Мұхаррам айы – мұсылман жыл санауының басы, яғни бірінші айы. Бұл ай тарихта мұсылмандардың Меккеден Медине шаһарына қоныс аударғанымен мәңгіге қалды.

Екі дүние сардары Мұхаммед Мұстафа (с.ғ.с) пайғамбарлықтың 12 жылы зүлхиджа айында Ақабә деген жерде мединелік Ансарлардан «Ақабә биатын (ант, уәде)» алғаннан кейін, келесі айда, яғни Мұхаррамда Меккеден Мединеге көшу/хижрет басталады.

Хижретке 16 жыл толғанда, (638 жылы) халифа Омар (р.а.) Мәдинада кеңес құрып, тарихтың есебін жүргізу мәселесін көтерді. Әзірет Әлидің ұсынысы әрі кеңестің құптауымен хижрет Ислам тарихының басталуы әрі мұсылман күн түзбесі ретінде қабылданса, мұхаррам сол күн түзбенің алғашқы айы ретінде бекітіледі.

«Мұхаррам» сөзі «тыйым салынған» деген мағынаға саяды. Осы айда соғысу харам болғандықтан «Мұхаррам» деп аталған болса керек. Бұл турасында Құран Кәрімнің «Тәубе» сүресінде былай делінген:

«Шын мәнісінде Алланың қасында, айлардың саны – он екі. Жер мен көк жаратылған күннен бастап Алла солай белгілеп қойды. Оның төртеуі – соғысу арам етілген айлар (зүлқағда, зүлхиджә, мұхаррам, ережеп)...»[1].

Мұхаррам айының маңыздылығы жайында Құран аяттарымен қатар, көптеген хадистерде кеңінен мысал келтіріліп, маңыздылығын мен қадыр-қасиетін айқындай түседі. Нәсәи жинағында риуаят етілген бір хадисте сахаба Әбу Зәр былай дейді:

Мен Пайғамбарымыздан түндегі қайырлы уақыт пен айлардың ішіндегі ең абзалын сұрадым. Сонда Ол (с.ғ.с): «Түннің ең қайырлы уақыты – түннің соңғы үшінші бөлігі. (Рамазаннан кейінгі) Айлардың ең абзалы– сендердің «мұхаррам» деп жүрген Алланың айы», –деп жауап берді»[2].

Ендеше, адамзат ардақтысы айлардың абзалы деп ерекше көтермелеген мұхаррамның қандай ерекшеліктері бар. Мұхаррамның мән-маңызын зерделеуде аят пен хадистерге сүйене отырып, бұны төрт мәселе тұрғысында қарастыруға болады:

1. Cоғысуға тыйым салынған төрт айдың бірі[3].
2. Мұсылмандардың Меккеден Мединеге хижрет еткен (көшкен) айы.
3. Нәпіл оразасын көптеп тұтатын ай. Алланың Елшісі өзінің асыл сөздерінің бірінде былай деп кеткен:

«Ораза үшін Рамазаннан кейінгі ең қайырлы ай – Алланың айы Мұхаррам»[4]

Хадиске мән беріп қарасақ, осы айға қатысты мынадай екі маңызды үкім шығаруға болады:

Өзге айлардан қарағанда Мұхаррам айында нәпіл ораза ұстаудың сауабы мол.

«Алланың айы» деп бұл айды Аллаға тіркестіруі арқылы оның қасиеттілігін және өзге айлардан қайырлы екендігін аңғартуда.

Тағы бір хадисінде Алла Елшісі былай деген:

«...Рамазан айынан кейін ораза тұтқың келсе, Мұхаррам айын оразамен өткіз. Шынында, бұл ай – Алланың айы. Бұл айда, Алла тағала кей қауымның тәубесін қабыл етіп қойған болса, кейбір қауымның таубесін осы айда қабыл етеді»[5]

4. Мұхаррам айының оныншы күні келетін «Ашура күнінің» болуы.

Бұл күні ораза ұстау ұнамды әрекет. Сахих Муслимде келген хадисте Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) Ашура күні ұсталған ораза жайында сұрағанда, Ол (с.ғ.с): «Өткен жылдағы жасаған (кіші) күнәлары кешіріледі»,[6] – деп жауап берген.

Ашура күнін қасиет тұту сонау жәһили (надандық) дәуірінен бастау алады. Ислам келмей тұрғанда да арабтар осы күнді ұлықтап ораза ұстайтын, осы күні Кағбаның жапқышын жабатын болған. Бұған Айша анамыздың мына сөзі дәлел:

«Исламнан бұрын Құрайш арабтары Ашура күні ораза ұстайтын. Пайғамбарымызда сол кездері ораза ұстайтын болған. Ол (с.ғ.с) Медине қаласына хижрет еткенде, өзгелерге де осы күні ораза ұстауды әмір етті. Кейінірек Рамазан оразасы парыз етілгеннен кейін, Ашура күнгі ораза ұстауды тоқтатты. Бұдан соң ол оразаны қалаған ұстады, қаламаған аузын ашып жүрді»[7]

Айша анамыз тағы бір сөзінде былай дейді:

«Рамазан парыз болмай тұрып, олар Ашура күні ораза ұстайтын әрі осы күні қағбаға жапқыш жабатын»[8]

Пайғамбарымыз (с.а.у) Медине қаласына хижрет еткеннен кейін, осындағы тұрғылықты Яхуди дініндегілердің де Ашура күні ораза ұстайтынын көреді. Олардан мұның себебін сұрағанда, «Бұл күні Мұса пайғамбар және оның қауымы Перғауынның зұлымдығынан құтылып, Перғауын және оның ізбасарлары суға тұншықты. Осылайша перғауынның зұлымдығынан құтқарған Аллаға шүкір етіп Мұса пайғамбар ораза ұстаған» деген жауап алады. Сонда Алланың Елшісі: «Біз Мұса пайғамбарға сендерденде жақынырақпыз»,– деп сол күні ораза ұстауды мұсылмандарға кеңес етеді[9].

«Ашура» деген сөз арап тілінде «ъашара» он санынан шыққан. Бұл күн мұхаррам айының оныншы күніне сай келгендіктен «Ашура», яғни оныншы күн деген атау берілген.

Ашура күні ораза ұстаудың үкімі – сүннет. Пайғамбарымыз (с.а.у) осы күні ораза ұстауға мән беретін. Тіпті, Рамазан оразасы парыз болмай тұрғанда Ашура күні ораза ұстау уәжіп болған деседі ғалымдарымыз. Рамазан оразасы парыз етілгеннен кейін Ашура күнгі оразасы сүннет боп қалады. Сахаба Абдулла ибн Аббастан осы күні ұсталатын ораза жайында сұрағанда Ол (р.а):

«Пайғамбарымыздың осы күнгі нәпіл оразаның қадірін, өзге күндердегі нәпіл оразалардан артық санайтын...», – деп жауап берді.

Сахабалар да осы күні ораза ұстауға қатты мән берген. Олар тек өздері ауыз бекітіп қоймай, жас балаларын да осы күні ораза ұстауға баулитын. Муғаз қызы Әр-Рабиғ бұл жайында былай дейді:

«Ашура күні таңертең (Һинд ибн Әсмәны) Пайғамбарымыз (с.ғ.с) Мәдина қаласының айналасындағы ауылдарға жіберіп (ондағы мұсылман болған кісілерге осы күні ораза ұстасын деп айтты да): «Кімде-кім оразаға ниет еткен болса, бастаған оразасын бітірсін. Ал, кім нәр татып қойған болса, сол күннің ары қарайғы уақытын оразамен аяқтасын», – деді. Бұл сөзден кейін біз ораза ұстадық және жас балаларымызға да ұстаттық. Мешітке барғанымызда киізден істелген ойыншықты ала баратынбыз. Балалардың бірі ашығып жылай бастағанда, ауыз ашарға дейін жанағы ойыншықпен алдандыра тұратынбыз».[10]

Бұл күні неге ораза ұсталады?

Ашура күні Алла тағала өзінің пайғамбары Мұсаны (ғ.а.) перғауынның зұлымдығынан құтқарғанын айтып өттік.Аллаға шүкіршілігін білдіру мақсатында Мұса (ғ.а.) осы күні ораза ұстаған. Осыны естіген Пайғамбарымыз:«Біз Муса пайғамбарға сендерденде жақынырақпыз»деп ораза ұстайды. Демек, бұл күні ораза ұстаудың мәні де осында жатса керек, яғни Аллаға шүкіршілік білдіру.

Ашура оразасына қосып қанша күн ораза ұсталады?

Ашура күніне қосып бір күн алдын және бір күн кейін ораза ұстау ұнамды (мұстахаб), яғни Мұхаррам айының тоғызы, оны және он бірі күндері. Өйткені, Имам Ахмедтің риуаят еткен бір хадисте Пайғамбарымыз: «Ашура күні ораза ұстаңдар. Яхудилерге ұқсамау үшін бір күн алдын және бір күн кейін тұтыңдар», – деген[11].

Сахих Муслимде келген тағы бір хадисінде Алла Елшісі: «Егер келесі Ашура күніне дейін өмір сүретін болсам, Ашура күнінен бір күн алдын, яғни Мұхаррамның тоғызы күнін де қосып ұстайтын болам»[12], –деу арқылы да, тек Ашура күні ғана емес, одан бір күн алдын ораза ұстаудың ұнамды екенін ұғындыруда. Дегенмен, тек бір күн Ашура күні ғана ораза ұстаса да күнә емес.

Абдусамат Қасым

[1]Тәубе - №36 аят.

[2]Нәсәи – №4612 хадис.

[3]Тәубе - №36 аят.

[4]Сахих Муслим, әс-Сыям – №1163 хадис.

[5]Шаукани, Нилуль Әутар, Китабус сиям.

[6]Сахих Муслим, әс-Сыям – №1162 хадис.

[7]Сахих Бухари – 2002.

[8]Сахих Бухари – 1952.

[9]Сахих Бухари – 3727

[10]Сахих Бухари – 1859; Муслим - 2725

[11]Ғаунул Мағбуд, Китабус саум, №2445 хадис түсіндірмесі.

[12]Муслим – №2723 хадис.