Екі кілем тарту етті

Қостанай қалалық “Жайлаубай ата” мешітінің қайырымдылық бағытына жауапты имам Ерлан Сыздықов төсеніш сұрап келген мұқтаж әйелге имандылық ордасының атынан екі кілемді сыйға тартты.

Қуанышқа бөленген жан мешіт ұжымына шын жүректен шыққан шынайы алғысын жаудырды.

Діни кітапшаларды таратты

Қасиетті жұма күні облыс орталығындағы “Жайлаубай ата” мешітіне келген жамағатқа Әлібек қари “Зират және зиярат мәдениеті» жөнінде қеңінен түсінік беріп, жұқа тысты кітапшаларды табыс етті.

Жиналған жұртшылық дін қызметкеріне ризашылықтарын білдірді.

Құнды жәдігер табыс етілді

Қостанай қалалық “Жайлаубай ата” мешітіне Өзбекстан Республикасының Самарқанд қаласынан әкелінген Қожа Ахмет Яссауи бабамыздың “Диуани хикмет” еңбегінен өсиетнама үзіндісі жазылған жапқыш тапсырылды.

Көненің көзі болып табылатын құнды жәдігер жамылғыны қайтыс болған адамның жаназасын шығарғанда бетіне жабылады.

«Әжелер мектебі» құрылды

Жақында «Жайлаубай ат»а мешітінде ұстаз Аяулым Ермекқызының бастамасымен "Әжелер мектебі" құрылды. Ақ жаулықты аналар жамағатты дін мен дәстүрге тәрбиелеуге баулып, бірлік пен татулыққа шақырады.

Аталған әжелер мектебі «Қыз тәрбиесі-ұлт тәрбиесі» атты тағылымы мол іс-шара өткізіп, жиналған жамағатқа қыз баланың тәрбиесіндегі ерекше орын алатын жайлар жөнінде әңгімеледі. Келген жұртшылыққа бауырсақ пен тәттілер, құнды кітаптар таратылды.

Рухан келісім күніне арналды

Қостанай қалалық «Жайлаубай ата» мешітінде Рухани келісім күні екі айлық білімдерін жетілдіру курсында оқып жатқан шәкірттерге бейбітшілік, халықтар арасындағы достық пен ынтымақ жайлы дәріс оқылды.

Сондай-ақ, Аяулым Ермекқызының бүлдіршін қыз балаларға арнаған дәрісі де өте әсерлі өтті.

Жас тыңдаушылар қаншама тың мағлұматтар алып, қойылған сауалдыран нақты жауап алды.

Қостанай облыстық мешітінің баспасөз қызметі

Өткен тамыз айында қырық алты жастағы Бектұрсын Торғайбайұлы Уәлиев Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлының бұйрығымен Қостанай облысының Бас имамы болып тағайындалды.

Оның аты-жөні мұсылман қауымына жақсы таныс. Өйткені, бұдан бұрын өңіріміздің Бейімбет Майлин ауданы мен Арқалық, Рудный, Қостанай шаһарларындағы мешіттерді басқарып, өзінің іскерлік қырларымен жұртшылықтың ыстық ықыласына бөленді.

Жуырда оған арнайы жолығып, өзімізді толғандырған бірқатар сауалдарға нақты жауап алған едік. Төменде осы сұхбатты жұртшылық назарына ұсынып отырмыз.

Қарты бар елдің қазынасы бар

- БектұрсынТорғайұлы, сіздің есіміңізге Тобыл-Торғай өңіріндегі бауырларыңыз әбден қанық. Себебі, өзіңіз жаңа қызметке бекітілер алдында да дін қайраткері ретінде қажырлы еңбегіңізбен халықтың шынайы алғысына ие болдыңыз. Ерекше атап өтер жай, қашан да өмір белестерінен өткен аға буын өкілдерінің ақыл-кеңесіне сүйендіңіз.

Осы киелі орынға келгелі алғашқы кездесуіңізді «Аталар сөзі- ақылдың көзі» деген тақырыпта ел ардақтысы абыз ақсақалдармен өткіздіңіз. Әңгімемізді осыдан бастағанымыз жөн секілді.

-Иә, сөзіңіз өте орынды. Біздің ұлтымыз «Қарты бар елдің қазынасы бар» деп босқа айтпайды. Қай жерде қызмет атқарсам да әрқашан да ауызы дуалы, сөзі уәлі аталардың құнды лебізіне жүгінемін. Өйткені, олардың өмірден көргені мен түйгені өте мол. Шешімін күтіп тұрған өзекті мәселелерді «Келісіп пішкен тон келте болмас» дегендей олардың түйінді пікірлеріне арқа сүйеп, күнделікті жұмыста басшылыққа алып отырғанды жөн деп есептеймін.

Өзіңіз де болдыңыз ғой. Сол жүздесуде облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Батырбек Ахметов бастаған ел ағалары мен зиялы қауым өкілдері қаншама ойларын ортаға салды. Онда тіл, дін, жастар тәрбиесі және басқа да өзекті мәселелер қамтылды. Алдағы уақытта да осындай пайдалы басқосуларды жиі ұйымдастыруға келістік.

-Сізді бетіңізге мақтағаным емес, руханиятқа жаныңыз жақын азаматсыз. Қаламгерлік қырыңызды да білемін. Сондықтан да шығар, өңірдегі белгілі бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерімен арадағы дөңгелек үстел басындағы әңгімеңіз де қатысушыларға үлкен әсер қалдырды.

-Жастайымыздан газет-журнал оқып, теледидардан маңызды хабарларды көріп өстік. Журналистер қауымы билік пен халықтың арасындағы алтын көпір емес пе. Олардың қоғамдық пікірді тудыруда да алар орны бөлек.

Жалпы, облыстық мешіт қызметкерлері мемлекеттік тілдегі баспасөздің қарашаңырағы болып табылатын «Қостанай таңы», аймаққа тарайтын «Костанайские новости», қалалық қос тілді «Наш Костанай», «Қазақстан-Қостанай», «Алау» телеарналарымен тығыз байланыста жұмыс істейді. Олар да қолдан келгенше мешіттердің тыныс -тіршілігі жайлы мақалалар мен хабарлар беріп отырады.

Аталмыш редакция ұжымдарымен кездесуде де бірқатар өзекті тақырыптар қозғалды. Ортақ мүдде жолында келешекте де келелі жүздесулер жалғасын табады деген үміттемін.

Имамдарға жан -жақтылық қажет

-Әдетте жаңадан тағайындалған басшылар кадрлық өзгерістер жасап жатады немесе өздерінің сенімді адамдарын бірге алып келеді. Бұл жайлы не айтар едіңіз?

-Мен осы өңірдің тумасымын. Облыстағы аудандар мен қалаларда, кенттерде қызмет атқаратын әріптестерімнің қайраткерлік және басқа да қырларын жетік білемін десем артық айтпаған болармын. Олармен қоян-қолтық араласа жұмыс істедім. Сондықтан әзірге кадрлық өзгерістер жасау ойымда жоқ.

Бас мүфти жаңа лауазымға тағайындағанда менің алдыма үлкен міндеттер қойды. Сондықтан мақсат - жұмысты барынша жандандыру. Түсінген адамға имам болу қарамағындағыларға құрғақ ақыл айту емес. Елдің айнасы әрі тұлғалы азамат деңгейіне көтерілу. Мұндай биікке жету үшін оның тұла бойыңда терең біліммен қатар парасаттылық, өзгелерді нақты ісіңмен соңыңнан ерте білу, айналаңдағы адамдарға үлгі болу, қызметтік этиканы қатаң сақтау. Көркем мінезіңмен баршаны имандылыққа ұйыту секілді асыл қасиеттер керек деп түсінемін.

Заң мен жауапкершілік ханға да, қараға да ортақ. Сондықтан өз қызметіне жүрдім-бардым қарайтын, халықтың сеніміне ие болмаған дін қызметкерлеріне біздің арамызда ешқашан орын жоқ.

-Қазіргі таңда облыстағы мешіттерге қысқаша тоқталып өтсеңіз. Білікті мамандар жағы жеткілікті ме? Осы жөнінде де нақты деректер келтіре кетсеңіз?

-Оқырмандарға айтарым, жылдан-жылға өңірде имандылық ордаларының саны артып, білікті мамандарға сұраныс та айқын байқалады. Мәселен, бұл күндері облыста 6 қалалық, 16 аудандық, 4 ауылдық мешіттер жұмыс істейді. Сонымен қатар елді-мекендерде 38 намазхана жамағатқа қызмет көрсетеді.

Әрине, қазір дін қызметкерлеріне қойылар талап та өте жоғары. Жыл сайын имамдар аттестациядан өтіп, республикалық білімін көтеру институтында тәлім алады.

«Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» демекші, кейінгілерге үлгі болар мақтаулы имамдарымыз да баршылық. Көпшілік олардың аты-жөнін жақсы біледі. Сондықтан оған тоқталып отырған жоқпын. Түрлі семинарларда тәжірибелі мамандар ойларын ортаға салады. Өңір бойынша әлі де болса оннан астам кадрлар зәрулігі бар. Бұл орайда жоғары білімді, үнемі тың ізденіс үстінде жүретін білікті мамандар жайында тілге тиек етіп отырмын.

Жаназа рәсімдерінде ысырапшылдыққа жол бермейік

-Сіз үнемі қала және аудандық мешіттердегі әріптестеріңізбен өткізген жиындарда жалпы ысырапшылдыққа жол бермеу жөнінде мәселе көтеріп келесіз. Осы жайды таратыңқырап айтудың да сәті келген секілді.

- Бұл мәселе Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының тарапынан да әрдайым қозғалып, баспасөздерде өзіміз секілді дін қайраткерлері жұртшылық назарына ұдайы салып келе жатқандығы жасырын емес.

Жан бар жерде қаза бар, ешкім де мәңгілік емес. Бәріміз де мына пәниге қонақпыз. «Өлім - бардың малын шашады, жоқтың артын ашады» демей ме. Қымбатты адамын жоғалтып, қайғы жамылып отырған үйде қазан көтерілмейді. Жаназа шығарған кездегі рәсімдерде де орынсыз ысырапшылдыққа жол бермеген жөн. Зираттарда марқұмға үй тұрғызу да бәсекеге айналғаны шындық. Бұл да көп болып ойланарлық жай.

-Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы барлық мешіттерде күнделікті жұмыс барысында негізі бес бағытты ұстану жөнінде нақты тапсырма бергенінен хабардармын. Сол жайлы да тоқталып өтсеңіз?

-Бұл бес бағыт біздің барша дін қызметкерлерінің басты міндеттеріне жатады. Таратып айтатын болсам, олар – дін мен дәстүр, ізгі қоғам, ихсан және насихат, діни оқу- ағарту, жат діни ағымдардан сақтандыру. Осы аталғандардың қай-қайсысы да бүгінгі таңда аса маңызды.

Өз басым бас имам ретінде күнделікті қызметімде аталған өзекті тақырыптардың орындалуын әріптестерімнен талап етемін. Оларды жамағаттардың жүрегіне жеткізе білуге жан-жақты көңіл бөлемін. Түрлі басқосулардағы әңгімелердің алтын арқауына айналып келеді.

-Естуімше, «Мектепке жол» қайырымдылық акциясы кезінде облыс бойынша балаларға оқу құралдары мен сөмке, киім-кешек және басқа да зәру заттарды тапсырыпсыздар?

-Жылдағы қалыптасқан дәстүр бойынша биыл жаңа оқу жылы қарсаңында өңірдегі барша мешіттердің қызметкерлері мың балаға сөмке, оқу құралдары және өзге де аса қажетті заттар алып берді. Әрине, бұл орайда «Қолы ашықтың, жолы ашық» дегендей, демеушілік жасаған жомарт азаматтардың қамқорлығын ерекше атап өтер едім.

-Өзіңіз жақсы білесіз, Атырауда өткен Ұлттық құрылтайда мемлекет басшысы рухани байлық – кітап оқуға бетбұрыс жасау жөнінде мәселе көтерді. Осы маңызды жай өзіңіз басқаратын облыстық мешітте қалай жүзеге асып жатыр?

-Президентіміздің бұл сөзі еліміздегі күллі көзі ашық, көкірегі ояу азаматтарға үлкен ой салды. Шынында да кітап – білімнің нағыз қайнар көзі, оны қолға алатын кез әбден жетті. Облыстық мешіттің кітап қорын барынша нығайтуға айрықша назар аударып жатырмын. Онда тек діни оқулықтар ғана емес. Өзіміздің тарихымызды, мәдениетімізді, ұлы тұлғаларымызды дәріптейтін тың дүниелермен толықтыра береміз. Сөйтіп, жастарымызды отан сүйгіштікке, яғни патриоттыққа тәрбиелеуге өзіміздің қомақты үлесімізді қоссақ дейміз.

-Сіздің сөз саптауыңыздан бала кезіңізде отбасыңызда тағылымды тәрбие алғандыңыз, дін қайраткері ретінде қалыптасуыңызда ғұлама ұстаздардан жолыңыз болғандығы айқын көрініп тұрады. Әңгіменің орайы келгенде осы жөнінде де баяндап берсеңіз?

-Әр азамат үшін ата-ананың орны бөлек. Өзім әлі күнге дейін әулетіміздің тірегі болып отырған асқар таудай әкем Торғайбай мен ардақты анам Тойғанның алдында мәңгілік қарыздармын. Оларсыз өмірімді көзіме елестете алмаймын. Ал, ұстаз ретінде дін жолына түсуіме көрнекті дін қайраткері, әмбебап тұлға Шоқан қажы Әмірхановтың тигізген ықпалы ерекше дер едім.

Сонан соң әрбір іскер азаматтың артында ақылды да парасатты жары тұратындығы белгілі. Көңіліміз жарасып, отау көтергеннен бері келіншегім Динара Бақытжанқызы өзімнің сенімді серігім, тіршіліктегі қолдаушым әрі жанашырым. Екеуміз төрт перзентімізге тәлімді тәрбие бердік.

- Сөз соңында өзіңіздің алда тұрған жұмыс жоспарыңызбен таныстырып өтсеңіз? Сізді қандай мәселелер жиі толғандырады?

-Бас имам ретінде ең алдымен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының жыл басындағы алдымызға қойған нақты міндеттерін сапалы әрі дер кезінде мүлтіксіз жүзеге асыру. Қазіргі таңда облыстағы Федоров, Қарасу аудандық, Заречный кентіндегі, Қостанай ауданы Озерный ауылындағы мешіттерде құрылыс жұмыстары жүріп жатыр. Осы нысандар менің тұрақты назарымда.

Алдағы уақытта өңірдегі мешіттердің жанынан мәйітхана, асхана салуды одан әрі жалғастыру. Ондағы мақсат - жергілікті мұсылман бауырларымызға қолайлы жағдай туғызу. Сондай-ақ, осындай имандылық орны жанынан имамдарға баспана тұрғызып, олардың алаңсыз қызмет атқаруына жағдай жасау.

Қазақ елінің болашағы әрі тірегі жастар. Оларға рухани терең білім мен ұлағатты тәрбие беру. Сонымен қатар жұртшылықты алаңдатып отырған өз-өзіне қол жұмсау яғни суицидке жол бермеу, халықты толғандыратын неке мәселесінде жауапкершілікті барынша арттыру. Міне, осыған дін саласының қызметкерлері белсене атсалысса, мемлекеттің мәртебесі өсіп, абырой- беделі бұдан да асқақтай түсер еді деген ойдамын.

Әңгімелескен Оразалы Жақсанов

Адамның жасы ұлғайған сайын мынау тіршіліктегі кейбір көңілге қона бермейтін жайлар жаныңды жай таптырмайды екен. Бүгін мен көптен бері көкейімде қордаланып қалған ой салар маңызды мәселелерді ортаға салғанды жөн көрдім. Олар көкірегі ояу, санасы сергек оқырмандарды бейжай қалдырмайды деген үміттемін.

Діни рәсімдердегі ысырапшылдық

Жалпы, ысырапшылдықты Алла тағала да сүймейді. Мұны баспасөз беттерінен оқып, теледидарлардан көріп те жүрміз. Осыларды таратыңқырап айтатын болсақ, «Ысырап» сөзінің мағынасы - дүние-мүлкіңді, керек-жарағыңды орынсыз шашу, артық шығынға жол беру, мөлшерден артық ішіп-жеу дегенді білдіреді. Тіпті, «Судың да сұрауы бар» демекші оны да орынсыз артығымен пайдалану дұрыс емес екендігін бәріміз де білеміз.

Өзім күнделікті өмірде көзбен көріп, көңілге түйген көріністерді тілге тиек етпекпін. Ешкім де мәңгілік емес. Адам баласы жарық дүниеге қонақ. Қай күні дәм тұзы таусыларын да білмейді.

Бақиға аттанған кісінің жаназасы оқылып, ағайын-туыстары мен ұрпақтары жылап-сықтап, соңғы сапарға шығарып салатындығы белгілі. Содан кейін қаралы үй өзгелерлен қалмау үшін намысқа тырысып, үлкен мейрамханаларды жалдап, дастарханға бәрін қоюға тырысады.

Ең алдымен сойысқа мал іздеп шабылады. Анау-мынау емес, қоңы келісті жылқы сатып алуға ұмтылады. Өздеріңіз білесіздер, оның құны қазір бағымына қарай бір миллионға жуықтап қалатыны ешкімнен де жасырын емес. Оған қалтасы қалың, кәсіпкерлікпен айналысатын азаматтар болмаса, қатардағы зейнетақыға немесе жалғыз жалақыға қарап отырған отбасылардың шама-шарқы жете брмейді.

Негізінде «Өлім бардың малын шашады, жоқтың артын ашады» деген сөз босқа айтылмаған. Өзгелерлен қалғысы келмеген адамдар амалсыздан қарызданады, банктерден пайызы жоғары несие алып, оны жылдар бойы төлеп жатады.

Жиналған қауымға жайылатын дастарханға жоғарыда аталған құдайы асқа сойылған етпен қоса тоқаштар мен бауырсақтар, кептірілген жемістер, тәттілер, минералды сусындар тізіліп қойылады.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы бекіткен «Ас беру мәдениеті» құжатында ысырапқа жол бермеу жайлы жан-жақты айтылған. Қасиетті Құранда: «... ішіңдер, жеңдер, алайда ысырапқа жол бермеңдер. Өйткені, Алла Тағала ысырап етушілерді сүймейді» деп ескертсе, кезінде Пайғамбарымыз: «Жеңдер, ішіңдер, садақа беріңдер және киініңдер, бірақ ысырапшылдық пен дандайсуға жол бермеңдер», - деген.

Түсінген адамға осы келтірілген ұлағатты мысалдардың астарында үлкен мән жатыр. Қазіргі таңда жоғарыда қозғалған пәтуаны ел бойынша бір ізге түсіру жайлы аз жұмыс атқарылып жатқан жоқ. Алайда, әлі де болса кейбір жерлерде бұрыннан қалыптасқан жайлар қалмай келе жатқаны өкінішті. Бұл да өте ойланарлықтай.

Тағы бір жұдырықтай жұмылып, барша бауырларымыз қолға алатын өзекті мәселе марқұмның жаназасы өтпес бұрын берілетін қонақасы да астамшылық сияқты. Ол кейбір аймақтарда шілдехана деп аталып та жүр. Мұнда да халықтың шамасы келсін-келмесін мейрамханада кемінде 100-300 адамға ас та төк дастархан жайылады. Шындығына келсек, бұл да қайғыдан қара жамылып отырған шаңырақ иелеріне үлкен қаржылық шығын. Дәл осыдан дүниеден өткен кісіге келер ешқандай да сауап жоқ. Өйткені, Құран оқылмайды.

Қонақасыға асаба да шақырылып, жиналғандар сөз сөйлеп жатады. Сөз демекші, марқұмға арналған жаназа шығару, жетісін, қырқын, жылын беру астары жиналысқа айналып кететін кездер де баршылық. Себебі, уақытты да бағалай білген жөн. Сондықтан, мұндай жиындарда құран оқылып, қадірменді ақсақалдар бата берсе жеткілікті.

Шындығына келсек, қайтыс болған кісінің үйінде үш күнге дейін қазан көтеріліп, ас берілмеуге тиіс. Мұндайда тек алыс-жақыннан келген туыстарға көрші-көлем үйлерінде тамақ әзірлеп, шақырып жататындығын бала кезден көріп өстік.

Әдетте марқұмның денесін жерлеуден бір күн бұрын мәйітханадан үйіне әкеліп түнетеді. Үлкен кісілер оны күзетеді. Осы арада бір айтып кетер әрі қынжыларлық жай, сонда жиналғандардың кейбіреулері орынсыз әзіл-қалжың айтып, үй иелерінің шамына тиіп жатады. Мұндай дарақылықтар мен келеңсіздіктерге ешқашан да жол беруге болмайды.

Ешкімге абырой әпермейтін ысырапшылдыққа салынбас үшін егер мүмкіндік болса, садақаны жетім-жесірге, күн көрісі төмен отбасыларға қайырымдылық көмек ретінде берсе, оның сауабы да мол.

Ата-анаңа қамқорлықты тірі кезінде жаса

Осынау жанымды жай таптырмай жүрген мәселе де еліміздегі барша жұртшылыққа әбден таныс. Әрі ол жылдан-жылға қарқын алмаса, бәсеңдейтін түрі жоқ.

Бұл әрине, дүниеден өткен кісіге зират көтеру жөнінде. Нанбасаңыз, кез-келген үлкен қалалар мен облыс, аудан, ауылдық жерлердегі зираттарға жолыңыз түссе, бірден сіздің назарыңызға алыстан ақ мәрмерден немесе қызыл кірпіштен тұрғызылған бейіттер түседі.

Сөздің орайы келгенде, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы бекіткен «Зират және зиярат мәдениеті» туралы ережеге сүйенетін болсақ, қайтыс болған кісіге зәулім ескерткіш пен биік күмбез, кірпіштен қоршау тұрғызу міндетті емес. Бұл да астамшылық пен асыра сілтеушіліктің бір көрінісі іспетті.

Тек қана қабірге жерлеген адамның кім екендігін айқындау және жүргіншілер тарапынан тапталып, аяқ асты болмауы үшін шағын белгі немесе құлпытас орнатылса болғаны. Әлгіндей құлпытасқа марқұмның суретін салуға да рұқсат етілмейді. Мұны да әрбір мұсылман бауырларымыз білгені мақұл.

Бұл орайда, туыстас яғни түркі тілдес бауырларымыздан алар өнегеміз жетерлік. Мен ауылы аралас, қойы қоралас жатқан өзбек ағайындардың астанасы Ташкенттегі зиратта болдым. Онда бәрі де бір ізге түсірілген. Қабірлердегі көк таста марқұмдардың аты-жөндері ғана жазылған. Көзге оғаш көрінетін ештеңе байқалмайды.

Мұндағы айтайын дегенім, мәйітті жерлегенде де оларға үлкен құрметпен қарап, соңғы сапарға ақ жуып, арулап, жөн-жосығымен шығарып салған жөн. Ең абзалы, ата-анаңа қамқорлықты, ілтипатты тірі кезінде жасаған дұрыс. Олар бақилық болған соң жасандылықпен, көзбояушылықпен айналысудың бір тиын да құны жоқ. Әке-шешеңе тиетіні тек қана құран.

Жуырда айыр қалпақты қырғыз ағайындар түсірген «Бейіш» деп аталатын көркем фильм жүрегі бар пендеге тәрбиелік, тағылымдық жағынан берері мол туынды. Онда Әділ есімді жігіт анасы Райханды арбаға отырғызып, қасиетті Меккеге жаяу алып барады. Жолда қаншама қиындық көрсе де алған бетінен қайтпайды. Бұл анаға деген нағыз перзенттік махаббаттың жарқын үлгісі.

Әрбір перзент өзінің ата-анасының алдында мәңгілік қарыздар екендігі айтпаса да түсінікті болса керек. Сол себептен кез-келген ұл мен қыз өзіне жастайынан тәлім-тәрбие беріп, өз қатарынан қалдырмай өсірген әке-шешесін ардақтап, оларға жылы сөзін арнап жатса, әбден жарасады емес пе.

Өкінішке орай әлі де болса, мынау тіршілікте қатігездік танытып, өзі үшін түн ұйқысын төрт бөліп, аялаған асыл аналарын, бір әулеттің тірегі болған әкелерін бойларынан қуат, қолдарынан күш кеткенде қалай ғана көздері қиып, қарттар үйіне тапсыратындығы саналы жанды терең ойға қалдыратындығы даусыз.

Осы арада замандастарымыз ата-анаңа не істесең, сол алдыңа келетіндігін ұмытпағандары абзал. Себебі, ұрпағың сенен үлгі-өнеге алады. Өскенде өзіңнен көргенін қайталауы да әбден мүмкін. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген де босқа айтылмаған. Бұл өмірде дәлелденген.

Қажылық – саяхат емес

Қажылық – мұсылманның бес парызының бірі екендігі баршаға аян. Егер, мүмкіндігі бар әрбір мұсылман ғұмырында бір рет қажылық сапарға аттанып, өзінің парызын өтесе құба-құп.

Бұрындары біздің ата-бабамыз қажылыққа жол азабын тартып, жаяулап, жалпылап баратын болған. Тіпті кейбіреулер сол сапарда қайтыс болуды сауап көрген. Бұл жайлы оқырман бауырларымыз да хабардар екендігіне шүбә келтірмеймін.

Қазақ елі өз алдына тәуелсіз мемлекет аталғалы бері Мекке, Мәдинаға жол ашылып, қажылыққа баратын бауырларымыздың саны жылдан-жылға артып келеді. Қаншама компаниялар осы сапарларды ұйымдастырып, халықтың ыстық ықыласына бөленіп жатыр.

Сол қажылық парызын өтегендердің бірқатарымен кезінде бетпе-бет сөйлесіп, пікірлерін де тыңдаған едім. Солардың бірі - марқұм Ертай қажы Балахмет болатын. Ол өз сөзінде: «Мен Меккеде болған сапарымда өзімді анадан жаңа туған періштедей пәк сезінемін. Жан дүниемде қаншама өзгерістер мен бұрын - соңды сезінбеген күйді бастан кешемін», -дейтін.

Әрине, көпшілікке топырақ шашудан мүлдем аулақпын. Олардың арасында үлкен сапардан оралған соң жастармен кездесіп, алған әсерлерімен бөлісіп жүргендері де аз емес. Осындай парызын өтеген қажылардың киім-киісіне, жүріс-тұрысына, сөйлеген сөзіне, елі мен халқына жасап жатқан қызметіне еріксіз сүйсінесіз.

Алайда, олардың бәрі бірдей дей алмаймыз. Орынсыз тәкаппарлыққа салынып, көпшіліктің алдында менің орным төр деп өзгелерлен ерекшеленіп жататындар да бар екендігін естиміз. Міне осындайлар «Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді» демекші, басқаларға салқынын тигізеді.

Бұл мәселені де Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы тұрақты назарда ұстайды. Осы ретте қабылданған «Қажының рухани келбеті» тұғырнамасының орны бөлек. Онда әрбір қажының мақсаты мен міндеті нақты айқындалған.

Қажы деген атаққа лайық және мәдениетті болу, сондай-ақ бес уақыт намазын тастамау, мұсылманға тән әдепті сақтау және басқа да үлгілі жайлар қамтылған. Тек қажылықты саяхатқа айналдырып, оның құны мен беделін түсіріп алмасақ екен. Әрине, жағдайы барлар жиі барады. Бірақ гәп санда емес, сапада.

Жұртшылыққа мәлім, Қостанай облысының Бас имамы болып тәжірибелі маман, бірқатар аудандар мен қалалардағы мешіттерді басқарған Бектұрсын Торғайбайұлы тағайындалғалы бері бүгінгі қозғалып отырған мәселелер яғни, ысырапшылдыққа жол бермеу, марқұмның жаназасы алдында берілетін қонақ асының ешқандай өнегелік жағы жоқтығы әрбір кездесулер мен жиындарда әңгіме арқауына айналып келеді.

Оның өзекті жайлар хақында айтқан пікірлері мұсылман бауырларымыздың тарапынан да қолдау тауып жатыр. Бұл әрине, өте құптарлық. Сондықтан алдағы кездері өзге де қандастарымыз түсіністік танытып, өздерінің ой-толғамдарымен бөліседі деген ойдамыз.

Ұзын сөздің қысқасы, ысырапшылдыққа жол бермеу, бейіт басына ескерткіш тұрғызу ережелерін сақтау, қажы деге атқа кір келтірмеу жайы бір-бірімен тығыз байланысты. Ислам діні тек қана ізгілікке, бауырмалдыққа, адамзатқа деген құрмет пен сыйластыққа бағытталғанын берік есте сақтайық.

«Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» демекші, жылдар алға жылжыған сайын заманның өркениет талабы өзгеріп, ата-бабамыздан келе жатқан ізгі салт-дәстүріміз жаңғырып жаңаруда. Біз де соған дер кезінде бейімделіп, рухани жан дүниемізде сілкіністер мен құлшыныстар жасауымыз қажет.

Оразалы Жақсанов

Алла Тағаланың бізге берген ерекшеліктерінің бірі ол – сөйлеу нығметі. Осындай зор нығмет үшін әрбір пенде Жаратушысына шүкір етіп, дұрыс сөйлеп, күнәлі сөз айтудан сақтануы қажет. Алла Тағала Құранда: «Уа, иман келтіргендер! Алладан қорқыңдар және дұрыс сөз сөйлеңдер», – деп бұйырған. Асыл дінімізде дұрыс сөйлеуді бұйырудағы мақсат – қоғамдық өмірде адамдар арасындағы қарым-қатынасты сақтау әрі нығайту. Қандай да бір қоғамда өсек, өтірік, жала жабу сияқты тіл кесапаттары көбейсе, адамдар арасында сенімділік жоғалып, берекетсіздік орын алады.

Діні мен дәстүрі сабақтасқан халқымыздың дүниетанымында әр айтылған сөзге ерекше мән беріледі. Бөлтірік шешеннің баласына айтқан өсиеттерінің бірінде: «Сөзден тәтті нәрсе жоқ. Сөзден ащы нәрсе тағы жоқ. Сөзден жеңіл нәрсе жоқ. Сөзден ауыр нәрсе де жоқ. Сөзіңді тіліңе билетпе, ақылыңа билет. Ақылды сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт. Не сөйлейтініңді біл. Кімге сөйлейтініңді біл. Қай жерде сөйлейтініңді біл. Қай кезде сөйлейтініңді біл. Қалай сөйлейтініңді біл. Оны білмесең, сара сөзің шала болады, арты жала болады, әкең қапа болады».

Біз бар ойымызды сөзбен жеткіземіз. Аузым бар деп сөйлей беру, әрине арлы адамның ісі емес. Санаға келген ой сөз болып тілімізге түспес бұрын жүрек пен ақылдың сүзгісінен өтуі керек. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген адамның өзі де есті болады. Осы орайда, Асан қайғы бабамыз өз еңбегінде: «Таза мінсіз асыл тас, Су түбінде жатады. Таза мінсіз асыл сөз, Ой түбінде жатады, – деп ой түбінен шыққан сөзді асыл сөзге жатқызған.

Хакім Абай сөздің орны мен мәнін, талабын былайша өрнектеген: «Ақылмен ойлап білген сөз, Бойына жұқпас, сырғанар. Ынталы жүрек сезген сөз, Бар тамырды қуалар» - дейді.

Қазақтың рухани қасиеті, халық айнасы болған тәрбие құралы – әдебиет арқылы беріліп отырды. Ақындар мен жыраулар поэзиясынан, Бұқар жырау, Ыбырай, Шәкәрім сынды ұлт жанашырларының шығармаларынан терең тағылым алуға болатындығы ақиқат. «Алдымен, ойыңды түзе, ойың сөзге айналады; сөзіңді түзе, сөзің іске айналады; ісіңді түзе, ол әдетке айналады; әдетіңді түзе, ол мінезге айналады; ал мінез – сенің тағдырың» (Шәкәрімқажы).

Дана халқымыздың: «Кеткенді келтіріп, кемтігіңді толтыратын да тіл» демекші, тілді осынша аса жоғары баға¬ла¬ға¬нын, сөзді құдіретті деп танығанын ха¬лық¬тың осындай қазыналы сөздерінен де аңғаруға болады. Мұндай даналықтан бейхабар адам сөз қадіріне жете алмайтыны да рас. Қа¬зіргі жаһандану заманында қоғамды технология билеп-төстеуде. Ал, өкініштісі сол – рухани дамуымыз артта қалуда. Бүгінде жасыратыны жоқ сөз қадірі кеміп барады.

Бұл неліктен? Аталы сөз айтар ақсақал азайды ма? әлде, сөзге құлақ асар ұрпақ жоқ па? ... ұлттық рухымыз құлдырайтын болса, қазақи тәрбиемізден жырақтап қалуымыз әбден мүмкін ғой. Дана халқымыз: «Сөз қадірін білмеген – өз қадірін білмейді» деп, сөз киесін босқа жоғары бағаламаған болар.

Жазушы Дүкенбай Досжанның шығармасында: «Мына ғажапқа қараңыз: сөзден – сөйлем, сөйлемнен – толғаныс, толғаныстан – тарау, тараудан – тағдыр шері туады» деген ойы терең мәнге ие. Шынымен де ойдан ой, сөзден сөйлем туады.

Сүйексіз тілімізге қатысты хадисте былай делінген: «Барлық дене мүшелері тіліне қарата айтады екен: «....Біз үшін Құдайдан қорық. Сен түзелсең, біз де түзелеміз. Сен бұзылсаң, біз де бұзыламыз» (Тирмизи, №2047 хадис)-деп. Адам баласы ұрлық жасап немесе қандай да бір қылмысқа бармаса да, тілінен шыққан бірауыз күнәлі сөзі арқылы үлкен азапқа душар болуы әбден мүмкін.

Әрбір сөзін саралап сөйлеу – нағыз мұсылманның қасиеті. Сөз адамның тұрмыс-тіршілігіне, оның тұлғалық қасиетіне әрі дініне әсер етеді. Қазақтың «Жақсы сөз – жарым ырыс» дегені де осы. Алла Тағала Құранда: «Адам баласының қасында, оның аузынан нендей сөз шықса да, бірін қалдырмай жазып тұратын бақылаушы періштелер бар» (Қаф сүресі, 18-аят) деп ескертеді. Осы орайда Мәшһүр Жүсіп: «Жамандық қайдан туар, тілден туар, Әркімде ғақыл болса, тілін буар. Шығарсаң бір жаман сөз ауызыңнан, Артыңнан айдаһар боп сені қуар».

Халқымыз «Тау мен тасты жел бұзар, адамзатты сөз бұзар» дейді. Расында, адам баласы бір ауыз сөзімен өзіне азап келтіріп қана қоймай, адамдар арасындағы жақсы қарым-қатынасқа үлкен сызат түсіреді. Сондықтан қымбатты бауырлар! Тілімізге сақ болып, артынан өкініп қалмастай, әрбір сөйлер сөзімізді саралай білейік.

Алла Тағала баршамызға дұрыс сөйлеуді және дұрыс амал жасауды нәсіп етсін. Шынайы мұсылман ретінде, ойымызды түзеп, әр сөзімізді көркем етуге міндетті екенімізді ұмытпайық. Сөзі түзелген елдің өзі де өнегелі қауым болатыны анық. «Кей жаманның сөзі бар – ызғары қатты ащы удай, кей жақсының сөзі бар – лебі кәусар бал судай», - (Базар жырау) демекші, Алла Тағала тек пайдалы сөз айтуымызды нәсіп етіп еткей!

Бектұрсын Торғайбайұлы,
Қостанай облысының Бас имамы