Қостанай қалалық мешіті бой көтергелі асыл дініміздің айнасы болып, талай шаруаларды тыңдырып үлгерді. Қайырлы істегі қарқындары басылмай, мұсылмандардың басын қосып, игі іс-шаралар легін үзбей келеді. Алла үйінің бас имамы Шоқан қажы әр буынның көңілін тауып, мешітке келушілердің қатарын арттыруға барынша күш салуда. «Мешіттегі жамағат санын көп болуы емес, жүректерге иман ұяласа екен» дейді Шоқан қажы.

Күндердің ұлысы болған жұма күнінің намазын оқып, ақсақалдың батасын алып, қостанайлық мұсылмандар мешіт әзірлеген астан ауыз тиді. Түскі ас уақытына орайластырылған дастарқан көпшілік көңілінен шықты. Дастарқан деуге келмейтін болар, бірақ таратылған тамақтың маңызы зор. Бір қазаннан ас ішкен әр ұлттың басын біріктіріп, ауызбіршілікке шақырады.

-Жұмадан қалмауға тырысамын. Достарымды да шақырып жүрмін. Игі бастама әрі жалғасын тапса екен деймін. Қаладағы қалталы азаматтар ұйымдастырып, мешітке көмегін беріп жатыр. Үлкен сауапты дүние. Қолынан келгенше мешітке келіуге шақырамын бәрін,-дейді мешіттің жанашыры Қайрат Бекболат.Әр жұма сайын осындай шара өткізуге бел буған мешіт ұжымы мұнымен тоқтап қалмауға тырысады. Барлық мерекелер мен айтулы күндерде белсенділік танытып жүрген қалалық мешіт, келем деуші жұртшылыққа құшағы ашық екенін айтады.

Кенже ҚОНЫСБАЙ
Суреттерді түсірген Айбек ЖҮЗБАЙ

Ассаламуғалейкум! Менің сұрайын дегенім, өткен жолы Шымкент қаласында орналасқан бір мешітте жұма уағызы айтылды. Сол уағызда «мазарда орналасқан мешітте намаз оқуға болмайды» деді. Мысал ретінде, Арыстан баб кесенесіндегі, Түркістан қаласында орналасқан Қожа Ахмет Яссауи кесенесіндегі орналасқан мешітті т.б. осы сияқты мешіттерді атап өтті. Осыған нақты жауап берсеңіздер!

Саттархан Бимбетов.

Уағалейкум әссәләм! Құрметті Саттархан, Ханафи ғалымы Ибн Ғабидин бұл жайында өзінің кітабында былай деген:

«Мазар ішінде арнайы даярланған намазханада намаз оқудың ағаттығы жоқ. Тек оның ішінде қабір болмауы тиіс және іші нәжістен таза болуы керек. Сондай-ақ, құбыласы қабірге қарап тұрмауы ләзім»[1].

«Бахрур ра’иқ» атты ханафи фиқһ кітабында мынадай сөз айтылып өткен:

«Мешіттің михрабы молаға, дәретханаға және монша жаққа қарап тұрған болса, ол - мәкрүһ. Бұл намаз оқушы мен мола арасында бөгет болмаған жағдайға қатысты. Ал, ғимараттың қабырғасы сияқты бөгет болса, құбыланың аталмыш тұсқа қарап тұруы мәкрүһ емес»[2]

Ханафи ғұламасы Ибн Һумам бір сөзінде:

«Мазарда намаз оқу – мәкрүһ. Бірақ, намаз оқуға арналған орын болса, сол орында намаз оқу мәкрүһ емес, егер, нәжістен таза болса»[3].

Жоғарыдағы ғұламалардың пәтуаларына қарағанда Қожа Ахмед Яссауи және Арыстан баб сынды кесенелерде орналасқан арнайы мешіттерде намаз оқудың күнәсі жоқ.

Осы тұрғыда мынадай сұрақ туындауы мүмкін: Пайғамбарымыз өзінің хадисінде «Яхуди және Христиандарға Алланың лағынеті болсын. Олар Пайғамбарлардың қабірлерін «мәсжид-мешіт» етіп алды»[4] дегендігі бәріне аян. Тағы бір хадисінде: «Шынында сендерден бұрын өмір сүргендер пайғамбарлар мен әулиелердің қабірлерін «мәсжид» етіп алды (хадистің арабша нұсқасында «мәсәжид» деп келген). Сендер қабірлерді «мәсжид» етпеңдер. Сөзсіз мен одан сендерді тыямын!»[5], - дейді. Ендігі жерде жоғарыдағы келтірілген пәтуалар осы хадистерге теріс емес пе?

Оған жауап ретінде, аталмыш хадистердегі «мәсжид», «мәсәжид» деген сөздер намаз оқитын мешіт мағынасында емес, «бір нəрсеге сәжде ету» деген мағынада қолданылған. Яғни, ондағы "мәсжид" сөзі «масдар мими» түрінде келген (масдар - етістіктен жасалған есімдік). Сонда хадистің мағынасы: «Сендер қабірлерді табынатын және сәжде етіп, ұлықтайтын орын етпеңдер».

Осы айтқанымыз дәлелді болуы үшін, жоғарыда келтірілген хадистің «Нәсәидағы» нұсқасына хадисші әрі тәпсірші ғұлама Мухаммед ибн Абдулһәди әс-Синдидің (м.1726 ж.) берген түсіндірмесін келтірелік. Ғалым былай дейді:

«Бұл хадисте Пайғамбарымыз оның қабірін Яхуди және христиандар секілді асыра құрметтеуден үмбетін сақтандыруда. Яғни, қабірді ұлықтап, сәжде етуден немесе намазда жүздерін қарататын құбыла етіп алудан сақтандырып отыр. Ал, теберік ретінде әулие кісінің қабірінің жанында мешіт ұстаудың рұқсат екендігін айтқандар бар...»[6].

Егер, кімде-кім қабірге табынып, сондағы жатқан мәйітті ұлықтап, сәжде етсе, бұл Аллаға серік қосу, яғни, "ширк" болмақ. Бұған ешкімнің таласы жоқ. Бірақ, Яссауи кесенесінде орналасқан мешітте мұсылман Аллаға ғана құлшылық етері даусыз. Кесененің басқа бөлмесінде орналасқан Яссауи бабамыздың қабіріне табынбасы анық.

Қорытынды:
1. Ханафи мәзхабында қабірстанда намаз оқу немесе алдында тұрған қабірге қарап намаз оқу – харамға жақын мәкрүһ. Себебі, Пайғамбарымыздың (с.а.у.): «Қабірлерге отырмаңдар, қабірге қарап намаз оқымаңдар», - деген бұйрығы бар[7]. Бірақ, намаз оқушы мен қабірдің арасында дуал немесе ғимараттың қабырғасы секілді бөгет болса еш ағаттығы жоқ.
2. Ханафи мәзхабы бойынша, Қожа Ахмед Яссауи, Арыстан баб кесенелері сияқты мазарлардағы арнайы намазханаларда намаз оқудың күнәсі жоқ.
3. Егер намазхана ішінде қабір орналасқан болса, Ханафи мәзхабы бойынша, ол жерде намаз оқылмайды[8].

[1] Раддуль Мухтар, 2/559 бет.
[2] Ибн Нужәйм, Бахрур раиқ – «Китабуль Уақф».
[3] Хашияту ат-Тахтауи.
[4] Нәсәи - №703 хадис.
[5] Муслим - №532 хадис.
[6] Хашияту әс-Синди ъаля сүнәнин Нәсәи. №701 хадис.
[7] Муслим -№972 хадис.
[8] Мәлики мәзхабында намаз оқушының ниеті бір Аллаға табыну болса, ешқандай бөгетсіз қабірге қарап оқыса да намазы дұрыс және мәкрүһ емес. Имам Мәлик: «Қабірлерде намаз оқудың күнәсі жоқ. Кейбір сахабалардың мазарда намаз оқығандығы жайында естігенім бар» - деп айтқандығы деректерде келген (арабша нұсқасында: «маған жетті» - делінген).Мәлик ибн Әнәс, әл-Мудәууәнатуль Кубра. 1-том: «Ассалату филь Мауадиъиль ләти тәжузу фиһас сала».

Абдусамат Қасым

Ассаламуғалейкум! Менің сұрайын дегенім, өткен жолы Шымкент қаласында орналасқан бір мешітте жұма уағызы айтылды. Сол уағызда «мазарда орналасқан мешітте намаз оқуға болмайды» деді. Мысал ретінде, Арыстан баб кесенесіндегі, Түркістан қаласында орналасқан Қожа Ахмет Яссауи кесенесіндегі орналасқан мешітті т.б. осы сияқты мешіттерді атап өтті. Осыған нақты жауап берсеңіздер!

Саттархан Бимбетов.

Уағалейкум әссәләм! Құрметті Саттархан, Ханафи ғалымы Ибн Ғабидин бұл жайында өзінің кітабында былай деген:

«Мазар ішінде арнайы даярланған намазханада намаз оқудың ағаттығы жоқ. Тек оның ішінде қабір болмауы тиіс және іші нәжістен таза болуы керек. Сондай-ақ, құбыласы қабірге қарап тұрмауы ләзім»[1].

«Бахрур ра’иқ» атты ханафи фиқһ кітабында мынадай сөз айтылып өткен:

«Мешіттің михрабы молаға, дәретханаға және монша жаққа қарап тұрған болса, ол - мәкрүһ. Бұл намаз оқушы мен мола арасында бөгет болмаған жағдайға қатысты. Ал, ғимараттың қабырғасы сияқты бөгет болса, құбыланың аталмыш тұсқа қарап тұруы мәкрүһ емес»[2]

Ханафи ғұламасы Ибн Һумам бір сөзінде:

«Мазарда намаз оқу – мәкрүһ. Бірақ, намаз оқуға арналған орын болса, сол орында намаз оқу мәкрүһ емес, егер, нәжістен таза болса»[3].

Жоғарыдағы ғұламалардың пәтуаларына қарағанда Қожа Ахмед Яссауи және Арыстан баб сынды кесенелерде орналасқан арнайы мешіттерде намаз оқудың күнәсі жоқ.

Осы тұрғыда мынадай сұрақ туындауы мүмкін: Пайғамбарымыз өзінің хадисінде «Яхуди және Христиандарға Алланың лағынеті болсын. Олар Пайғамбарлардың қабірлерін «мәсжид-мешіт» етіп алды»[4] дегендігі бәріне аян. Тағы бір хадисінде: «Шынында сендерден бұрын өмір сүргендер пайғамбарлар мен әулиелердің қабірлерін «мәсжид» етіп алды (хадистің арабша нұсқасында «мәсәжид» деп келген). Сендер қабірлерді «мәсжид» етпеңдер. Сөзсіз мен одан сендерді тыямын!»[5], - дейді. Ендігі жерде жоғарыдағы келтірілген пәтуалар осы хадистерге теріс емес пе?

Оған жауап ретінде, аталмыш хадистердегі «мәсжид», «мәсәжид» деген сөздер намаз оқитын мешіт мағынасында емес, «бір нəрсеге сәжде ету» деген мағынада қолданылған. Яғни, ондағы "мәсжид" сөзі «масдар мими» түрінде келген (масдар - етістіктен жасалған есімдік). Сонда хадистің мағынасы: «Сендер қабірлерді табынатын және сәжде етіп, ұлықтайтын орын етпеңдер».

Осы айтқанымыз дәлелді болуы үшін, жоғарыда келтірілген хадистің «Нәсәидағы» нұсқасына хадисші әрі тәпсірші ғұлама Мухаммед ибн Абдулһәди әс-Синдидің (м.1726 ж.) берген түсіндірмесін келтірелік. Ғалым былай дейді:

«Бұл хадисте Пайғамбарымыз оның қабірін Яхуди және христиандар секілді асыра құрметтеуден үмбетін сақтандыруда. Яғни, қабірді ұлықтап, сәжде етуден немесе намазда жүздерін қарататын құбыла етіп алудан сақтандырып отыр. Ал, теберік ретінде әулие кісінің қабірінің жанында мешіт ұстаудың рұқсат екендігін айтқандар бар...»[6].

Егер, кімде-кім қабірге табынып, сондағы жатқан мәйітті ұлықтап, сәжде етсе, бұл Аллаға серік қосу, яғни, "ширк" болмақ. Бұған ешкімнің таласы жоқ. Бірақ, Яссауи кесенесінде орналасқан мешітте мұсылман Аллаға ғана құлшылық етері даусыз. Кесененің басқа бөлмесінде орналасқан Яссауи бабамыздың қабіріне табынбасы анық.

Қорытынды:
1. Ханафи мәзхабында қабірстанда намаз оқу немесе алдында тұрған қабірге қарап намаз оқу – харамға жақын мәкрүһ. Себебі, Пайғамбарымыздың (с.а.у.): «Қабірлерге отырмаңдар, қабірге қарап намаз оқымаңдар», - деген бұйрығы бар[7]. Бірақ, намаз оқушы мен қабірдің арасында дуал немесе ғимараттың қабырғасы секілді бөгет болса еш ағаттығы жоқ.
2. Ханафи мәзхабы бойынша, Қожа Ахмед Яссауи, Арыстан баб кесенелері сияқты мазарлардағы арнайы намазханаларда намаз оқудың күнәсі жоқ.
3. Егер намазхана ішінде қабір орналасқан болса, Ханафи мәзхабы бойынша, ол жерде намаз оқылмайды[8].

[1] Раддуль Мухтар, 2/559 бет.
[2] Ибн Нужәйм, Бахрур раиқ – «Китабуль Уақф».
[3] Хашияту ат-Тахтауи.
[4] Нәсәи - №703 хадис.
[5] Муслим - №532 хадис.
[6] Хашияту әс-Синди ъаля сүнәнин Нәсәи. №701 хадис.
[7] Муслим -№972 хадис.
[8] Мәлики мәзхабында намаз оқушының ниеті бір Аллаға табыну болса, ешқандай бөгетсіз қабірге қарап оқыса да намазы дұрыс және мәкрүһ емес. Имам Мәлик: «Қабірлерде намаз оқудың күнәсі жоқ. Кейбір сахабалардың мазарда намаз оқығандығы жайында естігенім бар» - деп айтқандығы деректерде келген (арабша нұсқасында: «маған жетті» - делінген).Мәлик ибн Әнәс, әл-Мудәууәнатуль Кубра. 1-том: «Ассалату филь Мауадиъиль ләти тәжузу фиһас сала».

Абдусамат Қасым

Әссәләмуғалейкум! Қазіргі кезде қазақтар арасында туған күн атау - үлкен үрдіске айналды. Сонда торт әкеліп, оның үстіне свеча жағады (свеча саны толған жасына қарай өзгереді). Ол свечаны үрлеп, сөндіру кең көлемде таралып, күннен күнге санамызға туған күннің ажырамас бір бөлігіне айналып бара жатқаны анық. Бұл нәрсе тіпті кешегі өткен СССР-дің кезінде де болмаған еді. Жалпы осы нәрсенің шариғи түрде үкімін айтып берсеңіздер. Және осы тақырыпты еліміздің мешіттерінде т.б. жиындарда, ақпарат көздерінде айтып, халқымызға түсіндірілсе екен!

Қуаныш

Уағалейкум әссәләм уә рахматуллаһи уә бәракәтуһ!

Құрметті Қуаныш, әуелі бұл үрдістің қайдан шыққаны жайында қысқаша тоқталып өтелік.

Деректерге сүйенсек, туған күнде тортқа балауыз шам (свеча) жағу үрдісі - сонау грек халқына сүйенеді екен. Ертеректе гректер «артемис» деп аталатын «ай құдайына» арнап торт пісіреді екен де, үстіне балауыз шамдарды айналдыра жағатынға ұқсайды. Торттың домалақтығы – айдың домалақтығының символы болса, шетіндегі шамдар айдың жарығын еске түсіреді.

Бұнымен қатар, шамның түтіні сол жерде тілеген тілекті ай құдайы артимусқа жеткізіп барады-мыс. Торттағы шамды көзді жұмып, іштей тілек тілегеннен кейін барып үрлеп өшіруіндегі мақсаты сол.

Шариғи тұрғыда:

Шариғаттағы үкіміне келер болсақ, Пайғамбарымыз айтады: «Кім бір қауымға ұқсаса, ол солардан», - дейді.

Ханафи мәзһабының ғұламасы әйгілі Зинуддин ибн Ибрахим Ибн Нужәим әл-Ханафи (х.926/970. м.1520/1563ж.) былай дейді:

«Бір әрекетіміздің өзге діндегілерге ұқсап кетеді деуіміз үшін екі шарт бар:

1.Аталмыш әрекеттің өзі шариғатта тыйым салынған болуы керек

2.Сол әрекетті өзге діндегілерге ұқсау мақсатында жасаған болуы керек.

Түйін сөз:

Біздің қоғамда тортқа шам жағуды көбіне батыстағыларға еліктеп жасап жатамыз. Өйткені, біздің салт-дәстүрде аталмыш әдет кездеспеген. Сол себепті айтарымыз, қазақы дәстүрімізге және дінімізге жат әдеттерден бойымызды аулақ ұстаған жөн.

Бұған қосымша "Туған күнді атап өтуге бола ма?" деген тақырыпта жазылған мына сұрақ-жауапты оқи отырыңыз. Сілтемесі: http://islam.kz/

Абдусамат Қасым

Әссәләмуғалейкум! Қазіргі кезде қазақтар арасында туған күн атау - үлкен үрдіске айналды. Сонда торт әкеліп, оның үстіне свеча жағады (свеча саны толған жасына қарай өзгереді). Ол свечаны үрлеп, сөндіру кең көлемде таралып, күннен күнге санамызға туған күннің ажырамас бір бөлігіне айналып бара жатқаны анық. Бұл нәрсе тіпті кешегі өткен СССР-дің кезінде де болмаған еді. Жалпы осы нәрсенің шариғи түрде үкімін айтып берсеңіздер. Және осы тақырыпты еліміздің мешіттерінде т.б. жиындарда, ақпарат көздерінде айтып, халқымызға түсіндірілсе екен!

Қуаныш

Уағалейкум әссәләм уә рахматуллаһи уә бәракәтуһ!

Құрметті Қуаныш, әуелі бұл үрдістің қайдан шыққаны жайында қысқаша тоқталып өтелік.

Деректерге сүйенсек, туған күнде тортқа балауыз шам (свеча) жағу үрдісі - сонау грек халқына сүйенеді екен. Ертеректе гректер «артемис» деп аталатын «ай құдайына» арнап торт пісіреді екен де, үстіне балауыз шамдарды айналдыра жағатынға ұқсайды. Торттың домалақтығы – айдың домалақтығының символы болса, шетіндегі шамдар айдың жарығын еске түсіреді.

Бұнымен қатар, шамның түтіні сол жерде тілеген тілекті ай құдайы артимусқа жеткізіп барады-мыс. Торттағы шамды көзді жұмып, іштей тілек тілегеннен кейін барып үрлеп өшіруіндегі мақсаты сол.

Шариғи тұрғыда:

Шариғаттағы үкіміне келер болсақ, Пайғамбарымыз айтады: «Кім бір қауымға ұқсаса, ол солардан», - дейді.

Ханафи мәзһабының ғұламасы әйгілі Зинуддин ибн Ибрахим Ибн Нужәим әл-Ханафи (х.926/970. м.1520/1563ж.) былай дейді:

«Бір әрекетіміздің өзге діндегілерге ұқсап кетеді деуіміз үшін екі шарт бар:

1.Аталмыш әрекеттің өзі шариғатта тыйым салынған болуы керек

2.Сол әрекетті өзге діндегілерге ұқсау мақсатында жасаған болуы керек.

Түйін сөз:

Біздің қоғамда тортқа шам жағуды көбіне батыстағыларға еліктеп жасап жатамыз. Өйткені, біздің салт-дәстүрде аталмыш әдет кездеспеген. Сол себепті айтарымыз, қазақы дәстүрімізге және дінімізге жат әдеттерден бойымызды аулақ ұстаған жөн.

Бұған қосымша "Туған күнді атап өтуге бола ма?" деген тақырыпта жазылған мына сұрақ-жауапты оқи отырыңыз. Сілтемесі: http://islam.kz/

Абдусамат Қасым

Әссәләмуғалейкум, ұстаз! Өз отбасында туған күнді мерекелеуге бола ма? Ол шариғатқа қарсы емес пе? Ысырап емес пе? Осыған қатысты дінімізде не айтылған?

Бекжан Қосмұрзаев.

Уағалейкум әссәләм! Қадірменді Бекжан, туған күнді атап өту мәселесі төңірегінде пікір білдірген дін мамандарын екі топқа бөлуге болады:

1.Туған күнді атап өтуді күнә санайтын мамандар.

2.Туған күнді атап өтуге рұқсат дейтін мамандар.

Туған күнді атап өтуге қарсы келгендер мына екі негізге сүйенеді:
• «Кім бір қауымға ұқсаса (еліктесе) ол – солардан». (Хадис. Әбу Дәуід, Ахмед ибн Ханбәл, Табарани т.б.).
• «Кімде-кім біздің бұл ісімізге (дінге) онда жоқ нәрсені енгізсе, онысы қабыл етілмейді». (Хадис. Бухари және Мүслім).

Бұл дегеніміз, туған күн тойлау – мұсылман еместердің енгізген дәстүрі. Егер туған күнді тойлайтын болсақ, мұсылман еместерге ұқсаған боламыз. Сондай-ақ, аталмыш үрдіс Пайғамбар мен сахабалар кезеңінде жоқ еді. Пайғамбарымыз жасамаған үрдісті мұсылмандардың ұстануы дінге енгізілген жаңалық (бидғат) болмақ. Бұған жол жоқ.

Туған күнді атап өтуге рұқсат дейтін мамандардың сүйенген негіздеріне келер болсақ:
• Құндақта жатқан Иса пайғамбарға Алланың құдіретімен тіл шығып, жұртқа айтқан мына бір сөзі Құранда баян етілген: «Маған туылған күнімде де, өлер күнімде де және қайта тірілетін күнімде де есендік болады». (Мәриям сүресі, 33-аят.).
• Пайғамбарымыздан (с.а.у.) дүйсенбі күні ұсталатын ораза жайында сұралады. Сонда Алла елшісі: «Ол күн – менің туылған күнім (ذاك يوم ولدت فيهّ). Және ол күні маған пайғамбарлық берілді», - деп жауап берген. (Хадис. Ибн Хаббан – 3725; Мүслім-1985; Әл-Хаким-4110. т.б.). Осы хадисте Пайғамбарымыз өзінің туылған күні мен пайғамбарлық берілген күні болғандықтан Аллаға шүкір етіп, дүйсенбі күні ораза ұстайтынын айтып отыр. Хадистен байқағанымыздай, адамның дүниеге келуі де Жаратушының берген нығметі. Ал, Алланың берген нығметіне қуанып, шаттану күнә еместігі Құранның мына бір аятында айтылған: «Сен айт: «Алланың бұл игілігі мен мейіріміне олар қуансын...». (Юнус сүресі, 58-аят.).
• Тағы бір хадисте: «Парыз амалдардан кейінгі ең абзал амал – мүмінге қуаныш сыйлау болып табылады...», - делінген. (Хадис. Ибн Шәйба.). Хадисте айтылғандай, мұсылманға қуаныш сыйлау - үлкен сауапты іс. Енді, туған күнін желеу етіп, адамдарды қуантып жатсақ, оның несі күнә?

Демек, екінші топ дін мамандарының байламы бойынша, шариғатқа теріс келетін әрекеттерге бармай, ысырап жасамай өзінің туған-туыстарының, жақын дос-жарандарының арасында туған күнін атап өтіп жатса, онысы күнә емес. Дегенмен, тойламаған кісіні де шариғат жазғырмайды.

Абдусамат Қасым

Әссәләмуғалейкум, ұстаз! Өз отбасында туған күнді мерекелеуге бола ма? Ол шариғатқа қарсы емес пе? Ысырап емес пе? Осыған қатысты дінімізде не айтылған?

Бекжан Қосмұрзаев.

Уағалейкум әссәләм! Қадірменді Бекжан, туған күнді атап өту мәселесі төңірегінде пікір білдірген дін мамандарын екі топқа бөлуге болады:

1.Туған күнді атап өтуді күнә санайтын мамандар.

2.Туған күнді атап өтуге рұқсат дейтін мамандар.

Туған күнді атап өтуге қарсы келгендер мына екі негізге сүйенеді:
• «Кім бір қауымға ұқсаса (еліктесе) ол – солардан». (Хадис. Әбу Дәуід, Ахмед ибн Ханбәл, Табарани т.б.).
• «Кімде-кім біздің бұл ісімізге (дінге) онда жоқ нәрсені енгізсе, онысы қабыл етілмейді». (Хадис. Бухари және Мүслім).

Бұл дегеніміз, туған күн тойлау – мұсылман еместердің енгізген дәстүрі. Егер туған күнді тойлайтын болсақ, мұсылман еместерге ұқсаған боламыз. Сондай-ақ, аталмыш үрдіс Пайғамбар мен сахабалар кезеңінде жоқ еді. Пайғамбарымыз жасамаған үрдісті мұсылмандардың ұстануы дінге енгізілген жаңалық (бидғат) болмақ. Бұған жол жоқ.

Туған күнді атап өтуге рұқсат дейтін мамандардың сүйенген негіздеріне келер болсақ:
• Құндақта жатқан Иса пайғамбарға Алланың құдіретімен тіл шығып, жұртқа айтқан мына бір сөзі Құранда баян етілген: «Маған туылған күнімде де, өлер күнімде де және қайта тірілетін күнімде де есендік болады». (Мәриям сүресі, 33-аят.).
• Пайғамбарымыздан (с.а.у.) дүйсенбі күні ұсталатын ораза жайында сұралады. Сонда Алла елшісі: «Ол күн – менің туылған күнім (ذاك يوم ولدت فيهّ). Және ол күні маған пайғамбарлық берілді», - деп жауап берген. (Хадис. Ибн Хаббан – 3725; Мүслім-1985; Әл-Хаким-4110. т.б.). Осы хадисте Пайғамбарымыз өзінің туылған күні мен пайғамбарлық берілген күні болғандықтан Аллаға шүкір етіп, дүйсенбі күні ораза ұстайтынын айтып отыр. Хадистен байқағанымыздай, адамның дүниеге келуі де Жаратушының берген нығметі. Ал, Алланың берген нығметіне қуанып, шаттану күнә еместігі Құранның мына бір аятында айтылған: «Сен айт: «Алланың бұл игілігі мен мейіріміне олар қуансын...». (Юнус сүресі, 58-аят.).
• Тағы бір хадисте: «Парыз амалдардан кейінгі ең абзал амал – мүмінге қуаныш сыйлау болып табылады...», - делінген. (Хадис. Ибн Шәйба.). Хадисте айтылғандай, мұсылманға қуаныш сыйлау - үлкен сауапты іс. Енді, туған күнін желеу етіп, адамдарды қуантып жатсақ, оның несі күнә?

Демек, екінші топ дін мамандарының байламы бойынша, шариғатқа теріс келетін әрекеттерге бармай, ысырап жасамай өзінің туған-туыстарының, жақын дос-жарандарының арасында туған күнін атап өтіп жатса, онысы күнә емес. Дегенмен, тойламаған кісіні де шариғат жазғырмайды.

Абдусамат Қасым

Әссәләмуғалейкум! Құрметті сайт ұжымы, істеріңізге береке тілеймін. Көкейдегі сұрақты қойғым келіп отыр. Сайттарыңызға жолданған сауалға берген жауаптарыңызда Асыл арна каналының құрбандыққа қатысты жіберген кейбір ханафи мәзһабына сай келмейтін қателіктерін жазған едіңіздер. Сондай-ақ кейінгі кезде әлеуметтік желіде де "Асыл арна" телеканалының кімдердің қаржыландырып отырғанына қатысты түрлі керағар пікірлер жиілеп кетті. Тіпті қоғам екіге жарылып отыр. Осы жағдайдан кейін "Асыл арна" каналын көруге бола ма?" - деген көкейде орынды да күдікті сұрақ туып тұр. Сіздер бұған не дейсіздер? (Ерлан)

Уағалейкум әссәләм! Құрметті Ерлан бауырым! Өзіңіз айтқандай Асыл арнаның Құрбан айтқа байланысты шығарған бейнеролигіне қатысты берген жауабымыздан кейін хат қоржынымызға каналға қатысты сұрақтар жиі келіп жатқандықтан, оның жауабын жария түрде жариялауды жөн санап отырмыз.

Алла Тағала Құранда: «(Ей, иман еткендер!) Аллаға және оның пайғамбарына бойұсыныңдар. Өзара ұрысып, керіспеңдер, әйтпесе әлсірейсіңдер, бойларыңнан қуат қашады. Сабырлы болыңдар. Алла сабырлыларды жақсы көреді»[1], - деп мұсылмандарды ынтымақ пен бірлікке шақырып, алауыздықтың залалын ескерткен. Басқа бір аятта: «Шындығында мүмін-мұсылмандар бір-бірімен тек қана бауыр. Сондықтан (араздасқан) екі бауырларыңның арасын жарастырыңдар. Және Алладан қорқыңдар. Сонда игілікке бөленерсіңдер»[2], - деп мұсылмандардың бір-бірімен бауыр-туысқан екендігін еске салып, араздасқандардың арасын түзетудің сауапты іс екенін білдірген.

Біз аталмыш жауабымызда шариғи сұраққа, шариғат шеңберінде жауап берген болатынбыз. Ал әлеуметтік желіде қызу талқыға түсіп жатқан Асыл арнаны қаржыландыру мәселесі бізді қызықтырмайды. Өйткені оны қадағалайтын еліміздің арнайы қаржы, т.б мекемелері бар.

Асыл арна ашылғалы бері халыққа пайдалы танымдық жақсы дүниелерді шығарып жатқанын ешкім жоққа шығара алмайды. Ал кейбір бағдарламаларындағы әттегенайлар мен қателіктер болып жатса, оны еліміздің сауатты дін ғалымдары, ҚМДБ мен Дін істері комитеті қадағалап, ескертуі тиіс. Мұны асыл арна ұжымы шамданбай дұрыс қабылдайды деген үміттеміз. Сондай-ақ, әлеуметтік желілерде де жиі-жиі көтеріліп жүрген "Неге телеарнада мәтуруди ақидасы жайлы бағдарлама жоқ? Неліктен салафизмның теріс ағым екендігі ашық айтылмайды" деген сынды көрерменнің орынды ескертулерін де арна ұжымы қаперіне алып, бұл тақырыптарға да жақсы бағдарламалар арнағанын жөн санаймыз.

Сөз соңында айтарымыз, Асыл арнаны көруге болады. Себебі, телеарна мен ҚМДБ және Дін істері комитетінің арасында өзара ықпалдасып жұмыс істеуге байланысты арнайы меморандум бар болғандықтан, арна өнімдері жіті қадағалауда. Ал кемшіліктер мен қателіктер болып жатса, жоғарыда да айтып өткеніміздей, оны еліміздің сауатты дін мамандары мен аталмыш мекемелер дер кезінде ескертіп, түзететіндігіне күмәніміз жоқ.

[1] Әнфәл сүресі, 46-аят.
[2] Хужурат сүресі.

Іslam.kz

«Орбұлақ» шайқасы тарихтан біз жақсы білетін Фермопильдегі «300 спарталықтың» 20 мыңдық парсы әскерімен болған шайқасына теңестіруге болады. Себебі, тарихта Спарта патшасы Лионид өз әскері арасынан ең таңдаулы деген 300 әскерін алып жауға қарсы аттанады. Сонда Спарта ақсүйектері: «еш болмаса мың сарбаз алсаңшы» деген де, патша Леонид: «Оларды жеңу үшін мыңы да аздық етеді. Бірақ ерлікпен қаза табу үшін 300-де жетеді», – деп жауап берген көрінеді. Осы шайқастың соңы Лионид патшаның бастаған 300 әскері Парсылардың 20 мың әскеріне қарсы үш күн бойы соғыста төтеп береді. Содан кейін ғана көмекке әскерлер келу арқылы жеңіске жетеді. Бұны қазір гректер мақтанышпен ғана айтып қоймай оған «300 спарталық» деген фильмде түсіріп, тарихын насихаттап жүр.

Ал, қазақ тарихында «300 спарталық» деген фильмнің алдын орап алатын жүздеген тарихи фильмдер түсіруге болатын тарихи оқиғалар жетерлік. Сол шайқастардың ішінде орны ерекше шайқастардың бірі – «Орбұлақ» шайқасы. Бұл шайқаста Жәңгір ханның жасақтаған небәрі 600 ғана әскері Батыр қонтайшы бастаған 50 мың жоңғарларға төтеп береді. Осыдан кейін қазақтардың жауынгер әрі соғыстың әдіс-айласын меңгермеген деп қалай айтасың!? Қазақтың жаужүректіктігін осы бір ғана «Орбұлақ» шайхасының өзінен-ақ көруге болады. Өкінішке орай осындай шайқастар қазіргі таңда кеңінен насихатталмай жүргені көңілге кірбің салады.

Десе де, «Алматы облысының жастар саясаты орталығы» комуналдық мемлекеттік мекемесі Талдықорған қаласында қазан айының 2-сі күні «Қазақ хандығына – 550 жыл» толуына арналғын «Орбұлақ» шайқасының тарихи мерекелік сахналық қойылымын өткізгелі отыр. Іс-шара бұқаралық мереке ретінде ашық аспан аясында өтеді. Бұл іс-шараның басты мақсаты: Өскелең ұрпақтың патриоттық рухын көтеріп, қазақтың салт-дәстүрін қайта жаңғырту болып отыр. Атап айтар болсақ; садақ ату мен жамбы атудан «Алтын жебе» турнирі. Сондай-ақ, ұлттық спорттық ойындардың турнирі (қазақша күрес, бұқа тартыс, асық ату, қол күрес) және қазақтың ұлттық әшекей бұйымдары мен қол өнер шеберлерінің көрмесі назарларыңызға ұсынылады. Ең маңыздысы қазақстандық танымал каскадерлердің қатысуымен өтетін төрт оқиғалы шайқас көрінісін көрермендер назарына ұсынылғалы отыр.

Орбұлақ шайқасының тарихы

«Орбұлақ шайқасы» – қазақ халқының Жоңғар шапқыншылығына қарсы азаттық соғысындағы алғашқы бетбұрысты оқиға. Бұл соғыс 1643 жылдың жазында қазақ қолын басқарған Жәңгір сұлтан мен жоңғар қолын басқарған Батыр қонтайшы арасында өтті. Қазақ шежірелерінде және халық аңыздарында соғыс жоңғар Алатауында, Орбұлақ деген жерде болған. Бұл шайқас қазақ халқының тарихында басқа да ірі оқиғалармен бірдей орын алды.

Байырғы дұшпан Хото Батор Хонтажы бастаған ойрат-қалмақ 50 мың қолмен қазақ елін жаулап алуға аттанғаны жөнінде Салқам Жәңгір өз барлаушыларынан хабар алады. Орбұлақтағы ойрат пен қазақтың тектілері Қарахан патшаның тұсында «Арамызды шаhар байласын, шаhар байламаса, заhар шайнасын» деп анттасқан көрінеді. Бірақ, Ойраттар анттан аттап қалмақтармен бірге қазақтарға қарсы жорыққа шығады. Бұл соғыс ойрат қоғамына өз әсерін тигізді. Олардың өзара қырқысын бастауға әкеліп соқты. Ескі феодалдар арасындағы өзара қайшылықтары жарыққа шықты. Осы соғыс ұмытылмас ерлік ретінде тарихқа жазылды. Жәңгір хан ұрыс орнына «Ор» деп аталатын кішкене өзеншесі бар тау арасын қолайлы деп тауып, әскерін «ор қазу» әдісіне жаттықтырды. Оның ойлағаны іске асып Батыр қоңтайшының қалың қолын ортадан қоршап сасқан жау қолының он мың әскерін дем арасында қырып тастайды. Жәңгір ханға 20 мың қолды бастаған Жалаңтөс батыр көмекке келеді. Қазақтардан айласын асыра алмаған жоңғар батыры қалған қолын жинап, ойсыраған шығынмен кейін шегінуге мәжбүр болады. Аты дардай жоңғар ханына үлкен ұят саналған шайқастың соңы қазақ жасақтарының үлкен жеңісімен аяқталады. Бұл шайқаста Жалаңтөс Баhадүрден басқа, Жиенбет жырау, Қарасай батыр, Қөкі батыр, Жақсығұл батыр, Сүлеймен мерген, Жаманбай батыр, Шілмекенұлы Қостоқты батырлар да, өз көмектерін беріп, өшпестей із қалдырды.

Соғыс тактикасы

Қазақ хандығының әскери өнерінің тарихында тұңғыш рет оқпана (окоп) қазып соғысу тәсілі қолданылды. Бұл тәсілді ең алғашқылардың бірі болып, Орбұлақ шайқасында қазақ қолын бастаған Жәңгір қолданды. Орбұлақтың қия беткейіндегі қойтасты паналау арқылы оқпана қазып алып, жауын улы жебемен қарсы алады. Улы жебе адамға жанап кетсе болды, безгек тигендей мәңгілікке сұлап түседі екен. Сонымен қатар бұл шайқаста Сасықтекенің түтінін де пайдалану арқылы жаудың бетін оңай қайтарған көрінеді. Ал Сасықтеке деген гүл таутекелер күйлеген кезде иіскейтін және сол уақытта гүлдейтін болса керек. Соны суға қайнатып, оған шүберек малып кептіріп, жағатын болса, түтіні жан-жануарды уландырып тастайды. Жәңгір ханның осындай соғыс тактикасынан бейхабар жоңғарлар қазақ қолының аз екенін білгендіктен қазақтарды оңай жеңеміз деп ойлайды. Бірақ та қазақтарға лап берген жоңғарлар улы жебеге артынша улы түтінге тұншығады. Міне, осындай амал-айла арқасында Самарханнан Жалантөс баһадүр 20 мың қол бастап жәрдемге келгенше, Батыр қонтайшы қолы 10 мың сарбазынан айрылып, ойсырай жеңіле бастайды.

Орбұлақ шайқасында көрсеткен қолбасшылығы үшін Жәңгір хан бірегей қолбасшы, әрі епті стратег екенін дәлелдеді. Ол оқиға болып жатқан кезде не істеу керектігін тез ұға білді. Өзінің тікелей соғысқа қатысуы арқылы 600 жауынгерді жігерлендіріп қол бастай алды. Жәңгір хан бастаған қазақ жауынгерлері де, өздерінің ерліктері арқылы өз жерінің тәуелсіздігін және халықтың бостандығын қорғай алатындығын дәлелдеді. Сондықтан да, Орбұлақ шайқасы қазақ халқының тарихындағы аса ірі жеңістердің бірі әрі бірегейі болды десек артық айтпағанымыз.

Улы түтінге ұрындыру

«Сасықтеке» түтінін пайдаланатын ұсталарды «Сүлік» деп атап, мұндай ұсталарды өте құпиялап ұстаған. Қазақ даласындағы үлкен соғыстар кезінде түтінге ұрындыру тәсілі көп пайдаланылған. «Ұйқымалым сірне» әдісіне салып, жаудың басын айналдырып ұйықтату, түтіндетіп, иіспен улау дұшпан жаққа өте көп шығын әкелген. Улы өсімдіктердің исін жұтқан кезде, жан-жануарлар да, адамдар да басы айналып, не болып, не істеп жатқанын байқай алмай, мәңгүрттеніп, ұйқы басып жатып қалатын болған. Кейбір шөптердің түтіні өлтіріп те жібереді. Қазақ жасағы жаудың жолын торып, жолына шөмеле шөп үйіп, ор қазып, оған улы шөптерді араластырып, лапылдап жанбауын қадағалаған. Яғни сулы күйінде бықсыған түтінге ұрындыру мақсаты болған. Ұзаққа ататын нарсадақпен садақшы мергендерді дайындап, садақ оғы жебесінің улы шөпке түсуі жау қолына үлкен шығын әкелген.

Өз сөзім

«Орбұлақ» шайқасындағы батыр бабаларымыздың тапқырлығын, жаужүректігін газетіміздің бір бетіне сыйдыру мүмкін емес. Бұл шайқастың ашылмаған, зерттелмеген тұстары әлі де жетерлік. Сондықтан да, осы шайқасты жіті зерттеп, халқымызға кеңінен жеткізе білу керек. Себебі, өткенді білмей болашақты жоспарлау мүмкін емес. Жастарды тәрбиелеу мәселесіне келер болсақ, осы сынды қазақ халқының том томдап жазатын, бірнеше фильмдер мен сериалдар түсіретін дүниелеріміз жеткілікті. Қазіргі теледидардан көріп жатқан шет елдің жын ойнаққа толы сапасыз дүниесі санамызға сіңбей тұрғанда, өзіміздің салт-дәстүрімізге келетін терең тарихымызды қоғамымызға насихаттауымыз қажет.

Талғат Жанысбай

Бүгін Тараз қаласында Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған монументті ашу рәсімінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев барша қазақстандықтарды ұлық мерекемен құттықтады.

«Бүгінгі біздің бас қосып отырғанымыз баршаңызға мәлім, Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойы. Осы ұлық мерекемен барлығыңызды шын жүрегіммен құттықтаймын. Елордамыздан бастау алған, 2000 жылдық тарихы бар Тараз қаласында жалғасып жатқан бұл мереке біздің халқымыз үшін, әсіресе, келер ұрпақ үшін өте керек еді. Біз бодандық кезеңінде жүріп, тәуелсіздік алмай жүрген кезде өз тарихынан ажырап қалған халықпыз. Біздің тарихымыз терең екенін жастарға көрсетпесек, біздің онда «Мәңгілік Ел» болу деген идеямыз орындалмайды», - деді Елбасы.

Сондықтан да Мемлекет басшысы осы жылдардың ішінде көне тарихымызды барлық жер-жерлерден іздестіріп, тауып, жинап, жазып, есімізге түсіріп келе жатқанымызды баса айтты.

«Біз кеше ғана бола қалған халық емеспіз. Сонау сақтардан, ғұндардан, түркі мемлекеттерінен, одан кейін Алтын Ордадан қалған. Керей мен Жәнібек артына ел ертіп, Шудың жағасына ту көтерген кезде, қазақ деген сөз сол кезде шыққан болатын. Соны дүниежүзіне паш ету үшін, әсіресе, ұл-қыздарымыз, келе жатқан ұрпақ тарихымыздың терең екенін білсін деп осыны жасап отырмыз. Қазіргі қиын-қыстау заманға қарамай осындай үлкен кешен ашып, ескерткіш қойдық», - деді ҚР Президенті.

inform.kz