Біз "соңғы күндерде" өмір сүріп жатырмыз, немесе "Ақырзаманның кей белгілері болып жатыр" деген сөздерді жиі-жиі естіп келеміз. Осыған орай, біздерге, мұсылман ретінде иманның міндетті шарттарының бірі болған Ақырзаманның белгілерін дұрыс түсіну үшін, қайнар көздеріміз - Құран мен Сүннетке жүгінуіміз өте маңызды болып табылады.

Azan.kz сайтындағы бауырларымыз осы белгілерді талқылайтын кіші-кірім мақалалар топтамасының қазақ тіліндегі аудармаларын ұсынып отыр. Осы мақалалар мұсылмандарға пайдалы болады деп үміттеніп, Алладан баршамызға осындай қиын-қыстау заманда жәрдемін беріп, қолдауын сұраймыз.

Әбу Әли Ашғари

Қиямет күнінің белгілері. Қиямет қайымға иман - Әбу Әли Ашғари (1 дәріс)

Біздің заманымыз тарихтың соңғы демі – адамзат өркениетінің соңғы демі болып танылған. Үрейлі долылық күшіне енуде: философтар рухани байлық және мінез- құлықтың азғындалуын болжап жатса, саясаткерлер – әлемдегі фашистік режим жайлы айтуда, ал экономистер болса – жаһандық экономикалық дағдарысты айтуда.

Қиямет қайым бір қадам жақын тұрғанын барлығы да бір ауыздан мойындауда: құлдық дәуір кезінде құрылған елдер құлдырай бастады, ал қалғандары әлсіреп, жойылуға шақ қалып тұр.

Сондықтан да Қиямет күнінің жақын қалғанын сезіну ащы болып, үлкен-үлкен орталарды толғандыра түсуде. Біз үшін, яғни иман еткен жандар үшін адамзат тарихының аяқталуы біздің ақидамыздың әрі дүниетанымымыздың бір бөлігі.

Алла Тағала былай деген:

لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ

Мағынасы: «Жүздеріңді шығысқа, батысқа жөнелту бір игілік емес. Бірақ кім Аллаға, ақырет күніне, періштелерге, кітаптарға, пайғамбарларға иман келтірсе және жақындарына, жетімдерге, міскіндерге, жолда қалғандарға, қайыршыларға және құл азат етуге жақсы көре отырып, мал сарып қылса әрі намазды толық орындап, зекет берсе, өзара байласқан уәдесін орындаушы, таршылықта, қиыншылықта және соғыс кезінде сабыр етуші болса, міне солар шыншылдар әрі солар тақуалар» (Бақара сүресі, 177 аят)

Қиямет күнінің азаптары жайлы айтылған көптеген аяттар бар, оларға ешқандай да күмән жоқ.

Алайда, қазіргі таңда бүкіл әлемге американдық мәдениет кең тарап кеткендіктен мұсылмандар да Қиямет қайым жайлы әртүрлі фильмдерді көруде. Сондықтан да көпшіліктің түсінігіндегі Қиямет, заманауи масс-медианың негізінде қалыптасуда.

Мұсылмандарға батыстың режиссерлары мазақ қылып түсірген фильмдерді көруге мүлде болмайды. Дни сюжеттерді қамтыған фильмдер батыстықтар үшін «дінді ой елегінен қайта өткізіу» болса, біз үшін бұл дәлелді талап ететін ақида болып қалады.

Ал қазыр Махдидің келуі жайлы және өзге де белгілер жиі айтылуда сол себепті біз мақаламызды Қиямет күнінің белгілері жайлы Құран мен Сүннетке сәйкес, сүннет ғалымдарының түсінігінде баяндап беруден бастауды жөн көрдік.

Қиямет күніне иман және тақуалық

Біздің сеніміміздің маңызды бір бөлігі – Қиямет күніне иман келтіру.

Осы сенім ғана кез келген адамды шынай тақуа әрі көркем мінезді ете алады. Ешқандай адамның қолымен жасалған заңдары олай өзгерте алмасы анық, себебі олар жартылай ғана әділдікке құралған. Ешкім, ешқашан да қандай жағдай болмасын, әлде кімнің әділ жолмен сотталғанын немесе босатылғанын толық сеніммен айта алмайды, себебі бір адамның жүрегіндегі нәрсе өзге адамға мәлім емес, сондықтан да кемел әділдік пен ақиқат тек қана Иләһи бола алады.

Иләһи әділдік алдындағы беретін есебін ойлайтын адамның өмірі мен адами жүйені алдауға болатынын білетін адамның өмірлерінде үнемі үлкен айырмашылық байқалып тұрады. Алла Тағала Өзінің иман еткен құлдарына Өзімен кездесуге не нәрсе дайындау керектігіне былай деп кеңес береді:

وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ

Мағынасы: «...Және азық алыңдар. Негізінде азықтың жақсысы тақуалық. «Әй ақыл иелері! Менен ғана қорқыңдар» (Бақара сүресі, 197 аят)

Сондықтан да имам Ғазали өзінің көптеген еңбектерінде өзімен бірге мәңгілікке алып кету үшін сауапты амалдар жинаған адам ғана ақылды деп жазады.

Есеп күніне сенбейтін адамдар осы өмірге байланып, оны ұзартқылары келеді, олар жайлы Алла Тағала былай деп айтқан:

قَالُوا إِنْ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ

Мағынасы: «Олар: «Дүние тіршілігімізден басқа ешбір өмір жоқ. Тағы бір қайта тірілуші емеспіз» деді» (Әнғам сүресі, 29 аят)

Осылайша олар өзгелерді тонап әрі өзге халықтарды құрту арқылы дүние жинап жатқандарын екіжүзділікпен «әділдік» деп атауда.

Және де, Алла Тағала бұл адамдар жайында былай дейді:

وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَىٰ حَيَاةٍ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا ۚ يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَن يُعَمَّرَ ۗ وَاللَّـهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ

Мағынасы: «Яһудилердің жалпы адамдардан да мүшріктерден де тіршілікке (ұзын өмірге) тым құмар екенін көресің. Олардың әрбіреуі мың жыл өмір сүруді арман етеді. Алайда, өмір оны азаптан арашаламайды. Алла олардың істегендерін толық көруші» (Бақара сүресі, 96 аят).

Бұл жағдай біздің заманымызда да орын алып отырғанын көреміз және де, әртүрлі ойшылдар Қиямет күініне иманды өздерін үмітпен алдаусырататын әлсіздер мен ғаріп жандарға қысым көрсетушілер ақырғы өмірде жазаға тартылады деп шығаруда. Бірақ асылында, олардың мұсылмандарды мазақтаулары – өздері істеген қылмыстары мен көрсеткен қысымдарынан туған қорқыныштың жасырын түрі.

Қиямет қайымның белгілерінің біздің заманымызда да көрініс табуының мәні- Ақыреттің мәңгілік екендігіне бір дәлел. Белгілерін көре тұрса да сенбей, жоққа шығарушылар көп болса да, бұл анық белгілер.

Әбу Әли әл-Әшғари

____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Annisa-today.ru

Біз "соңғы күндерде" өмір сүріп жатырмыз, немесе "Ақырзаманның кей белгілері болып жатыр" деген сөздерді жиі-жиі естіп келеміз. Осыған орай, біздерге, мұсылман ретінде иманның міндетті шарттарының бірі болған Ақырзаманның белгілерін дұрыс түсіну үшін, қайнар көздеріміз - Құран мен Сүннетке жүгінуіміз өте маңызды болып табылады.

Azan.kz сайтындағы бауырларымыз осы белгілерді талқылайтын кіші-кірім мақалалар топтамасының қазақ тіліндегі аудармаларын ұсынып отыр. Осы мақалалар мұсылмандарға пайдалы болады деп үміттеніп, Алладан баршамызға осындай қиын-қыстау заманда жәрдемін беріп, қолдауын сұраймыз.

Әбу Әли Ашғари

Қиямет күнінің белгілері. Қиямет қайымға иман - Әбу Әли Ашғари (1 дәріс)

Біздің заманымыз тарихтың соңғы демі – адамзат өркениетінің соңғы демі болып танылған. Үрейлі долылық күшіне енуде: философтар рухани байлық және мінез- құлықтың азғындалуын болжап жатса, саясаткерлер – әлемдегі фашистік режим жайлы айтуда, ал экономистер болса – жаһандық экономикалық дағдарысты айтуда.

Қиямет қайым бір қадам жақын тұрғанын барлығы да бір ауыздан мойындауда: құлдық дәуір кезінде құрылған елдер құлдырай бастады, ал қалғандары әлсіреп, жойылуға шақ қалып тұр.

Сондықтан да Қиямет күнінің жақын қалғанын сезіну ащы болып, үлкен-үлкен орталарды толғандыра түсуде. Біз үшін, яғни иман еткен жандар үшін адамзат тарихының аяқталуы біздің ақидамыздың әрі дүниетанымымыздың бір бөлігі.

Алла Тағала былай деген:

لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ

Мағынасы: «Жүздеріңді шығысқа, батысқа жөнелту бір игілік емес. Бірақ кім Аллаға, ақырет күніне, періштелерге, кітаптарға, пайғамбарларға иман келтірсе және жақындарына, жетімдерге, міскіндерге, жолда қалғандарға, қайыршыларға және құл азат етуге жақсы көре отырып, мал сарып қылса әрі намазды толық орындап, зекет берсе, өзара байласқан уәдесін орындаушы, таршылықта, қиыншылықта және соғыс кезінде сабыр етуші болса, міне солар шыншылдар әрі солар тақуалар» (Бақара сүресі, 177 аят)

Қиямет күнінің азаптары жайлы айтылған көптеген аяттар бар, оларға ешқандай да күмән жоқ.

Алайда, қазіргі таңда бүкіл әлемге американдық мәдениет кең тарап кеткендіктен мұсылмандар да Қиямет қайым жайлы әртүрлі фильмдерді көруде. Сондықтан да көпшіліктің түсінігіндегі Қиямет, заманауи масс-медианың негізінде қалыптасуда.

Мұсылмандарға батыстың режиссерлары мазақ қылып түсірген фильмдерді көруге мүлде болмайды. Дни сюжеттерді қамтыған фильмдер батыстықтар үшін «дінді ой елегінен қайта өткізіу» болса, біз үшін бұл дәлелді талап ететін ақида болып қалады.

Ал қазыр Махдидің келуі жайлы және өзге де белгілер жиі айтылуда сол себепті біз мақаламызды Қиямет күнінің белгілері жайлы Құран мен Сүннетке сәйкес, сүннет ғалымдарының түсінігінде баяндап беруден бастауды жөн көрдік.

Қиямет күніне иман және тақуалық

Біздің сеніміміздің маңызды бір бөлігі – Қиямет күніне иман келтіру.

Осы сенім ғана кез келген адамды шынай тақуа әрі көркем мінезді ете алады. Ешқандай адамның қолымен жасалған заңдары олай өзгерте алмасы анық, себебі олар жартылай ғана әділдікке құралған. Ешкім, ешқашан да қандай жағдай болмасын, әлде кімнің әділ жолмен сотталғанын немесе босатылғанын толық сеніммен айта алмайды, себебі бір адамның жүрегіндегі нәрсе өзге адамға мәлім емес, сондықтан да кемел әділдік пен ақиқат тек қана Иләһи бола алады.

Иләһи әділдік алдындағы беретін есебін ойлайтын адамның өмірі мен адами жүйені алдауға болатынын білетін адамның өмірлерінде үнемі үлкен айырмашылық байқалып тұрады. Алла Тағала Өзінің иман еткен құлдарына Өзімен кездесуге не нәрсе дайындау керектігіне былай деп кеңес береді:

وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ

Мағынасы: «...Және азық алыңдар. Негізінде азықтың жақсысы тақуалық. «Әй ақыл иелері! Менен ғана қорқыңдар» (Бақара сүресі, 197 аят)

Сондықтан да имам Ғазали өзінің көптеген еңбектерінде өзімен бірге мәңгілікке алып кету үшін сауапты амалдар жинаған адам ғана ақылды деп жазады.

Есеп күніне сенбейтін адамдар осы өмірге байланып, оны ұзартқылары келеді, олар жайлы Алла Тағала былай деп айтқан:

قَالُوا إِنْ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ

Мағынасы: «Олар: «Дүние тіршілігімізден басқа ешбір өмір жоқ. Тағы бір қайта тірілуші емеспіз» деді» (Әнғам сүресі, 29 аят)

Осылайша олар өзгелерді тонап әрі өзге халықтарды құрту арқылы дүние жинап жатқандарын екіжүзділікпен «әділдік» деп атауда.

Және де, Алла Тағала бұл адамдар жайында былай дейді:

وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَىٰ حَيَاةٍ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا ۚ يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَن يُعَمَّرَ ۗ وَاللَّـهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ

Мағынасы: «Яһудилердің жалпы адамдардан да мүшріктерден де тіршілікке (ұзын өмірге) тым құмар екенін көресің. Олардың әрбіреуі мың жыл өмір сүруді арман етеді. Алайда, өмір оны азаптан арашаламайды. Алла олардың істегендерін толық көруші» (Бақара сүресі, 96 аят).

Бұл жағдай біздің заманымызда да орын алып отырғанын көреміз және де, әртүрлі ойшылдар Қиямет күініне иманды өздерін үмітпен алдаусырататын әлсіздер мен ғаріп жандарға қысым көрсетушілер ақырғы өмірде жазаға тартылады деп шығаруда. Бірақ асылында, олардың мұсылмандарды мазақтаулары – өздері істеген қылмыстары мен көрсеткен қысымдарынан туған қорқыныштың жасырын түрі.

Қиямет қайымның белгілерінің біздің заманымызда да көрініс табуының мәні- Ақыреттің мәңгілік екендігіне бір дәлел. Белгілерін көре тұрса да сенбей, жоққа шығарушылар көп болса да, бұл анық белгілер.

Әбу Әли әл-Әшғари

____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Annisa-today.ru

Жақында Қостанай облыстық «Марал ишан» мешітінде ҚМДБ-ның Қостанай облысындағы өкіл имамы Асылхан қажы Түсіпбектің төрағалық етуімен жиын болып өтті. Оған аудандар мен қалалардың бас имамдары қатысты.

Өткен жыл өңірдегі мешіт имамдары мен дін қызметкерлері үшін жемісті болды. Облыста шәкірт дайындау, діни мерекелерді тиісті деңгейде ұйымдастыру және басқа да тындырылған жұмыстар аз емес.

Әрине, бұл атқарылған істерді облыстың бас имамы өз сөзінде жан-жақты айтып өтті. Бұл басқосуда үстіміздегі жылы жүзеге асырылатын жұмыс жоспарлары айқындалды. Осы арада сөзіміз нақты болу үшін соның бірқатарына тоқтала кетелік.

Мәселен, биыл облыстағы барлық мешіттердің жанындағы сауат ашу курстары барынша жанданады. Онда жауапты адамдар бекітіліп, әрбір апта сайын есеп беріп тұрады. Сондай-ақ имамдар қайырымдылық іс-шараларын ұйымдастырып, көмекке мұқтаж жандарға тұрақты түрде қол ұшын беру секілді ізгі мақсаттағы жұмыстар жалғасын таба береді.

Сонымен қатар имамдардың алдында тұрған үлкен ауқымды міндет яғни ислам дініне зардабын тигізетін теріс ағымдардың алдын алу, экстремизмге тосқауыл қою секілді маңызды жұмыстарды атқару жайы да нақтыланды.

Дін қайраткерлері де салауатты өмір салтына бұрынғыша ерекше көңіл бөледі. Осы игі мақсатта түрлі ойындар ұйымдастырып, бұқара арасында насихат жұмыстары күшейтіледі. ҚМДБ-ның барлық аймақтардағы өкілдіктердің алдына қойған үлкен мақсаттарыдың бірегейі - шәкірт дайындау болып табылады.

Сол себептен еліміздегі діни медреселер мен Нұр-Мубарак ислам мәдениеті университетіне барлық аудандар мен қалалардан талапты шәкірттерді оқыту да дәстүрге айналады.

Көпшілікке мәлім, халықпен жұмыс істеу де имамдардан біліктілікті, жоғары мәдениетті, іскерлікті қажет ететіндігі даусыз. Сондықтан әрбір мешіттерге келіп түскен азаматтардың хаттарына мүмкіндігінше толыққанды жауап беру басты назарда ұсталады.

Жастар біздің болашағымыз. Сондықтан аудандар мен қалалардағы әкімдіктердің ішкі саясат бөлімдерімен үгіт-насихат жұмыстарын жандандырып, жігіттер мен қыздарды имандылыққа, Отанды сүюге, патриоттыққа шақыру жолында тың ізденістер жасай беретін болады.

Қазіргі таңда имамдар еліміздің Бас мүфтиі талап етіп отырғандай, әдеп пен парасаттылықты жоғары қойып, қалың жұртшылықты имандылыққа, ізгілікке баулу мақсатында ай сайын ғибратқа толы мақала жазу да жүктелді.

Қой жылы қазақ халқы үшін берекелі жыл болатындығына нық сенімдіміз. Дін

қайраткерлері мешіттерде Мәуліт меркесін жоғары деңгейде ұйымдастырып, дініміз бен дәстүрімізге айрықша назар аудара береді деген үміттемін, - дейді ҚМДБ-ның Қостанай облысындағы өкіл имамы Асылхан қажы Түсіпбек бізбен болған әңгімесінде.

ҚМДБ – ның Қостанай облысы бойынша
өкілдігінің баспасөз қызметі

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының делегациясы 7 қаңтар күні Анкара қаласына келіп жетті. Анкара қаласында Түркия Республикасы Дін істері басқарма басшының орынбасары Кемал Иылмаздың қабылдауында болып, екі ел арасындағы оқу-ағарту саласындағы маңызды мәселелерді талқылады. Кемал мырза Қазақстан Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің соңғы съезіне қатысқандығын, қазақ елінің қазіргі таңдағы қарқынды дамуы мен прогрессивті қадамдарына қызыға қарайтындығын, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевты әлемдік деңгейде айрықша беделді саясаткер, түркі дүниесінің жетекшісі, рухани көшбасышысы санайтынын жеткізді. Ол дін саласындағы кез-келген ортақ істерді бірлесіп шешуге дайын екендігін айтты. Сонымен қатар, делегация мүшелері Түркия Диянат істерінің Сыртқы істер бөлімінің директоры профессор Халифе Кескин мырзамен кездесті. Ол дүние жүзіндегі мұсылман елдеріне жасап жатқан көмектері мен Еуропа елдеріне екі мың мешіт салдырып, әлемнің түкпір-түкпіріне дін қызметкерлерін жіберіп жатқандығы туралы кеңінен әңгімеледі. Сөз орайында Түркістан қаласында салынып жатқан үлкен мешіттің құрылысы аяқталып, көктемде екі ел басшыларының қатысуымен ашылуын тағатсыздана күтіп отырғандықтарын айтты. Делегация мүшелері Түркиядағы Құран басып шығару ісіне жауапты арнайы комиссия жетекшісімен кездесіп, жұмыстарымен танысты.

Түстен кейін Анкара университеті Илахият факультетінің басшылары және ғалымдарымен кездесулер өтті. Кездесу барысында, университет басшылары екі ел университеттерінің арасында тығыз қарым-қатынас орнатуға қызығушылықтарын білдіріп, ғылыми салада ортақ жобалар мен халықаралық конференцияларға ғылыми тұрғыдан қолдау көрсетуге дайын екендіктерін жеткізді. ҚМДБ-ның үстіміздегі жылды «Имам Ағзам Әбу Ханифа жылы» ретінде жариялағанынан хабардар екендіктерін, оның өте орынды қадам екендігін, сол арқылы күллі мұсылман түркі жұртшылығына ортақ діни құндылықтарды кең насихаттауға үлкен күш салу керектігін, сол салада да көмектесуге дайын екендіктерін жеткізді.

Іс-сапар барысында ТР Премьер-Министрлігіне қарайтын «Шет елдердегі түріктер және туысқан халықтар басқармасының» мәдени және қоғамдық қатынастар департаменті бөлімінің бастығы Мурат Гүрбузбен кездесу өтті. Ол жылына Қазақстаннан өтініш білдірген жүз отыздай студентті Түркияның алдыңғы қатарлы университеттеріне орналастырып, оларға стипендия тағайындайтындықтарын жеткізді. Магистратура және докторантурада оқитындарға да стипендия беретіндіктерін айтты. Делгация мүшелері еліміздің дін саласында оқимын деген жастарға көбірек гранттар бөлініп, қолғабыс ету туралы ұсыныс айтты. Мурат Гүрбуз бұл ұсынысты қуана қолдайтындықтарын жеткізіп, тек қана студент, магистрант, докторанттар ғана емес, Нұр-Мүбарак университеті мен медреселердегі білікті ұстаздар мен дін саласындағы ғылыми зерттеулерді қолдауға қатысты көптеген жобалардың бар екенін де айрықша атап өтті.

muftyat.kz

Қостанай аудандық «Маңдай батыр» мешітінің бас имамы Азамат Мырзақанов жалпы ислам дінін насихаттау мақсатында қыруар жұмыстар атқарып жатыр.

Осы сөзіміз нақты болу үшін деректер мен дәйектер келтіре кетелік. Жақында ол Затобол кентіндегі Қостанай облыстық наркологиялық диспансерінің бөлімшесінде болып, ондағы маскүнемдіктен емделіп жатқан аурулар арасында өзекті тақырыпқа әңгіме өткізді.

Жалпы ішімдік атадан қалған ас емес екендігі белгілі. Сондықтан Азамат Серікбайұлы бұл жүздесуде маскүнемдіктің зияндығы және ислам дінінің кез-келген азаматты ізгілікке тәрбиелеудегі алатын орнына жан-жақты тоқталды.

Аталмыш мешіт қызметкерлері алдағы уақытта қандастарымызды жаман әдеттерден жирендіретін өзекті тақырыптарда кездесулер өткізе бермек.

ҚМДБ – ның Қостанай облысы бойынша
өкілдігінің баспасөз қызметкерлері

– Қайрат Жолдыбайұлы, өткендегі әңгімемізді әрмен қарай сабақтастырсақ. Сопылық жолдың негізгі ұстындары мен тәрбие тәсілдерін түсіндіріп берсеңіз? Сондай-ақ, адам сопылық жолмен жүру үшін нені ескеруі керек?

– Тариқатқа кіріп, рухани жолаушылыққа ілесу үшін ең әуелі мүрид те шариғатты жақсы білуі тиіс. Сопылықтың мақсаты діннің талаптарын жоғары деңгейде орындату болғандықтан, рухани кемелденуді мақсат еткен әрбір мүрид, шәкірт бірінші кезекте шариғат білімімен сусындаған болуы керек.

Әзірет Сұлтан шариғатсыз тариқаттың болмайтындығын, тариқаттың бар мәселесі шариғатсыз шешілмейтідігін, тариқатқа кірудің алғышарты – шариғат білімі екенін айрықша атап көрсеткен:

«Айтпақ үшін тариқаттың ең талаптарын,
Әуел қадам шариғатқа қоймақ керек.
Шариғаттың шешімдерін тауысқан соң,
Содан кейін, сол шешімді қылмақ керек.

Шариғатсыз шешім болмас Тариқатта,
Тариқатсыз шешілмейді Хақиқат та.
Үшбу жолдар айқындалар шариғатта,
Барлығын да шариғаттан білмек керек.

Әбу Бәкір Кердері де өз кезегінде сопылық жолдың ауыр екенін, сопы болу үшін, ең әуелі, көп оқыған ғалым болу қажеттігін қадап айтқан:

«Сопылық жол ауыр жол,
Ұстансаң оны тәуір жол.
Ұстансаң егер сопылық,
Оқығаны көп ғалым бол».

Шариғатты білмеген адам тариқатқа кірсе, орта жолда шатасып, жарты жолда жалығып, аяғында адасып кетуі, шайтанның ермегіне айналуы бек мүмкін.

Тариқат шейхтары өзіне рухани ем қабылдап, ақиқатқа сапар шегуге тас түйін келген мүридтерінің әр қайсысының жеке жағдайына, табиғи мінезіне, бойындағы аурына қарай Алла елшісінің мыңдаған хадистері мен шариғат қағидалары ішінен оған қажетті дәрісін тауып емдеуге тырысады. Міне, осылайша дәруіштің қолынан ұстап, ақиқат межесіне қарай рухани сапарға жол бастайды.

– Сөзіңізден ұққанымыз, сопылық жол, ең әуелі, шариғатты білуге міндеттейді, яғни, шариғатсыз тариқат жоқ. Одан кейінгі маңызды мәселе не? Мәселен, нәпсі тәрбиесі үшін қандай да бір басып өтуі тиіс негізгі сатылары бар ма? Ондай мәселелер тасаууфта жіліктеліп көрсетілген бе?

– Жалпы әр тариқаттың рухани тәрбиеде қолданатын өзіндік ерекшеліктері болуымен қатар, барлығына бірдей ортақ қағида, тәсілдері бар. Соларды аз-кем тарқатып түсіндіріп кетейін.

Алғашқы кезекте рух кемелденуінің, нәпсі тәрбиесінің маңызды тетігі саналатын мына төрт нәрсеге тоқталайық. Бұл төрт нәрсе де ойдан шығарылған бидғат емес. Бұлардың барлығы Құранның қағидаларына сай, Алла елшісінің сүннетінен алынған. Мүрид бұл төртеуін күнделікті өмірінде басты қағида етіп алуы тиіс. Бұлардың біреуі ақсаса, мүридтің рухани кемелденуіне кедергі келтіреді.

– Иә, ол қандай төрт қағида екен?

– Біріншісі, «қиллатут-тағам» – аз тамақ жеу. Екіншісі, «қиллатул-манам» – аз ұйықтау. Үшіншісі, қиллатул-калам» – аз сөйлеу, төртіншісі, «ъузлату ъанил-анаам» – оңашалану.

Бұл аталған төртеуі де Алла елшісінің (с.а.у.) хадистерінде ерекше аталып, өмірінде айрықша көрініс тапқан ұстанымдар.

«Қиллатут-тағаам» – аз тамақ жеу. Тәнге қажет мөлшерде ғана қоректенуге, артық тамақтан бас тартуға қатысты Алла елшісі (с.а.у.): «Адам ұрпағының ең жаман ыдысы – ол тоя тамақ ішкен қарын. Адам баласына денесін көтеріп жүруге қажет азын-аулақ (бірнеше асам) тамақ жеткілікті. Ал міндетті түрде жейтін болса, онда асқазанының үштен бірін – тамаққа, келесі үштен бірін – суға, ал қалған үштен бірін ауаға арнасын», – деген.

Айша (р.а.) анамыз жеткізген бір хадисінде: «Алла елшісі Мәдинаға көшіп келгеннен бақилық болғанға дейін оның (с.а.у.) жанұясы үш күн қатарынан тойып тамақ ішкен емес», – деп қарын тойдыра тамақ ішпеу Алла елшісінің берік сүннеті екендігін білдірген.

Алғашқы мәшһүр сопылардың бірі болған Ибраһим ибн Әдһам: «Кімде-кім асқазанына кіретін тағамды қадағалай алса, өз діндарлығын да қолға алған болады. Асқазанына артық тамақ кіргізбеген адам көркем мінезге иелік етеді. Қарны тоймай жүрген кісі Аллаға асылық қылудан аулақ жүрсе, қарны тоқ кісі бұған жақын жүреді», – деген.

Алла Елшісі (с.а.у.) басқа бір хадисінде: «Үмбетім үшін ең қатты уайымдайтын нәрсе – қарын шығару, артық тамақ жеу, көп ұйқы және түйсік-танымның таяздығы», – деген. Бұл хадисте айтылған кеселдің бәрі артық тамақ жеуден туындайды. Себебі, тән қажетінен артық ас адамды жалқаулыққа, көп ұйқыға мәжбүр етеді. Тіпті, күніне бірнеше мәрте артық ас ішіп, оны қайта-қайта сыртқа шығару шамадан тыс уақытыңды алғандықтан, уақыт ысырабына жол ашады. Мидың сергек әрі дұрыс жұмыс жасауына қажет глюкоза ас қорытуға жұмылдырылғандықтан мидың жұмысы әлсірейді. Сондықтан, тойып ас ішкен адамның көзіне ұйқы тығылып, маужырай бастайды. Үнемі ұйқысы қанбай, ұйысып жүретін болады. Артық ас ішіп, көп ұйықтаған адамның тәні семіреді. Ал тән семірсе, рух азады. Қомағайланған адамның ой-түйсігі асқазан төңірегінен, тамақ жеудің қамынан аспай, парасат-пайымы азаятын болады. Тіпті бара-бара құлқынының құлына айналып, ол нәпсісін емес, нәпсісі оны басқаратын болады. Ондай адамның құлшылыққа құлықсыз, жұмысқа жалқау болатыны да, міне, сондықтан.

Рухани кемелденуге ниет еткен мүридтер жалпы уақытта аз тамақ жеумен қатар дүйсенбі, бейсенбі, әр айдың ортасында үш күн, рәжаб, шағбан айларында т.б нәпіл оразаларын мейлінше көбірек ұстауға тырысады. Тамақ аз ішкен адамның нәпсісі әлсіреп, рухы руханиятқа қанат қағуға дайын күйде болады.

– Демек, адамға «тамақ – арсыздан» тыйылу қажет дейсіз ғой...

– Иә, қазақ осыны білгендіктен де тамақты арсыз деген. Екінші арсыз – ұйқы. Яғни, адамның рухани кемелденуі үшін ұстану қажет екінші қағида – «қиллатул-манам» – аз ұйықтау. Қажеттен тыс көп ұйықтаған адам нәпсімен күреске, құлшылық пен зікірге, ізгі істерге көп уақыт бөлу мүмкіншілігінен айрылады. Ондай адамның рухани жетілуі тежеліп, тіпті мүлдем тоқтап қалады. Кісі өз ұйқысын реттеп, аз ұйықтауға дағдыланбаса, түнгі тәһажжүд намазынан, зікірі мен Раббысына мінәжат етуден, таң намазын жамағатпен оқудан, күн шыққанға дейін Құран оқып, күнделікті дұға-зікірлерін жасаудан мақұрым қалады.

Алланың ризашылығы мен жұмаққа жетуді кепілдендіргендей көп ұйықтау, әрине, ғапылдықтың, бейғамдықтың көрінісі. Сондай-ақ, көп ұйықтаған адамның ақыл-ойы таяз, жаттау қабілеті әлсіз болады. Көп ұйықтау дегенде біз адамның қажетінен артық ұйқыны айтып отырмыз. Көбіне адамдар артық ұйқыға дағдыланып алғандықтан, «бұл мөлшерден аз ұйықтасам ұйқым қанбайды» деп өзі үйренген ұйқы мөлшерін тәнінің қажеттілігі, тынығуының нормасы деп ойлайды. Алайда, ұйқы уақытын реттеп, өзін аз ұйықтауға дағдыландыра алса, мұндай ойдың қате екенін түсінеді.

Ұйқы тән қажеті болғандықтан, түнде құлшылыққа оңай тұру үшін күндіз бір уақыт түске дейін, ол мүмкін болмаса түстен кейін көз іліп алған дұрыс. Мұны «қайлуула» ұйқысы деп атайды. Қайлуула – Алла елшісінің (с.а.у.) сүннеті. Сондай-ақ, құптан намазынан кейін дереу жатқан жақсы. «Алла елшісі құптан алдында ұйықтауды және құптаннан кейін сөйлесуді ұнатпайтын еді» деген хадисі түні бойы теледидардың алдында тесіліп отырып немесе бос әңгіме, пайдасыз іспен уақытын ысырап еткендерге сабақ. Кеш жатқан адамның түнде тұрып, құлшылық жасауы қиын екені, айтпаса да түсінікті.

Үшіншісі, қиллатул-калам» – аз сөйлеу. Адам тілі жүрегінің үні болғаны секілді, нәпсісінің қалауын жеткізетін құрал да бола алады. Адам нәпсісі мақтанды, ұрысты, дұшпандықты, бос әңгімені, өзгені сынауды, атақты, т.б көп жағымсыз нәрсені қалайды, сүйеді, ұнатады, тіпті, үнемі осындай жүрек қарайтатын дүниелерге шақырады да тұрады. Ал тіл – осы нәпсі қалауын сыртқа жеткізетін алғашқы құрал. Ендеше, кемелдікті мұрат еткен мұсылман ең әуелі өз тіліне ие болуды үйреніп, өзін үнсіздікке яки қайырлы сөз айтуға дағдыландыруы қажет.

– «Ойласаң, мың бір пәле тілден туған» деп Шал ақын айтқандай кемелдіктің үшінші кілті тілді буу дейсіз ғой.

– Иә, «он пәленің тоғызы – тілден» дегендей, тілге ие болу рухани шыңдалуға бастар баспалдақ. Ал тілге ие болудың алғашқы сатысы өзін үнсіздікке дағдыландырудан басталады. Содан кейін бара-бара шариғат безбенінен өткен сөзді ғана айтуды үйренеді. Ал кімде-кім үнсіздікке дағдылана алмаса, онда сөйлемей тұрып айтар сөзін өлшеп, сүзгіштен өткізіп алуды да үйрене алмақ емес. Сондай-ақ, кісі қайырлы сөз айтуы мүмкін, алайда уақыты мен жағдайды ескермегендіктен тыңдаушылар тарапынан қабылданбауы, тіпті реніштерін тудырып, кері әсер етуі әбден мүмкін. Мысалы, Алланың қаһарын, ашуын, тозақты ескерту, әрине, жақсы нәрсе. Бірақ мұны қуанышты бөлісіп отырған кезде дастархан басында айту хикметке теріс болмақ. Өйткені, бұл әдепке қайшы. Сондықтан, хикметті сөз айтуды үйренбеген адамның үнсіз қалуы, әлбетте, қайырлы.

Алла Тағала Құран Кәрімде: «Уа иман келтіргендер Алланың бұйрықтарын орындап, тыйымдарынан тыйылу арқылы тақуалыққа ұмтылыңдар әрі айтар сөздеріңді түзеңдер! Сонда Алла да сендердің амалдарыңды дұрыстап, күнәларыңды кешіреді», – деген («Ахзаб» сүресі, 71-аят). Пайғамбарымыздың хадисінде: «Құлдың жүрегі түзелмейінше, иманы түзелмек емес. Ал тілі түзелмейінше, жүрегі түзелмейді», – деген (Мұснад Ахмад ибн Ханбал).

Сондай-ақ, тағы бір хадисінде Ардақты Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Кімде-кім Аллаға және ақырет күніне иман келтірген болса, онда қайырлы сөз айтсын яки үндемесін», – деп мұсылманның аузынан тек қайырлы, пайдалы сөз шығуы керектігін ескерткен. Өсек, өтірік, ғайбатты былай қойғанда мұсылман баласы қысыр сөз, мылжың әңгімеден өзін аулақ ұстайды. Өзіне мүлдем қатысы жоқ дүниелермен айналыспайды әрі оларды білуге құмартпайды. Алла елшісі (с.а.у.) бір хадисінде: «Кісінің діндарлығының көрінісі – өзіне қатысы жоқ нәрселерді тәрк етуі», – деген.

Абдуллаһ ибн Омардан риуаят етілген хадисте: «Алланы зікір етуден өзге сөзді азайтыңдар. Өйткені, ондай сөздер жүректі қатайтады. Ал Алладан ең алыс адамдар – олар жүрегі қатайғандар», –делінеді. Ал Омар ибнул-Хаттаб: «Кімнің сөзі көп болса, қателесуі де сондай көп болады, ал кімнің қателесуі көп болса, күнәсі де көп болады. Ал кімнің күнәсі көп болса, ондай адам тозаққа лайығырақ болады», – деп орынсыз көп сөйлеудің түптің түбінде сүрінуге әкеп соқтыратындығын, қысыр әңгіме кісіні құзға құлатып, күнәға себеп болуы мүмкін екендігін ескерткен. Алла елшісі тағы бір хадисінде: «Саған бүкіл жақсылыққа иелік ететін нәрсені көрсетейін бе? Мынаны тый!» – деп тілін көрсетті».

Рас кейде адам аптап ыстықта ұстаған оразасының, түн ұйқысын төрт бөліп жасаған құлшылығының сауабын тәрбиесіз тілі арқылы оп-оңай жойып жіберіп жатады. Өз тіліне бақылауды жоғалтқан адам сөйлеген сөзінде бірде артық, енді бірде кем кетеді де қайсыбір адамның көңіліне кірбің салса, енді біреуінің жүрегін жаралайды. Аңдамай ғайбат айтып, байқамай сөз тасиды. Сөйлеуге үйренген тілі бос әңгімеге дағдыланып, нәпсісі үнемі қысыр сөзге, мүлдем қатысы жоқ дүниелерге құмар болады да тұрады. Бос басқосу, жел сөзге уақытын ысырап еткен мұндай жандардың рухани кемелденуі былай тұрсын, күннен күнге кері кетіп, түбінде құрдымға құлайды. Сондықтан, рухани кемелденуді мұрат еткен мүрид әрдайым әрбір сөйлеген сөзін жүрек сүзгішінен өткізіп барып қана айтады. Мүридтің сөзі – әрдайым хикмет, үнсіздігі пікір болуы ләзім. Сонда ғана ол рухани шыңдарды бағындырып, кемелдене түседі.

Алла елшісі (с.а.у.) қабірдің жанынан өтіп бара жатып, онда азаптанып жатқан екі адамның жағдайын айтқаннан кейін: «Жүректеріңнің құбылуы және артық сөздерің болмағанда, мен естіген нәрсені сендер де естір едіңдер», (Мұснад Ахмад ибн Ханбал) – деп кісінің тілі арқылы азапқа душар болатындығын, ал керісінше тіліне ие болған кезде көп адамға көмескі қабір әлемінде болып жатқан нәрселерді естуі мүмкін екендігін айтқан.

Төртіншісі, «ъузлату ъанил-анаам» – оңашалану. Мұсылман жалпы уақытта жамағатпен, көпшіліктің ортасында, елмен бірге болуға тиіс. Бұл міне мұсылманның өміріндегі негізгі қағида, тайқымайтын өлшем. Сондықтан, Алла елшісі (с.а.у.):

«Адамдармен араласып, олардың қиындықтарына сабыр еткен мүмін – адамдардан жырақ жүретін әрі олардың көрсетер қиындығына сабыр ете алмайтын адамнан әлде қайда қайырлы» – деген. Яғни, «халықтың ішінде жүріп Хақпен бірге болуы» ләзім. Әрине, өзіне кері әсер ететін жүрісі қисық жолдастардан, пасық адамдардан аулақ жүру қажет. Тек оларды тура жолға салып, дұрыс бағыт беру үшін ғана бірге жүруге, олардан әсерлену емес, керісінше өздеріне оң әсер ету үшін кей уақытта жандарынан табылуға болады.

Сонымен қатар, кейде белгілі бір уақыт көпшіліктен жырақтанып, оңашаланғанның да нәпсі тәрбиесіне, рухани кемелденуге өзіндік оң әсері бар. Бұл оңашалану баста айтқанымыздай үнемі емес, қажетіне қарай кей уақыттарда ғана болуға тиіс. Оңашалануды сопылықта «хилуат» (оңашалану), «чилехана» (қырықтық) деп те атайды. Мұны жалғыз жасауға да болатыны секілді, мұршидтің жетекшілігінде өзі сияқты бірнеше мүридтермен де бірге жасауға болады.

Кісі күнделікті өмірде орындай алмай жүрген түнгі тәһажжүд намазы, сәресіндегі «истиғфар», дұға-зікірлер секілді кейбір құлшылық түрлерін осы кезде толық орындап бойын үйретеді, табиғатына айналдырып әбден дағдыланады. Жоғарыда айтылған «қиллатут-тағам», «қиллатул-манам», «қиллатул-кәламды» да осы кезеңдерде жүзеге асырып, бойын үйретеді. Әдетте күнделікті мазасыз тіршіліктің, жалт-жұлт еткен дүниенің сән-салтанатынан, айқай-шуынан шығып, оңаша қалған сәтте кісі терең ойға батып, құлшылыққа беріліп ерекше рухани күйге бөленеді. Өйткені, былайғы уақытта адам нәпсісін қытықтап, шәһуатын оятатан, рухани кемелденінуге кедергі келтіретін дүниелер өте көп болады.

«Оңашалану» – мүридтің барлық дүниелік қатынастан мүмкіндігінше қол үзіп, күнәсына тәубе етіп, мейлінше рухани тазаратын, нәпсісін тыйып, көзін, тілін, құлағын харамнан сақтауға көмектесетін, нәпсісіне қиын соғатын құлшылық түрлеріне бойын дағдыландыратын, жүрегін шабыттандырып, рухын шалқытатын, көкірек көзінің ашылуына ықпал жасайтын арнайы «лагерь» деуге де болады.

Мұндай оңашаланудың үлгісі ретінде Алла елшісінің өзіне әлі уахи түспей тұрып Хира үңгіріне барып, айлар бойы оңашаланып, өзін тек ғибадатқа бергендігін негізге алуға болады. Кейбіреулер Алла елшісінің үңгірде оңашалануы уахи түспей тұрып жүзеге асқандығын, сондықтан оның дәлелге жарамайтындығын алға тартады. Рас, Алла елшісінің (с.а.у.) үңгірге барып оңашалануы Жебірейіл періште арқылы өзіне алғашқы уахи түспей тұрып болған. Әйтсе де, Хақ Расулінің (с.а.у.) оңашалануы уахидың алғашқы сатысы садық (шынайы) түстерді көре бастағаннан кейінгі уақытта жүзеге асқан. Айша анамыздан риуаят етілген Бұхаридегі хадисте Алла Тағала ардақты пайғамбарымыздың жүрегіне оңашалануды ұнаттарып, көкірегіне арнайы салғандығы анық айтылады. Сөйтіп тікелей Жебірейіл періштеден уахиды қабылдап алуға Алла елшісінің (с.а.у.) руханиятын дайындады.

Сондай-ақ әз Пайғамбарымыздың (с.а.у.) рамазан айының соңғы он күніндегі, тіпті кейбір жылдары жиырма күн бойы мешіттен шықпай, барлық дүниелік қатынастардан қол үзіп, құлшылыққа қатты берілетін «иғтикафты» дәлел ретінде келтіруге болады. Мына замандағы адам рухын кірлететін, нәпсімен күреске кедергі келтіретін күнделікті өмірде кездесетін факторлардың көптігін ескерсек, мұндай «оңашаланудың» аса қажеттілігі, айтпаса да, түсінікті. «Оңашаланудың» уақыт мөлшері кісінің мүмкіншілігі мен қажетіне қарай өзгеріп отырады.

Десек те, сопылық тариқаттарда оңашалануға көбіне қырық күн таңдалған. Қырық күндік арнайы оңашалануға арабша «арбаъин», парсыша «чиле» (қырық) делінеді. Әсілінде кісінің бойындағы жағымсыз бір әдетін тастап, екінші бір жақсы әдетке үйреніп, оны өзінің айнымас табиғатына айналдыруына кем дегенде қырық күндік ыждаһат, тынымсыз күрес қажет. Қырық күннің маңыздылығын сопылар мынандай хадистер мен Құран аятынан алған:

Алла елшісі (с.а.у.) былай дейді: «Кімде-кім қырық күн барлық намазды алғашқы тәкбіріне үлгеріп жамағатпен оқитын болса, екі нәрседен аман болатындығына кепілдік жазылады. Біріншісі, тозақтан, екіншісі, екіжүзділіктен аман болады» (Әт-Тирмизи, Тәрбиятинар-рухия, 130). Тағы бір хадисте: «Кімде-кім қырық түн намазының алғашқы рәкатына үлгеріп құптанды жамағатпен оқитын болса, Алла Тағала оған оттан азат болуды жазады». Басқа бір хадисте: «Кімде-кім қырық күн Алла разылығы үшін ықыласпен амал ететін болса, жүрегінен тіліне хикмет бұлағы тасиды» делінеді.

Сондай-ақ, «Ағраф» сүресінде: «(Ғибадат, ораза ұстаумен өткізген) отыз түннен кейін (Тәуратты тапсыру үшін) Мұсамен уәделескен едік. Сосын оған тағы да он күнді қостық. Осылайша Раббысының оған (ғибадат жасау үшін) бөлген уақыты қырық түнмен тәмамдалды» («Ағраф» сүресі, 142-аят) – делінген аятты да мысал ретінде келтіруге болады. Аятта Мұса пайғамбардың Раббысымен сөйлесуі әрі Тәуратты қабыл алуы үшін қырық күн бойы ораза ұстап, құлшылық жасауға бұйырылғандығы баяндалған. Байқағанымыздай аятта түнгі ғибадаттың маңыздылығын білдіру үшін қырық күн емес, «қырық түн» делінген.

Имам Шафиғи «хилуат» жайлы: «Кімде-кім Алла Тағала оның жүрегін ашып, ғылыммен рызықтандыруын қаласа, онда «хилуатқа» кірсін, яғни, оңашалансын және аз тамақ ішіп, жетесіздермен және кейбір ынсабы жоқ, әдебі төмен ғалымдармен араласуды доғарсын».

Имам әл-Ғазали: «Хилуаттың пайдасы шаш етектен. Мысалы, кісінің қолын байлайтын артық жұмыстардан сақтайды, құлағың мен тіліңді тыйады. Құлақ пен тіл жүрекке ашылған өзен. Жүрек – сезім мүшелерінен құйылып жатқан жаман әрі лас су жиналатын қауызға ұқсайды. Хилуаттағы күрестің мақсаты – жүректі сол лай судан, пайда болған балшықтан тазартып, жүрек қауызының өз бұлағының көзін ашу. Ал енді жүрекке ағып, төгіліп жатқан лай суды тоқтатпай тұрып, оның бұрыннан жиналып қалған ескі лай суын қалай тазартуға болады?! Тіл мен құлақтан үздіксіз лас өзен ағып тұрса, бұл қалай жүзеге аспақ?! Ендеше сезім мүшелерінің зәрулік мөлшерінен тыс жұмысын қатаң қадағалауға алу қажет. Ал бұл тек «хилуатпен» яғни, оңашаланумен ғана жүзеге асады».

(жалғасы бар)

Келесі сұхбаттардан оқитындарыңыз:

– Зікір салу шариғатта бар ма?.

– Пірге қол беруді қалай түсінеміз?

– Нәпсінің дәрежелері қандай?

– «Әулие» деп кімді айтамыз?

– Әулиелердің кереметі.

– Қайрат Жолдыбайұлының өзі қай тариқатта?

Сұхбаттасқан Салтан САЙРАНҰЛЫ