«Мәуліт» араб тіліндегі «уәләдә» түбірінен туындаған сөз. Мағынасы «туылған жер, туылған уақыт, туған күн» дегенді білдіреді. Мұсылман жұртшылығы «мәуліт» сөзін Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) туған күні ұғымында қолданады.

Мәуліт – Хақ тағалаға мақтау, Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) салауат айту.

Кейбір ғалымдардың айтуынша, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) туған күнін атап өту рәсімі һижра жыл санағымен VI ғасырда (миләди XIII ғ.) пайда болған. Десек те, кейбір тарихи деректерге сүйенер болсақ, мәулітті тойлау һижраның ІІІ ғасырынан бастау алғанын көреміз. Сол кезге дейін бірде-бір мұсылман, ел басшысы немесе қара халық мәулітті тойламайтын.

Әйгілі мұсылман ғалымы Әс-Сахауидің бұған қатысты: «Мәуліт һижри жыл санағымен ІІІ ғасырдан соң пайда болды. Содан бастап әлемде мұсылмандар мәулітті садақа берумен және «мәуліт қасидаларын» оқумен атап өтетін болды», - деген сөзі бар («Мұхаммед», Мұхаммед Риза).

Фатимиліктер үш ғасыр бойы (һижра 296-567 ж.ж.) Мысырды билеп, сонда халифат (мемлекет) құрған болатын. Мәселен, әйгілі тарихшы Макризи өзінің «Әл-Хутат» атты еңбегінде фатимиліктер жайында былай деген: «Фатимиліктер көптеген мейрамды заңдастырып, бәрін жыл бойы атап өтетін. Сол мейрамдардың ішінде мәуліт те болды...».

Мысырлық мүфти, шейх Мұхаммед Бұхайт Әл-Мутыи келтірген дерек көздеріне сүйенсек, мәулітті ең бірінші болып фатимилік патша Әл-Муиз атап өтті. Ол мәуліттің құрметіне салтанатты мейрам ұйымдастырып, мейрам барысында адамдарға сыйлықтар мен садақа таратқан.

Тарихтағы алғашқы мәуліт қуаңшылық пен аштық кезеңіне сай келгенін атап өткен жөн. Сондықтан, Әл-Муиз өткізген мәуліт, таратылған сыйлықтар мен садақа қалың жұрттың бір қажетін өтеді («Ахсану әл-калям фима йата`алләку биссуннати мин әл-ахкам»).

Уақыт өте кресшілермен болған күрестің қаһарманы сұлтан Салахуддин Әл-Айюби фатимиліктерді талқандап, оларды Мысырдан тықсыра қуды. Онымен шектелмей, сұлтан Салахуддин фатимиліктердің мейрамдарына да тыйым салды. Өйткені, бастапқы кезде мәуліт тек фатимиліктердің халифатында ғана аталып өтілетін еді.

Жоғарыда айтылған оқиғалардан соң һижра күнтізбесінің VI ғасырында Ибрил қаласының (Ирак) әкімі сұлтан Әл-Музаффар Әбу Саид Көкбөрі халықтың кейбірі мәулітті үйлерінде жасырын түрде атап өтетінін байқап қалады. Нәтижесінде, Әл-Музаффар мәулітке рұқсат беріп, бұқара халықтың мейрамы болуын ұйғарады. Сонымен қатар, ол шатырлар тігіліп, раби әл-әууәл айы бойы азық-түлік пен сыйлықтар таратылуын бұйырады. Осыдан соң мәуліт жыл сайын аталып өтілетін халықтық мейрамға айналды.

Әлемді мекендеуші екі миллиардтан астам мұсылман қауымының сүйікті Пайғамбары (с.ғ.с.), екі дүние бақытының жолбасшысы, әлемнің жарық нұры, Пайғамбарлардың ең абзалы – Мұхаммад Мұстафа (с.ғ.с.) милади 571 жылдың 20-шы сәуір, рәбиғул-әууәл (ай күнтізбесі бойынша) айының 12-ші түні, дүйсенбінің таң-сәресі уақытында Мекке мүкаррамадағы Абдулмутталиб шаңырағында дүниеге келді. Сондықтан да әр жылы осы күнді құрметтеп, Аллаһ Тағаланың бізді ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммадтың (с.ғ.с.) сүйікті үмметі қылып жаратқандығына шүкіршілігімізді білдіріп, салауат-сәлемдер айтамыз.

Жер жаһан мұсылмандары осынау мүбарак түнді жыл сайын Мәуліт мерекесі ретінде атап өтеді. Пайғамбарымыздың ұлты – араб, Құрайыш тайпасының Хашимұлдары әулетінен шыққан. Әкесі - Абдолла, анасы - Әмина еді, құрсақта жатқанда әкесінен, алты жасында анасынан айрылып тағдыр тауқыметін тартады. Біраз уакыт атасы Абдулмуттолиб тәрбиесінде болып, 8 жасқа қадам басқанда одан да айрылып, немере ағасы Әбутәліптің қамқорлығына көшеді. Жиырма бес жасында хазреті Хадиша анамызға үйленеді. Одан төрт қыз, екі ұл перзенті болады. Қырық жасында рамазан айында Хира тауында Жабрайл періште келіп, бүкіл адамзат баласы мен жындарға пайғамбар болғандығын хабарлайды. Үш жылдан кейін өз қабилаластарын иман келтіруге шақырады. Елу екі жасында Ережеп айының жиырма жетінші түнінде Мекке мүкаррамаға Жабрайл (ғ.с) келіп, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) Мәсжид Харамнан Құдыстағы Мәсжидил Ақсаға, одан әрі көкке алып барады. Оның бұл сапары «миғраж» деп аталады. Осы миғражда жүрегімен Алла Тағаланы көрді. Миғражға рух һәм денесімен бірге шықты. Осы түні мұсылмандарға бес уақыт намаз парыз қылынды. Елу үш жасында Мәдина мнаууараға һижрат етті. Ол кезде қасында хазреті Әбубәкір Сыддық болды. Мәдина мнаууарада жиырма жеті рет қасиетті дініміз үшін соғысқа кірді. Оның тоғызында жауынгер, ал қалғанында Бас қолбасшы ретінде соғысады. Бәдр, Ухуд, Хандак, Хайбар, Мута, Фатх Мекке, Хунайн, Тайф, Тәбук соғыстары – дін тарихындағы мәшһүр ұрыстар. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) һижраның он бірінші жылында рабиғул әууәл айының он екісі, дүйсенбі күні Мәдина мнаууарада қайтыс болды. Айша анамыздың хұжрасына жерленді. Һижри жыл санауымен алпыс үш, григориян күнтізбесі бойынша алпыс бір жасында еді.

Мұхаммед Мұстафа (с.ғ.с.) қиямет қайымға дейінгі болашақ нәсілдерге теңдесіз үлгі-өнеге болатын ең ұлы тұлға. Ол – барша әлемнің мырзасы. Оның кемелдігі мен ұлы тұлға болуының іргесі – көркем мінез-құлқының арқасы. Ол туралы Құран Кәрімде былай делінген: «Сөзсіз, сен ұлы (көркем) мінезге иесің» (Қалам сүресі 4-аят). Ол тек сөз жағынан Құранды үйреткен мұғалім емес, ондағы иләһи бұйрықтарды өз өміріне енгізіп, Құранның жанды үлгісі бола білген қасиетті жан. Сахаба Жәбир (р.а.) келтірген хадисте Хазіреті Пайғамбар (с.ғ.с.): «Аллаһ Тағала мені көркем мінез-құлықты толықтыру үшін жіберді»-деген. ( Муатта 904; Бәйхаки, әс-Сунәнул Кубра Х, 192)

Нұрлы келбетінен тартымдылық пен шешендігі байқалатын. Артық сөз сөйлемей, әрбір сөйлеген сөзі даналық пен үгіт-насихатқа толы еді. Оның киелі аузынан ешқашан өсек, яки, бос сөз шыққан емес-ті. Қарсы алдында тұрған адамның түсінігіне қарай сөйлеп қарым-қатынас жасайтын. Ол әрқашанда сыпайы, кішіпейілді және жайдары болатын. Тіпті оның қатты дауыстап күлгенін көрген жан жоқ еді. Зиялы қауым өкілдеріне де, олардың мәртебелеріне де үлкен құрмет көрсететін. Туған-туысқандарына ерекше көңіл бөліп, оларға да құрметпен қарайтын. Өз отбасына сондай-ақ, ардақты сахабаларына да жақсы қарым-қатынаста мәміле жасайтын. Қол астындағы қызметшілеріне де жылы шыраймен қарап, олардың ризашылығына бөленіп, өзі не ішіп-жесе, не кисе оларды да ішкізіп-жегізіп, киіндіретін. Қашанда мейірімі мол ерекше қамқоршы еді. Кезі келсе батылдылық танытып, кейде жұмсақ мінезін көрсететін. Берген уәдесіне берік, сөзіне шыншыл еді. Мінез-құлқы мен ақылдылығы, парасаттылығы тұрғысынан барлық адамзаттан үстем әрі ұлы мақтауға лайық болатын. Қысқаша айтар болсақ, дене бітімі әдемі, жаратылысы кәміл, теңдесі жоқ киелі жан болатын. Пайғамбар (с.ғ.с.) қажет деп тапқан кезде ғана сөйлеп, көбінесе үнсіз әрдайым терең ойларда жүретін. Бір сөзді бастағанда, әңгімесін толығымен жеткізіп, әрбір айтқан сөзінің астында астарлы мағына жататын. Жаратылысы жұмсақ болғанымен, асқан дәрежеде берік те айбатты еді.

Ол ешкімнің үйіне иесі рұқсат бермейінше кірмейтін. Өз үйіне келгенде де үйде өткізетін уақытын үшке бөлетін: Бір бөлігін – Аллаhқа құлшылық жасауға, екінші бөлігін – отбасына, үшінші бөлігін – өзіне. Адамдарды ақ-қара деп бөлмей, барлығына бірдей қарап, оларды риза ететін. Сондай-ақ әрбір іс-қимылын зікірмен орындайтын.

Кімде-кім одан қажет бір нәрсе сұраса, сұраған нәрсесі маңызды ма жоқ па, оны бермейінше көңілі тыныштық таппайтын. Егер сұраған нәрсесі табылмаса, ол мұқтаж адамның көңілін қалдырмай, жылы сөздермен шығарып салатын. Әркімнің қайғы-қамына да ортақтасатын. Адамдарды бай немесе кедей, ғалым, яки, надан деп қарамайтын. Бәріне бірдей адамзат баласы ретінде мәміле жасайтын. Мәжіліс жасағанда сыпайы, ғылыми және сабырлылықпен өткізетін. Қателігі мен кемшілігіне бола ешкімді кекетпейтін. Ескерту жасағанның өзінде де қасындағы адамды ренжітпей, сыпайы түрде ымдап қана қоятын. Өзгелерге жаман ойда болу, олардың артына түсіп аңду, Аллаһ Тағала тарапынан рұқсат етілмегендіктен ешкімнің айып-қателіктерінің соңына түсіп аңдымайтын және бұлай істейтіндерге тыйым салатын.

Олай болса екі дүние жақсылығына жеткіміз келсе, құрметті Пайғамбарымызды (с.ғ.с.) өзімізге үлгі тұтып, көркем мінезін басшылыққа ала отырып, әрдайым сүннетімен жүруге тырысуымыз қажет.

Қазіргі уақытта да Мәуліт бүкіл мұсылман әлемінде мейрам түрінде өткізіледі. Сирия, Мысыр, Ливия, Иордания, Тунис, БАӘ-де мәуліт мемлекеттік мейрам ретінде бекітіліп, бұл күні ресми демалыс болып есептеледі. Ал Пәкістанда пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) туған күні үш күн бойы тойланады.

Көптеген мемлекеттерде рәбиғул-әууәл айы бойы мәуліт тақырыбында уағыз-насихат жүргізіледі. Барлық жерде адамдар мешіттерге барып, онда Құран, мәуліт қасидалары оқылып, пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) өмірі жайында айтылады.

Сонымен қатар бірқатар мұсылман мемлекеттерінде газет пен журналдарда осы тақырыпта мақалалар жарияланып, теледидар мен радиоларда арнайы бағдарламалар жүргізіледі. Кейбір мұсылман мемлекеттерінде жоғары лауазымды тұлғалар мереке тойланатын жерлерге барып, мұсылмандарға құттықтау жолдайды.

Мәселен Сауд Арабиясында 24 қыркүйек «Отан күні» ретінде ресми мейрам болып бекітілгенімен, мәуліт мемлекеттік деңгейде аталып өтілмейді. Дегенмен, Саудияның батыс аймағын мекендейтін халықтың басым көпшілігі және Мекке мен Жидданың кейбір тұрғындары бұл күнді мейрам ретінде атап өтеді. Әдетте, мәулітті тойлайтындар туыстарының не болмаса таныстарының үйіне жиналады. Шариғат талабына сай әйелдер бөлек, еркектер бөлек отырады. Жиналған қауым Құран, хадис, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) тарихын оқиды. Сонымен қатар, дұға жасап, зікір, Алла Тағалаға мақтау, пайғамбарымызға (с.ғ.с.) салауат айтады.

Ислам ғұламаларының мәуліт айын мерекелеуге қатысты айтқан сөздері мен берген бағалары орасан зор.

Көпшілікке танымал, беделді ғұлама Имам Суютый: «Менің пікірімше, адамдардың мәуліттің құрметіне жиналып Құран оқуы, Мұхаммедтің (с.ғ.с.) пайғамбарлығы, дүниеге келуі турасында әңгіме етуі, ысырапкершіліктен сақтанып ас ұсынуы Нәбиге (с.ғ.с.) деген құрмет ретінде жасалған игі әрі сауапты іс және қуаныш», – деген.

«Сахих Әл-Бұхари» атты хадистер жинағына түсініктеме жазған имам Ибн Хажәр Әл-Аскаләни мәуліт жайында сұралғанда, былай деп жауап берді: «Рас, мәуліт жаңа іс. Бұл іс бастапқы үш ғасырда өмір сүрген мұсылмандардан мұра ретінде жетпеді. Дегенмен, дінге қайшы істерден сақтанса, мәуліт жақсы іс болады. Мен мұны хадисте айтылған мына жағдай-мен байланыстырамын. Расулулла (с.ғ.с.) Мәдинаға һижрат еткен кезде сондағы иудейлердің Ашура күні (мухаррам айының оныншы күні) ораза ұстап жүргенін байқады. Нәби (с.ғ.с.) оразаның себебі жайында сұрағанда, олар: «Осы күні Алла Перғауынды теңізге батырып, Мұса пайғамбарды (ғ.с.) құтқарған болатын. Біз Тәңірге шүкіршілік ретінде осы күні ауыз бекітеміз», - деп жауап берді. Сонда Расулулла (с.ғ.с.): «Негізі ораза ұстауға сендерден гөрі біз лайықпыз», – деп үмметіне сол күні ораза ұстауды бұйырды. Ал рахмет пайғамбары Нәбидің (с.ғ.с.) дүниеге келуінен артық сый бар ма?! Ендеше, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) туған күнін тойлауға осы айтылған жайттар негіз бола алады. Сондықтан, мәулітте бар ынтаны Алла Тағалаға шүкіршілік етуге бағыттау керек. Ал шүкіршілік дегеніміз – Құран оқу, мұқтаждарды тамақтандыру, садақа беру, Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) салауат айту, ізгі амал істеуде көрініс табуы тиіс».

«Сахих Муслим» түсініктемесінің авторы имам Науауидің ұстазы шейх Әбу Шама бұл мейрамға анықтама беріп: «Біздің дәуіріміздегі жақсы амалдың бірі – мәулітті садақа берумен, уағыз айтумен және өзара жайдары болумен өткізу. Осының бәрі Нәбиге (с.ғ.с.) деген сүйіспеншілік пен құрметтің әрі Алла Тағалаға болған шүкіршіліктің белгісі».

Біздің дәуіріміздің атақты ғалымы, шейх Мұхаммед Саид Рамазан Әл-Бутый: «Мәуліт қазіргі күні өткізілетін діни конференция тәрізді іс. Ілгеріде конференциялар өткізілмесе де, конференция бидғатқа жатпайды. Бар мәселе мәуліт барысында дінге қайшы іске жол берілмеуінде», – деп түсініктеме берген.

Шейх Нұх Әл-Қада, Иордания мүфтиі: «Нәбидің (с.ғ.с.) дүниеге келуі Хақ Тағаланың ұлық сыйы екенінде күмән жоқ. Сол үшін бізге бұл күні қуану міндетті», – деген.

Бұл айда оқылатын арнайы намаз жоқ болғанымен, Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) көбірек салауат айтып, сәлем жолдаудың сауабы мол. Бұл туралы Құранда «Ахзаб» сүресінің 36-аятында: «Шынында да, Аллаһ пен Оның періштелері Пайғамбарға (с.ғ.с.) салауат жолдайды. Әй, иман келтіргендер, сендер де оған шын жүректен салауат айтып, сәлем жолдаңдар!», – деп бұйыруда. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) да өзіне салауат айтудың маңыздылығын: «Қиямет күнінде маған ең жақын болатын кісі – ең көп салауат айтқан адам», – деп білдерген. Ендеше, пайғамбарымызға (с.ғ.с.) көп-көп салауап айтып, Мәуліт оқып, сүйіспеншілігімізді жаңғыртуға тырысу қажет. Оны сүйе білу үшін әуелі дұрыс танып-білу керек. Оның нұрлы өмірін баяндайтын шығармаларды, бізге шуақ шашып, иманымызға қуат беретін хадистерін оқып, амалдарымызды көркейткеніміз абзал.

Пайғамбар шоғырының соңғы жарық жұлдызы Мұхаммед Мұстафаның (с.ғ.с.) әлемдерді шарапаттандырып, нұрлы тәнімен дүниеге келген қасиетті Мәуліт айы да келіп жетті. Ұлы Жаратушы иеміз осы айда мейірім мен мейірбандылықтың, адамгершілік пен парасаттылықтың, ізгілік пен жақсылық, көркем мінез-құлықтың үлгісін паш етсін деп, Оны күллі Әлемге тек рахым етіп жіберді. Барша мұсылман жұртшылығын сүйіндіріп төрімізге өрлеген Мәуліт айы бәрімізге мүбарак болсын. Алла Тағала біздің жүрегімізге иман нұрын себелеп, Пайғамбарымызға деген сүйіспеншілігімізді арттырып, оның үмметі болуға лайық қылсын. Ахиретте Оның ақ туының астында қылып, барлығымызға хауыз кәусардан қана ішуді нәсіп етсін, Әмин!