Super User

Вторник, 27 Октябрь 2015 12:32

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ ҺӘМ ИМАНДЫЛЫҚ ИІРІМДЕРІ

Аса қамқор ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын!

Біз, қазақ халқы табиғатынан имандылыққа, ақындыққа, даналық ойға жақын жұртпыз. Бабаларымыз текті, сөзі келісті, пікірі кесімді, парасатты болған. Жау шапса батырларымыз ерлік көрсетсе, дауға ақындарымыз дайын болған. Ал, арағайындық қызметті, яғни екі елді табыстырып, мәміле жасасуға дана билеріміз белсенділік танытып отырған.

XV ғасырда, яғни Алтын орданың ыдырау тұсында өмір сүрген Асан Қайғы бабамыздың отты жырлары мен өсиетті өлеңдері имандылыққа негізделген. Оның шын аты – Хасан Сәбитұлы. Тарихи деректерде жазылғандай, бабамыз Қазақ хандығының негізін салушылар деп саналатын Керей мен Жәнібек хандардың ақылшы биі болғаны белгілі. Мұны қазіргі тілмен түсіндірсек, жоғары лауазымды тұлғаның кеңесшісі деуге болады. Асан Қайғы жырлары арқылы халықты бірлік пен берекеге ұйытып, Қазақ хандығының іргетасын қалауға мол үлес қосқан. Халқымыздың рухани қалыптасу жолында да белсенділік танытты. Сол кездегі оқиғаларға талдау жасап қана қоймай, оның салдары қандай болмақ, істі неден бастау керек деген сұрақтарға жауап іздеген, тұжырым жасаған. Шоқан Уәлиханов Асан атамызды: «Көшпенді қазақ, қоғам ұлысының философы», – деп сипаттаған. Асан Қайғының толғаулары Отанды сүюге, ізгі амал жасауға, жамандықтан сақтанып, бақытты өмір сүруге үндейді. Мәселен, мына бір толғауында жырау бабамыз өткінші дүниелік істерге бола ұрысып, таласпауға шақырады.

Өлең-жырдағы негізгі ой мен тұжырым былай түйінделген:
«Өлетұғын тай үшін,
Көшетұғын сай үшін,
Желке терің құрысып,
Әркімменен ұрыспа.
Ашу деген дұспан, артынан
Түсіп кетсең қайтесің
Түбі терең қуысқа!..»

Расында да кейде болмашы нәрсе үшін адам баласы пенделікке ұрынады, дүниелік істерге таласып, абыройсыздыққа душар болады. Ал Асан Қайғы бәріне парасат биігінен қарауға үндейді.

Атақты жырауларымыздың бірі – Шалкиіз Тіленшіұлы жас кезінен киелі сөздің шебері, ақындық қырымен танылған. Ол мұсылманша білім алған. Сондықтан да толғауларында мұсылмандық мұратты басты орынға қойған. Қазақта: «Басқа пәле – тілден», – деген тауып айтылған асыл сөз бар. Адам баласы тіліне сақ болмаса, күнәні де тілінен табады екен. Сөз бен тілге байланысты Шалкиіз жырау былай деп жырлаған:
«Жапалақ ұшпас жасыл тау,
Жақсылардың өзі өлсе де сөзі сау.
Ойлап тұрсам жаманның,
Жалаңдаған өз басына тілі жау».

Бағзы кітаптарда Лұқман хәкім туралы мынадай оқиға баяндалған. Бір кісі одан малдың ең тәтті жерін алып кел деп бұйырыпты. Лұқман қойды сойып, тілін әкеліпті. Енді ең ащы жерін әкеліңіз десе, тағы да сол тілді алып келген екен. Сонда себебін сұрап: «Сіз неге қайта-қайта бір нәрсені әкеле бердіңіз», – десе, ол: «Жақсылық та, жамандық та – тілден, тіл байқап сөйлемесе, тас жарады, тас жармаса – бас жарады», – деп жауап беріпті.

Ел қорғау, Отанды аялау, бейбітшілікті сақтау – мұсылманның асыл міндеті. Бұл қасиеттер жырауларымыздың толғауларынан тыс қалсын ба?! Көрнекті ақын-жырау Доспамбет (қазақ тілінің ерекшеліктеріне сай Дұсмұхаммед сөзі Доспамбет деп өзгеріске ұшыраған болар, мәселен Мұхаммед сөзі қазақ даласында Мұхамбет, Махамбет, т.б. деп аталып кеткен) ел қорғауды мұсылмандық әрі перзенттік парыз деп санаған. Ол Қырым, Ноғайлы, Қазан хандықтары арасындағы шайқастарда қолбасшы болған. Бір өлеңінде: «Осы жолда шаһид болсам, яғни жанымды берсем өкінбен», – деуі тегін емес, сірә.

Доспамбет жырау:
«...Бүгін, соңды өкінбен,
Өкінбестей болғанмын,
Ер Мамайдың алдында
Шаһид кешсем, өкінбен!..» деп ерлікті насихаттаған. Бұл өлең де қазақ даласындағы ер-жігіттерге жігер сыйлаған.

XVII ғасырдың көрнекті жырауы Жиембет ақын ер-жүрек батырлығымен де, ұшқыр ақындығымен де көзге түскен. Кейбір кітаптарда Жиембет жырау 1620 жылы Есім ханның ойраттарға қарсы соғысында Кіші жүз қолын басқарғаны туралы жазылған. Ол Есім ханның есіне өткенді салып, Құдайдан қорқуға шақырып, тәубешіл болуға үндеп отырған. Өзі де жырларында бір Аллаға сыйынып, құлшылық пен тіршілікті ұштастыра үйлесімді өмір сүруді уағыздаған. Бұл жағдай ақынның мына бір өлеңінде айқын көрініс тапқан:
«...Бастап келген өзге емес,
Жиембет сынды биің-ді.
Малын салып алдына,
Әр саладан құйылды,
Он екі ата Байұлы
Бір тәңірге сыйынды».

Абылай ханның тұлғалық бейнесін тұңғыш сипаттаған, қоғам қайраткері Бұқар жырау ханның ақылшысы, яғни кеңесшісі болған. Бұқар Қалқаманұлы халықты имандылыққа шақырған. «Тілек» деп аталатын өлеңінде шариғатты біліп, ұстануға, рухани тұрғыдан өсіп, өнегелі өмір сүруді уағыздаған.

Бұқар бабамыз:
«Бірінші тілек тілеңіз,
Бір Аллаға жазбасқа
...Бесінші тілек тілеңіз
Бес уақытты бес намаз,
Береуі қаза қалмасқа», – деп жырлайды.

Ақын адамгершілікті насихаттап, кеңпейіл мінезді болуға шақырған. Алланың ақ жолында жүріп, шариғатқа бекем болудың маңыздылығын түсіндірген. Бір өлеңінде:
«Алла деген ар болмас,
Ақтың жолы тар болмас,
Тар пейілді кеңімес,
Кең пейілді кемімес», – дейді.

Расында да адам баласы кеңпейілді болған сайын, оның адамгершілігі артады. Халқымызда: «Кең болсаң, кем болмайсың», – деген сөз бар. Көркем мінез – мұсылманға тән сипат.

Қазақ халқы қашан да бірлікті басты орынға қоя білген. Ел арасында «бірлігі күшті ел озады», «бірлік болмай, тірлік болмас», «жұмыла көтерген жүк жеңіл», «көппен көрген ұлы той» деген қанатты сөздер кең тараған. Асыл діннен бастау алған бұл мақалдар қазақ даласында жиі айтылып келді. Қазір де маңызын жойған жоқ. Пайғамбарымыз Мұхаммед (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) мұсылман үмбетін жамағатпен бірге болуға шақырған. Алла Елшісі: «...Көпшілікпен бірге болыңдар! Бөлінуден сақтаныңдар», – деген өсиет қалдырған. Алла Тағала қасиетті Құранда «Әли Имран» сүресінде: «...Бөлінбеңдер», – деп әмір еткен.

Исламды ұстанған бабаларымыз да бірлікті қашан да өлең-жырға қосқан.

17 жасынан шайқасқа қатысып, қазақ жерін қалмақтардан қорғаған белді батыр әрі жырау Ақтамберді Сарыұлының өсиет өлеңдері де пайғамбарлар сөзімен үндесіп жатыр.

Мақаланың қорытындысын Ақтамберді жыраудың өлеңімен өрбітсек:
«Балаларыма өсиет:
Қылмаңыздар кепиет,
Бірлігіңнен айырылма,
Бірлікте бар қасиет.
Татулық болар береке,
Қылмасын жұрт келеке.
Араз болсаң алты ауыз,
Еліңе кірген әреке».

Алла Тағала елімізді аман, жерімізді тыныш еткей. Ұлы Аллаға ұнамды әрбір ісіміз берекелі болғай. Әмин!

Асылхан қажы ТҮСІПБЕК,
ҚМДБ-ның Қостанай облысы бойынша өкіл имамы

Published in Ғибратнама

Tagged under

Be the first to comment!

Вторник, 27 Октябрь 2015 12:23

Өлімнің хикметі

Бірде Мұса (ғ.с.) пайғамбар өлім жайлы пікір қылып, Жаратушы Алла Тағаладан сұрапты:
• Ей Раббым! Сен адамдарды не үшін жаратасың, егер кейін, бәрібір оларды өлтіретін болсаң?

Аталмыш сұраққа жауап ретінде, Алла Тағала өзінің Пайғамбарына (ғ.с.) егін егуді бұйырды. Мұса (ғ.с.) пайғамбар Раббысының бұйрығына бойұсынып, егін екті де, өнім алатын алаңды баптап күтіп, егінін суарды. Мерзімі келіп, егін піскен кезде, Мұса (ғ.с.) пайғамбар егінді орып алып, сабаннан бидәйін айыруға кірісті.

Сол кезде Алла Тағала Мұсаға (ғ.с.) былай деп үн қатты:
• Ей Мұса! Не нәрсемен шұғылданып жатсың?
• Ей Раббым! Мен егінді орып алып, енді сабаннан бидәйді айырып жатырымын, – деп, Мұса (ғ.с.) Раббысына жауап берді.
• Ей Мұса, бұл сенің қойған сұрағыңа жауап! Өйткені өлім, егінді ору іспетті. Егін орылғаннан соң, бидәйдің сабаннан ажырағаны секілді, өлім арқылы дәл солай, жақсы адамдар күнәһар пенделерден ажыратылады, - деді Алла Тағала өзінің Пайғамбарына (ғ.с.).

Өлімнің хикмет-мақсатына қатысты әркімнің өзіндік әртүрлі көзқарастары болуы мүмкін. Алайда оған қатысты өзгермейтін бір ғана ақиқат бар: «Бар билік бір Өзінің қолында болған, шексіз игілік пен құт-берекенің жалғыз иесі Алла қандай ұлы! Оның құдіреті барлық нәрсеге толық жетеді. Ол қайсібірің анағұрлым игі һәм сауапты іс істер екен деп, бәріңді сынап көру үшін өлім мен өмірді жаратты. Ол – Азиз (бәрінен үстем әрі ұлы), Ғафур (құлдарының күнәлары қанша жерден ауыр болса да тәубелеріне келген жағдайда оларға өте кешірімді)» (Мүлк, 1-2).

Аса ұлы Алла пенделерін жаратып, оларды осы дүниеге әкелді және оларға бұл өмірден басқа өмірге көшетіндіктерін ескертті. Сонымен қатар адамдарға бұйрықтар мен тыйымдар бекітті де, бұйрықтарын орындауға кедергі жасайтын, көңіл құмарлықтарымен сынады. Сонда кім Алла Тағаланың бұйрығына бойұсынып, амал жасауда жақсылық танытса, Алла ол пендесінің марапатын екі дүниеде де хайырлы етіп береді. Ал кімде-кім Раббысының бұйрығын орындамай, құмарлық қалауларына еріп, құмарлық ләззәттарын қанағаттандыру үшін жолдан тайса, онда оған қарымтаның ең жаманы беріледі (А. Саъди тәпсірі).

Қостанай облыстық «Марал ишан»
мешітінің найб имамы
Сыздықов Дархан Манарбекұлы

Published in Сыздыков Дархан Манарбекович

Tagged under

Be the first to comment!

Вторник, 27 Октябрь 2015 12:21

Өлімнің хикметі

Бірде Мұса (ғ.с.) пайғамбар өлім жайлы пікір қылып, Жаратушы Алла Тағаладан сұрапты:
• Ей Раббым! Сен адамдарды не үшін жаратасың, егер кейін, бәрібір оларды өлтіретін болсаң?

Аталмыш сұраққа жауап ретінде, Алла Тағала өзінің Пайғамбарына (ғ.с.) егін егуді бұйырды. Мұса (ғ.с.) пайғамбар Раббысының бұйрығына бойұсынып, егін екті де, өнім алатын алаңды баптап күтіп, егінін суарды. Мерзімі келіп, егін піскен кезде, Мұса (ғ.с.) пайғамбар егінді орып алып, сабаннан бидәйін айыруға кірісті.

Сол кезде Алла Тағала Мұсаға (ғ.с.) былай деп үн қатты:
• Ей Мұса! Не нәрсемен шұғылданып жатсың?
• Ей Раббым! Мен егінді орып алып, енді сабаннан бидәйді айырып жатырымын, – деп, Мұса (ғ.с.) Раббысына жауап берді.
• Ей Мұса, бұл сенің қойған сұрағыңа жауап! Өйткені өлім, егінді ору іспетті. Егін орылғаннан соң, бидәйдің сабаннан ажырағаны секілді, өлім арқылы дәл солай, жақсы адамдар күнәһар пенделерден ажыратылады, - деді Алла Тағала өзінің Пайғамбарына (ғ.с.).

Өлімнің хикмет-мақсатына қатысты әркімнің өзіндік әртүрлі көзқарастары болуы мүмкін. Алайда оған қатысты өзгермейтін бір ғана ақиқат бар: «Бар билік бір Өзінің қолында болған, шексіз игілік пен құт-берекенің жалғыз иесі Алла қандай ұлы! Оның құдіреті барлық нәрсеге толық жетеді. Ол қайсібірің анағұрлым игі һәм сауапты іс істер екен деп, бәріңді сынап көру үшін өлім мен өмірді жаратты. Ол – Азиз (бәрінен үстем әрі ұлы), Ғафур (құлдарының күнәлары қанша жерден ауыр болса да тәубелеріне келген жағдайда оларға өте кешірімді)» (Мүлк, 1-2).

Аса ұлы Алла пенделерін жаратып, оларды осы дүниеге әкелді және оларға бұл өмірден басқа өмірге көшетіндіктерін ескертті. Сонымен қатар адамдарға бұйрықтар мен тыйымдар бекітті де, бұйрықтарын орындауға кедергі жасайтын, көңіл құмарлықтарымен сынады. Сонда кім Алла Тағаланың бұйрығына бойұсынып, амал жасауда жақсылық танытса, Алла ол пендесінің марапатын екі дүниеде де хайырлы етіп береді. Ал кімде-кім Раббысының бұйрығын орындамай, құмарлық қалауларына еріп, құмарлық ләззәттарын қанағаттандыру үшін жолдан тайса, онда оған қарымтаның ең жаманы беріледі (А. Саъди тәпсірі).

Қостанай облыстық «Марал ишан»
мешітінің найб имамы
Сыздықов Дархан Манарбекұлы

Published in Ғибратнама

Tagged under

Be the first to comment!

Вторник, 27 Октябрь 2015 13:31

Кербеле шайқасы

Кербеле шайқасындағы оқиғалардың қысқаша мазмұны мен Хусейннің (Алла оған разы болсын) азапталып қайтыс болуы

Тарихтың әрбір парағында адамдар үшін сабақ бар. Жәннаттағы жастардың жетекшісі деп аталған саййидин Хусейннің (Алла оған разы болсын) қатыгезделіп өлтірілуі, оның жанұясы және серіктері жайында ешқашан ұмытылмауы керек. Бұл қасіретті оқиға әрбір мұсылман кісінің жүрегін қынжылтады. Бұл жантүршігерлік оқиғадан өзімізге көптеген сабақ ала аламыз.

Кербеле шайқасында орын алған оқиғалар

Халифаттағы мұсылмандардың бітпес талас-тартыстары халиф Османның (Алла оған разы болсын) қайтыс болғанынан кейін басталды. Қарапайым мұсылмандар арасында бүлік тудыру үшін екіжүзділер түрлі әрекеттер жасады. Өкінішке орай, олардың бұл істері мұсылмандар арасында қарулы қақтығыстардың тууына әкеп соқты.

Әлидің (Алла оған разы болсын) өлімімен мұсылман үмметі тарихындағы едәуір мәнді кезең аяқталды. Бұл кезеңде мұсылмандар мен олардың басшылары шынымен де Құран мен Сүннетті өздеріне негізгі нұсқау ретінде ұстанды: басшылар мен бағынушылар, байлар мен кедейлер, күштілер мен әлсіздер – барлығы Алланың заңдарының алдында бірдей еді.

Әли (Алла оған разы болсын) өмірден озғаннан кейін мұсылмандар халифаттағы билікті Әбу Суфиянның (Алла оған разы болсын) ұлы және Язидтің әкесі Муауияға (Алла оған разы болсын) беруге бірауыздан келісті. Муауия алдыңғы әділетті халифалардың жолымен билеуге тырысты, алайда ол енді әлдеқайда басқаша адамдарды басқаруы керек болды. Бұл ауыр күйзелістер мен шиеленістерге толы кезең еді.

Муауияның (Алла оған разы болсын) ізбасары Язид

Куфадан қырық мұсылман кісі Муауияға келіп, өзінен кейін билікті ұлы Язидке беруін сұрады, себебі олардың ойынша мұсылман мемлекетін басқаруға ең оңтайлы кісі сол болды. Муауия алғашқыда бұл ойына шүбәланып жүрген еді, алайда басқа кісілермен ақылдаса келе билік мұрегерлігін Язидке беру туралы шешімге тоқтады.

51 жылы Муауия қажылығын өтеу үшін Меккеге келді. Хусейнге, Абдуллаһ ибн Зубайрға және басқа да атақты сахабаларға (Алла олардан разы болсын) жолығып, сөйлесті. Олар ұлының билікке лайық еместігін айтып, басқа кісіні таңдауды дұрыс деп санады. Алдыңғы халифалар кезеңінде қолданылған үш нұсқа ұсынылды:

1. Алла Елшісі (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) қалай еткен болса, солай әрекет ету: өзінің ізбасарын таңдауды мұсылман жамағатына қалдыру, яғни олар өздері халифаны сайлайды.

2. Әбу Бәкр (Алла оған разы болсын) жасағандай жасау: Пайғамбардың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) жанұясынан болмаған, алайда мұсылмандардың барлығы танитын кісіні ұсынатын, әрі олар барлығы бірауыздан басшылыққа тағайындауға келіскен болуы керек.

3. Омардың (Алла оған разы болсын) ұстанымын қабылдау, ол бұл мәселені алты сахабаның шешіміне қалдырған.

Сахабалар осы үш нұсқаны қолдануды үгіттеп, басқаша бір пікірді қабылдауға келіспеді.

Муауияның (Алла оған разы болсын) кезеңінде Сирия және Ирақ тұрғындары Язидті сайлауды жөн көрді. Басқа мұсылмандар мұны естігенде ел арасында бүлік шықпас үшін осы таңдауға келісті. Алайда Мәдинадағы мұсылмандар, әсіресе, Хусейн, Абдуллаһ ибн Зубайр (Алла олардан разы болсын) сынды сахабалар Язидті қабылдамай, оның халифалыққа лайық емес деген пікірлерінен қайтпады. Бұл ахуал хижраның 60 жылы Режеп айында Муауия қайтыс болып, Язид билік басына келгенге дейін жалғасын тапты.

Язидтің билік басына келуі

Язид билік басына келгенде әрбір мұсылманнан ант берулерін (байя) талап етті. Билік және басқару секілді маңызды істерде өткізілетін адалдыққа ант беру үрдісі араб елдерінің дәстүрі еді.

Язидтің ант алу талабы жайындағы хабары Хусейнге (Алла оған разы болсын) де жетті, бірақ ол Язидке ант бермеді. Егер Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) немересі Язидтің беделін мойындаған болса, бұл мұсылмандар басшысы ретінде қадірсіз бір адамның беделін мойындағанмен тең еді. Сол себепті Язид үшін Хусейннің құптауы аса қажет болды.

Язид Мәдинаның губернаторы Валидке Хусейн ибн Әлиді (Алла оған разы болсын) ант беруге мәжбүрлеуін тапсырды. Хусейн (Алла оған разы болсын) бас тартып, әйгілі мына сөздерін айтты: «Менің қандас жақындарым ешқашан билікке Язидке қандас болған біреуді қабылдамайды». Сосын Хусейн хижраның 60 жылы Режеп айының 28-іне Мәдинадан Меккеге көшіп кетеді. Ол Шағбан айының басынан бастап Зул-кадаға дейін Меккеде болады.

Хижраның 60 жылы Рамазан айында Куфа халқы халифат басшысының құқығына Хусейнді (Алла оған разы болсын) лайық деп есептеді. Жақын арада Меккеге Куфадан көптеген хаттар ағылып келіп жатты, онда Хусейннің (Алла оған разы болсын) адалдығы мен дұрыстығын растап, Язид ибн Муауияның билігіне қарсылық жасауға үндеу сөздері жазылған еді. Белгілі бір күндері Меккеге Куфадан 600-ге жуық хаттарымен елшілер келіп жатты, олар Хусейнді (Алла оған разы болсын) қолдайтындарын бар ынталарымен айтып жатты.

Куфа тұрғындарының Хусейнді (Алла оған разы болсын) қолдайтыны жайлы уәдесі

Хусейн (Алла оған разы болсын) немере бауыры Муслим ибн Акилді Куфаға жағдайды біліп қайтуы үшін жөнелтеді. Егер барлығы хаттағымен тура болса, Муслим Хусейнге (Алла оған разы болсын) хабарын береді де, ол жанұясымен Меккеден Куфаға көшіп, Муслимге қосылар. Муслим Куфаға хижраның 60 жылы Зул-када айында келеді. Куфа халқы Муслимнің келгенін естігенде оған келіп, Хусейн (Алла оған разы болсын) үшін өмірлері мен мал-мүліктерін сарп етуге даяр екендіктеріне салтанатты түрде уәде береді. Хусейнге (Алла оған разы болсын) ант берушілердің саны 18 мыңға жеткенде Муслим Хусейнге адам жіберіп, куфалықтардың анты жайында хабар беру туралы шешімге келді.

Ибн Зиядтің Муслим ибн Акилді өлтіруі

Мұны естіген Язид ибн Муауия Куфаның басшылығынан Нуман ибн Баширді алып тастап, қатыгез Убайдулла ибн Зиядты тағайындайды, оған Хусейнмен (Алла оған разы болсын) болар шайқаста қатыгезді түрде айқасу бұйырылған.

Хани ибн Урваның үйінде жасырын тұрып жатқан Муслим ибн Акил енді шешуші айқастың уақыты келгенін түсінді. Ол Хусейнге (Алла оған разы болсын) адал болуға ант берген 4000 кісіні жинап, губернатордың бекінісіне қарай бет алды.

Қақпаның алдына келген куфалықтар мен Муслимді көрген Ибн Язид Куфаның кейбір көсемдерін оларға жібереді, солар арқылы адамдарды Муслимнің дегенінен қайтарып, Дамасктен әскер келгенде оларға қауіп төнетінін айтып қорқытады. Абыржыған аналар ұлдарына: «Үйге қайт, мұнда басқа адамдар да жетерлік», - дейді, әкелер қаһарлы үнмен ұлдарына: «Ертеңгі күні Дамасктен сириялық әскер келгенде не болады?» деп ескертеді.

Ақырындап қақпаның алдында тұрған адамдар Муслим ибн Акилді қалдырып кете барды. Күн батарда оның қасында бар-жоғы 30 адам қалды, ол енді ғана Куфаның даласында расымен де жападан-жалғыз қалғанын түсінді.

Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) немересіне салтанатты түрде ант берген 18 мың адамның ішінде енді Ибн Акилді қолдайтын ешкім қалмады.

Ақыр аяғында Муслимді жасырынып жатқан үйден тауып алып, Ибн Зиядтың алдына алып келеді. Оны аямайтынын Муслим білген еді. Ол өзінің халіне жылап тұрған жоқ еді, дәл қазір шөл даланы кесіп өтіп, алдағы бейшара өміріне келе жатқан Хусейн мен оның жанұясын уайымдап тұр еді.

Ол біреудің оған барып, өзінің мынадай хабарын жеткізуін өтінді: «Мені сізге Ибн Акил жіберді. Ол былай дейді: «Жанұяңмен қайта кері қайт. Куфа халқына сенбе. Олар маған да, саған да өтірік айтты, сол үшін өтірікшілерге сенуге болмайды»».

Дәл сол күні, Зул-хиджаның 9-ына, арапа күні, Муслим губернатордың бекінісінің тұсында жазаланып өлтірілді.

Хусейннің (Алла оған разы болсын) Куфаға баруы

Осы уақытта Хусейн (Алла оған разы болсын) өзінің жақындарымен Куфаға келе жатқан-тын. Ол Муслимнің өлгенінен хабарсыз еді, тек оның Куфаға шақырған хаты бойынша әрекет етіп отырды.

Хусейн Куфаға өзінің хабаршысы Кайс ибн Муширді жіберіп, куфалықтарға жақын арада келетінін хабарлайды. Хабаршыны Ибн Зияд ұстап алады да, оған бекіністің жоғарғы жағына шығып, Хусейн (Алла оған разы болсын) мен оның әкесіне қарғыс айтуын бұйырады. Алайда оның орнына хабаршы Куфалықтарға қарап, Хусейн мен әкесі Әлиді (Алла олардан разы болсын) мадақтап, оның жолда келе жатқанын айтады, олардан алдында уәде еткендеріндей көмектесулерін сұрайды. Ол сөз соңында Ибн Зиядты лағынеттеп, сөгіс айтады. Ибн Зиядтың бұйрығы бойынша ол төменге құлатылып, өлтіріледі. Мұндай қатал бұйрықтарға қарамастан, Куфа халқы селқостықпен қарап тұрды.

Меккедегі беделді сахабалар мен олардың балалары Хусейнді (Алла оған разы болсын) Куфаға бару райынан қайтаруға тырысты, немесе, егер ол баруға нық шешім жасаған болса да, бұл қауіпті сапарға әйелдер мен балаларды алмауын айтты. Ол Кағба тұсында өзінің әйгілі уағызын айтып, өзінің кетуінің себебін де түсіндірді, ол Қағбаның қиратылуын қаламады, себебі оның қарсыластары шеттен шығып, Исламның барлық қағидаларын бұзуға даяр еді.

Хусейн (Алла оған разы болсын) өзінің кетуін діни міндеті деп білді, Алла разылығы үшін кетуге бел буды, дегенмен де, алда тұрған қауіп-қатер жайында хабардар еді. Ол хижраның 60 жылы Зул-хиджа айына тұспа-тұс уақытта жолға шықты, бірақ ол әлі Муслим ибн Акил мен Кайс ибн Муширдің тағдыры жайлы білген жоқ-тын.

Бір айға жуық созылған қиын сапардан соң ол жақтастарымен Ираққа келеді. Дәл сол жерде ол куфалықтардың сатқындығы мен Муслим мен Кайстың өлімі жайлы естиді.

Қайғылы оқиғаны естіп, көптеген серіктестері кері қайту жайлы айтады, себебі оның Куфада достары жоқ етін. Алайда Муслимнің жанұясы туысының қаны үшін кек алуға барамыз деп шешті.

Ақырында Хусейн (Алла оған разы болсын) баруға бел буды.

Дұшпанмен кездесу

Хусейннің (Алла оған разы болсын) керуені мен Әхлі Бейт мүшелері хижраның 61 жылы Мухаррам айының 2-сіне Кербелеге жетті. Олар лагерін құрғақ, тақыр жерге құруға мәжбүр болды.

Оларды бұл жерде Хурр ибн Зияд бастаған 1000 адамнан тұратын Ибн Зиядтың басты әскері қоршап алады. Хусейн (Алла оған разы болсын) жауынгердерден: «Сендер бізбен біргесіңдер ме әлде қарсысыңдар ма?» деп сұрайды. Олар: «Әрине, қарсымыз», - деп жауап береді. Хусейн (Алла оған разы болсын) сол кезде оларға былай дейді: «Егер сендер алдында жазған хаттарың мен хабаршыларыңнан жеткізген пікірге қарсы ұстанымда болсаңдар, мен туған өлкеме ораламын». Әскер басшысы Хурр олардың Мәдинаға қайтуына жол бермеді. Хурр: «Маған сендермен шайқасу бұйырылмады, сендерді Куфаға жеткізгенде дейін қастарыңда болу бұйырылды», - дейді. Бұл екі топ осы жерде Хусейнге (Алла оған разы болсын) ұйып, намаз оқыды. Осы тұста Хусейн (Алла оған разы болсын) уағыз айтып, өздерінің келу себебін де түсіндірді.

Осы арада Хусейнге (Алла оған разы болсын) қарсыласу үшін Куфа губернаторы Ибн Зиядқа бұйрық түсті. Ол Омар ибн Саад бастаған 4000 қолды Хусейнмен (Алла оған разы болсын) шайқасуға аттандырды.

Ибн Зияд Омар ибн Саадқа былай деп бұйырады: «Хусейн мен оның жақтастарына су алатын жолды жауып таста және бір де бір тамшы алуларына мүмкіндік берме». Хусейнде (Алла оған разы болсын) енді тек бір ғана таңдау қалды: Язидтің алдында ант беру. Ибн Саад бұйрық бойынша Евфраттың бойына салт атты адамдарын қойып, суға баратын жолдың бәрін жауып тастайды.

Хусейннің (Алла оған разы болсын) серіктерінің бірі Омар ибн Саадпен сөйлесіп, су алуға мүмкіндік сұрағысы келді, бірақ оған ол келіспеді. Бұл қоршау Мухаррамның 10-ы, шайқастың бітуіне дейін жалғасты.

Хусейн (Алла оған разы болсын) түнде Ибн Саадқа келіп, бұл мәселені талқылауды және үш нұсқаның бірін таңдауды ұсынды: оларға келген жерлеріне қайтуға рұқсат беру немесе мәселені Язидтің өзімен шешуге мүмкіндік беру я болмаса олар мұсылман мемлекетінің шекарасынан асып, жай ғана ғұмыр кеше береді. (Осы тұста мән беріңіз: кейбір тарихшылар соңғы екі нұсқаның болғанына келіспейді).

Ибн Зиядқа хабарды естірткенде бұл Хусейн билеушіге бағынғысы келгенінің белгісі деп айтады. Бірақ Шиммир Дил Жухан болса Ибн Зиядты бұл сөздерге сенбеуге шақырып, егер Хусейнді жіберсе, ол үлкен әскермен қайтып келуі мүмкін екендігін ескертті. Ибн Зияд Шиммирдің айтқан кеңесін қабыл алып, көпке создырмай шайқасты бастауын бұйырды.

Әскер Мухаррамның 9-ы күні түстен кейін Хусейннің лагеріне жақындап бастады. Осы кезде Хусейн (Алла оған разы болсын) Аббас ибн Әлиді Ибн Саадқа жіберіп, ертеңгі таңға дейін күтуін сұрады, ол өзінің адамдарымен түні бойы құлшылық жасап, дұға еткісі келді. Ибн Саад келісімін беріп, шайқасты кейінге қалдырды.

Омар ибн Саадтың шайқасты бастамайтын сыңайын байқаған Ибн Зияд оның орнына әскербасына қатыгез Шиммир Дил Жуханды (өзінің басты сардары) тағайындады.

Хусейннің (Алла оған разы болсын) түсі

Хусейн (Алла оған разы болсын) өзінің шатырына қарама-қарсы жерде отырғанда ұйқысы келіп, көзі ілініп кетті. Біршама уақыт өткен соң ол оянып кетеді, әпкесі Зейнеп не болғанын сұрайды.

Хусейн (Алла оған разы болсын) түсінде Алла Елшісін (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) көргенін және бұған жақын уақытта кездесетіндіктерін айтқанын жеткізеді. Бұл Мұхаррам айының 9-ы еді.

Хусейн (Алла оған разы болсын) өз адамдарын жинап, оларға түн ортасында лагерді тастап, қараңғы жамылып қашуларын айтады, себебі онымен бірге қалса өлім қаупі төніп тұрғанын түсіндіреді.

Бірақ оның бір де бір серіктесі оны тастамады, сөйтіп барлығы бірге оның жанында қалды. Хусейн (Алла оған разы болсын) және оның жақтастары түні бойы көз ілмей, намаз оқып, дұға жасаумен өткізді.

Шайқастың басталуы

10-шы Мұхаррамда Хусейн (Алла оған разы болсын) өзінің серіктерімен таң намазын оқыды. Ол Зухайр ибн Қайнды әскерінің оң қанатына, Хабиб ибн Музайрды сол қанаттың әскербасы етіп тағайындап, өзінің қандас бауыры Аббас ибн Әлиді туды ұстаушы етіп қойды.

Хусейннің әскерінде 32 салт атты және 40 жаяу әскер болды. Хусейн (Алла оған разы болсын) адамдарды Алла разылығы үшін өзіне бірігуге және Әхлі Бәйтті қорғауға шақырды. Оның сөздері Хурр ибн Язидке әсер еткені соншалық, ол Омар ибн Саадтан бас тартып, Хусейнге (Алла оған разы болсын) келіп қосылады.

Омар ибн Саад алға шықты да, садақпен оқ атып былай деді: «Айтқан сөздеріңді билеушінің алдында да айт, сонда мен ең бірінші саған еремін». Ибн Саадтың әскері Хусейнге қарай садақпен оқ жаудырып, оның біршама серіктері мерт болады. Зухайр ибн Қайн бастаған он шақты адам ерлікпен соғысады, қарсы тұрған жаяу әскерге алғаш соққы жасап, апай-топай кері қашқан сириялық әскердің сол қанатын қиратады. Мұны көрген сирия әскері тез кері шегініп, жебе мен найзаны қолданбау туралы келісімді бұзады. Бұл келісім Хусейннің жақтастары санының аздығына орай жасалынған еді.

Хусейн (Алла оған разы болсын) мен оның серіктестері шайқасу үстінде

Амр ибн Хажжаж Хусейн әскерінің оң қанатына шабуыл жасайды, бірақ оның адамдары берілмей, тізе бүгіп, найзаларын алға қарай бағыттайды. Осылайша олар қарсы жаудың аттарын үркітеді.

Салт аттылар бұларға төтеп бергенде, Хусейннің адамдары оларға жебелерін қарсы жаудырып, біразын өлтіреді, басқаларын жарақаттайды. Амр ибн Хажжаж өз адамдарына былайша ұрандай берді: «Өз дінінен бас тартқан әрі жамағатты тастап кеткендермен соғысыңдар!» Мұны естіген Хусейн: «Құрып кеткір, әй, Амр! Сен шынымен адамдарды маған қарсы айдап салып жатырсың ба?! Сонда біз діннен бас тартып, сендер дінді жақтаушы болғандарың ба?! Жанымыз тәнімізден шыққан кезде, арамыздағы қайсымыз отқа түсуге лайық екенін білесіңдер!»

Әйелдер мен балалар отырған лагерге жебелер түсу қаупін болдырмас үшін Хусейннің серіктестері қарсыластармен шайқасқа шықты. Бурайр ибн Хузайр, Муслим ибн Аусаж, Хабиб ибн Мазахир сияқты әскерлер Хусейнді жаудан қорғау кезінде мерт болады. Олардың әрқайсысы өлер алдында көптеген жаудың қарасын өшіреді, себебі олар қарсыластарынан өздерінің батылдықтарымен әлдеқайда мықты еді.

Хусейннің (Алла оған разы болсын) серіктерінің барлығы дерлік мерт болғанда, туыстары оны қорғауға рұқсат беруін сұрады. Пайғамбардың (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) жанұясы, Бану Хашим руынан болған кісілер жауға қарсы аттанады. Хусейннің ортаңғы ұлы Әли Әкбар ибн Хусейн алғаш болып шайқасуға әкесінен рұқсат алады.

Бану Хашим арасынан Әли ибн Әбу Тәліптің ұлдары, Хасан ибн Әлидің ұлдары, Хусейн ибн Әлидің ұлы, Абдуллаһ ибн Жафар ибн Әбу Тәліп пен Зейнеп бинт Әлидің ұлы, Акил ибн Әбу Тәліптің ұлдары, сонымен қатар Муслим ибн Акилдің ұлы көз жұмады. Хашим руынан жетпіс екі адам азап шегіп өледі, соның арасында Хусейн де (Алла оған разы болсын) болды.

Аббас ибн Әлидің (Алла оған разы болсын) қазасы

Аббас ибн Әли су алу үшін Евфратқа қарай жөнеледі. Оған қарай дұшпан қолы оқ жаудырады, бірақ ол жауды көп зиянға ұшыратып құтылып кетеді де, су ала алады. Ол бірден теріден жасалған месті суға толтыра бастайды. Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) немересіне деген құрметінен өзі шөлдеп тұрғанына қарамастан бір жұтым да ішпейді. Ол месті оң иығына көтеріп алып, кері қарай шатырлар тұрған жаққа қайтады.

Омар ибн Саад әскеріне Аббасқа шабуыл жасауын бұйырып, былай дейді: «Егер ол өз лагеріне су ала алатын болса, біз оларды жеңе алмаймыз». Көптеген әскерлер оны қоршап алып, оның жолына тосқауыл жасады. Олар оның оң қолын шауып түсіреді, бірақ ол болса месті сол иығына қойып, ары қарай жылжи береді. Жаулары оның екінші қолын да кесіп еді, ол месті аузымен тістеп ұстап алды.

Саад әскері оған оқ жаудырып, бір жебемен су толы месті жарып, суды төгіп жібереді, бір жебе оның көзіне кіріп, өзі аттан құлап түседі. Өмірінің соңғы шақтарында Аббас ибн Әли көзіндегі қанды сүртіп, Хусейнді (Алла оған разы болсын) көргісі келді.

Хусейн ибн Әлидің (Алла оған разы болсын) қазасы

Хусейннің (Алла оған разы болсын) адал достары оны қорғады. Жаулары оған шабуыл жасай берді, бірақ әр кезде олардың шабуылдары тойтарылып қала берді. Бесін намазының уақыты кіргенде оның көптеген достары мерт болған еді, ол намаз оқу үшін шайқасты тоқтата тұрғысы келді. Алайда шайқас сұрапылды болғаны соншалық, ешкім оның (намаз оқуға) шақыруына құлақ аспады, сол себепті аттың үстінде өзі жалғыз намаз оқуына тура келді.

Бесіннен кейін жаулары Хусейнді (Алла оған разы болсын) қуып жетіп алды. Оның жүзіне тас лақтырып жатты. Ол бетінен қанды сүртейін дегенде оның кеудесіне жебе келіп қадалды, да ол:

«Алланың атымен және Алланың дінімен», - деген сөздерді айтады. Сосын басын көтеріп: «Иә, Алла! Олар Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) қызының ұлын өлтіріп жатқанын Сен білесің». Сөйтіп ол кеудесіндегі жебені суырып алағаны сол еді, жарақатынан қан бұрқырай аға жөнеледі, ол осылайша қатты әлсізденіп, шайқасуға дәрмені қалмады.

Дұшпандары Хусейнмен (Алла оған разы болсын) шайқасуға батпай тұрады да, кейін оны қоршап алады. Осы кезде оның немере інісі, кішкене ғана бала, Абдуллаһ ибн Хасан көкесін қорғау үшін шатырдан жүгіріп шығады. Әскердің бірі Хусейнді (Алла оған разы болсын) өлтірмек болған кезде Абдуллаһ оны қолымен жауып қалады, бірақ жау оның қолын шауып түсіреді. Хусейн (Алла оған разы болсын) Абдулланы құшақтап алды, бірақ ол кезде бала өліп кеткен еді.

Ақырында Шиммир Дил Жухан өзімен он адамды алып, Хусейнге (Алла оған разы болсын) қарсы шабуылға шығады. Өзінің ауыр жарақаты мен шөлдегеніне қарамастан Хусейн (Алла оған разы болсын) дұшпандарымен шайқасуды тоқтатпайды. Тарихшылар бұны теңдесі жоқ оқиға деп есептейді: балалары мен достары мерт болған, өзі ауыр хал үстінде, әбден шөлдеген ол шайқасуды жалғастыра береді. Өзінің әскерлері Хусейнді (Алла оған разы болсын) өлтіруге қорқып тұрғанын байқаған Шиммирді бұл істі жасауға нағыз оңбағандарды жөнелтеді. Осылайша Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) немересі, сол уақытта жер жүзіндегі ең мейірімді адам, зұлымдардың қолынан азап көреді. Инна лиЛләһи уә инна илейхи ражиун.

Сол кезде Шиммир Хаули ибн Язидке аттан секіріп түсіп, Хусейннің (Алла оған разы болсын) басын шауып алуды бұйырады.

Шайқастан кейін

Ибн Саадтың әскері Хусейннің лагерін талауға баса көктеп келді. Алба-жұлба, жалаңаяқ, туыстарын жоқтап тұрған Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) жанұясындағы әйелдерді олар қуып шығарды. Әйелдер әскерлерден Хусейн (Алла оған разы болсын) қайтыс болған жерге баруға мұрша берулерін өтінді. Жақындарының өлі денелерін көргенде олар боздап жылап жібереді. Сосын Сакина бинт Хусейн әкесінің денесін өзін басқа біреулер сүйреп әкеткенге дейін құшақтап жатты.

Осыдан кейін Омар ибн Саад кейбір салттыларына Хусейннің (Алла оған разы болсын) сүйегін таптап тастауын бұйырды. Шейіттің денесіне жасалған қорлық кеш батқанға дейін созылды.

Омар ибн Саад Хусейннің басын Ибн Зиядқа жіберді, себебі ол басты қадаға шаншып, бүкіл Куфа халқына көрсетіп өтуді бұйырған еді.

Кербеледен Куфаға дейін, Куфадан Дамаскке дейінгі жол бойында Хусейннің әпкелері Зейнеп пен Умм-Кульсум және ұлы Әли ибн Хусейн мұсылман еліндегі адамдарға Кербеледе болған жауыздық жайлы шындықты айтып жүрді.

Әхлі Бәйт мүшелері бір жыл бойы Дамаскте тұтқында болады. Бұл кезде кейбір тұтқындар қайғыдан қайтыс болады, соның ішінде Сакина бинт Хусейн де бар-тын. Дамаск адамдары жиі түрмеге келіп тұрушы еді, Зейнеп пен Әли осы сәтті пайдаланып, Хусейннің көтерілісінің себебін түсіндірді.

Тарихшылардың жазуы бойынша, Хусейн (Алла оған разы болсын) қайтыс болғаннан кейінгі екі не үш айдың ішінде жағдайдың аса қиын болғаны соншалық, күн көтеріліп, сәулелері үйлердің қабырғаларына түскенде, адамдардың көзіне керегелер қанға боялғандай болып көрінетін.

Абдуллаһ ибн Аббас (Алла оған разы болсын) түсінде Алла Елшісін (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) көргенін имам Байхаки жеткізуде. Бұл шаңқай түс кезі болатын, Пайғамбар (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) бір нәрсеге қатты қобалжулы екен. Ол қолында қанға толы шыны ыдысты ұстап тұрды. Абдуллаһ одан бұл нендей ыдыс екенін сұрағанда, Алла Елшісі (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) бұл Алланың алдына апаратын Хусейннің қаны деп жауап береді.

Хусейннің (Алла оған разы болсын) өлімі жайлы хабар Мәдина қаласына бұл оқиғадан кейін төрт күннен соң жетті. Санау бойынша қараса, Ибн Аббас бұл түсті дәлме-дәл Хусейн (Алла оған разы болсын) қайтыс болған кезде көрген екен.

Имам Тирмизи Сальмадан (Алла оған разы болсын) жеткізуде: бір күні ол Умм Саләмаға (Алла оған разы болсын) жолығуға келгенде, оның жылап отырғанын көреді. Одан не үшін жылап отырғанын сұрап еді, Умм Саләма былай деп жауап қатты: «Мен түсімде Алла Елшісін (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) жаман бір кейіпте көрдім, оның сақалы мен шашы шаң-шаң болып кетіпті. Мен одан не болғанын сұрағанымда, Хусейннің (Алла оған разы болсын) азапты өлімі кезінде қасында болғанын айтты».

Имам Зухридің (рахимахуллах) пайымдауы бойынша, Хусейнді (Алла оған разы болсын) қинап өлтіруге қатысқан адамдардың ешбірі де азаптан құтыла алмады, тіпті бұл өмірде-ақ жазаларын көрді. Кейбірі өлтірілді, кейбірі соқыр болып қалды, кейбіреуінің жүзі қарайып кетті, кейбірі танымастай кейіпке дейін өртелді, және т.б. Бұл тек олардың арғы өмірге барғанда көретін азаптарының бірқатар мысалы ғана етін, яғни бұл өмірде басқа адамдарға сабақ болуы үшін.

Қадірлі Әхлі Бәйт жанұясына деген махаббат дініміздің ажырамас бір бөлігі болып табылады. Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) жанұясына жасалған қастандық пен сатқындықты ешкім ұмытпауы тиіс. Мұсылмандар Хусейннің (Алла оған разы болсын) Куфаға бара жатқандағы айтқан мына насихат сөздерін есте сақтауы керек:

«Мен сіздерді Алланың Кітабын және Алла Елшісінің (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетін қорғауға, сонымен қатар,Ислам заңдарын жүзеге асыруға ұмтылуға шақырамын».

Хусейннің мақсаты мен міндеті қанаушылық пен зорлық-зомбылыққа қарсылыққа құрылған еді.

_____________________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz

Published in Тарих

Tagged under

Be the first to comment!

Понедельник, 26 Октябрь 2015 15:48

Бас мүфти Кентаудағы жаңа мешіттің ашылуына қатысты

Кентау қаласында сәні мен сәулеті жарасқан «Балаби қары» атындағы зәулім мешіттің ашылу салтанаты болып өтті.

Оған арнайы ҚМДБ-ның төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы хазрет елімізге белгілі бірқатар зиялы қауым өкілдері қатысты.

Салтанатты жиын найб мүфти, «Әзірет Сұлтан» мешітінің Бас имамы Серікбай қажы Сатыбалдыұлының қасиетті Құран Кәрімді тиләуат етуімен басталды.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы хазрет Кентау қаласының 60 жылдық мерекесімен құттықтап, жаңа мешіт ел бірлігі мен ынтымағына қызмет ете берсін дей келе: «Құрметті бауырлар! Біздер қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған бейбіт, тыныш заманда өмір сүріп отырмыз. Құлшылық жасауға барлық азамат құқылы. Бабаларымыз жасырын түрде Жаратушыға жалбарынған кешегі атеистік дәуірді артқа тастап, имандылық жолын ұстануға толық мүмкіндік туған тәуелсіз елде күн кешудеміз. Біз бодандықтың қасіретін көрген елміз. Ал қазір, Құдайға шүкір, ешкім бізге неге намаз оқыдың, неге мешітке барып жүрсің демейді. Біз осындай бостандық заманның қадірін сезініп, Құдайға құл, адамға ұл болуды, имандылықты ту етуді мақсат тұтуымыз керек.» - деді Бас мүфти. Сөз соңында дәстүрге сәйкес жаңа мешіттің кітапханасына қасиетті Құран Кәрімді тарту етті.

Осы сәні мен сәулеті жарасқан мешітті осы елдің тумасы ақын, кәсіпкер Рахым қажы Балабиев ақсақалдың ұрпақтары салып, ел игілігіне берді.

Мешіт хасбеті солтүстік батысқа қаратылған. Темірден иілген оюлы қақпалар орнатылған. Қақпаның оң жағына мешіт әдебін сақтау туралы тақта жазылған. Қақпадан кіргенде жайқалған шыршалар мешіттің сыртқы келбетіне сән береді. Мешіт алаңы 1,2 г/а шаршы метр жерді алып жатыр. Мешіттің айналасы көгалдандырылған және шыршалармен көркейтілген. Айналасына жарық сәулесі көмкеріліп, орнатылған прожектрлер күмбез бен мұнараларына жарық шашады. Мешіт бір қабатты, биіктігі 4 метр, ені 12 метр, ұзындығы 24 метр, көк түсті жеті мұнарасы мен күмбезі бар.

Ғимаратта дәрісханалар және намаз оқитын үлкен зал, сонымен қатар әйелдер намаз оқитын 70 адамдық арнайы бөлмесі бар. Үлкен залда 500 намазхан емін-еркін намаз оқиды. Имам бөлмесі қазіргі талапқа сай компьютермен, принтермен, сканермен, ксерокспен, сымтетікпен, факспен, кітап сөрелері және жиһаздармен жабдықталған. Кітапханада кітап сөрелерімен қоса оқырмандарға кітап оқуға жағдай жасалынған. Жаңа мешіт құтты болсын, ағайын!

Мұхамеджан Естеміров
ҚМДБ-ның ОҚО бойынша өкіл имам орынбасары

Published in Жаңалықтар

Tagged under

Be the first to comment!

Понедельник, 26 Октябрь 2015 15:44

Қызылжарда республикалық қарилер жарысы мәресіне жетті

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының бастамасымен Солтүстік Қазақстан облыстық «Қызылжар» орталық мешітінде 22-23 қазан күндері өңіріміздің біртуар азаматы, қари Ғабдулбари Төлегенұлының 100 жылдық мерейтойына арналған Құран қарилардың жарысы өз мәресіне жетті.

Жарыс алдында Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Солтүстік Қазақстан облысы бойынша өкіл имамы Кенжетай қажы Байкемелұлы Құран жарысына келген қонақтарды құттықтап, Құран жарысына қатысушы қариларға сәттілік тіледі.

Бұл алқалы жиынға арнайы Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының шариғат және пәтуа бөлімі меңгерушісінің орынбасары Сансызбай Шоқанұлы келген болатын. Өз сөзінде жарыстың жоғары деңгейде өтуіне сәттілік тілеп, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының арнайы құттықтауын жеткізді: «Қымбатты қарилар! Бүгінгі байқауда абыроймен топ жаруларыңызға тілектеспін. Бүгінгі сыннан сүрінбей өтетіндеріңізге мен сенемін. Сіздерге Алла жар болсын!» деді Сансызбай Шоқанұлы.

Бірінші күні еліміздің әр облысынан келген 30 қари таңертеңгі сағат 10:00-ден бастап, Құран оқуда өз бақтарын сынады. Жарыстың бірінші кезеңі кешкі сағат 20.00-ге дейін жалғасты. Әділ қазылардың шешімімен келесі он қари екінші кезеңге өтті.

Жарыстың екінші күні бақтарын сынаған он қари өздерінің Құран жаттауда, оны мәнерлеп оқуда аса біліктіліктерін көрсетіп, мешітке келген халықтың ықыласына бөленді.

Жарыстың қорытындысы бойынша бас жүлдені Шымкент қаласынан келген Шаисмаилов Шавкат (1000000 теңге), 1-орынды Алматы қаласынан келген Құрбан Яхия (700000 теңге), 2-орынды қызылжарлық қари Амиршоев Умар (500000 теңге), 3-орынды Алматы облсынан Есмұрзаев Бауыржан (300000 теңге) иеленді. Бірінші кезеңнен кейін сүрінген 20 қариға 50000 теңгеден ынталандыру сыйлығы таратылды.

Жарыс соңында «Қызылжар» жұртшылығына дастархан жайылып, қаламыздың «Погодина» театрында рухани кеш ұйымдастырылды.

Published in Жаңалықтар

Tagged under

Be the first to comment!

Пятница, 23 Октябрь 2015 10:07

Әсерлі өткен кездесу

Жуырда облыстық «Марал ишан» мешітінің найб имамы Дархан Манарбекұлы, Қостанай қаласының православ шіркеуінің өкілі Веталий Клеба және облыстық Дін істері жөніндегі басқарманың бөлім меңгерушісі Сапарғали Абдиев А. Байтұрсынұлы атындағы Қостанай мемлекеттік университетінде болды.

Онда олар студенттермен рухани келісім күнінің маңыздылығы, қоғамға берер пайдасы, Қазақстан мұсылмандарының тұғырнамасы атты құжатта көрсетілген діни басқарманың негізгі ұстанымы және теріс діни ағымдардан сақтану жөнінде әңгіме өткізді. Кездесу студенттерге үлкен әсер қалдырды

Сондай-ақ сол күні облыстық «Марал ишан» мешітінің найб имамы Дархан Манарбекұлы А. Байтұрсынұлы атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің студенттерімен болған басқосуда «Ислам діні- ынтымақ діні» тақырыбында уағыз айтып, олардың дүниетанымдарын кеңейтуге ықпал етті. Мұндай жылы жүзді жүздесулер алдағы кездері де жалғасын таппақ.

ҚМДБ-ның Қостанай облысы бойынша
өкілдігінің баспасөз қызметі

Published in Жаңалықтар

Tagged under

Be the first to comment!

Понедельник, 19 Октябрь 2015 16:32

Сәләфилер: «Әбу Ханифаның ақидасы басқа, Мәтуриди ақидасы басқа», - дейді. Бұған не дейсіздер?

1-Сұрақ. Әссәләмуғалейкум! Мәтуриди ақидасын ұстану уәжіп пе? Мен Ханафи мәзхабындамын. Ақиданы да Әбу Ханифаны ұстансам болмайды ма?

Нұрлыбек

2-Сұрақ. Әссәләмуғалейкум! Сәләфилер айтады: «Әбу Ханифаның ақидасы басқа, Мәтуридидікі басқа», - деп. Бұған не дейсіздер?

Дәурен

Уағалейкум әссәләм уә рахматтуллаһи уә бәракәтуһ!

Матуриди ақида мектебінің іргесі Әбу Ханифаның реттеп кеткен сенім негіздеріне қаланған. Имам Ағзамның жазған ақида негіздерін кейіннен методикалық тұрғыда түсіндіріп, өз алдына ақида мектебіне айналдырған Әбу Мансур Мәтуриди еді[1].

XVII-ғасырда өмір сүрген «кәләм» және «фиқһ» ғылымдарының білгірі Ахмәд ибн Хасан Баязизаде (1687 ж.қ.) есімді ғалым өзінің «Ишәратул Мәрам» атты еңбегінде былай деп өтеді:

«Имам Мәтуриди Әбу Ханифадан жеткен «сенім негіздерін» өзінің кітаптарында бұлтартпас дәлелдермен нықтап, сол ақида негіздерінің аясында туындаған тұжырымдамаларын (тәфариъ-تفاريع) нақты айғақтармен пысықтады...»[2]

Осы орайда, Баязизаде Әбу Ханифаның ақидаға қатысты айтқан сөздерін бір араға жинақтап «әл-Усулулул Мүнифа лил Имам Әби Ханифа» деген атаумен кітап қылып шығарған кісі. Кейіннен аталмыш кітапқа «Ишаратул Марам мин Ъибәратил Имам» деген атпен түсіндірме жазды. Бұл кітап әлі күнге дейін өз құндылығын жоғалтқан емес.

Сондай-ақ, Имам Матуридидің «Китабут Таухид» атты еңбегін зерттеп, зерделеген дін мамандарының бірі Мысырлық Доктор Фатхуллаһ Халиф Әбу Ханифа мен Имам Мәтуриди арасындағы байланысты былай түсіндіреді:

«Әбу Ханифаның ақидаға жазған еңбектері көбінесе Ислам сенім негіздерін (қысқаша) баяндап өткен. Көп жерде дәлел және нақты, айқын айғақтар көрсетілмеген. Ал, Имам Мәтуридидің арқасында, Әбу Ханифаның айтып кеткен ақида негіздері тек, сенім негіздері ғана емес, ғылыми болуына да қол жеткізді...»[3]

Сол себепті, Әбу Ханифаның айтып кеткен ақида негіздері мен Мәтуриди мәзхабындағы ақида негіздері арасында айырмашылық жоқ деп, сенімді түрде айта аламыз.

Сөзім дәлелді болуы үшін, төменде Әбу Ханифа (р.а.) мен Имам Мәтуриди арасындағы кейбір ақида мәселелерін салыстырмалы түрде бере кетейін.

ЕСКЕРТУ: жазбамды барынша қысқа қылуды көздеп отырғандықтан, бұл жерде кейбір ақида мәселелері ғана сөз болады. Әсіресе, көпшілік оқырманға таныс тақырыптар таңдалып беріледі. Айтылмай қалған ақида тақырыптарында сәйкестік жоқ деген ой қалыптаспауы тиіс.

1. Алланың кәләм сипаты

Әбу Ханифа (р.а.): «Алла Тағаланың сипаттары жаратылыстардың сипаттарынан басқа (оларға ұқсамайды)... Алла сөйлеуші, бірақ, (Оның сөйлеуі) біздің сөйлегеніміз сияқты емес. Біз сөйлегенде (белгілі) құралдардың көмегімен (ағзалардың көмегімен) және әріптердің көмегімен (дыбыстау арқылы) сөйлейміз. Ал, Алла Тағала ешқандай құралдың көмегінсіз және әріптердің көмегінсіз сөйлейді. Өйткені, әріптер жаратылған. Алла Тағаланың сөзі болса, жаратылмаған...»[4]

(Фиқһуль әкбәр)

Имам Мәтуриди: «Алланың әзәлдән сипаты болып табылатын Кәләм (сөйлеуші) сипаты әріптерден және дыбысталудан тұрмайды...» [5][6].

(Тә'уиләтул Құран)

2. Алланың ақыретте көрінуі

Әбу Ханифа (р.а.): «Алла Тағала ақыретте көрінеді. Оны жәннаттағы мүмін-мұсылмандар өз көздерімен көреді. Бірақ, (Оның көрінуі) еш нәрсеге ұқсамайды, кескін-кейіпсіз болады, Алла мен жаратылыстарының арасында арақашықтық (түсінігі) болмайды. (Яғни, арақашықтық осы дүниедегі заттардың көрінуіне тән құбылыс. Алла Тағала заттарға ұқсамайды)».

(Фиқһуль Әкбәр).

Имам Мәтуриди: «Азиз әрі Жәлил Раббымыздың көзге көрінуіне келер болсақ, біздің сенімімізде Алла Тағаланың көрінуі ақиқат әрі қажетті. Бірақ оның көрінуі «идраксіз» (яғни, бағытсыз, тұсы жоқ) және «тәпсірсіз» (яғни, көрушіге бетпе-бет тұруы, белгілі бір арақашықтықта көрінуі, көз жанарының жетуі деген сияқты құбылыстар Алла Тағаланың көрінуіне жат)...»[7].

(Имам Мәтуриди, «Китабут Таухит»)

3. Аллаға мекен беру

Әбу Ханифа (р.а.): «Ешбір орын, ешбір жаратылыстар жаратылмай тұрып, Алла Тағала (әзәлден) бар еді. «Қайда» жоқ кезде, Ол бар еді (яғни мекен, орын болмай тұрып бар еді)...».

(әл-Фиқһул Әбсат)

Имам Мәтуриди (р.а.): «Ешбір орын, ешбір мекен болмай тұрып, Алла Тағала (әзәлден) бар еді. Бүкіл орындар жойылуы мүмкін (мәңгі емес), ал, Алла Тағала әзәлде қандай болса, солай қала береді. Әзәлде қандай болса, қазір де сондай. Қазір қандай болса, әзәлден сондай...»[8]

«...Шынында да, Ұлы Аллаға орын белгілеу немесе «Алланың өзі (Би Зәтиһи) барлық жерде» деп сипаттама беру – Алла қандай да бір жерге орнығуды, тұрақтауды керек етеді деген сөзді меңзеген болады. Құдды, бір жерге орналасып, сол жерде өзгеріске ұшырап жататын, белгілі бір мекенде орнығуды керек ететін денелер іспетті (ал, бұл Аллаға жат)...»[9].

(Китабут Таухид).

4. Аршқа орнығу

Әбу Ханифа (р.а.): «Біздің сеніміміз бойынша: Алла Тағала «Аршқа истиуә етті». (Алайда) Ол Аршқа мұқтаж емес және онда орналаспады... Егер отыруға және тұрақтауға мұқтаж дейтін болсақ, онда Ол Аршты жаратпай тұрып қайда болды?! Ондай (түсінік) Алланың ұлықтығына сай емес».

(әл-Уәсия).

Имам Мәтуриди: «...Бұл мәселеге қатысты біздің негізгі тұжырымыз былайша: Шынында Алла Тағала: «Оған еш нәрсе ұқсамайды», - дей келе[5] Өзін жаратылғандарға ұқсатудан тыйып отыр. Жоғарыда айтып өттік: Алла Тағала сипаттарында да, істерінде де (өзге жаратылыстарға) ұқсаудан аулақ деп (متعال عن الاشباه). Сондықтан да «ар-Рахману ъаләл ъаршистәуә» деген аятқа Құранда айтылғанға (мухкәм аяттарға) сай және жаратылыстарға ұқсатып жібермейтіндей етіп мағынасын беру керек. Өйткені бұл жайында (бұйрық) Құранда келген және ақыл да осыны құптайды. Сондай-ақ: «Ол аяттың ұғымы (тә’уилі) мынадай», - деп те кесіп айта алмаймыз. Одан өзге де мағынаға келуі мүмкін... Ендеше, бір мағынаны кесіп айтпастан Алла Тағала аталмыш аяттың астарында нені мақсат етіп тұрған болса, соған иман етеміз...»[10] «Құран Кәрімде «истиуә» сөзі үш түрлі мағынада қолданылған: жоғарылау, кемелденіп, жетілу және жаратуды діттеу. Төртінші мағынасы ретінде «билігіне алу» дегенді де қосса болады»[11]

(Китабут Таухид).

5. «Ин’ша Алла, мұсылманмын» деп айту

Әбу Ханифа (р.а.): «Иман келтірген кісі ол – шынайы (жүрегімен) сенген кісі. Кәпір ол – шынайы жоққа шығарушы. Иманға күмән араласуы мүмкін емес...»«...Ал, кімде-кім «Ин’ша Алла, мүмін-мұсылманмын» десе, немесе «Сен мүмінсің бе?» деп сұралған кезде, «Алла біледі» деп жауап берсе, иманына күмән арластырды деген сөз. Бірақ, мұнафиқ емес...».

("әл-Уәсия" және "әл-Фиқһул Әбсәт").

Имам Мәтуриди (р.а.): «Біздің көзқарасымыз бойынша, мүмін-мұсылман екендігін нақты, ешқандай шартты рай түріндегі немесе «истисна» түріндегі сөздерді қолданбастан білдіруі тиіс (Истисна: бірақ, алайда т.б. сияқты бөлектеп тұратын сөздер). Сондықтан, «ин’шаАлла» (мұсылманмын) деп айтпауы керек (өйткені, бұл – мұсылман екендігіне сенімді емес адамның сөзі)... Ұлы-Азиз Алла: «Біз Аллаға иман еттік деп айтыңдар!» - дей келе мүмін екенін нақты білдіруді ұнатқан»[12].

(Китабут Таухид).

6. Иман тілмен айтып, жүрекпен растау

Әбу Ханифа (р.а.): «Иман дегеніміз – тілмен айтып, жүрекпен нану (растау, құптау, яғни «тасдиқ») (әл-Уәсия).

Имам Мәтуриди (р.а.): «Негізінде иман – жүрекпен растау болып табылады. Алайда, жүректегі нәрсе бізге жасырын болғандықтан оны анықтау мүмкін емес. Сондықтан шариғат жүректегі сенімді сөз жүзінде білдіруді керек етеді. Ол нәрсе осы дүниеде мұсылманға қатысты шариғи үкімдердің орындалуы үшін қажет»

(Китабут Таухид).

7. Ауыр күнә істегендер

Әбу Ханифа (р.а.): «Мұсылманды қандай да бір күнә жасағаны үшін кәпір демейміз. Тіпті ауыр күнә жасаса да үкімі осы. Оны иман шеңберінен шығармай, шын мағынада мүмін-мұсылман деп есептейміз, бірақ ол күнәһар мүмін болып саналады. Дегенмен кәпір емес. Әйтсе де, жасаған күнәсін халалға шығарса кәпір болады»[13]

(Әл-Фиқһул Әкбәр).

Имам Мәтуриди: «...Біз «тастиқ» ету арқылы иман еткен боламыз... Осылайша (үлкен күнәға барған мұсылманның) иманы жойылмайтыны және мүмін деген атауын жоғалтпайтыны дәлелденді...»[14]

(Китабут Таухид).

8. «Иман» мен «Ислам» ұғымы жайында

Әбу Ханифа (р.а.): «...Иман мен Ислам сөздік тұрғыда бір-бірінен бөлектеніп тұрса да, исламсыз иман, имансыз ислам болмайды. Бірі сыртқы жақ, екіншісі ішкі жақ. Ал, «дін» деп, Иманды, Исламды және жалпы шариғатты айтады»[15] («Алим уәл мутааллим». «Фиқһул Әкбәр»).

Имам Мәтуриди: Бұл қос терминнің діни тұрғыда мағыналары бір. Тілдік тұрғыда әртүрлі ұғымға келуі мүмкін...[16] т.б.

(Китабут Таухид)

Қорытынды:

Жоғарыдағы салыстырмалы түрде беріліп өткен тақырыптардағы сәйкестікке қарап-ақ, Мәтуриди мәзхабының іргесі Әбу Ханифаның о баста айтып кеткен ақида негіздеріне қаланғандығын көруге болады. Осы уақытқа дейін Мәтуриди мәзхабының ғалымдары аталмыш қос ғұламаны жалпылама ақида мәселесінде бөле-жара қарастырмаған.

Ал, сәләфизм бағытындағылардың осыған қатысты алға тартып жүрген уәждері ақиқатқа жанаспайды.

Ең дұрысы – Аллаға мәлім!

Имам Мәтуридидің ақида негіздерінде Имам Ағзам Әбу Ханифаға барып тірелетіндігін төмендегі суреттен көруге болады:

[1] Мухаммад Әбу Захра, Тарихуль Мәзәхибиль Исламия -165-166 бет
[2] Бәязизаде: Ишаратуль Мурам. 12 бет. «Дәрул кутубил ъилмия». Либия. 2007 ж.
[3] Доктор Фатхуллаһ әл-Халиф, «Татқиқ Китабит Таухид».
[4] Алиюл Қари: «Шарху Китабил фиқһил әкбар». 57-58 бет.1995 ж. Бейрут-Либия.
[5] Имам Мәтуриди, , «Тә’уиләтул Құран»: Ниса – 164.
[6] Имам Нәсәфи, «Табсирату әл-Әдиллә». 1/435 бет.
[7] Китабут Таухид.
[8] «Китабут Таухид». 2001 ж. Бейрут. Стамбул. Арапша зерттеп зерделеген: Б. Топалоғлу, М. Урутша.
[9] Имам Матуриди, Китабут Таухид-132 бет. Бейрут.
[10] Имам Матуриди: Китабут Таухид -Бәянул ъарш уәл қаулу бил мәкән- 136 бет. Байрут-Любнән. Истамбул-Туркия. Зерттеп баспаға дайындаған Проф.Доктор Б.Топалоғлу. Араб тілінде.
[11] Имам Мәтуриди – Китабут Таухид: Баянул Ъарш. 133 бет. Байрут-Любнән. Истамбул-Туркия. Зерттеп баспаға дайындаған Проф.Доктор Б.Топалоғлу. Араб тілінде.
[12] Имам Мәтуриди – Китабут Таухид. Арапша зерттеп-зерделеген Б.Топалоғлу.
[13] Фиқһул Әкбәр
[14] Имам Матуриди: Китабут Таухид. «Үлкен күнәлар». Байрут-Любнән. Истамбул-Туркия. Зерттеп баспаға дайындаған Проф.Доктор Б.Топалоғлу. Араб тілінде.
[15] Баязизаде, «Усулул Мунифа». 83 бет.
[16] Имам Матуриди: Китабут Таухид. «Үлкен күнәлар». 493-бет. Байрут-Любнән. Истамбул-Туркия. Зерттеп баспаға дайындаған Проф.Доктор Б.Топалоғлу. Араб тілінде.

Абдусамат Қасым

Published in Ақида

Tagged under

Be the first to comment!

Понедельник, 19 Октябрь 2015 16:31

Сәләфилер: «Әбу Ханифаның ақидасы басқа, Мәтуриди ақидасы басқа», - дейді. Бұған не дейсіздер?