһил Әкбар» және басқа да еңбектерден көруге болады [2]. Әбу Мансур әл-Матуридидің еңбектеріне шәкірттері тарапынан кейбір қосымшалар жазылғанымен, бұлардың басым бөлігі өз көзқарастары екені көпшілік Ислам ғалымдары тарапынан қабылданған.

Имам әл-Матуридидің еңбектері:

1. Тәуилатул - Қуран

2. Китабут - таухид

3. Китабул - мақалат

4. Китабу - мәхазиш-шараи (фиқһ усулы жайында жазылған)

5. Китабул-жәдәл

Өзге де еңбектері:

1. Китабул рәдди әуаилил-әдиллә лил-Кағби

2. Китабу рәдди тахзибил-жәдәл лил-Кағби

3. Китабу бәяни уәхмил – муғтазилә

4. Рәдду китабул – Кағби фи уаидил – фуссақ

5. Рәддул усулил – хамса ли Әби Умарил – Баһили

6. Рәдду китабул – имамә

7. әр-Рәдду алал – Карамита [1/31-32б].

Ал біздің заманымызға жеткен «Тәуиләтул Қуран» мен «Китаб әт-Таухид» атты еңбектері.

Ал Шығыста қазіргі Ирактығы Басра қаласында х.260/м.873 жылы дүниеге келген ақида жүйесін құрған дін ғалымдарының бірі – Имам әл-Ашғари. Оның толық аты-жөні - Әбу әл-Хасан Әли ибн Әби Бишр Исхақ әл-Ашғари. Имам Әшғари әйгілі сахаба Әбу Мұса әл-Әшғаридің (өл.44/665) ұрпағынан тарайды. Имам әл-Ашғари ақида ілімінің Ашғарилық мекетбін құрған. Имам әл-Ашғари 40 жасына дейін Мұғтазилиттер тобында болып, содан-соң Аллаһ Тағала оның көзін ашып, Сүннет жұрты және жамағатын қабылдаған болатын. Сондықтан да Имам әл-Ашғари логикалық ақыл-сана тұрғысында мол тәжірибелі болғандықтан адасқан топтарға қарсы көптеген еңбектерін жазған. Деректертерде 100-ден астам еңбектер бар деп келеген. Алайда бүгінгі күнге дейін сақталмаған. Бізге жеткен еңбектері:

1. Әл-Ибәнә ан усулид-диянә - муғтазиладан шыққан соң жазған алғашқы еңбегі

2. Әл-Лума фир-рәдди ала ахлиз-зәйғи уәл бида

3. Рисаләту фи истихсанил-хауд фи илмил кәлам

4. Мақалатул исламиин

5. Рисаләту илә әхлис-сағри бибабил әбуаб т.б. [1/39-б].

Келесі Сүннет жұрты және жамағаты ғалымдарының бірі – Имам әт-Тахауи. Оның толық аты-жөні - Ахмад ибн Мұхаммед ибн Сәлама Әбу Жағфар әт-Тахауи әл-Азди әл-Ханафи әл-Мисри атағы шартарапқа жайылған әйгілі ғалым. Дереккөздерге жүгінер болсақ, мұсылман жыл санағы бойынша х.230/м.850 жылдары дүниеге келген. Туған жері Мысыр елінің «Таха» деген елдімекені. Әт-Тахауи деген қатыстық есімге ие болған. Араб елдерінің бірі Мысыр елінде өмір кешіп, ақида ілімінің Тахауи мектебін қалаған. Имам әт-Тахауидің ерекшелігі араб тілі Құран тілі болғандықтан араб елінің тұрғандары арабтардан болатын. Арабтар Құран мен сүннет мәтіндері өздерінің ана тілдерінде оқыған. Осыған орай арабтар арасында Құран мен сүннетті түсінуде проблемалар болмаған-ды. Алайда ғылым салалары даму барысында ақида мәселелерінде мағынасы бұлыңғыр «Мүтәшабиһ» аяттарының түсіндірмелері аясында болды. Дегенмен, Имам әт-Тахауи әйгілі ғалым Имам Әбу Ханифаның ақида саласында жазған еңбектерін зертей отырып Ислам қағидаларына қатысты еңбектерін жаза бастады. Осыған орай Имам әт-Тахауи ақида саласында көп еңбек етіп, ақида жүйесін жүйеге келтірген Имамдарының біріне айналды. Имам әт-Тахауидің еңбектері:

1. Шарх Маъани әл-Әсәр

2. Мушкил әл-Әсәр

3. Ахкамул-Қуран

4. Ихтиләфул-Уләмә

5. Ән-Нәуәдир әл-Фиқһия

6. Китаб аш-Шурут әл-Кәбир

7. Аш-Шурут әл-Аусат

8. Шарх әл-Жәмиъ ас-Сағир

9. Шарх әл-Жәми әл-Кәбир

10. Әл-Мухтасар

11. Манақиб Әби Ханифа

12. Тарих әл-Кәбир

13. Ар-Радд алә Китабил-Мудаллисин

14. Хукм аради Мәккә т.б. [3/7-б].

Осы ақида саласындағы мектептердің ірі Имамдарын зерттей отырып, олардың барлығы Ханафи мәзһабының көрнекті өкілдері екендігіне көз жеткіздік. Ғалымдардың еңбектеріне қарайтын болсақ барлығы Имам Әбу Ханифаның ақида саласына қатысты еңбектеріне жүгінгендігін байқаймыз. Сондай-ақ олардың негізгі ұстанымдары Сүннет жұрты және жамағаты қағидалары аясында. Аталмыш Имамдардың ақида жүйелері арасында кейбір мәселелерде айырмашылықтары бар. Алайда діннен шығаратын дейңгейінде емес. Осыған орай ғалымдардың еңбектері күллі әлемге тарап, ақида ілімін жалғастырған әрғасырдың өз ғұламары болды.

Мәуереннаһр өлкесінде орналасқан – Қазақ даласынан шыққан дін ғұламалары жайында тоқталғанымыз жөн болар. Оларға: Әбу әл-Мұғин ән-Насафи, Имам Қауам әд-Дин әл-Итқани, Абдул-Ғафур Әл-Кердери, Хусам әд-Дин ас-Сығнақи сынды ғұламаларын жатқызуға болады.

Әбу әл-Мұғин ән-Нәсәфи 438х.ж.б/1047 жылы Мәуренаһрдағы «Нәсаф» қаласында зиялы отбасында дүниеге келген. 508х.ж.б/1115 жылы Бұхара қаласында дүние салған ғұлама. Әбу әл-Муғин ән-Нәсафи дініміздің сенімге қатысты өте нәзік мәселелерін зерттейтін ғылым саласы кәләм ілімдерін терең меңгеріп, Мәуреннаһр аймағының кәлам ілімдері мен ислам құқығы саласында Имам әл-Матуриди мектебінің көрнекті ғұламаларының бірі болған. Оның қолында көптеген атақты ғұламалар тәлім-тәрбие алған. Сол дәуірдегі «Құран аяттары мен Пайғамбарымыздың (с.а.с.) хадистерін аудармаларында ыждағаттылық танытқан имам атақты кәләмшы Нәжмуддин Омар бин Мұхаммед ән-Нәсафи әс-Самарқанди (537х.ж.б/1142 қайтыс болған), «Тахфату әл-Фуқаһа» атты кітабын жазған ұлы Ханафи ғалымдарынан бірі болған - фақиһ Мұхаммед бин Ахмед бин Әби Ахмед Ала ад-Дин ас-Самарқанди (540 х.ж.б/қайтыс болған), Абду әл-Азиз бин Ахмед бин Мұхаммед әл-Баздауи (х.ж.б 730 жылы қайтыс болған) сынды тағыда басқа көптеген ғұламаларға ұстаздық еткен. Сол сияқты Самарқанд ислам құқықтары әдіснамасына Әбу әл-Муғин ән-Нәсафидің Матуриди мәзһабының күшейіп, дамуына қосқан үлесі мен еңбегі мол.

Имам Нәжмуддин Омар бин Мұхаммед ән-Нәсафи әс-Самарқандидың ұстазы Әбу әл-Мұғин ән-Нәсафидің еңбектері сүннетке, Әбу Ханифа мәзһабына ерекше үлес қосқандығы туралы айтқан [4/2-б].

Имам ән-Нәсәфи кәләм ілімінде көп еңбек сіңірген. Тіпті, оның құрған кәләм жүйесін «Ақидату ән-Нәсәфия» деп қарастырады. Сондай-ақ Әбу әл-Мұғин ән-Нәсафи тәпсір, хадис, кәлам іліміндегі, бар салаларында құнды еңбектер жазған-ды. Оның ««التمهيد فى أصول الدين» «әт-Тәмһид фи усул әд-Дин» (Дін негіздері саласына кіріспе) атты кітабында Матуриди мәзһабындағы сенім мәселелері туралы ауқымды және ислам философиясы мәселелері терең қамтылған құнды еңбек болып табылады. Еңбектің мазмұнында сенім мәселелері: мүтәшәбиһ (астарлы мағыналы) аяттар, Аллаһтың бар екендігінің дәлелдері мен сипаттары, тағдыр мәселелері, мекен мен ұқсастық мәселелері турасында ағымдар мен мәзһаб аралық талас-тартыстар қамтылған [5/5-б].

Бұл «әт-Тәмһид фи усул әд-Дин» еңбегіне Сыр бойынан (Сығанақ шаһарынан) шыққан ғұлама Хусам әд-Дин ас-Сығнақи «әт-Тасдид фи шарх әт-Тамхид» деген атпен түсіндірме жазған.

Әбу әл-Мұғин ән-Нәсафи «әт-Тәмһид фи усул әд-Дин» кітабының қолжазба нұсқасын әл-Миния университетіндегі әдебиет факультетінің оқытушысы ғылым докторы Абдул-Хай Қобил зерттеп, қағаз бетіне түсіріп, басқа да көшірмелерімен салыстырып, зерделеп, қағаз беттеріне түсіріп, 1987 жылы жарыққа шығарды.

Ендеше Имам ән-Нәсәфидің еңбектеріне түсіндірме жазған жерлестеріміздің бірі Хусам әс-Сығнақи жайында айта кеткеніміз жөн болар. Толық аты-жөні: Хусейн бин Әли бин Хажжаж бин Әли бин Мұхаммед ас-Сығнақи. Туған жылына қатысты нақты мәлімет жоқ. Ғұламаның «әс-Сығнақи» атты ныспыға ие болуы қазіргі Қызылорда облысы Жаңақорған ауданындағы ескі Сығанақ шаһарынан шыққандығымен байланысты деген деректер бар. Сондай-ақ Қауам ад-Дин әл-Фараби әл-Итқани ат-Түркістанидің(685/1286-758/1356 ) ұстазы - Ахмед ибн Асад ибн Ахмед әл-Харифғани мен әс-Сығнақи екеуі де Хафиз әд-Дин әл-Бұхари әл-Кабирден білім алып, ортақ ұстазынан білім алып, екеуі дос, әріптес болған деседі. Төмендегі деректер әл-Итқанидің өзінен жасы жағынан үлкен, жинаған білім қазынасы мол әс-Сығнақимен кездесіп қана қоймай, одан алғаны да, үйренгені де болғандығын қосымша дәлелдегендей. Хусам әс-Сығнақидың «әт-Тасдид фи шарх әт-Тамһид» атты еңбегі тікелей ақида саласында кәләм мәселелері қамтылған. Онда ән-Нәсәфидің «әт-Тамһид» еңбегін талдау жасап, түсіндірме берген [6/1-2-б]. Онда ақида мәселелері толық қамтылған. Тағы да бір айта кететін жайт қазіргі таңдағы ақида сабақтарында көкейкесті тақырыптарға толық жауаптар берілген [2/ 40-б].

Абдул-Ғафур Әл-Кердери, Абд әл – Ғафур ибн Лұқман ибн Мұхаммед Әбу әл-Мафахир әл-Кердери шамамен 1166 жылы өмір сүрген - қазақ даласынан шыққан ғұлама. Әл-Кердери оның кердері руынан шыққанын аңғартады. Ғафур ибн Лұқман ибн Мұхаммед Әбу әл-Мафахир әл-Кердери көзі тірісінде - Бағдад, Басра, Дамаскіде білім алған. Мұсылман заңының, оның ішінде Ислам туы тігілген көптеген өлкелерге кеңінен тараған ән-Нұғман Әбу Ханифа негізін салған мектептің теориялық тұжырым қағидаларын басшылыққа алып зерттеулер мен түсіндірулер жасаумен айналысқан. Ғафур ибн Лұқман ибн Мұхаммед Әбу әл-Мафахир әл-Кердери «Интисар ли Абу Ханифа фи ахбарихи уә ақуалиһи» («Әбу Ханифаның хабарлары мен айтқандарындағы жеңісі»), «Муфид уә мәзид фи шарх ат-Таджрид» («Таджридке түсіндірме жасаудағы пайдалы толықтыру»), «Шарх «әл-Джамиғ ас-Сағир» («Кіші жинаққа түсіндірме») атты бірқатар кітаптар жазған [8].

Қауам әд-Дин әл-Итқани әл-Фараби әт-Түркістани (1286-1357). Қазақ даласындағы көне қалаларының бірі Түркістаннан шыққан ғұлама. Әл-Итқанидың көптеген еңбектері бар. Біздің зерттеуімізде ақида саласына қатысты тракттаттары берілген. Зерттеудегі бай мағұлматтар сәтті жүйеленіп, қазақ тіліне жатық аударылған. Әсіресе, оқымыстының усул-фиһқ саласындағы «ат-Табиин» атты еңбегінің бөлімдері мен тақырыптары, қияс, ижмағ, ан-наһи, әл-азима, әл-әһлия, назм, әл-муғарада, әл-мумана сынды усул ұғымдар мен терминдері негізінде кеңінен ашыла көрсетілген. Әл-Итқанидің әзірге жарық көрген кітабы осы «ат-Табиин» ғана. Оқымыстының басқа еңбектері әлі қолжазба күйінде қозғаусыз жатқанын білдік. Кітап қорытындысынан Қауам әд-Дин бабамыз жайында: «әл-Итқани ислами діни мәтіндерді, әсіресе Құран мен хадис шарифті жетік білген. Ол араб тілін терең ғылыми деңгейде игерген, әсіресе жеке сөздер мен сөз тіркестерінің мағыналық ерекшеліктерін нәзік түсінген. Қауам әд-Диннің араб тіл білімі ілімінен, мәтіндік талдау әдістерінен терең хабары болған. Қауам әд-Дин шариғаттағы түрлі мазһабтар негіздерін жан-жақты меңгерген, ал өзі әбу Ханифа мазһабын ұстанған. Ғалым ақида мәселелерін жетік біле тұра әл-Матуриди ақидалық мектебінің көзқарасынан таймағандығы анықталды [7/7-8-б].

Осыған орай Қазақстан жерінен шыққан ғұламалырының ақида саласында жазған еңбектеріне ғылыми талдау жасай отырып, олардың барлығы Ислам ақидасының негізгі қағидалары аясында сараланғандығы анықталды.

Ендеше зерттеу нәтижелері бойынша Сүннет жұрты және жамағатының негізгі қағидалары мыналар:

1. Барлық әлем мен тіршілік иелері кейіннен жаратылған.

2. Әлем босқа жаратылмаған, оның өзіндік мәні мен ерекшеліктері бар.

3. Әлемдер мен бүтін тіршілікті жаратушы – Аллаһ.

4. Аллаһ жалғыз, бастауы (الأول) мен (الآخر) соңы жоқ. Ол тумаған (لم يلد), туылмаған (لم يولد). Ол заман, мекен және тәндік ерекшеліктерге мұқтаж емес. Одан басқа тәңірі жоқ.

5. Аллаһтың әзәли (الأزلى), әбәди (الأبدى) затынан бөлінбейтін сипаттары бар.

6. Аллаһ ақыретте муминдерге көрінеді.

7. Тағдыр мен қаза хақ. Алайда, құл іс-қимылында мәжбүрлі емес (яғни, пәнденің таңдау ерік-жігері бар).

8. Пайғамбарлар муғжизасы, әулиелер және олардың көрсеткен кереметтері хақ. Бірақ, ешқандай пайғамбар мен әулиеде тәңірлік нышан болмайды. Олар да адам, тек дәреже тұрғысынан ғана қарапайым жандардан мәртебелі келеді.

9. Аллаһтың кәләмы әзәли (басы жоқ). Аллаһтың сөйлеуі дауыс пен әріптерден тұрмайды.

10. Ақырет және ондағы болатын жағдайлар хақ (жәннәт, тозақ, таразы).

11. Пайғамбардан (с.а.у.) кейін ең ұлы кісі Әбу Бәкір, одан кейін кезегімен Омар, Осман және Әли. Пайғамбардың (с.а.у.) сахабалары ерекше құрметке лайық кісілер болып саналады.

12. Амал иманның бір бөлігі емес. Сеніп, иман ете тұра амал етпеген немесе күнә істеген кісі діннен шықпайды. Бірақ, ол күнәһар кісі ретінде саналады.

13. Бір әмірші тағайындау мұсылмандарға парыз. Басқару жүйесі әрдайым кеңесу және сайлаумен болады.

14. Аллаһ Тағаланың адамдарды жаратқаны секілді, олардың амалдарын да жаратады. Пенде қандай да бір істі істеу үшін таңдайды, Аллаһ та оның таңдауына сай ісін жаратады.

15. Жақсылық жасағанға - сый, жамандық жасағанға - жаза беріледі. Бірақ, Аллаһ қалаған мумин пендесінің күнәсін кешіруі мүмкін.

16. Ислам дінін қабылдаған, әрі мумин екендіктері белгілі кісілер мына жағдайда ғана кәпір болып есептеледі:

а) Аллаһ Тағаланы жоққа шығарса

б) Аллаһқа серік қосса

в) Пайғамбарлар мен пайғамбарлықты қабыл етпесе

г) Харам екендігі нақты білінген (аят пен хадис арқылы бекітілген үкімдерді) нәрсені халал деп, не керісінше халалға харам деп оған сенсе

Ғұламалардың осы қағидалар төңірегінде жазғандарын еңбектерінің мазмұндарында қамтылған [1/28-29-б]..

Сөзімізді қорыта келгенде құлшылықта - Ханафи мазһабын, сенімде – әл-Матуруди сүннет жұрты және жамағаты мектебін ұстанатын халықпыз. Орта Азияда туған сүннет салтының Имамы Әбу Мансур әл-Матуруди (Аллаһ оны рақымына бөлесін) негізін қалаған сенім мектебі еліміз ерте заманнан кең тарап етене араласып кеткен сүннет салтының ақида мектебі.

Имам әл-Матуруди (Аллаһ оны рақымына бөлесін) сенім мектебі нақылмен ғана шектеліп қалмаған, керсінше ақылмен тану ғибратына айрықша тереңдеп, дүниетанымының ажырамас бөлігі ретінде қалыптасқан. Қазақ халқының Имам әл-Матуруди мектебінің көрнекті өкілдері Имам Әбу Мұғин ән-Насафи, Хусам ад-Дин ас-Сығнақи, Әбул-Ғафур әл-Кердери және Қауам әд-Дин әл-Фараби әл-Итқани сынды ғұламаларының кәләм іліміне қосқан үлестерін баға жетпес құнды еңбектерінен көруге болатыны анық.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1) Сейтбеков С.С. Иман негіздері. – Алматы, 2011.- 376 б.

2) Керім Ш.Т. «Сығанақ саңлағы». «Нұр-Мүбарак» баспасы Алматы 2012. 240-б.

3) Малғажыұлы Е. «Таным тұғыры». «Ғибрат» баспасы. – Алматы 2013. 96-б.

4) Ержан Қ. «Әбу-л Муин ән-Нәсафи еңбектерінің ислам ғылымдарына қосқан үлесі». «Түркі дүниесіндегі ислам ғылымдарының ролі» атты халықаралық ғылыми конференция жинағы. Түркістан. 2012ж. 5 б.

5) Абдул-Хай Қобил. «әт-Тәмһид фи усул әд-Дин». Каир. 1407 х.ж.б./1987. 148 б. 4б.

6) Хусам ад-дин әс-Сығнақи. Әт-Тәсдид фи шарх әт-Тамһид. Түркия, Сулеймания кітапханасы, № 1207, 221-б.

7) Дербісәлі Әбсаттар. Отырарлық Әмір Катиб әл-Итқани (Иқани) әл-Фараби ат-Түркістани әл-Ханафи//Исламтану және араб филологиясы мәселелері/Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конфереция материалдары/2011/,VІІІ, Алматы, 2002,7-66 беттер.

8) Ислам энциклопедилық анықтамалық,«Аруна» баспасы.–Алматы 2010.591-б.

9) Мухаммад әл-Ғазали. «Ихия Улум ад-Дин». «Һай-а Мисрия». «Египет». 2008. 414-б.

Әлемдердің Раббысы Алла тағалаға сансыз мақтаулар мен мадақтар, сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммедке (с.ғ.с.) салауаттар болсын!

Рамазан мейірім, молшылық айы болса, сол қасиетті айдың маңызын Қадір түні тіпті мәнді ете түседі. Алла тағала айлардан – Рамазанды, күндерден – жұманы, түндерден Қадір түнін артық еткен. Бұл түнде әлем мұсылмандары үшін өмірлік қағиданың негізі болып табылатын қасиетті Құран Кәрім Хазіреті Пайғамбарымызға (с.ғ.с) түсіріле бастаған. Қасиетті Құран Кәрімнің «Қадір» сүресінде: «Қадір түні мың айдан қайырлы», – делінген. Бұл түнде періштелер жерге түседі.

Қадір – бойға рух, санаға нұр құятын ерекше түн. Сондықтан осы түнді барлық мұсылмандар құлшылықпен өткізіп, отбасының амандығын, елдің тыныштығын тілеп дұға жасайды. Қадір кешін құлшылықпен өткізген адам үлкен сауапқа кенеліп, екі дүниенің қуанышына бөленеді.

Алла тағала бір ай бойы ұстаған оразаларымыз бен Қадір түнінде жасаған дұғаларымызды, тілектерімізді қабыл еткей! Еліміз аман, жұртымыз тыныш болғай! Әрбір отбасына бақыт, береке тілеймін! Көп ұлт пен ұлыстың тұрағына айналған Отанымыздың бірлігі мен ынтымағы арта бергей! Әмин!

muftyat.kz

Әлхамдулилла, ата-бабамыз сан ғасырлардан бері аңсап өткен тәуелсіздікке қол жеткізудің арқасында асыл дініміздің қайнар бұлақтарымен қайта қауышып жатырмыз. Халқымыз дербестікпен бірге дәстүрлі мәдениетіне, тілі мен дініне толыққанды ие болып, оларды заманға сай дамытуға мүмкіндік алды. Өшкеніміз жанып, ұмытқанымыз жадымызда жаңғырды. Мұның барлығы Қазақ елінің ұстанған бағыт-бағдарының дұрыстығын, ата-баба жолынан айнымағандығын білдіреді.

Аса Қамқор ерекше Мейрімді Аллаһтың атымен бастаймын. Рамазан айының ұлы ерекшеліктерінің бірі, оның соңғы он түнінің ішінде мың айдан да артық тұратын Қадір түні бар. Қай тұрғыдан алсақ та Қадір түніне теңесе алатын ешбір түн жоқ. Егерде мың ай бойы үздіксіз атқарылатын ғибадат болса, оның сауабы бір ғана Қадір түні атқарылатын ғибадаттың сауабына жете алмайды. Осындай ұлы мағынадан жүрегіміз бейқам болмас үшін, Аллаһ тағала Құран Кәрімде: «Қадір түні мың айдан да артық!»,-деп қызықтырады.

Қадір түнін құлшылықпен өткізуден артық амал жоқ. Өйткені ол – шарапатты, берекелі, қадірлі әрі ұлы түн. Ол түнгі жасалған дұғалар жауапсыз қалмайды. Әбу Һурайра (Аллаһ оған разы болсын) Аллаһ елшісінің: «Рамазан оразасын иманмен және сауапқа деген үмітпен ұстаған кісінің ілгері кеткен күнәлары кешіріледі. Сонымен қатар кім-кім Қадір түнін иманмен және сауапқа деген үмітпен қиямда тұрса, оның ілгері кеткен күнәлары кешіріледі»,-деп айтқанын риуаят еткен.

Айша анамыз (Аллаһ оған разы болсын): «Рамазанның соңғы он түні кірген кезде Пайғамбар (с.ғ.с.) білегін сыбанып, түнін құлшылықпен тірілтіп, отбасын да оятатын», – деп айтқан.

Аллаһ Тағала Құран Кәрімнің «Қадір» сүресінде осынау қасиетті түн жайында былай баян етеді: «Ақиқатында Біз Құранды Қадір түні түсірдік. (Я, Мұмаммад (с.ғ.с.)) Сен қадір түнінің не екенін білесің бе? Қадір түні мың айдан да қайырлы. Ол түні Раббыларының әмірімен періштелер мен Жәбрәил (ғ.с.) түседі. Ол – бейбітшілік, амандық кеші. Ол - кеш таң атуға дейін жалғасады».

Қадір түнінің ұлықтығын теренірек ұғыну үшін «Қадір» сүресінің тәпсіріне тоқталайық.

Сүренің атауы аяттағы «Қадір түні» сөзінен алынған. Оның мағынасы «күші жету», «үкім», «тағдыр», «абырой», «ұлылық» дегенге саяды. Меккеде түскен бұл сүре бес аяттан тұрады. Бұл сүре Аллаһ Тағаланың Құранды Қадір түнінде түсіргендігі жайлы хабар береді. Әрі Қадір түнінің маңызы да жаһанды қараңғылық қапасынан босатып, нұрға бөлеген Құранның сол түні түсе бастауында жатыр. Қадір түні – мың айдан да артық әрі қайырлы. Мың ай шамамен сексен төрт жыл. Ендеше бұл түн, сексен төрт жыл бойы жасаған амал және құлшылықпен тең болмақ.

Бұл сүренің түсу себебі хақында мына екі оқиға айтылады. Біріншісі: Аллаһ Елшісі (с.ғ.с.) Исраил ұрпақтарының бір сарбазы Аллаһ жолында мың ай қару арқалағанын айтады. Мұсылмандар бұл жағдайға қатты таңырқап, өздерінің амалдарын азсынады. Осыдан кейін Аллаһ Тағала осы сүрені түсірді (Байһақи риуаяты). Екіншісі: Пайғамбарға (с.ғ.с.) қауымдардың өмірлері көрсетілді. Сол кезде Аллаһ Елшісі (с.ғ.с.) үмметінің өмірлерінің қысқалығынан өзге үмметтердің ұзақ ғұмырларында жасаған амалдарына жете алмайтындығын ойлап, уайымдаған-ды. Аллаһ Тағала болса, оған Қадір түнін нәсіп етіп, оны өзге үмметтердің мың айынан да артық етті (Муатта).

Бұл сүре – Қадір түнінің жақсылықтарының өте көптігін айтумен қатар, ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бен үмметіне арналған ерекше сүйінші.

1. «Ақиқатында Біз Құранды Қадір түні түсірдік».

Рамазанның бұл түнінің «Қадір түні» деп аталуының мәнісі: бұл түні бүкіл жаратылыстың бір жылдық тағдыры белгіленеді. Бұл пікірді Имам Қуртуби мен Имам Табари айтқан болатын.

Ал Имам Ибн Кәсирдің тәпсірінде: «Аллаһ Тағала Құранды алдымен Ләухүл-Махфуздан дүние аспанындағы Бәйтул-Ғиззаға түсіріп, кейін жиырма үш жыл бойы Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) түрлі оқиғаға байланысты бөліп-бөліп түсірді»,-деген сөзі келтірілген.

Жалпы Рамазанның бұл түні «Қадір түні» деп аталуына қатысты түрлі түсініктеме берілген. Себебі бұл түні жасалған құлшылықтың дәрежесі жоғары болумен сауабы да молая түседі. Сонымен қатар жерге тағдыр періштелері түсумен қоса Аллаһ Тағаланың игілік-берекесі мен жарылқауы нөсерлеп жауып, сондай мамыражай, бейбіт түні болады.

2. «(Я Мұхаммад (с.ғ.с.)) Сен Қадір түнінің не екенін білесің бе?».

Бұл жерде сол түннің маңыздылығын көрсету мақсатымен айтылған. Яғни, қандай түн екендігін білдірмесек оның қадірін біле алмас едің. Бірақ, оның қадірін де Біз білдірдік.

3. «Қадір түні мың айдан да қайырлы».

Аллаһтың бүл сөзі Қадір түнінің артықшылығы мен ұлықтығына меңзейді. Өйткені, бұл түні мың айда болмаған игілік нәсіп етіліп, бұл түнде істелген Хақ Тағаланы разы ететін амал басқа мың айда істелген амалдардан да артық болады. Сондықтан да тәпсіршілер, мысалы Әбул-Ғалия: «Бұл түні істелген амал Қадір түні болмаған мың айда істелген амалдан артық»,-десе, Муджаһид: «Бұл түні істелген амал, ұсталған ораза мен оқылған намаз мың ай бойы істелген амал, ораза мен намаздан әлдеқайда артық болады»,-деген.

4. «Ол түні Раббыларыңның әмірімен періштелер мен Жәбрәил (ғ.с.) түседі».

Яғни, жер бетіне жеті қабат аспаннан періштелер түсіп, таң атқанға дейін адамдардың тілек-дұғаларына: «Әмин!»,-деп тұрады. Негізінде аяттың араб тіліндегі нұсқасында Жәбрәил (ғ.с.) «Рух» деп айтылған. Муқатил: ««Рух» деп періштелердің ішіндегі ең қадірлі әрі Хақ Тағалаға ең жақын періштелерді айтады»,-деген. Әл-Кәлби болса: «Қадір түні Жәбрәил (ғ.с.) басқа періштелермен түсіп, әрбір мұсылманға сәлем береді»,-деген.

5. «Ол – бейбітшілік, амандық кеші. Ол кеш таң атуға дейін жалғасады».

Яғни, Қадір түні таң атуға дейін тек жақсылық болып, ешбір жамандық болмайды. Муджаһид былай дейді: «Шайтан Қадір түні жаман іс істеп, біреуге зиянын тигізуге шамасы жетпейді». Шағби аяттағы «сәләм» сөзіне қатысты: «Ол күн батқаннан таң атуға дейінгі аралықта періштелердің мешіттегі адамдарға берер сәлемі. Олар әрбір мүминмен: «Әс-сәләму ғәләйкә, я мүмин»,-деп сәлемдеседі»,-деген.

Қадір түні – рамазанның ақырғы он түні ішіндегі тақ түндердің бірі. Мұсылмандар Рамазан айының түндерін иманмен және құлшылықпен өткізіп, Қадір түнінің сауабына деген ұмтылыстарын шындыққа шығарулары үшін ол түнді Пайғамбарымыз Аллаһ тағаланың қалауымен дәл атап көрсетпеді. Убада ибн Самит (Аллаһ оған разы болсын): «Пайғамбар бізге Қадір түнін білдіру үшін шыққан кезде мұсылмандардан екі кісі дауласып қалған еді. Аллаһ елшісі: «Сендерге Қадір түнін білдіру үшін шыққан едім, дәл сол сәтте пәленше мен пәленше дауласып, оған қатысты білімім қайта көтеріліп кетті. Мүмкін, бұл сендер үшін хайырлы да шығар. Оны 29, 27, 25 түндерде іздеңдер!», – деді деген.

Ибн Аббас (Аллаһ оған разы болсын) Аллаһ елшісінің: «Оны Рамазан айының соңғы он түнінің ішінде, аяғына тоғыз күн қалғанда және жеті күн қалғанда және бес күн қалғанда іздеңдер!», – дегенін жеткізген. Аяғына тоғыз күні қалғанда деген сөздің мағынасын ғұламалар 21-ші түн, жеті күн қалғанда дегнді 23-ші, ал бес күн қалғанда дегенді 25-ші түндер деп түсіндірген.

Осындай жалпылаушы мағынада жеткен көптеген хадистерде Қадір түнінің рамазан айының 21 не 23 не 25 не 27 не 29 тақ түндерінің біріне тура келетіні айтылған. Сонымен қатар кейбір түндерді, мысалы тек 21-ші не тек 23-ші не тек 27-ші түндерді жеке атаған хадистер де бар. Әсіресе, 27-ші түнді жеке атаған дәлелдер көп болғандықтан, көпшілік ғұламалардың пікірінде рамазанның 27-ші түні Қадір түні деп қабылданады. Муғауия ибн Әби Суфиян (Аллаһ оған разы болсын) Пайғамбардың: «Қадір түні – 27-ші түні», – деп айтқанын риуаят еткен.

Зирр ибн Хубайш: «Убай ибн Ка`бтан (Аллаһ оған разы болсын): «Расында, бауырың Ибн Мас`уд (Аллаһ оған разы болсын): «Кім қиямын бір жыл үзбесе, Қадір түнін дәл табады», – деп айтуда», – деп сұрадым. Ол: «Ибн Мас`удқа Аллаһтың рақымын тілеймін. Ол адамдардың басқа түндері құлшылықтан босап кетпеулері үшін солай айтуды дұрыс көрді. Ал өзіне келсек, ол Қадір түнінің рамазан айында екенін, оның соңғы он түннің ішінде екенін, сондай-ақ оның 27-ші түн екенін біледі», – деді. Сосын Убай ибн Ка`б Қадір түнінің 27-ші түн екендігіне кесімді түрде ант берді. Мен оған: «Ей, Әбә әл-Мунзир, қандай дәлелмен сөйлеудесің?», – дедім. Ол: «Аллаһ елшісі біздерге: «Ол таңда шыққан күннің сәулелері болмайды», – деп хабарлап кеткен нышанына не белгісіне негіздеп сөйлеймін», – деді деп айтқан.

Ал енді Қадір түнінің белгілеріне тоқталар болсақ Имам Ахмад пен Имам Байһақи Ғубада ибн Самиттен (р.а.) жеткізген хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Қадір түнінің белгілері: түн нұрлы және тынық болады. Салқын не болмаса ыстық та болмайды әрі ай ашық болады. Ол түні таң атқанға дейін шайтандар жұлдыздармен атқыланбайды. Сонымен қатар оның белгілерінен: таңертен күн сәулесі шағылыспаған хәлде шығып, Бәдр түніндегі толған айдай домалақ болады. Сондай-ақ, Аллаһ Тағала сол күні шайтанға күнмен бірге шығуына тыйым салады»,-деген.

Қадір түнінің басқа белгілеріне келер болсақ, Ибн Аббас (р.а.): «Қадір түні мамыражай болып, ыстық не салқын болмайды және таңсәріде күн шапағының қызылы бәсең болады»,-деген. Ғабда ибн Аби Лубәбә (р.а.): «Мен Рамазан айының жиырма жетінші түнінде теңіз суының дәмін көргенімде ол тәтті болатын»,-деген.

Абдулла ибн Динаар: «Ибн Омардың (Аллаһ оған разы болсын) Қадір түні жайында Пайғамбардан: «Кім оны іздесе, 27-ші түні іздесін!», – деп хадис айтқанын естідім деген.

Негізінде, Рамазан айының бір ғана Қадір түнін емес, барлық түндерін, әсіресе соңғы он түні ішіндегі тақ түндерді намаз, Құран оқу, истиғфар айтып, дұға тілеу құлшылықтарымен өткізген мустахаб. Сондай-ақ 27-ші түні атқарылатын құлшылықтың сәреге дейін жалғасуы абзал саналады. Жаратушы Иенің разылығы мен ақырет игілігінен шын үміттенген пенде үшін бұл қиынға соқпасы анық!

Ну`маан ибн Башиир (Аллаһ оған разы болсын): «Аллаһ елшісімен бірге рамазан айының 23-ші түнін намазда түннің үштен бірі өткенше тұрдық. Сосын 25-ші түнді намазда түн ортасына дейін тұрдық. Сосын 27-ші түнде атқарған намазымыздың ұзақ болғаны сонша, тіпті сәресіне үлгермейтін шығармыз деп қорыққан едік», – деп айтқан.

Қадір түні жасалатын дұға жайында Абдулла ибн Буройда: Айша анамыз: «Ей, Аллаһтың елшісі, егерде Қадір түніне кезіге қалсам, қандай дұға тілейін, не айтасыз?», – деді. Пайғамбар: «Аллаһым, расында, Сен ғапу етушісің және ғапу етуді жақсы көресің. Мені ғапу ете гөрші» деп айтасың», – дегенін жеткізген.

Құрметті мұсылман бауырлар! Мың айдан артық сауаптар мен жақсылықтарға толы қасиетті түнді ұйқымен өткізу қате. Сондықтан баршамызға жылына бір рет келетін Қадір түнін ұйқысыз жамағат болып ғибадаттармен өткізгеніміз игі. Ал қасиетті түнді ұйқысыз өткізу – намаз оқумен, дұға жасаумен, тәубе етумен, истиғфар айтумен және Құранды тиләуәт етумен орындалады.

Аллаһ Тағала баршамызға Қадір түнін құтты мүбарак етіп, елімізге тыныштық, Ислам дініне өркендеуді нәсіп еткей!

Қостанай аудандық «Маңдай батыр» мешіті құран оқу, бата беру жарыстарын ұйымдастырды.

Байқауда облыстық «Марал ишан» мешітінің наиб имамы Ғалымжан Маханбет, «Маңдай батыр» мешітінің бас имамы Азамат қажы Серікбайұлы және Астана медресесінің шәкірті Мұртаза Балахмет қазылық етті. Жас үміткерлердің ішінен сүрелерді сүрінбей оқуға тырысқан затоболдық Ғалия Бегалинованың бағы жанды. Екінші жүлде Нұрдәулет Бауыржанұлына бұйырса, үшінші орынды Алтын дала ауылынан келген Мирас Едресов иеленді.

Батагөй ақсақалдар арасынан Октябрь селосының тұрғыны Сұлтанбек Байдрахмановтың топ жаруы талассыз. Оның берген әрбір батасы көрермендердің де көңілінен шықты. Жамбыл ауылының молдасы Балтабай Қиса екінші жүлдені алса, үшінші орын Сайын қажы Садақбаевқа берілді. Жеңімпаздарға арнайы дипломдар мен естелік сыйлықтар табысталды. Қатысушылардың қолына тура жолды нұсқайтын бір-бір үнтаспадан тиді.

Байқау соңында «Маңдай батыр» мешітінің бас имамы Азамат қажы Серікбайұлы барлығына алғыс білдіріп, мұндай мағыналы іс-шаралардың жалғасын табатынын атап өтті.

Кангожин Аслан

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы мен наиб мүфти Серікбай қажы Ораз Түркияға іс-сапармен барды.

Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы Ыстамбұл қаласында өтіп жатқан мұсылман елдерінің мүфтилері мен Ислам әлемінің ғалымдары бас қосқан конференцияға қатысты. Келелі кездесуді Түркияның примьер-министрі Режеп Тайып Ердоған ашып берді. Бұл жолғы іссапар үлкен маңызға ие. Конференцияда қазіргі уақытта күрмеулі мәселеге айналған Ирак пен Сириядағы жағдай талқыланды. Ислам әлемінің ғұламалары бас қосқан жиын«Әлемдік Ислам ғалымдарының бейбітшілік, ұстамдылық және саналылық бастамалары» деген атпен 17-19 шілде аралығында өтеді.

Кездесу барысында Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы Түркия Республикасының Президенті Абдолла Гүлмен кездесіп, Рамазан айының құрметіне жайылған ауыз ашар дастарханына қатысты. Басқосуда бауырлас елдердің ынтымақтастық бағытында қарым-қатынасы, рухани саладағы келісім шаралары сөз болды. Бүгінде қазақстандық діндарлар Түркияның «Хасеки» университетінде білім алуда.

Ислам үмбетінің ғалымдары әлемдегі бейбітшілік пен тұрақтылықты нығайтуға дін қайраткерлерінің үлкен үлес қосуы аса маңызды, жауапкершілігі жоғары жұмыс екенін басты назарда ұстауда.

www.muftyat.kz

Рамазан игі істерді мейлінше көптеп жасайтын ай. Себебі, бұл айда жасалған әрбір игі іс үшін берілер сауап та көлкөсір. Пайғамбарымыз (с.а.у.) хадисінде: «Осы айда Аллаға бір ізгі қасиетпен жақындаған жан басқа уақытта парыз орындағандай. Ал осы айда парыз амалын орындаған адам басқа уақытта жетпіс парыз орындағандай» - деген екен. Әрбір мұсылман баласы игілікте теңдесі жоқ бұл айда барынша Ұлы Иесіне жағатын істерде болатыны рас. Қасиетті айдың құрметіне елімізде атқарылып жатқан қаншама қайырымды істердің куәсі болудамыз. Солардың бірқыдыруы Қарабалық елінде де атқарылуда. Мысалы: Берекелі айдың қарсаңында көпшіліктің есіне салу мақсатында ауданның көрнекі жерлері мен мешіт аулаларына жамағатты мейлінше ізгілікке жетелейтін екі тілде құттықтау банерлері орнатылды.

Алладан әр ісінің жақсылығын сұраушы мұсылман қауымы әрдайым сауапты істерге асығады. Рамазан айында ораза ұстау арқылы адамдардың бір-бірімен аралас-құраластығы артатыны белгілі. Барша мұсылманның бір уақытта ауыз бектіп, ауызашар уақытын бірге өткізуі, сәресіге тұрып, тарауық намазын жамағатпен оқуы, Қадір түнін қарсы алып, Айт мерекесін бірге атап өтуі өзара бауырластықты нығайтып, шынайы сүйіспеншілікті арттырады.

Пайғамбарымыз (с.а.у.) өз хадисінде: «Кімде-кім ораза ұстаған жанды ауызашарға шақырып тамақ беріп аузын аштырса – ораза ұстаған адамның алатынындай сауап алады. Аузы берік адамның сауабынан да еш нәрсе кемімейді» деген өсиетін өнеге тұтқан Қарабалық ауданының мұсылман жамағаты «Ғашура ана» мешітінің асханасында дастархан жайып, ораза ұстаушылар мен әртүрлі саладағы қызметкерлерге және мұқтаж отбасыларға арнап ауызашар беру үрдісі дәстүрге айналған.

Ал биылғы жылдың алғашқы ауызашар мәзірі Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы хазреттің атынан берілді. Оған Қарабалық ауданының жұртшылығы және аудан әкімі Алмат Исмағұлов қатысып аудан халқын ізгі айдың келуімен құттықтаған болатын. Содан бері «Ғашура ана» мешітінде ауызашар дастархандары кезекпен жайылып келеді. Жақында көршілес Федоровка ауданындағы «Жиентай қажы» мешітінің жамағаты арнайы ауызашар дастарханымызда қонақта болып, берекелі айдың адамдар арасында тек қана мейірім мен игілік әкелетініне куә болдық.

Сондай-ақ, Рамазан – қайырымдылық айы. Бұл айдағы игі амалдың, қайырымдылық көмектің сауабы сансыз. Қазақстан діни басқармасының төрағасы Ержан қажы Малғажұлы «Рамазан – тәлім мен тәрбие, жасаған жақсылықтардың сауабы еселеніп жазылатын, Жаратушы Иеміздің жарылқауына, рақымына бөленетін ай. Олай болса, Алланың теңдессіз сыйына ізгі де, қайырымды іс-әрекеттерімізбен қол жеткізуде аянып қалмайық! Имандылығымызды күшейте түсейік!» деп Үндеу тастаған болатын. Аудан мешіті ұжымының ұйымдастыруымен бұл игі бастамаға да өз үнін, үлесін қосып, халыққа үлгі көрсетіп келе жатқан ел азаматтары да баршылық. Ай бойы қайырымдылық акциясын өткізу жарияланып мешітіміздің ұйымдастыруында көпбалалы, тұрмысы төмен отбасыларға азық-түлікпен қайырымдылық көмек көрсетілді. Бұл игі шара әлі де болса жалғасын табатын болады дейді мешіт имамы Төлеген қажы Арғынбайұлы.

Ендеше, Алла Тағаладан мұсылман жамағатына жауабы мен сауабы қатар келген ұлық Рамазан айын лайықты түрде атқаруға жәрдем тілейміз!

Қасиетті Рамазан айына байланысты Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының халыққа үндеуі жарияланған болатын. Үндеудегі басты мәселе: иманымыз бен бірлігімізге бекем болу жайы айтылады.

Жер басып жүрген жандардың қай-қайсысы да Жаратқаннан денінің саулығын, болашағының жарқын, өмірінің тыныш болғанын тілейді. Осындай адамдар тілегінің орындалуы үшін ең алдымен бірлік керек. «Бірлік бар жерде тірлік бар» дегенді қазақ сонау ерте заманнан-ақ айтқан.

Бір әулеттің отбасында берекелі тіршілік болып, дәулетті күн кешіп жүргенде сол үйдің отағасына Қыдыр ата аян беріп: «Мен сіздерден кетемін, бірлігі бар жандарды іздегім келеді. Енді бір тілек тілеңдер соныңды орындап кетейін» десе керек.

Содан жаңағы отағасы бар балалары мен келіндерін, ағайын-туыстарын жинап: «Бізге бақ болып қонған Қыдыр кететінін айтып, бір тілек тілеңдер, соны орындап берейін деген еді, соған бастарыңды қосып: «не айтамыз, нендей тілек тілейміз» -деп сұрағалы отырмын дейді.

Әркім әртүрлі пікір айта отырып, бір тұжырымға келе алмапты. Сол кезде жас келіндердің бірі: «Ата, біздің бірлікте болуымызға арналған тілек тілеңіз» депті. Содан жиналған барша ағайын осы пікірге қосылады. Отағасы Қыдыр атадан: «Бізге бірлік бер, бірлігіміздің артуына көмектесіңіз»-десе керек.

Сонда Қыдыр ата: «Егер сендер бірлікті қалап, әулеттеріңде бірлік болуын қаласаңдар, мен ешқайда кетпеймін»-депті. Осы аңызға құрылған әңгімеде шындық бар. Бірлігі жарасқан отбасында байлық та, береке де, тіршіліктегі қалаған не бір қажеттер де болады.

Бірлік – бар байлықтың, бар игіліктің көзі екен. Қазақ елінде жүзден астам ұлт пен ұлыс өкілдері тіршілік етіп, тату-тәтті өмір кешуде. Бұл салада елдің ынтымақты бейбітшілікте болуына елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың жүзеге асырып жатқан сындарлы саясатының берері көп.

Тәуелсіздік алғаннан кейін еліміздегі дінге ерекше көңіл бөлінді. Қазақстанда әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі өтті. Тұңғыш рет Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің I съезі 2003 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен шақырылған болатын. Съездің мақсаты – діндер мен мәдениеттер арасындағы жаһандық диалогты баянды ету, діни қауымдар арасындағы өзара түсіністік пен құрметті тереңдету еді. Осыншама атқарылған жұмыстардан түйгеніміз дінаралық келісім – ел бірлігін арттырады. Тұтастығымыздың тұғыры да дінаралық келісімнің берген жемісі екені белгілі.

Қасиетті Қазақ еліне Алла Тағаланың қисапсыз сыйы Тәуелсіздік келгеннен кейін халықтың имандылығын еске түсіретін көптеген игі істер жүзеге асуда. Елімізде түп-тамырымен жойылған мешіттер қайта көркейіп, көптеп салынып, қала мен даладағы ақ тілеулі мұсылмандар бір Аллаға иман келтіріп, ғибадат жасауға бар ықыласымен, таза көңілімен кірісе бастады.

Жамағат Ислам дінімен қайта қауышты. Бұл ретте мешіттердің атқарып жатқан жұмыстары ұшан-теңіз. Қаламыздағы мешітте бір уақыттарда діни жоғары сауаты бар бірде-бір адам болмаса, бүгіндері білімді де білікті имам Бектұрсын Торғайбайұлы бастаған арнайы оқу орнын тәмамдаған жастар қызмет атқаруда. Осы азаматтардың белсенді жұмысының нәтижесінде мешітке келуші жамағаттар, әсіресе жастар қатары көбейе түсуде.

Жаратушы Құдай Тағала біздерге көптеген игіліктер берген ғой. Мына жасап жатқан ғұмырымыз, татып жүрген дәм-тұзымыз Алланың бізге берген игілігі, жақсылығы. Осылардың шүкіршілігі үшін Жаратқан иемізге жалбарына, құлшылық етуіміз қажет емес пе?..

Әрине, қаншалық ғибадат етсек те Алланың бізге берген нығметтерінің шүкіршілігін өтей алмаймыз. Құлшылық жасау үшін де білім керек қой. Ал, білімді үйретіп, дінді насихаттау орталығы мешіт деп білеміз. Бұл күндері мешіт қызметкерлері қала халқымен арнайы кездесулер өткізіп, дініміздің құндылықтарын насихаттап, ұғындыруда.

Қалалық баспасөзде мақалалары жарияланып, жергілікті телеарна арқылы имандылық, тәлім-тәрбие уағыздарын айтып, көрерменнің сауалдарына жауап беруде. Мешітімізден уағыз тыңдаумен қатар жерлестеріміз қасиетті сапар – қажылыққа да баруда. Былтырғы жылдың өзінде шағын қаламыздан 10 адам қажылық парызын өтеп келді.

Рухани жаңару айы Рамазанның да ортасын асып қалдық. Ораза – Алла мен адамның арасындағы риясыз құлшылық, тек Раббымыздың разылығын көздейтін ұлық ғибадат. Жан дүниеміз бен мінез-құлқымызды жақсылыққа тәрбиелейтін құлшылық айында мешітіміздегі игі істер бұрынғыдан да белсендірек жүргізілуде.

Оразаның алғашқы кешінде қала әкімі Ғазиз Ерболатұлы көпшілік қауымға ауыз аштырып, ізгі істің бастамашысы бола білді. Жылма-жыл ауызашар берушілердің де қатары көбейіп, кезекке тұруда. Бұл да болса қала халқының ата дінімізге деген құрметі мен сенімі.

Түнжарымда тарауық намазына келіп-кетуші жамағатты үйлеріне жеткізіп салу үшін де арнайы автобус көліктері ұйымдастырылды. Биыл екінші жыл қатарынан Рамазан айында Түркия елінен арнайы Құран қари келіп, Хатым түсіруде. Міне, ниеттерін түзеп, тілектерінің қабыл болуына шын жүректен бір Аллаға жалбарынған жандардың бүгінгі істері осындай.

Аталмыш жәйттерді көріп біз дініміз Исламға деген құштарлықтың артып келе жатқанына қуанамыз.

Еліміз өркендеп, дініміз көркейе берсін демекпін.

Көрнекті дін қайраткері, Қазақстан мұсылмандары діни Басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы хазреттің «Иманымыз бен бірлігімізге бекем болайық» деп аталатын қасиетті – Рамазан айына байланысты үндеуі бәріміздің көңілімізден шықты.

Сондықтан онда айтылған ой-толғамдарды толығымен де қолдаймын.

Еліміз тәуелсіздік алған жылдары дініміз қайтадан арамызға оралды. Өңірімізде мешіттер саны да едәуір көбейді.

Өзім қазақы елді-мекенде өстім. Жастайымыздан жалпы діннің кімді адамгершілікке, кісілікке үндейтіндігін білеміз.

Рамазан – шынында да қайсы мұсылман үшін қасиетті ай. Бұл кезде қолдан келгенше жетім-жесірге, көмек мұқтаж жандарға қол ұшын берген абзал.

Сондай-ақ, ақ сақалды қарттарымыз, ақ жаулықты аналарымызды қамқорлыққа бөлеп жатсақ нұр үстіне нұр емес пе.

Бас мүфти ораза кезінде қоғамдық көліктерде жол ақысы арзандатылса деген пікірі де өте орынды. Бұл ретте ұлтмыздың ұйытқысы болып отырған Оңтүстік Қазақстан облысындағы бауырларымыздың бастамасы бәрімізге өнеге.

Өйткені Шымкентте Ораза кезінде қоғамдық көлікте жұртшылық тегін жүреді екен дегенді естідім. Оразаның ерекшелігін Қостанайлық ағайындар да түсінеді. Осы қасиетті айда өткізілетін той-жиындарда арақ-шарап қойылмайды.

Үлкен тойларды Оразаға дейін өткізу де дәстүрге айналды.